John Fitzgerald Kennedy: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
No edit summary
28. lerroa: 28. lerroa:
| sinadura = John F Kennedy Signature 2.svg
| sinadura = John F Kennedy Signature 2.svg
}}
}}
'''John Fitzgerald Kennedy''' ([[Brookline]], [[Massachusetts|Masachusets]], [[1917]]ko [[maiatzaren 29]]a - [[Dallas]], [[Texas]], [[1963]]ko [[azaroaren 22]]a) [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] 35. presidentea izan zen, presidente zelarik atentatuz hil zena. John F. Kennedy, Jack Kennedy edo JFK ere deitu izan zaio.
'''John Fitzgerald Kennedy''' ([[Brookline]], [[Massachusetts|Masachusets]], [[1917]]ko [[maiatzaren 29]]a - [[Dallas]], [[Texas]], [[1963]]ko [[azaroaren 22]]a) [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] 35. presidentea izan zen eta karguan zela atentatu batean hil zuten. John F. Kennedy, Jack Kennedy edo JFK ere deitu izan zaio.


[[Vietnam]]eko gerra eta [[Kubako Krisialdia|Kubako misilen krisia]] izan ziren bere presidentziako gai larrienak. Nazioaren barnean arraza beltzeko estatubatuarren eskubideak zabaltzen saiatu zen.
[[Vietnam]]eko gerra eta [[Kubako Krisialdia|Kubako misilen krisia]] izan ziren haren presidentziako gai larrienak. Nazioaren barnean, arraza beltzeko estatubatuarren eskubideak zabaltzen saiatu zen.
⚫
[[1960]]ko hauteskundeetan aukeratua izan zen, [[Richard Nixon]] berari irabaziz eta [[Dwight David Eisenhower|Dwight D. Eisenhowerri]] erreleboa hartuz. Gazte garaian, [[Bigarren Mundu Gerra]]n parte hartu zuen, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBtako]] soldadu. Politikan sartu zenean, [[Massachusetts|Masachusetseko]] senatari izendatu zuten eta, ondoren, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBtako]] presidente.


⚫
[[1960]]ko hauteskundeetan aukeratua izan zen, [[Richard Nixon]]<nowiki/>i irabazita eta [[Dwight David Eisenhower|Dwight D. Eisenhowerri]] erreleboa hartzeko. Gazte garaian, [[Bigarren Mundu Gerra]]n parte hartu zuen, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBteako]] soldadu gisan. Politikan sartu zenean, [[Massachusetts|Masachusetseko]] senatari izendatu zuten eta, ondoren, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] presidente.
⚫
[[1963]]ko [[azaroaren 22]]an [[Dallas]]en bidaia ofizial batean zelarik erail zuten atentatuz. [[Lee Harvey Oswald]] atxilotu zuten, baina gaur egun estatubatuar gehienek [[magnizidio]]aren atzean [[konspirazio]]a izan zela uste dute.

⚫
[[1963]]ko [[azaroaren 22]]an, [[Dallas]]en bidaia ofizial batean zebilela hil zuten atentatu batean. [[Lee Harvey Oswald]] atxilotu zuten, baina gaur egun estatubatuar gehienek [[magnizidio]]aren atzean [[konspirazio]]a izan zela uste dute.


== Biografia ==
== Biografia ==
=== Gaztaroa ===
=== Gaztaroa ===
[[Fitxategi:John F. Kennedy, White House photo portrait, looking up.jpg|thumb|left|John F. Kennedy]]
[[Fitxategi:John F. Kennedy, White House photo portrait, looking up.jpg|thumb|left|John F. Kennedy]]
Johnen gurasoak [[Joseph P. Kennedy]], Sr. eta [[Rose Fitzgerald]] izan ziren. Joseph arrakasta handiko enpresaburua zen eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] komunitate [[irlandar]]raren lider. Enbaxadore izan zen [[Erresuma Batua]]n. Rose [[Boston]]eko politikari ezaguna, kongresista eta hiriko alkatea zen John "Honey Fitz" Fitzgeralden alaba gazteena zen.
Johnen gurasoak [[Joseph P. Kennedy]], Sr. eta [[Rose Fitzgerald]] izan ziren. Aita arrakasta handiko enpresaburua zen eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] komunitate [[irlandar]]raren liderra. Enbaxadore izan zen [[Erresuma Batua]]n. Ama [[Boston]]eko politikari ezaguna, kongresista eta hiriko alkatea zen John "Honey Fitz" Fitzgeralden alaba gazteena zen.


Senar-emazteek 9 seme-alaba izan zituzten eta John haietako bigarrena izan zen. [[Massachusetts|Masachusetseko]] Brooklineko Beals kaleko 83 zenbakian jaio zen, [[1917]]ko [[maiatzaren 29]]an.
Senar-emazteek 9 seme-alaba izan zituzten eta John haietako bigarrena izan zen. [[Massachusetts|Masachusetseko]] Brooklineko Beals kaleko 83 zenbakian jaio zen, [[1917]]ko [[maiatzaren 29]]an.


10 urte arte, Brooklinen bizi izan zen eta Edward Devotion Schoolen ikasi zuen. 4. maila, berriz, Noble and Greenough eskolan egin zuen, gero Dexter School izango zenean, alegia.
Hamar urte arte, Brooklinen bizi izan zen eta Edward Devotion Schoolen ikasi zuen. Laugarren maila, berriz, Noble and Greenough eskolan egin zuen, gero Dexter School izango zen hartan, alegia.


[[1927]]ko irailean, bere familiarekin joan zen 20 gela zituen Riverdaleko alokatutako etxaleku batera, Bronxen, New Yorken. Bi urte beranduago, berriro aldatu ziren etxez, oraingoan 21 gela zituen, [[1929]]an [[New York]]eko Bronxvillen erosi zuen etxeak. [[1929]]tik [[1931]]ra arte, scout izan zen, Scout Troop 2ko kide. [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] presidentziara iritsiko zen lehen scouta izan zen.
[[1927]]ko irailean, familiarekin joan zen 20 gela zituen Riverdaleko alokatutako etxaleku batera, Bronxen, New Yorken. Handik bi urtera, berriro aldatu ziren etxez, oraingoan 21 gela zituen, [[1929]]an [[New York]]eko Bronxvillen erosi zuen etxeak. [[1929]]tik [[1931]]ra arte, scout izan zen, Scout Troop 2ko kide. [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] presidentziara iritsiko zen lehen scouta izan zen.


Sendiak [[1929]]an Massachusettseko Hyannis Porten erosi zuten etxean pasatu ohi zituen udak eta Eguberriak eta Bazkoa [[Florida]]ko Palm Beachen [[1933]]an erosi zutenean bildu ohi ziren denak.
Familiak [[1929]]an Massachusettseko Hyannis Porten erosi zuen etxean pasatzen zituen udak; aldiz, Eguberriak eta Bazkoa [[1933]]an [[Florida]]ko Palm Beachen erosi zuten etxean.


5.etik 7. mailara, Johnek Riverdale Country School ikastetxe pribatuan ikasi zuen, Riverdale gizonezkoentzako eskola esklusiboan, hain zuzen ere.
5. mailatik 7.era, Johnek Riverdale Country School ikastetxe pribatuan ikasi zuen, Riverdale gizonezkoentzako eskola esklusiboan, hain zuzen ere.


[[1930]]ean, Canterbury Schoolera bidali zuten 8. maila egitea; 50 miliatara zegoen New Milforden bizi ziren etxetik ([[Connecticut]]). [[1931]] bukaeran, [[apendizitis]]ak heldu zion eta operatu beharrean izan zen. Etxera joan behar izan zuen errekuperatzen zen bitartean.
[[1930]]ean, Canterbury Schoolera bidali zuten 8. maila egitea; 50 miliara zegoen New Milforden bizi ziren etxetik ([[Connecticut]]). [[1931]] bukaeran, [[apendizitis]]ak heldu zion eta operatu beharrean izan zen. Etxera joan behar izan zuen errekuperatzen zen bitartean.


