Panpa: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

22:34, 15 abuztua 2015ko berrikusketa

Panpa^[1] (ketxuaz: pampa, «ordokia») Hego Amerikako 750.000 km²ko ordokia da, Argentinako erdi-ekialdean, Uruguaiko zati handienean, eta Brasilgo Hegoaldeko Rio Granden hedatzen dena.

Izena

Espainiarrek XVI. mendean eskualdera Andeetatik behera heldu zirenean, ordokiari pampa izena eman zioten. Pampa edo bamba ketxuaz «ordoki» esan nahi duelako edo, hobeto esanda «mendien arteko ordokia». Bertako biztanleei, metonimiaz, izen bera jarri zieten.

Kokapena

Argentina
- Entre Rios osoa
- Santa Feko hegoaldea
- Ia Cordoba osoa
- La Pampa osoa
- Ia Buenos Aires osoa
- San Luiseko hego-ekialdea
Ia Uruguai osoa
Brasilgo Hegoaldeko Rio Grande

Azpi-eskualdeak

Barneko Panpa: Buenos Airesko mendebaldean, La Pampako iparraldean, Cordobako hegoaldean eta San Luiseko ekialdean kokatuta.
Panpa uhindua: Buenos Airesko kostaldetatik, Parana ibairaino eta Tandilia eta Ventania mendilerroetatik Carcarañá ibairaino.
Panpa behea: Buenos Airesko Salado ibaiaren arroan kokatuta.
Goiko Panpa: Cordoba eta San Luisko mendilerroen ondoan kokatua.

Historia

XVI. mendearen lehenengo erdialdean iritsi ziren espainiarrak lurralde honetara. Tribu nomadak bizi ziren han eta ehizean jarduten zuten, nagusiki. Kitxuak, antigoiak, pehueltxeak, manzaneroak eta tehueltxeak ziren talderik garrantzitsuenak. Sebastian Cabotoren espediziokoak ziren Pampa esploratzen hasi ziren lehenengo konkistatzaileak, Francisco Cesarren agindupean (1528). 1536. urtean, lehenengo abereak eraman zituzten Pedro de Mendozak eta bere gizonek, eta ondoren zabaldi osora hedatu zen abere hazkuntza.

XVI. mendearen bukaeran osorik esploratu zuen Pampa Hernando Arias de Saavedrak. Espainiarren eta bertakoen arteko harremanen ondorioz, abere hazkuntzari ekin zioten hauek eta gautxo izeneko abeltzainak sortu ziren. Halere, Pampako lurraldeko alde handi bat ezin izan zuen gobernuak menderatu, ez espainiarrak eta ez argentinarrak, XIX. mendearen bigarren erdialdea arte.

Lurralde honek nekazaritzarako eskaintzen zituen aukerak zirela eta, beren burujabetasuna mantentzen zuten indiar herriak menderatzeko helburua zuen lehenengo espedizioa (José Félix Aldaoren agindupean) antolatu zuten Mendozako eta Buenos Airesko gobernuek. Juan Manuel de Rosasen diktadura garaian (1835-1852 urteetan) bete zen helburu hori, gehienbat. 1839. urtean Ramírez eta Ramos jeneralek rankel indiar herria garaitu ondoren, indiar guztiak menderatuak izan ziren. 1879. urtean Argentinako gobernuaren eskuetara igaro zen Pampa.

Ekonomia

Nekazaritza (garia, artoa, luzerna, olioa, patata, fruituak) eta abere hazkuntza (ardi-azienda, behi-azienda) dira ekonomia jarduera nagusiak. Laboreak eta haragia esportatzen ditu, eta itsasbide eta burdinbide sare garrantzitsuak ditu.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2015/08/15 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Panpa

↑ Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .

[1] Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+[[Fitxategi:PAMPAS.png|280px|thumb|Panparen kokapena [[Hego Amerika]]n.]]
-'''Panpa'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0170.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2012-05-25|izenburua= 170. araua: Amerikako toponimia}}</ref> [[Hego Amerika]]ko 600.000 [[kilometro koadro|km²ko]] [[ordoki]]a da. [[Rio de la Plata]]ren hego-ekialdean kokatzen da, [[Argentina]]n.
+'''Panpa'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0170.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2012-05-25|izenburua= 170. araua: Amerikako toponimia}}</ref> ([[ketxua]]z: ''pampa'', «ordokia») [[Hego Amerika]]ko 750.000 km²ko [[ordoki]]a da, [[Argentina]]ko erdi-ekialdean, [[Uruguai]]ko zati handienean, eta [[Brasil]]go [[Hegoaldeko Rio Grande]]n hedatzen dena.
 == Izena ==
-[[Espainia]]rrek [[XVI. mendea]]n eskualdera [[Andeak|Andeetatik]] heldu zirenean, [[ordoki]]ari ''pampa'' izena eman zioten. ''Pampa'' edo ''bamba'' [[kitxua|ketxuaz]], "[[ordoki]]a" esan nahi duelako edo, hobeto esanda "[[mendi]]en arteko [[ordoki]]a". Bertoko [[amerindiar|biztanleei]], [[metonimia]]z, izen bera jarri zieten.
+Espainiarrek [[XVI. mendea]]n eskualdera [[Andeak|Andeetatik]] behera heldu zirenean, ordokiari ''pampa'' izena eman zioten. ''Pampa'' edo ''bamba'' [[ketxua]]z «ordoki» esan nahi duelako edo, hobeto esanda «mendien arteko ordokia». Bertako [[amerindiar|biztanleei]], [[metonimia]]z, izen bera jarri zieten.
 == Kokapena ==
+* [[Argentina]]
-Panpa honako [[Argentina]]ko [[argentinaren banaketa administratiboa|probintzietara]] hedatzen da:
-* [[Entre Ríosko probintzia|Entre Rios]] osoa,
+** [[Entre Ríosko probintzia|Entre Rios]] osoa
-* [[Santa Feko probintzia|Santa Feko]] hegoaldea,
+** [[Santa Feko probintzia|Santa Feko]] hegoaldea
-* Ia [[Córdobako probintzia (Argentina)|Cordoba]] osoa,
+** Ia [[Córdobako probintzia (Argentina)|Cordoba]] osoa
-* [[La Pampako probintzia|La Pampa]] osoa,
+** [[La Pampako probintzia|La Pampa]] osoa
-* Ia [[Buenos Airesko probintzia|Buenos Aires]] osoa eta
+** Ia [[Buenos Airesko probintzia|Buenos Aires]] osoa
-* [[San Luisko probintzia|San Luiseko]] hego-ekialdea.
+** [[San Luisko probintzia|San Luiseko]] hego-ekialdea
+* Ia [[Uruguai]] osoa
+* [[Brasil]]go [[Hegoaldeko Rio Grande]]
+[[Fitxategi:Campo Departamento Conhelo.jpg|thumb|900px|center|<small>Panpako zabaldia [[La Pampako probintzia]]n</small>]]
 == Azpi-eskualdeak ==
 * Barneko Panpa: [[Buenos Airesko probintzia|Buenos Airesko]] mendebaldean, [[La Pampako probintzia|La Pampako]] iparraldean, [[Córdobako probintzia (Argentina)|Cordobako]] hegoaldean eta [[San Luisko probintzia|San Luiseko]] ekialdean kokatuta.
-* Panpa uhindua: [[Buenos Airesko probintzia|Buenos Airesko]] kostaldetatik, [[Paraná|Parana]] ibairaino eta hegoaldetik Tandilia eta Ventania mendilerroetatik iparralderaino Carcarañá ibairaino kokatuta.
