Montenegro: berrikuspenen arteko aldeak

Montenegroko Errepublika
	Republika Crna Gora; Република Црна Гора
	Ereserkia: Oj, svijetla majska zoro
; Montenegroko bandera	; Montenegroko armarria
	LocationMontenegro.svg
Geografia
Hiriburua; eta hiri handiena	Podgorica; 42°26′29″N 19°15′46″E
Azalera	13.812 (159.)
Punturik altuena	Zla Kolata (en) (2.535 m)
Punturik sakonena	Adriatikoa (0 m)
Kontinentea	Europa
Mugakideak	Bosnia-Herzegovina, Serbia, Albania, Kroazia, Europar Batasuna eta Kosovo
Administrazioa
Gobernu-sistema	Errepublika parlamentarioa
Montenegroko presidentea	Jakov Milatović
Montenegroko lehen ministroa	Dritan Abazović
Legebiltzarra	Montenegroko Parlamentua
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Eurocontrol (en) ; Europako Kontseilua; Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea; International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) ; Interpol; Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Montenegro–Ukraine Free Trade Area (en) ; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	622.359 (2018); 617.213 (2022) (159.); Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragileaAdierazpen errorea: Hitz ezezaguna "br" (2021)
Dentsitatea	45,06 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi montenegroera ; serbiera ; Kroaziera ; Bosniera ; albaniera ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi gheg albaniera, Kroaziera, serbiera eta Bosniera;
Emankortasun-tasa	1,689 (2014)
Bizi-itxaropena	77,116 (2016)
Giniren koefizientea	36,8 (2018)
Giza garapen indizea	0,832 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	4.774.086.094,2078 $ (2017); 399.955.563,23435 (2016)
BPG per capita	7.784 $ (2017); 756 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	12.045.985.736 nazioarteko dolar (2017); 927.595.248 (2016)
BPG per capita EAPn	19.354,93 nazioarteko dolar (2017); 1.488,408 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	2,4 % (2016)
Erreserbak	1.076.532.270 $ (2017); 230.072.460 (2016)
Inflazioa	0,8 % (2016); −0,6 (2015)
Historia
	Sorrera data: 2006ko ekainaren 3a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+382
ISO 3166-1 alpha-2	ME
ISO 3166-1 alpha-3	MNE
Ordu eremua	ikusi Europe/Podgorica (en) ; : Europa Erdialdeko Ordua ; Udako ordutegi: UTC+02:00 ; ordutegi estandarra: UTC+01:00 ;
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.Europlug (en) eta Schuko (en)
Internet domeinua	.me
	gov.me

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

13:39, 11 urtarrila 2016ko berrikusketa

Montenegro^[1] (montenegroeraz Crna Gora, Црна Гора entzun^ⓘ - Mendi Beltza) Balkanen penintsulako errepublika da, Itsaso Adriatikoaren ertzean kokatua. Serbiarekin batera, Serbia eta Montenegroko estatua sortu zuen 2003tik 2006ra.

Hiriburua Podgorica da.

Izena

Montenegro jatorrizko izenak, Crna Gora, "Mendi Beltza" esan nahi du, lehen, itsasotik ikusita, oihan ilunek Alpe Dinarikoetako magalak betetzen zituztelako. Mendebalde Europako hizkuntza gehienetan, halere, venezierazko Monte Negro hitzak (Mendi Beltza esanahiakoa ere) hartu dira herrialde hau adierazteko. Izan ere, Erdi Aroan Venezia Errepublikak eremu horien gaineko boterea zeukan. Nolanahi ere, beste hizkuntza batzuek, batez ere aldamenekoek, bere era partikularraz izendatzen dute Montenegro: albanieraz, Mali i Zi; grezieraz, Μαυροβούνιο; errumanieraz, Muntenegru; turkieraz, Karadağ eta islandieraz, Svartfjallaland (hau da, "Mendi Beltzetako Herria").

Geografia

Montenegro Balkanetan kokatua dago. Laukizuzen antzeko itxura duen lurraldea da eta mugakide ditu hegoaldean Itsaso Adriatikoa, mendebaldean Kroazia eta Bosnia-Herzegovina, iparraldean Serbia, ipar-ekialdean Kosovo eta hego-ekialdean Albania.