[[1931]]ko irailean, John eta bere senide zaharrena zen Joe (berak baino 2 urte gehiago zituen) [[Connecticut]]eko Wallingfordeko etxetik 60 miliatara zegoen The Choate School bidali zituzten, unibertsitatera joateko prestatzeko xedean.
[[1931]]ko irailean, John eta Joe anaia zaharrena (bera baino bi urte zaharragoa) [[Connecticut]]eko Wallingfordeko etxetik 60 miliara zegoen The Choate School bidali zituzten, unibertsitatera joateko prestatzeko xedean.


[[1934]]ko urtarrilean, berriz ere gaixotu zen eta Yale-New Haven Hospitalean izan zuten Bazko arte. [[1934]]ko ekainaren gehiena [[Minnesota]]ko Rochesterreko Mayo klinikan egon zen, sufritzen zuen [[kolitis]]a aztertzeko.
[[1934]]ko urtarrilean, berriz ere gaixotu zen eta Yale-New Haven Hospitalean egon zen Bazko arte. [[1934]]ko ekainaren gehiena [[Minnesota]]ko Rochesterreko Mayo klinikan geratu zen, sufritzen zuen [[kolitis]]a aztertzeko.


[[1935]]ean, graduatu zen Choaten. Presidente izateko aukera gehien duena esaten zioten.
[[1935]]ean, Choaten graduatu zen. Presidente izateko aukera gehien zuela esaten zioten.


[[1935]]eko irailean, [[Londres]]era bidaiatu zuen, atzerrirako lehen bidaian. Aita eta arreba Kathleenekin batera, [[Londres]]era bidaiatu zuen, Joe anaia zaharrenak egin zuen bezalaxe, [[Harold Laski]] irakasle ospetsuarekin [[London School of Economics]] (LSE) eskolan urtebetez ikasi ahal izateko. Bi aste besterik ez zeraman LSEn ospitalera joan beharrean izan zenean, [[ikterizia]]k harrapatu zuelako. Hurrengo astean, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetara]] itzuli zen arrazoi horregatik.
[[1935]]eko irailean, [[Londres]]era bidaiatu zuen, atzerrirako lehen bidaian, aita eta arreba Kathleenekin batera, Joe anaia zaharrenak egin zuen bezalaxe, [[Harold Laski]] irakasle ospetsuarekin [[London School of Economics]] (LSE) eskolan urtebetez ikasi ahal izateko. Bi aste besterik ez zeraman LSEn ospitalera joan beharrean izan zenean, [[ikterizia]]k harrapatu zuelako. Hurrengo astean, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetara]] itzuli zen arrazoi horregatik.


[[1935]]eko urrian, [[Princeton]]enko unibertsitatean matrikulatu zen eta 6 astez egon zen han, [[1936]]ko urtarrila eta otsaila ospitalean pasatu beharrean izan baitzen berriro. [[Boston]]eko Peter Bent Brigham Hospitalean [[leuzemia]]ren bat izan ote zitekeen aztertzen aritu zitzaizkion. Martxoa eta apirila Palm Beacheko etxean egon zen errekuperatzen zen bitartean eta maiatza eta ekaina, berriz, [[Arizona]]ko arrantxo batean. Uztaila eta abuztuan Hyannis Porten zuten etxean egon zen belaontzi lehiaketetan parte hartzen zuelarik.
[[1935]]eko urrian, [[Princeton]]enko unibertsitatean matrikulatu zen eta 6 astez egon zen han, [[1936]]ko urtarrila eta otsaila ospitalean pasatu beharrean izan baitzen berriro. [[Boston]]eko Peter Bent Brigham Hospitalean [[leuzemia]]ren bat izan ote zitekeen aztertzen aritu zitzaizkion. Martxoa eta apirila Palm Beacheko etxean egon zen errekuperatzen zen bitartean eta maiatza eta ekaina, berriz, [[Arizona]]ko arrantxo batean. Uztaila eta abuztuan Hyannis Porten zuten etxean egon zen belaontzi lehiaketetan parte hartzen zuelarik.


[[1936]]ko irailean, [[Harvard Unibertsitatea|Harvardeko]] unibertsitatean matrikulatu zen, orain 2 urte anaia Joek egin zuen bezala. [[1937]]an, [[Frantzia]]ra bidaiatu zuen, bere kotxe deskapotagarria eta guzti. Hamar bat aste pasatu zituen [[Europa]] ezagutzen: [[Italia]], [[Alemania]], [[Herbehereak]] eta [[Erresuma Batua]].
[[1936]]ko irailean, [[Harvard Unibertsitatea|Harvardeko]] unibertsitatean matrikulatu zen, bimurte lehenago anaia Joek egin zuen bezala. [[1937]]an, [[Frantzia]]ra bidaiatu zuen, bere kotxe deskapotagarria eta guzti. Hamar bat aste pasatu zituen [[Europa]] ezagutzen, [[Italia]], [[Alemania]], [[Herbehereak]] eta [[Erresuma Batua]]<nowiki/>n.


[[1938]]ko ekaina bukaeran, aita eta anaia Joerekin batera, [[Londres]]era bidaiatu zuen hango enbaxadan uztailean lan egiteko asmoz; [[Franklin Delano Roosevelt|Franklin D. Roosevelt]] presidenteak aita [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] enbaxadore izendatu zuela esan behar da.
[[1938]]ko ekaina bukaeran, aita eta anaia Joerekin batera, [[Londres]]era bidaiatu zuen hango enbaxadan uztailean lan egiteko asmoz; [[Franklin Delano Roosevelt|Franklin D. Roosevelt]] presidenteak aita [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] enbaxadore izendatu zuela esan behar da.


Abuztuan, [[Cannes]] inguruko herrixka batean izan ziren eta [[1939]]ko otsailetik iraileraino, Kennedy [[Europa]]n zehar ibili zen, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasuna]], [[Balkana]]k edo [[Ekialde Hurbila]] bisitatuz, [[Harvard Unibertsitatea|Harvarderako]] tesiarentzako informazioa bilatzen ari zela-eta.
Abuztuan, [[Cannes]] inguruko herrixka batean izan ziren eta [[1939]]ko otsailetik iraila arte, [[Europa]]n zehar ibili zen, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasuna]], [[Balkana]]k edo [[Ekialde Hurbila]] bisitatuz, [[Harvard Unibertsitatea|Harvarderako]] tesiarentzako informazioa bilatzen ari zela-eta.


Abuztuko azken 10 egunak [[Txekoslovakia]]n eta [[Alemania]]n eman zituen eta, [[1939]]ko [[irailaren 1]]ean, [[Londres]]era itzuli zen. Egun hartan bertan, [[Alemania]]k [[Polonia]] inbaditu zuen. [[Irailaren 3]]an, gurasoekin eta Joe eta Kathleenekin egon zen Behe Ganberan, [[Erresuma Batua]]k [[Alemania]]ri gerra deklarazioa egitearen aldeko diskurtsoak entzun zituelarik eta, azkenean, [[New York]]era itzuli zen.
Abuztuko azken hamar egunak [[Txekoslovakia]]n eta [[Alemania]]n eman zituen eta, [[1939]]ko [[irailaren 1]]ean, [[Londres]]era itzuli zen. Egun hartan bertan, [[Alemania]]k [[Polonia]] inbaditu zuen. [[Irailaren 3]]an, gurasoekin eta Joe eta Kathleenekin Behe Ganberan izan zen, [[Erresuma Batua]]k [[Alemania]]ri gerra deklarazioa egitearen aldeko diskurtsoak entzuten eta, azkenean, [[New York]]era itzuli zen.


[[1940]]an, ''Appeasement in Munich'' [[Erresuma Batua]]k [[Municheko Biltzar]]rean izan zuen partaidetza aztertzen zuen tesia bukatu zuen. Hasieran, ez zuen tesi hori jendaurrean azaldu nahi, baina aitak liburu batean argitara zezan konbentzitu zuen. Nazioarteko Harremanetan Cum laude graduatu zen [[Harvard Unibertsitatea|Harvarden]] [[1940]]ko ekainean eta uztailean tesia argitaratuta zegoen jada. ''Why England Slept'' liburuak sekulako arrakasta izan zuen.
[[1940]]an, ''Appeasement in Munich'' [[Erresuma Batua]]k [[Municheko Biltzar]]rean izan zuen partaidetza aztertzen zuen tesia bukatu zuen. Hasieran, ez zuen tesi hori jendaurrean azaldu nahi, baina aitak liburu batean argitara zezan konbentzitu zuen. Nazioarteko Harremanetan ''Cum laude'' graduatu zen [[Harvard Unibertsitatea|Harvarden]] [[1940]]ko ekainean eta uztailean tesia argitaratuta zegoen jada. ''Why England Slept'' liburuak sekulako arrakasta izan zuen.


