Kristobal Kolon: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
t 85.49.226.41 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Xabier Armendaritz wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
{{erreferentzia falta}} |
|||
kolon vitorian jaio zen 2002 urtean |
|||
{{Biografia infotaula oinarria |
|||
| izena = Kristobal Kolon |
|||
| irudia = CristobalColon.jpg |
|||
| izen osoa = Kristobal Kolon |
|||
| ezizena = |
|||
| jaiotza data = [[1451]] |
|||
| jaiotza hiria = [[Genovako Errepublika]] (eztabaidan) |
|||
| jaiotza herrialdea = |
|||
| heriotza data = [[1506]]ko [[maiatzaren 20]]a |
|||
| heriotza hiria = [[Valladolid]] |
|||
| heriotza herrialdea = [[Gaztela]] |
|||
| bikote kidea = [[Filipa Moniz]] (emaztea)<br/>[[Beatriz Enríquez de Arana]] (maitalea) |
|||
}} |
|||
'''Kristobal Kolon'''<ref>[http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak'']</ref> ([[1451]] - [[1506]]) [[Gaztelako koroa]]rentzat lanean aritu zen [[genova]]tar nabigatzaile eta kartografoa izan zen. [[1492]]ko [[urriaren 12]]an [[Amerikaren aurkikuntza|Amerika aurkitu]] zuen [[europa]]rrentzat. |
|||
[[Kolonbiako Errepublika]]k Kolonen omenez hartu zuen izen hori. |
|||
== Jatorria == |
|||
[[1451]]n jaio zela esaten da, eta agian [[Genova]]n, baina [[Gaztela]]ren agindupean aritu zen nabigatzailea izan zen. Gizon polemikoa eta misteriotsua, autodidakta eta behatzaile handia izan zen; berak, [[1492]]ko [[urriaren 12]]an, europarrentzat Mundu Berria aurkitu zuen, Amerika hain zuzen. |
|||
== Bizitza == |
|||
Jatorriari buruzko zalantza asko badago ere, Genovan jaio zela onartu ohi da; hala ere, Kolonen jatorriari buruz bada hainbat iritzi: Kataluniakoa zela, frantsesa eta abar. Bestalde, haren jaioteguna [[1451]]ko [[abuztuaren 26]]tik [[urriaren 31]]ra bitartean dagoela esaten da. Ehule batzuen semea zela ere esan zen; badirudi aita Domingo Colombo zela, eta ama, berriz, Susana Fontanarrosa. |
|||
Kristobali, txikitan hasi zitzaion nabigazioan ibiltzeko gogo bizia eta, horregatik, oso gazte aritu zen itsasmutil lanetan. Aita eta bere lagunekin ikasi zuen. [[Matematika]] eta [[geografia]] oso gustuko zituen Kolonek eta, [[Pisa]]ko Unibertsitateko antzinako biografia liburuek diotenez, gai horiek bereziki landu zituen. Azkenean, irakasleen laguntzaz, Kolonek bere bidaiatzeko grina martxan jarri ahal izan zuen. |
|||
Asko izan ziren, Kristobal Kolonek eginiko bidaiak. Apunteak eta idatzizko notak egiten jaioa zen eta, honela, berak eginiko hainbat bidaia kontatzen ditu, [[Egeo]] itsasotik, [[Erresuma Batua]]k eta [[Islandia]]ra arte. Etxetik kanpo egoten zen maiz eta, zegoen leku horietan, pertsona arlote edo eroz jotzen zuten askotan. |
|||
[[1480]]an [[Filipa Moniz]]ekin ezkondu zen [[Portugal]]en. Jatorri nobleko dama zen, eta Kolon bera ere hala izango zen. Ezkondu eta bi urte geroago, haien lehenengo semea jaio zen: [[Diego Kolon]]. |
|||
Geografian interes handia zuenez, garai hartan zeuden mapa guztiak irakurri zituen. [[India]]ra iristeko irrikaz zegoen, paraje haietan aberastasun handia zegoela uste baitzuen. Bere emaztea hil zenean, Gaztelara etorri zen, bere seme Diegorekin batera. |
|||
Eliza bere teoriaren alde jarri zen eta [[1486]]an [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-erregina Katolikoekin]] elkarrizketatu zen Madrilen, baina garaiko gorteko jakintsu talde batek Kolonen proiektu guztiak baztertu zituen. |
|||
