Espainiako Ondorengotza Gerra

Espainiako Ondorengotza Gerra
Marlborougheko dukea Blenheimgo guduan, Robert Hillinforden margolana
Data	1701—1714
Lekua	Europa, Ipar Amerika, Mendebaldeko Indiak
Emaitza	Utrechteko Ituna (1713) Rastatteko Ituna (1714) Filipe V.a Espainiako errege aitortu zuten, baina trukean Frantziako koroari uko egin eta lurralde ugari eman behar izan zituen.
Gudulariak
Inperio Santua: Austria Prusia Hannover Ingalaterra 1707 arte Eskozia 1707 arte Britainia Handia 1707tik aurrera Probintzia Batuak Portugal Savoia Aragoiko koroa Frantzia Borboitar Espainia Bavaria
Buruzagiak
Karlos artxidukea Eugenio Savoiakoa Badengo Mangravea Guido Starhemberg Marlborougheko dukea George Rooke António Luís de Sousa Viktor Amadeo II.a Filipe V.a Luis XIV.a Villarseko dukea Berwickeko dukea Vendômeko dukea Villadariasko markesa Maximiliano II.a Bavariakoa
400.000-1.250.000 hildako denetara

Espainiako Ondorengotza Gerra (1701-1713/1715), Karlos II.a hil ostean, Espainiako koroaren oinordekotza zela eta, gertatutako nazioarteko gatazka armatua izan zen. Europako herrialde gehienak parte hartu zuten eta, Ipar zein Hego Amerikako kostaldeetan ere borrokatu zen. Izan ere, Espainiako erregetzaren ondorengotzaz gain, Europako botere nagusien arteko oreka ere erabaki zen.

Karlos II.a Espainiakoa 1700ean hil zen, Filipe Borboikoa, Anjouko dukea eta Louis XIV.a Frantziakoaren biloba, oinordekotzat utzita. Honela, Filipe V.a Espainiakoa bihurtu zen. Leopoldo I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoak Espainiako tronuaren gaineko eskubideak aldarrikatu zituenean hasi zen gatazka. Gilen III.a Orangekoa Ingalaterrako erregeak (1707tik aurrera Eskoziarekin bat eginda Erresuma Batuan) ez zuen onartu Frantzia eta Espainiak familia bakar baten mendean egoterik eta bi herrialde horien aurkako aliantza osatu zuen, Herbehereak, Inperio Santua, Portugal eta Savoiarekin batera. Frantziar espantsionismoari aurre egiteko ez ezik, Ingalaterrako kasuan bere tronuan errege protestanteek jarrai zezaten ere nahi zuten. Izan ere, Ondorengotza Gerra hau Ingalaterrako hainbat historialariek deituriko Bigarren Ehun Urteko Gerraren barruan koka liteke, Ingalaterra eta Frantziaren arteko etsaigoa 1689 eta 1815 bitarteko gatazka europar guztietan agertu baitzen.

Gerra 1713ko Utrechteko Itunarekin eta 1714ko Rastatteko Itunarekin amaitu zen. Hitzarmen hauen ondorioz, Espainiako erregetzaren gaineko nazioarteko onespena jaso zuen Filipe V.ak, baldin eta Frantziako tronuaren gaineko eskubideei uko egiten bazien, bi herrialde horien arteko batasuna gerta ez zedin. Habsburgotar Inperioak Espainiak Italian eta Herbeheretan zituen zenbait lurralde bereganatu zituen. Filipe Espainiako tronuan kokatzea lortu arren, Utrechteko Itunarekin Frantziako hegemonia Europan bukatu zen, eta Lehen Mundu Gerraren amaiera arte iraun zuen botereen arteko orekaren garaia hasi zen.

Espainian, borrokak 1715ean bukatu ziren, Filipe V.aren tropen setioaren aurrean Mallorcak amore eman zuenean. Izan ere, Aragoiko koroak, era nagusian, Austriako Karlos erregegaiaren alde eta Filipe Borboikoaren aurka egin zuen. Hori zela eta, borboitarren garaipenarekin Aragoiko koroak zeuzkan barne-arautegiak deuseztatu ziren, eta Gaztelakoak ezarri ziren.