[[1940]]ko iraila eta abendua bitartean, Stanford Graduate School of Businesseko klaseetara joan zen eta [[1941]]eko hasieran, aitari enbaxadore izan zeneko 3 urte haien memoriak osatzen lagundu zion. Urte hartako maiatza eta ekainean, Hego Ameriketan bidaitzen ibili zen.
[[1940]]ko iraila eta abendua bitartean, Stanford Graduate School of Businesseko klaseetara joan zen eta [[1941]]eko hasieran, aitari enbaxadore izan zeneko 3 urte haien memoriak osatzen lagundu zion. Urte hartako maiatza eta ekainean, Hego Ameriketan bidaitzen ibili zen.
121. lerroa: 121. lerroa:
== Atzerriko politika ==
== Atzerriko politika ==
=== Kuba eta Kotxinos Badiako inbasioa ===
=== Kuba eta Kotxinos Badiako inbasioa ===
⚫
Kennedy presidente izan aurretik, [[Dwight David Eisenhower|Eisenhowerrek]] [[Fidel Castro]]ren erregimena erorarazteko plana egina zuen. Horren muina [[CIA]]k antolatu zuen, Estatu Departamenduaren nolabaiteko oniritziaz; kubatar antikastristek egingo zuten altxamendu kontrairaultzaile bat armatzean zetzan. Kubatar altxatuek [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetan]] entrenatuak ziren eta [[Kuba]] inbaditu behar zuten, Castro eraisteko xedeaz, herri kubatarra altxarazten saiatuz.
Kennedy presidente egin baino lehen [[Dwight David Eisenhower|Eisenhowerrek]] [[Fidel Castro]]ren [[Kuba]]ko erregimena derrokatzeko plana egina zuen.

⚫
Planaren muina [[CIA]]k antolatu zuen Estatu Departamenduaren nolabaiteko oniritziaz; kubatar antikastristek egingo zuten altxamendu kontrairaultzaile bat armatzean zetzan. Kubatar altxatuek [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetan]] entrenatuak izango ziren eta [[Kuba]] inbadituko zuten, Castro eraisteko xedean herri kubatarra altxarazten saiatuz.


[[1961]]eko [[apirilaren 17]]an, Kennedyk plan hura aurrera eramateko agindu zuen eta, CIAk lagunduta, [[Cochinos badiako inbasioa|Kotxinos Badiako]] inbasioa hasi zen eta 2.506 Brigada, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetan]] entrenatuta zetorren 1.500 erbesteratu kubatarrez osatutako taldea, uhartera itzuli zen erregimen kastrista eraisteko asmoz. Hala ere, Kennedyk inbasioa [[AEBe]]tako airetiko laguntzarik gabe egingo zela erabaki zuen.
[[1961]]eko [[apirilaren 17]]an, Kennedyk plan hura aurrera eramateko agindu zuen eta, CIAk lagunduta, [[Cochinos badiako inbasioa|Kotxinos Badiako]] inbasioa hasi zen eta 2.506 Brigada, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetan]] entrenatuta zeuden 1.500 erbesteratu kubatarrez osatutako taldea, uhartera itzuli zen, erregimen kastrista botatzeko asmoz. Hala ere, inbasioa [[AEBe]]tako airetiko laguntzarik gabe egingo zela erabaki zuen Kennedyk.


[[Apirilaren 19]]an, [[Kuba]]ko gobernuak erbesteratu borrokalariak harrapatuta edo exekutatuta zituen, jada, eta Kennedyk ez zuen bizirik iraun zuten 1.189 haien irteera negoziatzea beste erremediorik izan. Porrotaren arrazoien artean, lider militarren arteko komunikazio falta azpimarratu zuten eta uhartean aurkitu zuten artileriari aurre egingo zion itsas armadarik eza. 20 hilabete pasa ondoren, [[Kuba]]k harrapatu zituen inbaditzaileak askatu zituen janari eta botiketan ordainduko zitzaizkion 53 milioi dolarren truke.
[[Apirilaren 19]]an, [[Kuba]]ko gobernuak antikastristak harrapatuta edo exekutatuta zeuzkan jada, eta bizirik iraun zuten 1.189 borrokalarien irteera negoziatu behar izan zuen Kennedyk . Porrotaren arrazoien artean, lider militarren arteko komunikazio falta azpimarratu zuten eta uhartean aurkitu zuten artileriari aurre egingo zion itsas armadarik eza. Handik hogei hilera, [[Kuba]]k harrapatu zituen inbaditzaileak askatu zituen, janari eta botiketan ordainduko zitzaizkion 53 milioi dolarren truke.


Kennedyrentzat ez zen oso emaitza erosoa izan, baina bere gain hartu zuen porrotaren erantzukizun osoa.
Kennedyrentzat emaitza deserosoa izan zen, baina bere gain hartu zuen porrotaren erantzukizun osoa.


=== Kubako Misilen krisia ===
=== Kubako Misilen krisia ===
[[Kubako Krisialdia|Kubako Misilen Krisia]] [[1962]]ko [[urriaren 14a]]n hasi zen, U-2 hegazkin espiak argazkiak hartu zituztenean Kuban, sobietar irispen handiko misilentzako siloak eraikitzen ari zirenean. [[1962]]ko [[urriaren 16]]an, argazkiak Kennedyri aurkeztu zitzaizkion eta mehatxu nuklearra gertu ikusi zuten AEBetan.
[[Kubako Krisialdia|Kubako Misilen Krisia]] [[1962]]ko [[urriaren 14a]]n hasi zen, U-2 hegazkin espioiak Kubanargazkiak hartu zituenean, sobietar irispen handiko misilentzako siloak eraikitzen ari zirenean. [[1962]]ko [[urriaren 16]]an, argazkiak Kennedyri aurkeztu zitzaizkion eta mehatxu nuklearra gertu ikusi zuten AEBetan.


Bi aukera zituzten:
Bi aukera zituzten:
* [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBk]] asentamenduei eraso eginez gero, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBekin]] gerra nuklearra piztu zitekeen.
* [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBek]] asentamenduei eraso eginez gero, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBekin]] gerra nuklearra piztea, edo
* [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBk]] ez bazuen ezer esaten, arma nuklearrak oso gertu izango zituen eta, konfliktoren bat sortuz gero, arazoak izango zituen, berehalakoan erantzuteko. Gainera, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBk]] ahultasun itxura hartuko zuen munduaren aurrean.
* [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBek]] ez bazuen ezer esaten, arma nuklearrak oso gertu izango zituen eta, gatazkaren bat sortuz gero, berehalakoan erantzuteko arazoak izango zituen. Gainera, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBek]] ahultasun itxura har zezakeen munduaren aurrean.


Militar askok Kennedy presionatu zuten airez eraso egiteko, baina presidenteak itsas blokeoa agindu zuen [[Kuba]]ra zetozen ontzi guztientzako. Sobietarrekin harremanetan hasi zen, [[Kuba]]n instalatzen ari ziren "defentsa" material oro erretiratzeko. Hori egin ezean, blokeoa betirako izango zen. Tentsioa goreneko unera iritsi zen estatubatuarren flota misilak zeramatzaten sobietar ontziak geldiarazten hasi zenean.
Militar askok Kennedy presionatu zuten, airez eraso egi zezan, baina presidenteak [[Kuba]]ra zihoazen ontzi guztientzako itsas blokeoa agindu zuen. Sobietarrekin harremanetan hasi zen, [[Kuba]]n instalatzen ari ziren "defentsa" material oro ken zezaten, bestela, blokeoa betirakoa izango baitzen. Tentsioa goreneko unera iritsi zen estatubatuarren flota misilak zeramatzaten sobietar ontziak geldiarazten hasi zenean.