[[1488]]an [[Beatriz Enríquez de Arana]] ezagutu zuen, eta harekin izan zuen bere bigarren semea: Fernando. [[Juan Perez]] fraidearekin batera, errege-erreginen laguntzaren bila jo zuen berriro, eta, oraingoan, espedizioaren zorrak ordaintzen lagundu zioten. Kristobalek, hil arte, Beatriz bikotekide izan zuen, baina ez ziren sekula ezkondu. Hori bai, hil zenean, hari utzi zion bere ondarea. Kontuan izan behar da Kolon Indietako gobernadore izan zela, eta Santa Feko Kapitulazioen arabera bidaietan lortutako onuren % 10 Kolonentzat zela. Kristobalen lehen semeak bere ama propioa balitz bezala tratatu zuen, eta harekin izandako semea, [[Fernando Kolon]] (1488-1539), laugarren bidaian Kolonekin bidaiatzeaz gain, aitaren gertuko biografoa izango zen. |
|||
[[Urriaren 12]]an [[San Salvador]] (Guanahani deitu zioten) uhartera iritsi zen lehenengo aldiz. [[Rodrigo de Triana]] ontzi mutilaren garrasiak ospe handia lortu du: ''Tierra a la vista!'' (Lurra agerian!). Ordudanik, Kolonek beste hainbat bidaia egin zituen, baina horietako batek ere ez, ez zuen horrenbeste arrakasta lortu, berak jakin gabe, Mundu Berria aurkitu baitzuen. |
|||
Triste eta gaixo, egin zuenaren garrantziaz ohartu gabe, [[1506]]ko [[maiatzaren 20]]an hil zen [[Valladolid]]en. [[1544]]an, bere errautsak [[Santo Domingo]]ra eraman zituzten eta, [[1796]]tik aurrera, [[Habana]]ko katedralean egon ziren. |
|||
== Hipotesia == |
|||
[[Fitxategi:Conceptions Colomb map-fr.svg|thumb|left|240px|Kolonen hipotesia.]] |
|||
Kolonen iritziz, Ekialdeko lurretara Indietara edo Zipangora ([[Japonia]]), [[Europa]]tik mendebalderantz bidaiatuz irits zitekeen. Portugaldarrak, berriz, urrutiko leku horietara [[Afrika]] inguratuz iritsi nahian zebiltzan. |
|||
Ziurrenik, [[Paolo dal Pozzo Toscanelli]]k, [[Florentzia]]ko matematikari eta medikuak, Portugalgo erregearentzat egindako informeen berri izan zuen. [[Marco Polo|Marko Poloren]] bidaietan oinarrituz eginiko mapa batzuk ere baziren eta Europa eta [[Asia]]ren arteko distantzia ez zen hainbestekoa mendebalderantz bidaiatuz. Kolonen liburutegian aurkitutako liburuetan berak azpimarratutakoa ikus dezakegu, bere ametsetako ekialdea aurkitzen lagunduko zioten ideiak, alegia. |
|||
Kolonen ustez, [[Lurra]]k 29.000 km-tako zirkunferentzia izango zuen [[Posidonio]]ren neurketan oinarrituz, eta [[Kanariak]] eta Zipangoren (Japoniaren) artean 2.400 mila nautiko egongo ziren -10.700 ziren!-. Bere proiektua aurkezteko, mapa bat marraztu zuen, Toscanellirena osatuz eta uharte asko jarriz |
|||
== Finantziazio bila == |
== Finantziazio bila == |
||
[[Fitxategi:Emanuel Gottlieb Leutze - Columbus Before the Queen.JPG|thumb|240px|''Kolon Erreginaren aurrean'' (Emanuel Gottlieb Leutze, 1843)]] |
|||
[[1483]] edo [[1484]] artean [[Joan II.a Portugalgoa]]ri aurkeztu zion proiektua, baina honek atzera bota zuen. Gaztelara joan behar izan zuen eta, esan bezala, bere semea [[Diego Kolon]]ekin batera iritsi zen [[1485]]ean. |
[[1483]] edo [[1484]] artean [[Joan II.a Portugalgoa]]ri aurkeztu zion proiektua, baina honek atzera bota zuen. Gaztelara joan behar izan zuen eta, esan bezala, bere semea [[Diego Kolon]]ekin batera iritsi zen [[1485]]ean. |
||
20:41, 26 azaroa 2015ko berrikusketa
 |
Artikulu honek erreferentziak behar ditu. Hemen erreferentzia egiaztagarriak gehituz lagun dezakezu. |
| ||
| Datu pertsonalak | ||
|---|---|---|
| Izen osoa | Kristobal Kolon | |
| Jaio | 1451 | |
| Genovako Errepublika (eztabaidan) | ||
| Hil | 1506ko maiatzaren 20a | |
| Valladolid (Gaztela) | ||
| Bikotekidea(k) | Filipa Moniz (emaztea) Beatriz Enríquez de Arana (maitalea) | |
Kristobal Kolon[1] (1451 - 1506) Gaztelako koroarentzat lanean aritu zen genovatar nabigatzaile eta kartografoa izan zen. 1492ko urriaren 12an Amerika aurkitu zuen europarrentzat.