Izenak dioen bezala, Montenegro oso herrialde menditsua da, Balkanetan gehien higatua izan zen eskualdea azken Izotz Aroan. Herrialdearen gailurra Zla Kolata (2.534 m), Prokletije mendietan kokatua. Lurraldea Serbiaren eta Albaniaren mugako mendi garaietatik hedatzen da, kostaldeko ordoki esturaino. Ordoki hau, bi eta sei kilometro artekoa, iparraldean supituki eteten da Lovcen eta Orjen mendiak itsasora iristen diren lekuan. Eskualde karstikoa 1.000 metro inguruko garaieran dago, zenbait mendi ia 2.000 metroraino igoz, Orjen mendia bezala (1.894 m). Zeta ibaiaren ibarra da behereen dagoen eskualdea, 500 metro inguruan.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Montenegroko historia»

Montenegroko lehenengo biztanleak iliriarrak izan ziren. K. o. 9. urtean Erromatarrek konkistatu zuten, eta Iliricum probintzian sartu zuten. Historialarien arabera, IV. menderako erabat erromatartuta zegoen, eta latina zen eguneroko hizkuntza.

Tribu eslaviarrek eta iliriar erromatartuen ondorengoek Dukljako dukerria sortu zuten. 1077an Gregorio VII.a aita santuak dukerria onartu zuen eta Mihailo Vojislavljević bihurtu zen bertako errege. Bertatik sortu zen Serbiako Printzerri Handia, Stefan Nemanjaren gidaritzapean, eta Zeta Printzerria izena eman zitzaion. 1360 hamarkadarako estatu independentea zen eta Inperio otomandarrak inguruan eragin handia zuen arren, ez zuen inoiz Zeta Printzerria bereganatu. Kostaldea, hala ere, Veneziako Errepublikak kontrolatu zuen 1470etik 1797ra arte. Garai horretan sortu zen Montenegro izena.

1516an Đurađ Crnojević printzeak abdikatu egin zuen, Vavil artzapezpikuaren alde, eta Montenegro estatu teokratiko bihurtu zen. 1851an Danilo II.a zen artzapezpiku printzea, baina ezkondu eta apaizgoa utzita, Montenegro sekularizatzeko bidea hasi zuen. 1878an printzerri guztiz independente bihurtu zen. 1910ean erresuma izendatu zuten, Nikolas I.aren agintepean. 1912an Otomandar Inperioari gerra deklaratu zion. Horren ondorioz, lurralde batzuk irabazi zituen, baina gerra garaian lortutako Shkodër hiriari uko egin behar izan zion. Hiri garrantzitsu hori Albania deituriko estatu sortu berriaren esku gelditu zen.

Lehenengo Mundu Gerran aliatuen alde agertu zen. Austria-Hungariako inperioak bere kontrolpean izan zuen 1918ra arte. Urte horretan Montenegro eta Serbiako erresumaren arteko batasuna bultzatu zen Podgoricako batzarrean. Bigarren Mundu Gerran Italiak bereganatu eta Kotor eremuan sartu zuen. Lurralde horietan jatorri italiarreko populazioa zegoela eta Italiako erresumara anexionatu zuen.

1945etik 1992ra Montenegro Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistaren barnean egon zen. Federazioa osatzen zuten sei errepublika subiranoetako bat zen eta Podgorica hiriburuak, garai hartan, Titograd izena izan zuen, Jugoslaviako agintari Josip Broz Titoren omenez. 1992an Jugoslavia desegin zen eta Montenegroko biztanleek erreferendum bidez Serbiarekin batera jarraitzea erabaki zuten, Serbia-Montenegro deituriko estatuaren baitan. Erreferendum horretan parte hartzea txikia izan zen, musulmanek, albaniarrek eta gutxiengo katolikoak abstentzioaren alde egin zuten eta. Batasunaren aurkakoen arabera, propaganda ofiziala desegokia izan zen, federazioaren aldeko botoa emateko deia ezkutatzen baitzen horren azpian.