Astebete beranduago, Kennedy eta [[Nikita Khrustxev|Nikita Jrushchov]] akordio batera iritsi ziren. Sobietarrek misilak kenduko zituzten, beti ere [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBk]] deklarazio publikoa egiten bazuen, ez zutela sekula [[Kuba]] inbadituko esanez. Kennedy, bere aldetik, [[Turkia]]n zituen misil nuklearrak kentzen hasi zen.
Handik astebetera, Kennedy eta [[Nikita Khrustxev|Nikita Jrushchov]] akordio batera iritsi ziren: sobietarrek misilak kendu behar zituzten, beti ere [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBek]] deklarazio publikoa egiten bazuten, ez zutela sekula [[Kuba]] inbadituko prometitu. Kennedy, bestetik, [[Turkia]]n zituen misil nuklearrak kentzen hasi zen.


Elkarren artean komunikatzeko bide egonkorrak ireki ziren, esate baterako, [[Moskuko Kremlina|Kremlinen]] eta [[Etxe Zuria]]ren arteko “telefono gorria”.
Elkarren artean komunikatzeko bide egonkorrak ireki ziren, esate baterako, [[Moskuko Kremlina|Kremlinen]] eta [[Etxe Zuria]]ren arteko “telefono gorria”.
147. lerroa: 145. lerroa:


=== Vietnam ===
=== Vietnam ===
Asia ekialdean, Kennedyk [[Dwight David Eisenhower|Eisenhowerrek]] hasitako lanari jarraitu zion eta indar militarra erabili zuen [[Ho Chi Minh]]en indar komunisten aurka. Komunismoaren aurka ari zen izenean, Kennedy Hegoaldeko Vietnami laguntzak eman zizkion.
Asiako hego-ekialdean, Kennedyk [[Dwight David Eisenhower|Eisenhowerrek]] hasitako lanari jarraitu zion eta indar militarra erabili zuen [[Ho Chi Minh]]en indar komunisten aurka. Komunismoaren aurka ari zen izenean, Kennedy Hegoaldeko Vietnami laguntzak eman zizkion.


Era berean, [[napalm]] edo [[agente laranja]] botatzeko guneak eta abioiak ere adostu zituen. Pixkanaka sartzen joan zen gerran eta, hurrengo administrazioan, [[Lyndon Baines Johnson|Johnsonen]] agintzaritzan, zuzenean bidaliko zituzten tropak Vietnameko gerrara.
Era berean, [[napalm]] edo [[agente laranja]] botatzeko guneak eta abioiak ere adostu zituen. Pixkanaka sartzen joan zen gerran eta, hurrengo administrazioan, [[Lyndon Baines Johnson|Johnsonen]] agintzaritzan, zuzenean bidaliko zituzten tropak Vietnameko gerrara.


Kennedy tropak ateratzekotan bazebilen ere, eraila izan zen eta [[Lyndon Baines Johnson|Lyndon B. Johnson]] presidente berriak bertan behera utzi zuen 1.000 militar erretiratzeko agindua 1963an.
Kennedy tropak ateratzekotan bazebilen ere, hil zuten eta [[Lyndon Baines Johnson|Lyndon B. Johnson]] presidente berriak bertan behera utzi zuen mila militar erretiratzeko agindua 1963an.


=== Mendebaldeko Berlinen eginiko hitzaldia ===
=== Mendebaldeko Berlinen eginiko hitzaldia ===
[[Fitxategi:JFK speech lch bin ein berliner 1.jpg|thumb|right|John F. Kennedy, ''[[Ich bin ein Berliner]]'']]
[[Fitxategi:JFK speech lch bin ein berliner 1.jpg|thumb|right|John F. Kennedy, ''[[Ich bin ein Berliner]]'']]
[[Fitxategi:Kennedyspeechcard.gif|300 px|thumb|left|John F. Kennedyren apuntea, ''[[Ich bin ein Berliner]]'']]
[[Fitxategi:Kennedyspeechcard.gif|300 px|thumb|left|John F. Kennedyren apuntea, ''[[Ich bin ein Berliner]]'']]
[[Bigarren Mundu Gerra|II. Mundu Gerra]] amaitu zenean, aliatuek eta sobietarrak presio handiak izan zituzten elkarren artean. [[1961]]eko [[abuztuaren 13]]an, [[Berlingo harresia|Berlingo Harresia]] eraiki zuten eta [[Berlin]] bi zatitan banatu zen, bata [[Mendebaldeko Berlin]] aliatuen eskuetan eta beste [[Ekialdeko Berlin]] sobietarren kontrolpean.
[[Bigarren Mundu Gerra|II. Mundu Gerra]] amaitu zenean, mendebaldeko demokrazia aliatuek eta sobietarrek presio handia egin zioten elkarri. [[1961]]eko [[abuztuaren 13]]an, [[Berlingo harresia|Berlingo Harresia]] eraiki zuen Ekialdeko Alemaniako gobernuak eta, horrenbestez, [[Berlin]] bi zatitan banatuta geratu zen: bata, [[Mendebaldeko Berlin]], Alemaniako Errepublika Federalaren eskuetan zegoen eta bestea, [[Ekialdeko Berlin]], Alemaniako Errepublika Demokratikoaren kontrolpean.


Kennedy Berlin Mendebaldean izan zen [[1963]]ko [[ekainaren 26]]an eta diskurtso politikoa egin zuen 15 urtez [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBek]] mantentzen zuen blokeoa eta komunismoa kritikatuz. [[Rathaus Schöneberg]] eraikuntzako balkoitik ari zen hizketan eta [[Berlingo harresia|Berlingo Harresia]] seinalatu zuen komunisten porrotaren adibide:
Kennedy Berlin Mendebaldean izan zen [[1963]]ko [[ekainaren 26]]an eta hitzaldi politikoa egin zuen, 15 urtez [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBek]] mantentzen zuen blokeoa eta komunismoa kritikatuz. [[Rathaus Schöneberg]] eraikuntzako balkoitik ari zen hizketan eta [[Berlingo harresia|Berlingo Harresia]] seinalatu zuen, komunisten porrotaren adibide gisan:
* ''Askatasunak zailtasun handiak ditu eta demokrazioa ez da perfektua, baina guk ez dugu harresi bat jarri beharrik izan jendea bertan itxita mantendu ahal izateko''.
* ''Askatasunak zailtasun handiak ditu eta demokrazioa ez da perfektua, baina guk ez dugu harresi bat jarri beharrik izan jendea bertan itxita mantendu ahal izateko''.


Diskurtsoa historiara pasatu zen; ''[[Ich bin ein Berliner]]'' esaldia ("Berlindar bat naiz") balkoira igotzen ari zenean okurritu omen zitzaion Kennedyri, erromatarren ''civis romanus sum'' esaldi zaharraren antzera. Robert H. Lochner itzultzailearengana hurbildu, eta ''I am a Berliner'' esaldia itzultzeko eskatu zion eta idazteko orri batean nola ahoskatzen zen. Berlindarren %83a kaleetan omen zen Kennedyk esaldi hura esan zuenean eta arrakasta itzela izan zuen jendaurrean.
Hitzaldia Historiara pasatu zen; ''[[Ich bin ein Berliner]]'' esaldia ("Berlindar bat naiz") balkoira igotzen ari zenean otu omen zitzaion Kennedyri, erromatarren ''civis romanus sum'' esaldi zaharraren antzera. Robert H. Lochner itzultzailearengana hurbildu, eta ''I am a Berliner'' esaldia itzultzeko eskatu zion eta idazteko orri batean nola ahoskatzen zen. Berlindarren % 83 kaleetan omen zen Kennedyk esaldia esan zuenean eta arrakasta itzela izan zuen jendaurrean.