+* Panpa uhindua: [[Buenos Airesko probintzia|Buenos Airesko]] kostaldetatik, [[Paraná|Parana]] ibairaino eta Tandilia eta Ventania mendilerroetatik Carcarañá ibairaino.
 * Panpa behea: [[Buenos Airesko probintzia|Buenos Airesko]] Salado ibaiaren arroan kokatuta.
-* Goiko Panpa: [[Córdobako probintzia (Argentina)|Cordoba]] eta [[San Luisko probintzia|San Luiseko]] mendilerroen ondoan kokatuta.
+* Goiko Panpa: [[Córdobako probintzia (Argentina)|Cordoba]] eta [[San Luisko probintzia|San Luisko]] mendilerroen ondoan kokatua.
-== Gautxoak ==
+== Historia ==
+[[Fitxategi:Autódromo_Eusebio_Marcilla.jpg|thumb|300px|right|<small>Panpa, Junin, [[Buenos Airesko probintzia]]</small>]]
-[[Gautxo]] izeneko [[abeltzaintza|abeltzainak]] eremu zabal hauetako biztanleak izan dira [[Espainia]]ko konkistatik, aurretik bertako [[amerindiar]]rak bizi zirelarik.
+[[XVI. mende]]aren lehenengo erdialdean iritsi ziren espainiarrak lurralde honetara. Tribu nomadak bizi ziren han eta ehizean jarduten zuten, nagusiki. [[Kitxua (etnia)|Kitxuak]], antigoiak, pehueltxeak, manzaneroak eta [[tehueltxe]]ak ziren talderik garrantzitsuenak. [[Sebastian Caboto]]ren espediziokoak ziren Pampa esploratzen hasi ziren lehenengo konkistatzaileak, Francisco Cesarren agindupean ([[1528]]). [[1536]]. urtean, lehenengo abereak eraman zituzten [[Pedro de Mendoza]]k eta bere gizonek, eta ondoren zabaldi osora hedatu zen abere hazkuntza.
+XVI. mendearen bukaeran osorik esploratu zuen Pampa [[Hernando Arias de Saavedra]]k. Espainiarren eta bertakoen arteko harremanen ondorioz, abere hazkuntzari ekin zioten hauek eta [[gautxo]] izeneko abeltzainak sortu ziren. Halere, Pampako lurraldeko alde handi bat ezin izan zuen gobernuak menderatu, ez espainiarrak eta ez argentinarrak, [[XIX. mende]]aren bigarren erdialdea arte.
-== Erreferentziak ==
-{{erreferentzia_zerrenda}}
+Lurralde honek nekazaritzarako eskaintzen zituen aukerak zirela eta, beren burujabetasuna mantentzen zuten indiar herriak menderatzeko helburua zuen lehenengo espedizioa ([[José Félix Aldao]]ren agindupean) antolatu zuten Mendozako eta Buenos Airesko gobernuek. [[Juan Manuel de Rosas]]en diktadura garaian ([[1835]]-[[1852]] urteetan) bete zen helburu hori, gehienbat. [[1839]]. urtean Ramírez eta Ramos jeneralek rankel indiar herria garaitu ondoren, indiar guztiak menderatuak izan ziren. [[1879]]. urtean Argentinako gobernuaren eskuetara igaro zen Pampa.
-== Ikus, gainera ==
-* [[Panpa-lezka]]
+== Ekonomia ==
+Nekazaritza ([[gari]]a, [[arto]]a, [[luzerna]], [[olio]]a, [[patata]], fruituak) eta abere hazkuntza (ardi-azienda, behi-azienda) dira ekonomia jarduera nagusiak. Laboreak eta haragia esportatzen ditu, eta itsasbide eta burdinbide sare garrantzitsuak ditu.
+== Erreferentziak ==
+{{ lur | data=2015/08/15}}
+{{commonskat|Pampas (Argentina)}}
 [[Kategoria:Argentinako eskualde geografikoak]]
 [[Kategoria:Hego Amerikako geografia]]