Joanes Etxeberri: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

01:16, 1 maiatza 2015ko berrikusketa

Artikulu hau Sarako idazleari buruzkoa da; Ziburuko idazlea gaitzat duena beste hau da: «Joanes Etxeberri Ziburukoa»

Joanes Etxeberri (Sara, Lapurdi, 1668 - Azkoitia, Gipuzkoa, 1749) euskal idazlea eta sendagilea izan zen.^[1] Euskaltzale handia zen, eta aurreko gizaldiko euskal idazleen lanak irakurriak zituen. Axular buruzagi eta aitzindaritzat zeukan, eta haren lanari jarraipena eman nahi izan zion. Idatzi zituen bere idazlan guztiak euskararen ingurukoak izan ziren. Bere garaian erlijiosoa ez zen idazle bakanetakoa dugu, eta erlijio gaiez kanpora ibili zen ia bakarra.

Bizitza

Etxeberrik lehenengo ikasketak Pauen jesuitekin egin zituen, jarraian Okzitaniako Tolosako Unibertsitatean lortu zuen medikuntzako batxiler-gradua. Medikuntzatik at letra-gizona ere izan zen. Sendagile lanari Saran ekin zion, eta une hartan Maria Itsasgaraterekin ezkondu zen. Hamaika seme-alaba izan zituzten; haien artean aipagarriena da Agustin, Mutrikuko mediku izanen zena.

Gero Hego Euskal Herrira joan zen, 1713ko abenduaren 11n Berako udalarekin sinatu zuen bere lehenbiziko kontratua, 1716an berretsiko zuena. Baztango Elizondon ere lan egin omen zuen denbora batean baina batez ere Beran bizi izan zen 1722 arte. Urte hartan Hondarribiara joan zen, ordurako zeukan ospeak eramanda. Baina Hondarribian jasotzen zuen soldata urriak eta hura jasotzeko atzerapenak eraginda, Etxeberri Hondarribitik alde egin zuen. 1725eko urrirako Azkoitiko mediku ageri zen. Bezeroen artean Loiolako josulagunak zeuzkan, besteak beste Kardaberaz edota Larramendi. Azkoitian jarraitu zuen mediku lanak egiten bertako udalak zaharturik zegoelako erretiratu zuen arte, eta 1749ko lehenengo erdialdean zendu zen, 81 urte zituelarik.^[2]

Lanak

Funtsean hiru lan idatzi zituen euskaraz:

Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna^[3] (1718) Lapurtarren Biltzarrari egindako gutuna da. Bertan euskaraz, euskara Lapurdiko eskoletan irakasteko eskakizuna egiten du. Honekin batera berak egindako gramatika lana aurkezten du, eta argitaratu eta eskolako material gisa erabiltzeko baimena eskatzen du. Biltzarrak ezezko erantzuna eman zion eta horregatik, ezin izan zituen bere lanak plazaratu.
Escuararen hatsapenac^[4] (1712): Saiakera elebiduna, euskaraz eta latinez idatzitako euskararen apologia-lana, Urkixok Zarauzko frantziskotarren komentuan aurkitu zuen. Ez datoz jatorri kontuak soilik. Gure hizkuntzaren goraipamen sutsua dugu eta Hegoaldeko apologistek ez bezala, euskaraz moldatua. Horrezaz gain, eta besteak beste, Axular izendatzen du literatur hizkuntzaren eredu nagusi.
Euscal-herriari eta Euscaldun guztiei escuarazco hatsapenac latin icasteco. Garai hartan kultur hizkuntza latina zen oraindik. Horregatik euskaldunak, gaztelaniazko edo frantsesezko ikasbideetara jo behar izaten zuten latinaz jabetzeko.

Bizi izan artean, lehenengo liburuxka bakarrik kaleratu zuen. Bigarrena eta hirugarrena ez ziren XX. menderarte kaleratu, nahiz eta Etxeberrik saiakerak egin hauek argitaratzeko. Haietako batzuk frantziskotarren Zarauzko komentuan egon ziren "galdurik".

Bazen laugarren obra bat ere; Hiztegia, euskaraz, latinez, frantsesez eta gaztelaniaz atondua. Larramendik ezagutu eta erabili zuen, baina badirudi betiko galdu zela.

Erreferentziak

↑ «Joanes Etxeberri», Literaturaren Zubitegia.
↑ www.wikiteka.com: Joanes Etxeberri Sarakoa
↑ Literaturaren zubitegia: Lau-urdiri gomendiozko karta edo gutuna
↑ Literaturaren zubitegia: Eskuararen hatsapenak

[1] «Joanes Etxeberri», Literaturaren Zubitegia.