Kolonbiako Errepublikak Kolonen omenez hartu zuen izen hori.
Jatorria
1451n jaio zela esaten da, eta agian Genovan, baina Gaztelaren agindupean aritu zen nabigatzailea izan zen. Gizon polemikoa eta misteriotsua, autodidakta eta behatzaile handia izan zen; berak, 1492ko urriaren 12an, europarrentzat Mundu Berria aurkitu zuen, Amerika hain zuzen.
Bizitza
Jatorriari buruzko zalantza asko badago ere, Genovan jaio zela onartu ohi da; hala ere, Kolonen jatorriari buruz bada hainbat iritzi: Kataluniakoa zela, frantsesa eta abar. Bestalde, haren jaioteguna 1451ko abuztuaren 26tik urriaren 31ra bitartean dagoela esaten da. Ehule batzuen semea zela ere esan zen; badirudi aita Domingo Colombo zela, eta ama, berriz, Susana Fontanarrosa.
Kristobali, txikitan hasi zitzaion nabigazioan ibiltzeko gogo bizia eta, horregatik, oso gazte aritu zen itsasmutil lanetan. Aita eta bere lagunekin ikasi zuen. Matematika eta geografia oso gustuko zituen Kolonek eta, Pisako Unibertsitateko antzinako biografia liburuek diotenez, gai horiek bereziki landu zituen. Azkenean, irakasleen laguntzaz, Kolonek bere bidaiatzeko grina martxan jarri ahal izan zuen.
Asko izan ziren, Kristobal Kolonek eginiko bidaiak. Apunteak eta idatzizko notak egiten jaioa zen eta, honela, berak eginiko hainbat bidaia kontatzen ditu, Egeo itsasotik, Erresuma Batuak eta Islandiara arte. Etxetik kanpo egoten zen maiz eta, zegoen leku horietan, pertsona arlote edo eroz jotzen zuten askotan.
1480an Filipa Monizekin ezkondu zen Portugalen. Jatorri nobleko dama zen, eta Kolon bera ere hala izango zen. Ezkondu eta bi urte geroago, haien lehenengo semea jaio zen: Diego Kolon.
Geografian interes handia zuenez, garai hartan zeuden mapa guztiak irakurri zituen. Indiara iristeko irrikaz zegoen, paraje haietan aberastasun handia zegoela uste baitzuen. Bere emaztea hil zenean, Gaztelara etorri zen, bere seme Diegorekin batera.
Eliza bere teoriaren alde jarri zen eta 1486an Errege-erregina Katolikoekin elkarrizketatu zen Madrilen, baina garaiko gorteko jakintsu talde batek Kolonen proiektu guztiak baztertu zituen.
1488an Beatriz Enríquez de Arana ezagutu zuen, eta harekin izan zuen bere bigarren semea: Fernando. Juan Perez fraidearekin batera, errege-erreginen laguntzaren bila jo zuen berriro, eta, oraingoan, espedizioaren zorrak ordaintzen lagundu zioten. Kristobalek, hil arte, Beatriz bikotekide izan zuen, baina ez ziren sekula ezkondu. Hori bai, hil zenean, hari utzi zion bere ondarea. Kontuan izan behar da Kolon Indietako gobernadore izan zela, eta Santa Feko Kapitulazioen arabera bidaietan lortutako onuren % 10 Kolonentzat zela. Kristobalen lehen semeak bere ama propioa balitz bezala tratatu zuen, eta harekin izandako semea, Fernando Kolon (1488-1539), laugarren bidaian Kolonekin bidaiatzeaz gain, aitaren gertuko biografoa izango zen.