=== Proba nuklearrak debekatzeko ituna ===
=== Proba nuklearrak debekatzeko ituna ===

14:51, 11 ekaina 2015ko berrikusketa

Txantiloi:Agintari infotaula John Fitzgerald Kennedy (Brookline, Masachusets, 1917ko maiatzaren 29a - Dallas, Texas, 1963ko azaroaren 22a) Estatu Batuetako 35. presidentea izan zen eta karguan zela atentatu batean hil zuten. John F. Kennedy, Jack Kennedy edo JFK ere deitu izan zaio.

Vietnameko gerra eta Kubako misilen krisia izan ziren haren presidentziako gai larrienak. Nazioaren barnean, arraza beltzeko estatubatuarren eskubideak zabaltzen saiatu zen.

1960ko hauteskundeetan aukeratua izan zen, Richard Nixoni irabazita eta Dwight D. Eisenhowerri erreleboa hartzeko. Gazte garaian, Bigarren Mundu Gerran parte hartu zuen, AEBteako soldadu gisan. Politikan sartu zenean, Masachusetseko senatari izendatu zuten eta, ondoren, AEBetako presidente.

1963ko azaroaren 22an, Dallasen bidaia ofizial batean zebilela hil zuten atentatu batean. Lee Harvey Oswald atxilotu zuten, baina gaur egun estatubatuar gehienek magnizidioaren atzean konspirazioa izan zela uste dute.

Biografia

Gaztaroa

John F. Kennedy

Johnen gurasoak Joseph P. Kennedy, Sr. eta Rose Fitzgerald izan ziren. Aita arrakasta handiko enpresaburua zen eta AEBetako komunitate irlandarraren liderra. Enbaxadore izan zen Erresuma Batuan. Ama Bostoneko politikari ezaguna, kongresista eta hiriko alkatea zen John "Honey Fitz" Fitzgeralden alaba gazteena zen.

Senar-emazteek 9 seme-alaba izan zituzten eta John haietako bigarrena izan zen. Masachusetseko Brooklineko Beals kaleko 83 zenbakian jaio zen, 1917ko maiatzaren 29an.

Hamar urte arte, Brooklinen bizi izan zen eta Edward Devotion Schoolen ikasi zuen. Laugarren maila, berriz, Noble and Greenough eskolan egin zuen, gero Dexter School izango zen hartan, alegia.

1927ko irailean, familiarekin joan zen 20 gela zituen Riverdaleko alokatutako etxaleku batera, Bronxen, New Yorken. Handik bi urtera, berriro aldatu ziren etxez, oraingoan 21 gela zituen, 1929an New Yorkeko Bronxvillen erosi zuen etxeak. 1929tik 1931ra arte, scout izan zen, Scout Troop 2ko kide. AEBetako presidentziara iritsiko zen lehen scouta izan zen.

Familiak 1929an Massachusettseko Hyannis Porten erosi zuen etxean pasatzen zituen udak; aldiz, Eguberriak eta Bazkoa 1933an Floridako Palm Beachen erosi zuten etxean.

5. mailatik 7.era, Johnek Riverdale Country School ikastetxe pribatuan ikasi zuen, Riverdale gizonezkoentzako eskola esklusiboan, hain zuzen ere.

1930ean, Canterbury Schoolera bidali zuten 8. maila egitea; 50 miliara zegoen New Milforden bizi ziren etxetik (Connecticut). 1931 bukaeran, apendizitisak heldu zion eta operatu beharrean izan zen. Etxera joan behar izan zuen errekuperatzen zen bitartean.

1931ko irailean, John eta Joe anaia zaharrena (bera baino bi urte zaharragoa) Connecticuteko Wallingfordeko etxetik 60 miliara zegoen The Choate School bidali zituzten, unibertsitatera joateko prestatzeko xedean.

1934ko urtarrilean, berriz ere gaixotu zen eta Yale-New Haven Hospitalean egon zen Bazko arte. 1934ko ekainaren gehiena Minnesotako Rochesterreko Mayo klinikan geratu zen, sufritzen zuen kolitisa aztertzeko.

1935ean, Choaten graduatu zen. Presidente izateko aukera gehien zuela esaten zioten.

1935eko irailean, Londresera bidaiatu zuen, atzerrirako lehen bidaian, aita eta arreba Kathleenekin batera, Joe anaia zaharrenak egin zuen bezalaxe, Harold Laski irakasle ospetsuarekin London School of Economics (LSE) eskolan urtebetez ikasi ahal izateko. Bi aste besterik ez zeraman LSEn ospitalera joan beharrean izan zenean, ikteriziak harrapatu zuelako. Hurrengo astean, AEBetara itzuli zen arrazoi horregatik.

1935eko urrian, Princetonenko unibertsitatean matrikulatu zen eta 6 astez egon zen han, 1936ko urtarrila eta otsaila ospitalean pasatu beharrean izan baitzen berriro. Bostoneko Peter Bent Brigham Hospitalean leuzemiaren bat izan ote zitekeen aztertzen aritu zitzaizkion. Martxoa eta apirila Palm Beacheko etxean egon zen errekuperatzen zen bitartean eta maiatza eta ekaina, berriz, Arizonako arrantxo batean. Uztaila eta abuztuan Hyannis Porten zuten etxean egon zen belaontzi lehiaketetan parte hartzen zuelarik.

1936ko irailean, Harvardeko unibertsitatean matrikulatu zen, bimurte lehenago anaia Joek egin zuen bezala. 1937an, Frantziara bidaiatu zuen, bere kotxe deskapotagarria eta guzti. Hamar bat aste pasatu zituen Europa ezagutzen, Italia, Alemania, Herbehereak eta Erresuma Batuan.

1938ko ekaina bukaeran, aita eta anaia Joerekin batera, Londresera bidaiatu zuen hango enbaxadan uztailean lan egiteko asmoz; Franklin D. Roosevelt presidenteak aita AEBetako enbaxadore izendatu zuela esan behar da.

Abuztuan, Cannes inguruko herrixka batean izan ziren eta 1939ko otsailetik iraila arte, Europan zehar ibili zen, Sobietar Batasuna, Balkanak edo Ekialde Hurbila bisitatuz, Harvarderako tesiarentzako informazioa bilatzen ari zela-eta.

Abuztuko azken hamar egunak Txekoslovakian eta Alemanian eman zituen eta, 1939ko irailaren 1ean, Londresera itzuli zen. Egun hartan bertan, Alemaniak Polonia inbaditu zuen. Irailaren 3an, gurasoekin eta Joe eta Kathleenekin Behe Ganberan izan zen, Erresuma Batuak Alemaniari gerra deklarazioa egitearen aldeko diskurtsoak entzuten eta, azkenean, New Yorkera itzuli zen.

1940an, Appeasement in Munich Erresuma Batuak Municheko Biltzarrean izan zuen partaidetza aztertzen zuen tesia bukatu zuen. Hasieran, ez zuen tesi hori jendaurrean azaldu nahi, baina aitak liburu batean argitara zezan konbentzitu zuen. Nazioarteko Harremanetan Cum laude graduatu zen Harvarden 1940ko ekainean eta uztailean tesia argitaratuta zegoen jada. Why England Slept liburuak sekulako arrakasta izan zuen.

1940ko iraila eta abendua bitartean, Stanford Graduate School of Businesseko klaseetara joan zen eta 1941eko hasieran, aitari enbaxadore izan zeneko 3 urte haien memoriak osatzen lagundu zion. Urte hartako maiatza eta ekainean, Hego Ameriketan bidaitzen ibili zen.

Soldadutza

John F. Kennedy 1943an

1941eko udaberrian, boluntario aurkeztu zen AEBetako armadara, baina atzera bota zuten bizkarrezurreko arazoak zituelako. Hala ere, aita Erresuma Batuan enbaxadore izan zeneko kontakto batek baiezkoa lortu zion irailerako. Alferez lanetan ari zen bulegoan, Pearl Harborri eraso egin zioten garaian. Entrenamendu ezberdinen ondoren, Panamara destinatu zuten eta, azkenean, Ozeano Barera. Misio batzuetan hartu zuen parte eta teniente egin zuten.

1943ko abuztuaren 2an, Kennedyren lantxak arazoak izan zituen Salomon uharteetan eta John itsasora erori zen, berriro ere bizkarrezurrean min hartuz. Hala ere, beste 10 kideei lurrera iritsi ahal izateko laguntzen aritu zen eta, bereziki larri zaurituta zegoen bati. Ekintza horregatik, Itsas Armadaren Medaila eman zioten eta errekonozimendu itzela izan zuen.