1996an Serbiarekin jarraitzea erabaki zuen bertako gobernuak. Hala ere, ekonomia eta moneta politika berezia erabili zuen, lehenik marko alemaniarra eta geroago euroa hartuz. Montenegroko gobernuan gero eta argiago izan zen independentziaren aldeko jarrera, Montenegroko Aliantza Liberalak gehiengoa zeukan eta. 2006ko maiatzaren 21ean egindako erreferendumean herritarren %55ak Serbiatik bereiztea erabaki zuten. Independentzia hori Serbiak eta NBEko kide gehienek onartu zuten. 2006ko ekainaren 28an NBEko kide izaera onartu zitzaion.

2008ko apirilaren 6an bere lehendabiziko hauteskunde-presidentzialak ospatu zituen.

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Montenegroko banaketa administratiboa»

Montenegro 21 udalerrietan (opština) eta 2 hiri administratiboetan banatuta dago, bi azken hauek Podgoricako udalerriaren azpi-banaketa izanik.

Demografia

Montenegroko talde etnikoak, 2011ko erroldaren arabera. Montenegroarrak Serbiarrak Bosniakoak Albaniarrak Musulmanak Kroaziarrak Rom herria Gehiengo etnikorik gabe Biztanlerik ez edo daturik gabe

Etnizitatea

2003ko erroldaren arabera, errepublikaren talde etnikoak honakoak dira:

Montenegroarrak: 267.799 (%43,16)
Serbiarrak: 198.414 (%31,99)
Bosniakoak: 48.184 (%7,77)
Albaniarrak: 31.163 (%5,03)
Musulmanak: 24.625 (%3,97)
Kroaziarrak: 6.811 (%1,10)
Ijitoak: 2.826 (%0,46)
Jugoslaviarrak: 1.860 (%0,3)
Italiarrak: 500 (%0,08)
Besteak: 38.818 (%6,18)

hizkuntza_ofizialak

Montenegroko hizkuntza-mapa 2011ko erroldaren arabera.

Montenegroko biztanle gehienek serbieraren ijekaviar dialektoa hitz egiten dute. Hala ere, 2004tik montenegroera hizkuntza beregaintzat hartzearen aldeko mugimenduak piztu ziren, eta 2007an, herrialdeak independentzia lortu eta urte betera, Konstituzioak montenegroera lehen hizkuntza ofizialtzat hartu zuen. Horrekin batera, serbiera, bosniera, kroaziera eta albaniera ere onartzen ditu. Albaniera ez beste hizkuntzak serbokroazieraren dialektoak dira eta erabilera arruntean ez dira euren artean ia bereizten.

2003ko erroldaren arabera, Montenegroko hizkuntzen ezagutza datuak hauek dira:

Serbiera: 393,740 (%63.49)
Montenegroera: 136.208 (%21,96)
Bosniera: 34.078 (%5,49)
Albaniera: 32.603 (%5,26)
Kroaziera: 2.791 (%0,45)
Italiera: 500 (%0,08)
Besteak: 20.725 (%3,26)

Kirolak

2006tik aurrera Montenegroko Liga eta Kopa jokatu dira. FK Rudar Pljevlja da talde arrakastatsuena, bi liga eta hiru kopa irabazi baititu.

Pedja Mijatovic (1969-), futbolari ohia.