Urriaren 12an San Salvador (Guanahani deitu zioten) uhartera iritsi zen lehenengo aldiz. Rodrigo de Triana ontzi mutilaren garrasiak ospe handia lortu du: Tierra a la vista! (Lurra agerian!). Ordudanik, Kolonek beste hainbat bidaia egin zituen, baina horietako batek ere ez, ez zuen horrenbeste arrakasta lortu, berak jakin gabe, Mundu Berria aurkitu baitzuen.
Triste eta gaixo, egin zuenaren garrantziaz ohartu gabe, 1506ko maiatzaren 20an hil zen Valladoliden. 1544an, bere errautsak Santo Domingora eraman zituzten eta, 1796tik aurrera, Habanako katedralean egon ziren.
Hipotesia
Kolonen iritziz, Ekialdeko lurretara Indietara edo Zipangora (Japonia), Europatik mendebalderantz bidaiatuz irits zitekeen. Portugaldarrak, berriz, urrutiko leku horietara Afrika inguratuz iritsi nahian zebiltzan.
Ziurrenik, Paolo dal Pozzo Toscanellik, Florentziako matematikari eta medikuak, Portugalgo erregearentzat egindako informeen berri izan zuen. Marko Poloren bidaietan oinarrituz eginiko mapa batzuk ere baziren eta Europa eta Asiaren arteko distantzia ez zen hainbestekoa mendebalderantz bidaiatuz. Kolonen liburutegian aurkitutako liburuetan berak azpimarratutakoa ikus dezakegu, bere ametsetako ekialdea aurkitzen lagunduko zioten ideiak, alegia.
Kolonen ustez, Lurrak 29.000 km-tako zirkunferentzia izango zuen Posidonioren neurketan oinarrituz, eta Kanariak eta Zipangoren (Japoniaren) artean 2.400 mila nautiko egongo ziren -10.700 ziren!-. Bere proiektua aurkezteko, mapa bat marraztu zuen, Toscanellirena osatuz eta uharte asko jarriz
Finantziazio bila
1483 edo 1484 artean Joan II.a Portugalgoari aurkeztu zion proiektua, baina honek atzera bota zuen. Gaztelara joan behar izan zuen eta, esan bezala, bere semea Diego Kolonekin batera iritsi zen 1485ean.
Palos de la Fronterara (Huelva). La Rabidako monasterioan Joan Perez eta Antonio de Marchenaren lagun egin zen eta bere planak kontatu zizkien fraide hauei. Hauek bere alde egin zuten eta Hernando de Talaveraren aurreraino lagundu zioten, Elisabet I.a konfesatzen zuen fraidearengana, alegia. Badirudi Santa Klara komentuko burua eta Fernando Katolikoaren izeba ere, Ines Enriquez, bere alde jarri zela. Horrela iritsi zen Kolon garai hartan Kordoban zegoen gortera.
Errege Kontseiluak atzera bota zuen, baina 1486an Elisabet erreginak hartu zuen eta bere planak kontatzeko aukera izan zuen. Erreginak interes handia jarri zuen, baina, Koroaren diru laguntza bat eman bazion ere, gorteko jakintsuei galdetu zien bideragarritasunaz.
Kontseilua Salamancako Unibertsitatean bildu zen, eta proiektua ezin zela aurrera eraman erabaki zuen. Gainera, Kolonek eskatzen zituen baldintza ekonomiko eta politikoak handiegiak ziren.
Erreginak Kristobali deitu zion eta erabakiaren berri eman zion, baina ez zuela plana guztiz baztertzen esan zion. Zain egon zen epe honetan, Kolon beharrean izan zen eta mapak eta liburuak saldu zituen bizirauteko. Garai honetan elkartu zen Beatrizekin.
Berriro joan zen Portugesa, baina berriz ere ezer lortu gabe itzuli zen. Medinaceliko dukeak interesa erakutsi zuen, baina erreginak Granadako konkista bukatu bezain pronto lagunduko ziola agindu zion.
1491ko abenduan, Kolon Granadako Santa Fe izeneko erregeren kanpaldira, iritsi zen. Batzorde berri batek aztertu zuen proiektua eta berriro bota zuten atzera. Azkenean, Kolonek bere eskariak jaitsi zituen eta bera ere dirua jartzeko prest agertu zen. Berme handiagoa zen hori eta 1492ko apirilaren 17an Santa Feko Kapitulazioak sinatu zituzten. Hauen arabera, Kolonek hauxe dena lortuko zuen:
- Amiral titulua aurkitutako lur guztietan, oinordekotzaz geratuko zena bere sendian.