[2] www.wikiteka.com: Joanes Etxeberri Sarakoa

[3] Literaturaren zubitegia: Lau-urdiri gomendiozko karta edo gutuna

[4] Literaturaren zubitegia: Eskuararen hatsapenak

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{Beste erabilpenak|Sarako idazleari|Ziburuko idazlea|Joanes Etxeberri Ziburukoa}}
-'''Joanes Etxeberri''' ([[Sara]], [[Lapurdi]], [[1668]] - [[Azkoitia]], [[Gipuzkoa]], [[1749]]) [[euskal idazle]]a eta [[sendagile]]a izan zen.<ref>[http://zubitegia.armiarma.com/aipa/bid/0116.htm «Joanes Etxeberri»], ''Literaturaren Zubitegia''.</ref> [[Euskaltzale]] handia zen, eta aurreko gizaldiko euskal idazleen lanak irakurriak zituen. [[Axular]] buruzagi eta aitzindaritzat zeukan, eta haren lanari jarraipena eman nahi izan zion. Idatzi zituen bere idazlan guztiak [[euskara]]ren ingurukoak izan ziren. Bere garaian [[erlijio]]soa ez zen idazle bakanetakoa dugu, eta erlijio gaiez kanpora ibili zen ia bakarra.
+'''Joanes Etxeberri''' ([[Sara]], [[Lapurdi]], [[1668]] - [[Azkoitia]], [[Gipuzkoa]], [[1749]]) [[euskal idazle]]a eta [[mediku|sendagilea]] izan zen.<ref>[http://zubitegia.armiarma.com/aipa/bid/0116.htm «Joanes Etxeberri»], ''Literaturaren Zubitegia''.</ref> [[Euskaltzaletasun|Euskaltzale]] handia zen, eta aurreko gizaldiko euskal idazleen lanak irakurriak zituen. [[Axular]] buruzagi eta aitzindaritzat zeukan, eta haren lanari jarraipena eman nahi izan zion. Idatzi zituen bere idazlan guztiak [[euskara]]ren ingurukoak izan ziren. Bere garaian [[erlijio]]soa ez zen idazle bakanetakoa dugu, eta erlijio gaiez kanpora ibili zen ia bakarra.
 == Bizitza ==
-Etxeberrik lehenengo ikasketak [[Paue]]n [[Jesusen Lagundia|jesuitekin]] egin zituen, jarraian [[Okzitaniako Tolosa]]ko Unibertsitatean lortu zuen medikuntzako batxiler-gradua. [[Medikuntza]]tik at letra-gizona ere izan zen. Sendagile lanari [[Sara]]n ekin zion, eta une hartan Maria Itsasgaraterekin ezkondu zen. Hamaika seme-alaba izan zituzten; haien artean aipagarriena da Agustin, [[Mutriku]]ko mediku izanen zena.
+Etxeberrik lehenengo ikasketak [[Paue]]n [[jesusen Konpainia|jesuitekin]] egin zituen, jarraian [[Tolosa Okzitania|Okzitaniako Tolosako]] Unibertsitatean lortu zuen medikuntzako batxiler-gradua. [[Medikuntza]]tik at letra-gizona ere izan zen. Sendagile lanari [[Sara]]n ekin zion, eta une hartan Maria Itsasgaraterekin ezkondu zen. Hamaika seme-alaba izan zituzten; haien artean aipagarriena da Agustin, [[Mutriku]]ko mediku izanen zena.
-Gero [[Hego Euskal Herri]]ra joan zen, [[1713]]ko [[abenduaren 11]]n [[Bera]]ko udalarekin sinatu zuen bere lehenbiziko kontratua, [[1716]]an berretsiko zuena. [[Baztan]]go [[Elizondo]]n ere lan egin omen zuen denbora batean baina batez ere Beran bizi izan zen [[1722]] arte. Urte hartan [[Hondarribia]]ra joan zen, ordurako zeukan ospeak eramanda. Baina Hondarribian jasotzen zuen soldata urriak eta hura jasotzeko atzerapenak eraginda, Etxeberri Hondarribitik alde egin zuen. [[1725]]eko [[urri]]rako [[Azkoiti]]ko mediku ageri zen. Bezeroen artean [[Loiola]]ko [[Jesusen Lagundia|josulagunak]] zeuzkan, besteak beste [[Agustin Kardaberaz|Kardaberaz]] edota [[Manuel Larramendi|Larramendi]]. Azkoitian jarraitu zuen mediku lanak egiten bertako udalak zaharturik zegoelako erretiratu zuen arte, eta [[1749]]ko lehenengo erdialdean zendu zen, 81 urte zituelarik.<ref>[http://www.wikiteka.com/apuntes/joanes-etxeberri-sarakoa-bukaube/ www.wikiteka.com: Joanes Etxeberri Sarakoa]</ref>