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Montenegro

[Euskaltzaindia-1] Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-{{Herrialde infotaula
+{{Herrialde infotaula berria
-| estatuaren_izena = Montenegro
+| ohiko_izen = Montenegro
 | nongo = Montenegroko
-| berezko_izena = Montenegroko Errepublika
+| ohiko_izen_luze= Montenegroko Errepublika
-| berezko_izena_hizkuntza_ofizialean = </small>Republika Crna Gora<br /><small>Република Црна Гора</small>
+| bertako_izen = </small>Republika Crna Gora<br /><small>Република Црна Гора</small>
-| bandera_irudia = Flag of Montenegro.svg
+| bandera_irudi = Flag of Montenegro.svg
-| armarri_irudia = Coat of arms of Montenegro.svg
+| armarri_irudi = Coat of arms of Montenegro.svg
-| lema_nazionala =
+| lema_nazional =
-| ereserkia = Oj, svijetla majska zoro
+| ereserki_nazional = Oj, svijetla majska zoro
 | ereserkiaren audioa = National Anthem of Montenegro.ogg
-| estatuaren_mapa = LocationMontenegro.svg
+| mapa_irudi = LocationMontenegro.svg
-| hiriburua = [[Podgorica]]
+| hiriburu = [[Podgorica]]
 | hiriburuaren_koordenatuak = {{koord|42|47|N|19|28|E}}
-| hiri_handienaren_izena = [[Podgorica]]
+| hiri_handien = [[Podgorica]]
-| hizkuntzak = [[Montenegroera]]
+| hizkuntza_ofizialak = [[Montenegroera]]
 | gobernu_mota = [[Errepublika]] [[parlamentu|parlamentarioa]]
 | tituluak = Presidentea<br />Lehen Ministroa
@@ 20. lerroa: / 20. lerroa: @@
 | subiranotasunaren_gertaerak = - [[Serbia eta Montenegro]]tik
 | subiranotasun_urtea = <br /><br />[[2006]]ko [[ekainaren 3]]a
-| azalera_zerrendan_kokapena = 159.
+| eremu_rankin = 159.
-| azalera_zenbakia = 13.812
+| eremu_km2 = 13.812
 | ur_portzentaia =
-| biztanleria = 616.258
+| biztanle_zenbatespen = 616.258
-| estimaketa_urtea = 2003
+| biztanle_zenbatespen_urte = 2003
-| biztanleria_zerrendan_kokapena = 159.
+| biztanle_zenbatespen_rankin = 159.
+| erroldatutako_biztanle_zenbatespen =
-| erroldatutako_biztanleria =
+| biztanle_errolda_urte =
-| errolda_urtea =
-| dentsitatea = 44,6
+| biztanle_dentsitate_km2 = 44,6
+| biztanle_dentsitate_rankin =
-| dentsitate_zerrendan_kokapena =
-| txanpona = [[Euro]]a
+| txanpon = [[Euro]]a
-| txanpon_kodea = EUR
+| txanpon_kode = EUR
-| ordu_eremua = CET
+| ordu_eremu = CET
-| utc_zenbakia = +1
+| utc_offset = +1
-| DST_ordu_eremua = CEST
+| DST_ordu_eremu = CEST
-| utc_DST_bariazioa = +2
+| utc_offset_DST = +2
-| domeinua = cg.yu
+| domeinu = cg.yu
-| aurrizki_zenbakia = 381
+| aurrezenbaki = 381
 | gentilizioa = montenegroar
 | oharrak =
@@ 50. lerroa: / 50. lerroa: @@
 == Geografia ==
 [[Fitxategi:Serbia and Montenegro NLT Landsat7.jpg|thumb|150px|left|Montenegro satelite irudian<br />( Serbiarekin batera )]]
 Montenegro [[Balkanak|Balkanetan]] kokatua dago. [[Laukizuzen]] antzeko itxura duen lurraldea da eta mugakide ditu hegoaldean [[Adriatikoa|Itsaso Adriatikoa]], mendebaldean [[Kroazia]] eta [[Bosnia-Herzegovina]], iparraldean [[Serbia]], ipar-ekialdean [[Kosovo]] eta hego-ekialdean [[Albania]].
 Izenak dioen bezala, Montenegro oso herrialde [[mendi]]tsua da, Balkanetan gehien higatua izan zen eskualdea azken [[Izotz Aroa]]n. Herrialdearen gailurra [[Zla Kolata]] (2.534 m), [[Prokletije]] mendietan kokatua. Lurraldea Serbiaren eta Albaniaren mugako mendi garaietatik hedatzen da, kostaldeko [[ordoki]] esturaino. Ordoki hau, bi eta sei kilometro artekoa, iparraldean supituki eteten da Lovcen eta Orjen mendiak itsasora iristen diren lekuan. Eskualde [[karst]]ikoa 1.000 metro inguruko garaieran dago, zenbait [[mendi]] ia 2.000 metroraino igoz, Orjen mendia bezala (1.894 m). [[Zeta ibaia]]ren ibarra da behereen dagoen eskualdea, 500 metro inguruan.