Kondekorazio gehiago ere jaso zituen II. Mundu Gerran: Bihotz Purpura, Asia-Barea Kanpainaren Medaila edo II. Mundu Gerrako Garaipen Medaila. Presidente egin zutenean, behin baino gehiagotan aitortu zien lagunei ez zituela medaila haiek guztiak merezi, hildakoak ere izan zirelako operazio haietan.

Bizitza politikoaren hastapenak

Bigarren Mundu Gerra amaitu zenean, kazetari izatea pentsatu zuen. Gerraren aurreko urteetan ez zuen politikan erreparatu, bere familiak anaia zaharrena ikusten baitzuen lan horretan, Joseph P. Kennedy, Jr..Tamalez, Joseph hil egin zen II. Mundu Gerran eta gauzak aldatu egin ziren. 1946an, James Michael Curleyk hutsik utzi zuen gehiengo demokrata agertzen zen distrito bateko ordezkaritza Bostoneko alkatetzara aurkezteko. Kennedyk ordezkaritzarako aurkeztu zen eta aurkari errepublikarrari gehiengo handi batez irabazi zion. 6 urtez izan zen Kongresuko kide eta askotan agertu zen Harry S. Truman presidentearekin eta gainontzeko Alderdi Demokratarekin ezados. 1952an, Henry Cabot Lodge, Jr errepublikarra garaitu zuen AEBetako senatari hautaketan.

Urteak pasatu ziren 1947ko irailean, 30 urte zituenean eta kongresista garaiko hasieran, Addisonen gaixotasuna diagnostikatu ziotela. Hau eta beste hainbat osasun arazo erabat ezkutatuak izan ziren Kennedy bizi izan zen artean.

Kennedy Jacqueline Lee Bouvierrekin ezkondu zen 1953ko irailaren 12an. Hurrengo 2 urteeetan, bizkarrezurreko ebakuntza batzuk izan zituen eta ia hilean ere egon zen. 4 oleazio eman zizkioten bere bizitzan zehar eta une horretantxe izan zen bat. Suspertzen ari zen bitartean, Profiles in Courage idatzi zuen, AEBetako senatariek norbanakoaren sineskeragatik beraien karrera politikoak arriskuan jarri zituzten 8 kasu aztertuz. 1957an, Pulitzer saria lortuko zuen liburu horregatik.

1956an, Kennedy bigarren izan AEBetako lehendakariordetzarako hautaketan eta, galtzaile suertatu bazen ere, ospe handia hartu zuen, etorkizunerako mesedegarri izango zitzaiona.

Joseph McCarthy, Wisconsineko senatari errepublikarra eta 1950 inguruan komunisten aurka burutu zen sorgin ehizaketaren arduradun nagusia Kennedy sendiaren oso laguna zen. Joe Kennedyk beti eman zion bere laguntza, Robert F. Kennedyk beti egin zuen McCarthyren azpikomiterako lan eta McCarthy Patricia Kennedyrekin harreman sentimentaletan nahastua ibili zen. 1954an, Senatua Wisconsineko senataria kondenatzekotan zebilen eta John Kennedyk McCarthy zentsuratzen zuen diskurtsoa idatzi zuen, baina ez zuen sekula eman. 1954ko abenduaren 2an, Kennedy senataria ospitalean zegoen Senatuak berriro ere McCarthy zentsuratzeko erabakia komunikatu zuenean. Sekula ez zuen aitortu zein izango zen bere botoa Senatua izan balitz, baina Kennedyk lagunak galdu zituen progresisten artean, Eleanor Roosevelt tarteko.

1960ko presidentziarako hauteskundeak

1960ko urtarrilaren 2an, Kennedyk urte horretako hauteskundeetara aurkezteko asmoa adierazi zuen.

Iraila eta urrian, 3 debate presidentziak izan ziren Kennedy eta, garai horretan AEBetako presidenteorde zen Richard Nixonen artean.

Irailaren 26ko debatea AEBetako historian lehena zen telebistan eta 70 milioi ikusle izan zituen. Horren aurretik, aste pare batez Nixonek ospitalean egon behar izan zuen hankako lesio baten ondorioz. Ordu askoko bizarra aurpegian eta makilatu gabe, erabat ezeroso agertu zen Kennedy ziur baten aurrean. Bukaeran, entzulegoen gehiengoak Kennedy ikusi zuen garaile, baina irratiz entzun zutenak, berriz, Nixon ikusi zuten hobeto.

Urriaren 7an izan zen bigarren debatea eta 13an hirugarrena. Gaur egun, debate hauek oinarrizkoak kontsideratzen dira estatubatuar politikan, baina 1960ko Kennedy-Nixon debateak egin zuen telebista politikarako erabakiorra izango zen aldarria.

Debatearen ondoren, Kennedyren kanpaina gorantz joan zen eta Nixoni aurrea hartzen, azaroaren 8an, Kennedyk Nixon garaitu zuelarik. Botazioetan, %49,7-%49,5. Hauteskunde kolegioan, berriz, 303 boto 219ren kontra (269 behar ziren irabazi ahal izateko). Misisipi eta Alabamako 14 hauteslek ez zioten Kennedyri botoa eman, honek eskubide zibilen mugimendua laguntzen zuelako.

Hala ere, Kennedy, bere 43 urterekin, AEBetako lehendakaritzan aukeratutako pertsona gazteena izan zen. Hori bai, ez zen gazteena izan presidente izaten, 1901ean, lehendakariorde zen Theodore Roosevelt presidente egin baitzuten William McKinley lehendakaria erail eta gero.

Lehendakaritza (1961-1963)

John F. Kennedyren sinadura

John F. Kennedyk 1961eko urtarrilaren 20an zin egin zuen AEBetako 35. presidente kargua. Bere diskurtsoan, hiritar estatubatuarra ekintzailegoa izatea nahi zuela esan zuen eta bere esaldi ospetsuenetakoa bota zuen:

  • Ez ezazu zure herriak zugatik zer egin dezakeen galde; galde ezazu zer egin dezakezun zuk zure herriarengatik.

Era berean, beste munduko gainontzeko herrialdeei arerio komunaren aurka elkartu beharra azpimarratu zien:

  • Gizakiaren arerio komunak hauexek dira: tirania, pobrezia, gaixotasunak eta gerra bera.

Nazioarteari ere zuzendu zitzaion:

  • Berdin zaio estatubatuarra izan edo munduko hiritar izan; guk eskatzen dizuegun indarra eta sakrifizio bera erreklamatu behar diguzue zuek.

Atzerriko politika

Kuba eta Kotxinos Badiako inbasioa

Kennedy presidente izan aurretik, Eisenhowerrek Fidel Castroren erregimena erorarazteko plana egina zuen. Horren muina CIAk antolatu zuen, Estatu Departamenduaren nolabaiteko oniritziaz; kubatar antikastristek egingo zuten altxamendu kontrairaultzaile bat armatzean zetzan. Kubatar altxatuek AEBetan entrenatuak ziren eta Kuba inbaditu behar zuten, Castro eraisteko xedeaz, herri kubatarra altxarazten saiatuz.

1961eko apirilaren 17an, Kennedyk plan hura aurrera eramateko agindu zuen eta, CIAk lagunduta, Kotxinos Badiako inbasioa hasi zen eta 2.506 Brigada, AEBetan entrenatuta zeuden 1.500 erbesteratu kubatarrez osatutako taldea, uhartera itzuli zen, erregimen kastrista botatzeko asmoz. Hala ere, inbasioa AEBetako airetiko laguntzarik gabe egingo zela erabaki zuen Kennedyk.

Apirilaren 19an, Kubako gobernuak antikastristak harrapatuta edo exekutatuta zeuzkan jada, eta bizirik iraun zuten 1.189 borrokalarien irteera negoziatu behar izan zuen Kennedyk . Porrotaren arrazoien artean, lider militarren arteko komunikazio falta azpimarratu zuten eta uhartean aurkitu zuten artileriari aurre egingo zion itsas armadarik eza. Handik hogei hilera, Kubak harrapatu zituen inbaditzaileak askatu zituen, janari eta botiketan ordainduko zitzaizkion 53 milioi dolarren truke.