+Gero [[Hego Euskal Herria|Hego Euskal Herrira]] joan zen, [[1713]]ko [[abenduaren 11]]n [[Bera]]ko udalarekin sinatu zuen bere lehenbiziko kontratua, [[1716]]an berretsiko zuena. [[Baztan]]go [[Elizondo]]n ere lan egin omen zuen denbora batean baina batez ere Beran bizi izan zen [[1722]] arte. Urte hartan [[Hondarribia]]ra joan zen, ordurako zeukan ospeak eramanda. Baina Hondarribian jasotzen zuen soldata urriak eta hura jasotzeko atzerapenak eraginda, Etxeberri Hondarribitik alde egin zuen. [[1725]]eko [[urri]]rako [[Azkoitia|Azkoitiko]] mediku ageri zen. Bezeroen artean [[Loiola (argipena)|Loiolako]] [[jesusen Konpainia|josulagunak]] zeuzkan, besteak beste [[Agustin Kardaberaz|Kardaberaz]] edota [[Manuel Larramendi|Larramendi]]. Azkoitian jarraitu zuen mediku lanak egiten bertako udalak zaharturik zegoelako erretiratu zuen arte, eta [[1749]]ko lehenengo erdialdean zendu zen, 81 urte zituelarik.<ref>[http://www.wikiteka.com/apuntes/joanes-etxeberri-sarakoa-bukaube/ www.wikiteka.com: Joanes Etxeberri Sarakoa]</ref>
 == Lanak ==
 Funtsean hiru lan idatzi zituen euskaraz:
-* ''[[Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna]]''<ref>[http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxebSaraLauUrduri.htm Literaturaren zubitegia: Lau-urdiri gomendiozko karta edo gutuna]</ref> (1718) [[Lapurtarren Biltzarra]]ri egindako [[gutun]]a da. Bertan euskaraz, euskara [[Lapurdi]]ko eskoletan irakasteko eskakizuna egiten du. Honekin batera berak egindako [[gramatika]] lana aurkezten du, eta argitaratu eta eskolako material gisa erabiltzeko baimena eskatzen du. Biltzarrak ezezko erantzuna eman zion eta horregatik, ezin izan zituen bere lanak plazaratu.
+* ''[[Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna]]''<ref>[http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxebSaraLauUrduri.htm Literaturaren zubitegia: Lau-urdiri gomendiozko karta edo gutuna]</ref> (1718) [[Lapurtarren Biltzarra]]ri egindako [[eskutitz|gutuna]] da. Bertan euskaraz, euskara [[Lapurdi]]ko eskoletan irakasteko eskakizuna egiten du. Honekin batera berak egindako [[gramatika]] lana aurkezten du, eta argitaratu eta eskolako material gisa erabiltzeko baimena eskatzen du. Biltzarrak ezezko erantzuna eman zion eta horregatik, ezin izan zituen bere lanak plazaratu.
-* ''[[Escuararen hatsapenac]]''<ref>[http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxebSaraHatsapenak.htm Literaturaren zubitegia: Eskuararen hatsapenak]</ref> (1712): Saiakera elebiduna, [[euskara]]z eta [[latin]]ez idatzitako [[euskara]]ren apologia-lana, [[Julio Urkixo|Urkixok]] [[Zarauz]]ko [[frantziskotar]]ren komentuan aurkitu zuen. Ez datoz jatorri kontuak soilik. Gure hizkuntzaren goraipamen sutsua dugu eta [[Hegoalde]]ko apologistek ez bezala, euskaraz moldatua. Horrezaz gain, eta besteak beste, Axular izendatzen du literatur hizkuntzaren eredu nagusi.
+* ''[[Escuararen hatsapenac]]''<ref>[http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxebSaraHatsapenak.htm Literaturaren zubitegia: Eskuararen hatsapenak]</ref> (1712): Saiakera elebiduna, [[euskara]]z eta [[latin]]ez idatzitako [[euskara]]ren apologia-lana, [[Julio Urkixo|Urkixok]] [[Zarautz|Zarauzko]] [[frantziskotar]]ren komentuan aurkitu zuen. Ez datoz jatorri kontuak soilik. Gure hizkuntzaren goraipamen sutsua dugu eta [[Hegoalde (argipena)|Hegoaldeko]] apologistek ez bezala, euskaraz moldatua. Horrezaz gain, eta besteak beste, Axular izendatzen du literatur hizkuntzaren eredu nagusi.
 * ''[[Euscal-herriari eta Euscaldun guztiei escuarazco hatsapenac latin icasteco]]''. Garai hartan kultur hizkuntza [[latin]]a zen oraindik. Horregatik euskaldunak, gaztelaniazko edo frantsesezko ikasbideetara jo behar izaten zuten latinaz jabetzeko.
-Bizi izan artean, lehenengo liburuxka bakarrik kaleratu zuen. Bigarrena eta hirugarrena ez ziren [[XX. mende]]rarte kaleratu, nahiz eta Etxeberrik saiakerak egin hauek argitaratzeko. Haietako batzuk frantziskotarren Zarauzko komentuan egon ziren "galdurik".
+Bizi izan artean, lehenengo liburuxka bakarrik kaleratu zuen. Bigarrena eta hirugarrena ez ziren [[XX. mendea|XX. menderarte]] kaleratu, nahiz eta Etxeberrik saiakerak egin hauek argitaratzeko. Haietako batzuk frantziskotarren Zarauzko komentuan egon ziren "galdurik".
 Bazen laugarren obra bat ere; ''Hiztegia'', euskaraz, latinez, frantsesez eta gaztelaniaz atondua. [[Manuel Larramendi|Larramendik]] ezagutu eta erabili zuen, baina badirudi betiko galdu zela.