- Erregeorde eta Gobernadore izango zen aurkitutako uharte eta lurretan.
- Lortutako salgaien hamarrena; Koroak, berriz, bostena lortuko zuen (Erregeren bostena).
- Espedizioa zortziren batean parte hartzeko aukera, irabazietan proportzio bera izango zuelarik.
Era honetan sinatu zituzten kapitulazioak.
Bidaiak
Kolon Palosera iritsi zenean, biztanleek ez zien harrera onik egin eta oso fidagaitz agertu ziren. Marinelak erreklutatzeko ere arazo ugari izan zen, baina La Rabidako fraideek arazoa konpontzea lortu zuten eta Martin Alonso Pinzonekin harremanetan jarri zuten. Bertako nabigatzailea zen hau eta bere alde jarri zen. Gainera enpresa kostatuko zenaren herena berak jarri zuen, milioi erdi marabedi. Hemendik aurrera, errazago izan zen erreklutamendua eta inguruko familia ospetsuak -Niño de Moguer, Quintero...- erabakigarriak izan ziren horretarako.
Lehen bidaia 1492ko abuztuaren 3an irten zen Palos de la Fronteratik (Huelva). Hiru karabela irten ziren: Santa María, La Pinta eta La Niña.
Badirudi Kolonen hipotesia esferaren tamainari buruzko errore batetik jaio zela, zena baino txikiagoa jo baitzuen. Edozein eratara, Kolon Ameriketaraino iritsi zen, Europara itzuli zen eta lau bidaia egin zituen. Jakina da siberiarrak Ameriketara iritsita zeudela Pleistozeno garaian eta bikingoak ere lortuta zuten hori XI. mendean, baina Kolonen bidaien ondoren ezarriko dira Europa eta Amerika arteko lotura egonkorrak. Inka eta azteken inperioak desegingo dituzte eta hango kultura galarazi ere bai, idazkera eta ezagutza zientifiko eta artistikoak, erlijioak eta hizkuntzak ezerezean utziz. Europako hizkuntza eta erlijioek hartuko dute haien ordea.
Kolonen helburua espeziak eta urrea lortzea zen. Espeziak, zeta eta ekialdetik etortzen ziren gainontzeko produktuak, Ekialde Hurbila eta Egipto zeharkatuz iritsi ohi ziren Europara, baina Otomandarren inperioak zailtasunak jarri zizkion bide honi eta italiar merkatarien monopolioa izaten bukatu zuen, otomanoen lagun baitziren. Portugalek eta Gaztelak, garai hartako Europako inperio aberatsenek, gai horiek nahi zituzten, artekaririk gabe, eta, lehen esan bezala, Portugal Afrika inguratuz ari zen saiatzen. Gaztela beste bide berri bat aurkitu beharrean zen.
Amerikako bidea ireki zenean, elikagai berri ugari etorri zen Europara: artoa, patata, kakaoa, tabakoa, piperra, kalabaza eta abar. Ikerketa batzuk oraingo ekoizpenaren hiru bostenak Ameriketatik inportatutakoak direla diote. Alderantzizko trukea ere izan zen, Kolonek gurpila, burdina, zaldia, txerria, kafea, azukre kanabera edo armak eraman baitzituen.
Lehen bidaian, San Salvador uhartera (Guanahani deitu zioten) iritsi zen, bi hilabeteko zeharkaldi baten ondoren, eta Kuba eta Hispaniola ere bisitatu zituen. Espainiara 7 hilabete beranduago itzuli zen. Azken bidaian hilabete bat eta 4 egun pasatu behar izan zuen Ameriketara iristeko.
1493ko apirilaren 3an, Fernando Katolikoa Bartzelonan elkarrizketatu zen Kolonekin honen ustezko Indiarako bidaiaren informea jasotzeko. Kristobal hil eta beranduago deskubrituko zuten europarrak, hura ez zela Asia, kontinente berri bat baizik.
Erreferentziak
Kanpo loturak
- Joseba Aurkenerena: Cristoforo Colombo, euskal semea ote? [1]
Ikus, gainera
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Kristobal Kolon |