@@ 64. lerroa: / 64. lerroa: @@
 [[1516]]an [[Đurađ Crnojević]] printzeak abdikatu egin zuen, Vavil artzapezpikuaren alde, eta Montenegro estatu [[teokrazia|teokratiko]] bihurtu zen. [[1851]]an Danilo II.a zen artzapezpiku printzea, baina ezkondu eta apaizgoa utzita, Montenegro sekularizatzeko bidea hasi zuen. [[1878]]an printzerri guztiz independente bihurtu zen. [[1910]]ean erresuma izendatu zuten, Nikolas I.aren agintepean. [[1912]]an [[Otomandar Inperioa]]ri gerra deklaratu zion. Horren ondorioz, lurralde batzuk irabazi zituen, baina gerra garaian lortutako [[Shkodër]] hiriari uko egin behar izan zion. Hiri garrantzitsu hori [[Albania]] deituriko estatu sortu berriaren esku gelditu zen.
 [[Lehen Mundu Gerra|Lehenengo Mundu Gerran]] aliatuen alde agertu zen. [[Austria-Hungariako Inperioa|Austria-Hungariako]] inperioak bere kontrolpean izan zuen [[1918]]ra arte. Urte horretan Montenegro eta [[Serbia]]ko erresumaren arteko batasuna bultzatu zen [[Podgorica]]ko batzarrean. [[Bigarren Mundu Gerra]]n [[Italia]]k bereganatu eta Kotor eremuan sartu zuen. Lurralde horietan jatorri italiarreko populazioa zegoela eta Italiako erresumara anexionatu zuen.
 [[1945]]etik [[1992]]ra Montenegro [[Jugoslavia|Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistaren]] barnean egon zen. Federazioa osatzen zuten sei errepublika subiranoetako bat zen eta [[Podgorica]] hiriburuak, garai hartan, [[Podgorica|Titograd]] izena izan zuen, Jugoslaviako agintari [[Tito|Josip Broz Titoren]] omenez. [[1992]]an [[Jugoslaviaren desegitea|Jugoslavia desegin]] zen eta Montenegroko biztanleek erreferendum bidez Serbiarekin batera jarraitzea erabaki zuten, [[Serbia eta Montenegro|Serbia-Montenegro]] deituriko estatuaren baitan. Erreferendum horretan parte hartzea txikia izan zen, musulmanek, albaniarrek eta gutxiengo katolikoak abstentzioaren alde egin zuten eta. Batasunaren aurkakoen arabera, propaganda ofiziala desegokia izan zen, federazioaren aldeko botoa emateko deia ezkutatzen baitzen horren azpian.
@@ 75. lerroa: / 75. lerroa: @@
 [[Fitxategi:Montenegro municipalities.png|right|thumb|220px|Montenegroko udalerriak]]
 {{sakontzeko|Montenegroko banaketa administratiboa}}
 Montenegro 21 udalerrietan (''opština'') eta 2 hiri administratiboetan banatuta dago, bi azken hauek [[Podgorica]]ko udalerriaren azpi-banaketa izanik.
 {|
@@ 131. lerroa: / 131. lerroa: @@
 * Besteak: 38.818 (%6,18)
-=== Hizkuntzak ===
+=== hizkuntza_ofizialak ===
 [[Fitxategi:MontenegroLanguage2011.PNG|thumb|Montenegroko hizkuntza-mapa 2011ko erroldaren arabera.]]
 Montenegroko biztanle gehienek [[serbiera]]ren ijekaviar dialektoa hitz egiten dute. Hala ere, [[2004]]tik montenegroera hizkuntza beregaintzat hartzearen aldeko mugimenduak piztu ziren, eta [[2007]]an, herrialdeak independentzia lortu eta urte betera, Konstituzioak montenegroera lehen hizkuntza ofizialtzat hartu zuen. Horrekin batera, [[serbiera]], [[bosniera]], [[kroaziera]] eta [[albaniera]] ere onartzen ditu. Albaniera ez beste hizkuntzak [[serbokroaziera]]ren dialektoak dira eta erabilera arruntean ez dira euren artean ia bereizten.