Kennedyrentzat emaitza deserosoa izan zen, baina bere gain hartu zuen porrotaren erantzukizun osoa.

Kubako Misilen krisia

Kubako Misilen Krisia 1962ko urriaren 14an hasi zen, U-2 hegazkin espioiak Kubanargazkiak hartu zituenean, sobietar irispen handiko misilentzako siloak eraikitzen ari zirenean. 1962ko urriaren 16an, argazkiak Kennedyri aurkeztu zitzaizkion eta mehatxu nuklearra gertu ikusi zuten AEBetan.

Bi aukera zituzten:

  • AEBek asentamenduei eraso eginez gero, SESBekin gerra nuklearra piztea, edo
  • AEBek ez bazuen ezer esaten, arma nuklearrak oso gertu izango zituen eta, gatazkaren bat sortuz gero, berehalakoan erantzuteko arazoak izango zituen. Gainera, AEBek ahultasun itxura har zezakeen munduaren aurrean.

Militar askok Kennedy presionatu zuten, airez eraso egi zezan, baina presidenteak Kubara zihoazen ontzi guztientzako itsas blokeoa agindu zuen. Sobietarrekin harremanetan hasi zen, Kuban instalatzen ari ziren "defentsa" material oro ken zezaten, bestela, blokeoa betirakoa izango baitzen. Tentsioa goreneko unera iritsi zen estatubatuarren flota misilak zeramatzaten sobietar ontziak geldiarazten hasi zenean.

Handik astebetera, Kennedy eta Nikita Jrushchov akordio batera iritsi ziren: sobietarrek misilak kendu behar zituzten, beti ere AEBek deklarazio publikoa egiten bazuten, ez zutela sekula Kuba inbadituko prometitu. Kennedy, bestetik, Turkian zituen misil nuklearrak kentzen hasi zen.

Elkarren artean komunikatzeko bide egonkorrak ireki ziren, esate baterako, Kremlinen eta Etxe Zuriaren arteko “telefono gorria”.

1968an, Arma Nuklearrak Ez Ugaritzeko Ituna onetsi zen, eta, 1973an, armamentu nuklearra murrizteko elkarrizketak hasi ziren.

Vietnam

Asiako hego-ekialdean, Kennedyk Eisenhowerrek hasitako lanari jarraitu zion eta indar militarra erabili zuen Ho Chi Minhen indar komunisten aurka. Komunismoaren aurka ari zen izenean, Kennedy Hegoaldeko Vietnami laguntzak eman zizkion.

Era berean, napalm edo agente laranja botatzeko guneak eta abioiak ere adostu zituen. Pixkanaka sartzen joan zen gerran eta, hurrengo administrazioan, Johnsonen agintzaritzan, zuzenean bidaliko zituzten tropak Vietnameko gerrara.

Kennedy tropak ateratzekotan bazebilen ere, hil zuten eta Lyndon B. Johnson presidente berriak bertan behera utzi zuen mila militar erretiratzeko agindua 1963an.

Mendebaldeko Berlinen eginiko hitzaldia

John F. Kennedy, Ich bin ein Berliner
John F. Kennedyren apuntea, Ich bin ein Berliner

II. Mundu Gerra amaitu zenean, mendebaldeko demokrazia aliatuek eta sobietarrek presio handia egin zioten elkarri. 1961eko abuztuaren 13an, Berlingo Harresia eraiki zuen Ekialdeko Alemaniako gobernuak eta, horrenbestez, Berlin bi zatitan banatuta geratu zen: bata, Mendebaldeko Berlin, Alemaniako Errepublika Federalaren eskuetan zegoen eta bestea, Ekialdeko Berlin, Alemaniako Errepublika Demokratikoaren kontrolpean.

Kennedy Berlin Mendebaldean izan zen 1963ko ekainaren 26an eta hitzaldi politikoa egin zuen, 15 urtez SESBek mantentzen zuen blokeoa eta komunismoa kritikatuz. Rathaus Schöneberg eraikuntzako balkoitik ari zen hizketan eta Berlingo Harresia seinalatu zuen, komunisten porrotaren adibide gisan:

  • Askatasunak zailtasun handiak ditu eta demokrazioa ez da perfektua, baina guk ez dugu harresi bat jarri beharrik izan jendea bertan itxita mantendu ahal izateko.

Hitzaldia Historiara pasatu zen; Ich bin ein Berliner esaldia ("Berlindar bat naiz") balkoira igotzen ari zenean otu omen zitzaion Kennedyri, erromatarren civis romanus sum esaldi zaharraren antzera. Robert H. Lochner itzultzailearengana hurbildu, eta I am a Berliner esaldia itzultzeko eskatu zion eta idazteko orri batean nola ahoskatzen zen. Berlindarren % 83 kaleetan omen zen Kennedyk esaldia esan zuenean eta arrakasta itzela izan zuen jendaurrean.

Proba nuklearrak debekatzeko ituna

Erradiakzioaren kontaminazioaren arriskuak eta arma nuklearren proliferazioak alamatu zuen erabat eta Kennedy saiatu zen Arma Nuklearrak Ez Ugaritzeko Ituna gauzatzen. Hartan, lur azpiko probak ez ziren debekatzen, baina bai lur gainekoak, edo atmosferakoak edo ur azpikoak.

AEB eta SESB izan ziren itun hau sinatu zuten lehenak.

Barne politika

Eskubide zibilak

Arazo nazional sutsua izan zen autoritateak toleratu eta onartzen zuen arraza diskriminazioaren bukaera.

1954an, AEBetako Gorte Gorenak arraza segregazioa eskola publikoetan inkonstituzionala zela erabaki zuen, baina eskola askotan, hegoaldekoetan bereziki, ez zuten araua obeditu. Autobusetan, jatetxeetan, antzoki eta beste espazio publikoetan, segregazioak aurrera jarraitu zuen.

Kennedy arraza integrazioaren eta eskubide zibilen alde agertu zen eta, 1960ko kanpaina presidentzialean, Coretta Scott Kingi deitu zion telefonoz, kartzelan zegoen Martin Luther Kingen emazteari eta horrek beltzen laguntza erakarri zion. John eta Robert Kennedyk lortu zuten King kartzelatik ateratzea.

1962an, arraza beltzeko James Meredith ikaslea Misisipiko unibertsitatean matrikulatzen saiatu zen, baina, manifestazio bortitzen ondoren, arraza zuriko ikasleek, eta gobernadorearen tolerantzia osoaz, ez zioten utzi. Kennedyk 400 federal eta 3.000 soldadu bidali zituen Meredithen matrikulazioa ahalbidetzeko eta Freedom Riders babesen babesa ere ziurtatu zuen.

Hasieran, segregazioaren aurkako herri mugimenduek hegoaldeko zurien haserrea besterik ez zutela lortuko pentsatu zuen Kennedyk, eta, Kongresuan hegoaldeko demokrata ugari zeudenez gero, eskubide zibilen onarpena zaildu egingo zuela. Horregatik aldendu zen eskubide zibilak lortzeko eratu ziren mugimenduetatik eta hauen liderrek Kennedyren falta nabaritu zuten.

  • Epe laburrera, estatubatuar orok, arraza edo kolorea edozein izanda ere, estatubatuar izateko hobariak eskuratu behar ditu. Epe laburrera, estatubatuar orok bera edo bere seme-alabak tratatzea nahiko lukeen bezala tratatua izateko eskubidea izango du.

John F. Kennedy, 1963ko ekainaren 11n Eskubide zibilez emandako diskurtsoan

1963ko irailaren 9an, Kennedyk berriro hitz egin zion herriari Alabaman oraindik zirauen segregazioaz eta Wallace gobernadoreari bera horrela eskatzen bazuen bakarrik mantenduko zela ordena esan zion.

  • Gobernua tribunalen ordenak betearazteko behar den guztia egiteko prest dago, baina nik Wallace gobernadoreak bertako funtzionarioei eta komunitateei ardurak hartzeko eskatuko dien itxaropenean nago.

Ekainaren 11 hartan, Kennedy presidentea sartu zen George Wallacek, Alabamako gobernadoreak, Alabamako unibertsitateko ateak blokeatu zituenean bi ikasle afroestatubatuarrak, Vivian Malone eta James Hood, matrikulatzeko ahaleginak bertan behera uzteko.

George Wallacek onartu zuen eta apartatu zen Nicholas Katzenbach fiskal orokorra, alguazilak eta Alabamako Goardia Nazionalak deitu ziotenean. Arratsalde hartan izan zen irrati eta telebistan Kennedyk eskubide zibilez eman zuen diskurtso ospetsua. Hitzaldi hartan kongresistei deitu zien behar zen bezala zaintzeko legedia eta, orain 100 urte, Lincolnek proposatutako helburuak. Proposamen hau izango zen 1964an Eskubide Zibilen Legea.

Inmigrazioa

Kennedy saiatu zen inmigrazioari buruzko politika aldatzen. Berdintasunaren alde zegoen eta, AEBetan jaio ala gero lortu estatubatuar izatea, hiritarren eskubideak babestu nahi zituen.

Ideiak hauek osatu zuten bere anaia Edward Kennedy senadoreak bultzatutako The Immigration and Nationality Act of 1965.

Legeak erabat aldatu zuen inmigrazioaren nondik norakoa eta, lehen Europa iparraldetik edo ekialdetik etortzen baziren, orain Latinoameriketatik edo Asiatik etorritako etorkinak zeuden eta familiak batzeari ekin zioten.

Programa espaziala

Kennedyk AEB Lehia espazialean lider izatea nahi zuen. Sergei Khrushchevek dioenez, Kennedy bi alditan gerturatu zitzaion bere aita Nikitari espazioa esploratzeko enpresari elkarrekin ekiteko. Lehenengoa 1961eko ekainean izan zen; garai hartan, SESBen teknologia espaziala AEBrena baino azkarrago zihoan. Kennedyk gizakia Ilargira eramateko proiektuaz Kongresua eta Senatua batera ari zireneko batean izan zen, 1961eko maiatzaren 25ean. Horrela esan zuen:

  • Hamarkada hau bukatu baino lehen, gizakia Ilargira joan eta Lurrera itzuliko da eta nazio honek ekin behar dio helburu horri. Ez dago gizateriarentzat hain arrakastatsua izan daitekeen proiekturik.

1962ko irailean, Riceko unibertsitatean hitz egin zuen:

  • Beste nazio batzuen lider izan nahi duen estatu batek ezin du lehia espazialean atzeratu.

Eta hurrengo hitzak ere hitzaldi hartakoak dira:

  • Gure aukera da Ilargira joatea eta ez dugu erraza delako hartu; alderantziz, zaila delako.

Khrushchevi bigarren aldi batez gerturatu zitzaion eta agintari sobietarrari ondo iruditu zitzaion gastuak konpartitzea, garai honetarako AEBren teknologia aurreratuagoa baitzegoen. AEBk satelitea jaurti zuten orbita geoestazionariara eta Kennedyk Apollo programarako 25 mila milioi dolar baino gehiagoko aurrekontuak aurkeztu zizkion Kongresuari.

Khrushchev ados egon zen 1963ko udazkenean, baina Kennedy erail zuten akordioa formalizatu aurretik. 1969ko uztailaren 20ra arte, JFK hil eta handik 6 urtera, gauzatuko zuten Apolo Programaren helburua eta gizakia Ilargira iritsiko zen orduan.

Bitzitza pribatua

Jackie Kennedyrekin ezkondu zen eta lau seme alaba izan zituzten:

Kennedy eta Jackie senar-emazte gazteak ziren, ospetsuak, mirestuak, modakoak. Pop abeslariak edo zine izarrak bezala tratatzen zituzten eta Jacquelinek arte objektuak eta altzariak erosi zituen Etxe Zurirako. Kennedy sendiak Etxe Zuria bere gustura aldatu zuen, haurtzandegia jarri zion, piszina edo etxetxoa zuhaitz baten gainean. Badirudi ama Jackiek ez zuela bere seme-alabak argazkietan agertzerik nahi, baina bera ez zegoenean, aita John ez zen hain zuhurra eta argazki ederrak atera zizkien Cecil Stoughtonek, Etxe Zuriko argazkilari ofizialak. Horrela ezagutzen dugu John Jr. gaztetxoaren irudia, aitaren despatxu presidentzialean jolasean.

John F. Kennedy eta Jackye 1962ko eguberrietan

1962ko maiatzaren 19an, Marilyn Monroek presidentearentzat abestu zuen bere urtemugan Madison Square Gardenen.

Glamourra ikusten zen nonahi, baina Kennedytarrak trajedia pertsonal ugari izan zuten. 1955ean, Jacquelinek abortua izan zuen eta 1956an, Arabella Kennedy hilda jaio zen. 1963ko abuztuan, esan dugu Patrick Bouvier Kennedy seme jaio berria hil zitzaiela eta hori dena garai zaila izan zen.

John F. Kennedy eta JFK and Marilyn Monroe 1962an

Kennedyren heriotzaren ondoren, haren gonazale ospea eta ezkontzatik at izandako harremanak rgitara atera ziren, Marilyn Monroe edo Mary Pinchot Meyer adibidez.

1951ko urrian, Kennedyk 34 urte zituen eta Asiara egin zuen bidaia 7 astez, Israel, India, Vietnam edo Japonia bisitatuz. 25eko anaia Robertekin eta 27ko Patricia arrebarekin joan zen. John eta Robertek 8 urteko aldea zuten eta gutxi tratatu zuten elkar. Bidaia hau izan zen bi senideen gerturatzeko unea eta adiskidetasun handia piztu zen beraien artean.

Gallupek eginiko inkestan XX. mendean gehien mirestu diren pertsonen zerrenda egin zuten eta Kennedy hirugarrena atera zen, Martin Luther King, Jr. eta Teresa Kalkutakoa aurretik zituelarik.

Heriotza

John F. Kennedy eta Jackye asasinatoaren aurretik

Dallasen, Texas, erail zuten, 1963ko azaroaren 22an.

Badirudi Lee Harvey Oswald izan zela hiltzailea eta tiroak entzun eta 80 bat minututara hartu zuten atxilo. Ez zen gauza garbirik izan eta berak beti adierazi zuen bere inozentzia.

Azaroaren 29an, Lyndon B. Johnsonek, AEBetako presidente berriak, Warren Komisioa eratu zuen erailketa ikertzeko xedearekin. Azkenean, hiltzaile bakarra Oswald izan zela erabaki zuten, baina oraindik ere erabaki hori ez dute denek ontzat ematen.

Hiletak

John F. Kennedyren hiletak 1963an

Hilketaren ondoren, Kennedy Washington, D.C.ra eraman zuten eta igandera arte Etxe Zuriko ekialdeko aldean egon zen.

Azaroaren 24ko igandean, Kapitolioraino eraman zuten zaldiz tiratutako karroza batean eta jendaurrean agertu zen.

Astelehenean izan ziren hiletak, azaroaren 25ean, estatu hileta egin zitzaion eta 90 estatuko ordezkari baino gehiago izan ziren haietan. Goizean, meza egin zioten San Mateoren Katedralean eta Arlingtoneko Hilerri Nazionalean eman zioten lur.

Astelehen hura luto nazionala dekretatu zuten presidente berriak.

1967ko martxoaren 14an, Kennedyren gorpua betirako geratu zen emaztea eta seme-alaba gazteenekin batera. Anaia Robert ere gertu lurperatu zuten.

Zinema

1991an Oliver Stonek haren hilketa kasuaren ikerketei buruzko JFK filma estreinatu zuen.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: John Fitzgerald Kennedy Aldatu lotura Wikidatan

Ameriketako Estatu Batuak Ameriketako Estatu Batuetako presidenteak Ameriketako Estatu Batuak

Egungoa: Joe Biden

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Fitzgerald_Kennedy&oldid=4948121"(e)tik eskuratuta