Espainiako monarkiaren ondorengotasunaren arazoa

Austria etxeko azken errege Karlos II.arekin dinastia honek hondoa jo zuen, haien odolkidetasuna handia baitzen Marañónen ustez. Karlos II.a bi aldiz ezkondu zen, Maria Luisa Orleanskoarekin lehenbizi eta Maria Ana Neoburgokoarekin ondoren. Hala ere, laurogeita hamargarren hamarraldian galduta zuen ondorengoak izateko esperantza. Beraz, zalantzan zegoen zein izango zuen Karlosek ondorengo Monarkia Katolikoan.

Hiru hautagai hauek zuten eskubide gehien: Filipe Anjoukoa, Luis XIV.a Frantziakoaren iloba, Karlos Austriakoa, Leopoldo I.a enperadorearen semea, eta Jose Fernando gaztea, Bavariako printze hauteslea. Lehenengo biek nagusitasuna lor zezaketen Europan, eta Westfaliako Itunean hitzartutakoaren kontrakoa zen. Ingalaterra bestalde, hirugarren aukeraren aldekoa zen, baina aurreko bi hautagaiei zegozkien ordainak emanda.

Karlos II.ak 1696an izenpetu zuen lehenengo testamentua. Bertan, Jose Fernando Bavariakoa izendatzen zuen ondorengo unibertsala. 1698an, Europako botereek isilpeko ituna izenpetu zuten espainiar erregearen herentzia banatzeko: Bavariako Jose Fernando onartzen zuten Espainiako erregetzaren ondorengotzarako (hark Espainia eta Amerika eta Herbehereak jasoko zituen). Enperadoreak Milanerria hartuko zuen, eta Luis XIV.ak Espainiak Italian zituen ondasunak bereganatuko zituen batetik, eta bestetik, Gipuzkoa. Itun hartatik urtebetera, ordea, Jose Fernando hil zen eta ezin gauzatu izan ziren asmo haiek. Hala, bi aukera besterik ez ziren gelditzen, elkarren aurkakoak gainera: Frantziaren nagusitasuna batetik, eta Germaniako Erromatar Inperio Santuarena bestetik.

Espainian, Bavariarraren aldeko izandakoek, Portocarrero buru zutela, uste osoa zuten ondorengotza frantsesa zela Espainiaren herentziaren batasuna gordetzeko aukera bakarra. Azkenean Karlos II.ak Karlos Anjoukoa ondorengo izendatzea lortu zuten.

Gerra Espainian

Filipe Anjoukoa 1700eko azaroaren 16an, Versaillesko jauregian, Espainiako errege aldarrikatua izan zen.

Luis XIV.ak ontzat eman zuen Karlos II.aren testamentua. Bazekien herentzia haren ondorioz Borboi etxea nagusituko zela Europan, baina, jakin ere bazekien, gerra sor zitekeela. Hori jakinda ere, Luisek ez zuen gerra hura geldiarazteko ahaleginik egin, eta Herbehereetako gobernuko prokuradore izendatu zutenean, erronka jo zion Europari. Holanda eta Ingalaterra ustekabean hartu zituen eta Filipe V.a onartzea beste biderik ez zuten izan. Handik gutxira, ordea, (1701eko irailean) Hagako Ituna izenpetu eta Borboitarren kontra egin zuten.

Filipe V.a Espainiakoak Gaztelako Gorteetan eta Aragoiko erreinuetako Gorteetan zin egin zuen errege kargua. Ondoren Napolira joan eta erregeordearen kontrako matxinada geldiarazi zuen. Iberiar penintsulan, 1704. urtera arte ez zen Filipe V.aren kontrako gertaerarik izan. Urte horretan, aliatuak Portugalen lehorreratu ziren Espainia konkistatzeko asmotan. Asmo haiek, ordea, hutsean gelditu ziren. Orduan, gudaroste aliatuek Gibraltar hartu zuten mendean.

Filipe V.a eta Vendômeko dukea Villaviciosako guduan (1710).

1705ean aliatuen ontzidiak Valentzia eta Bartzelona mendean hartu zituen. Filipe V.ak ahalegin guztiak egin zituen hiri haiek eskuratzeko, baina alferrekoak izan ziren. 1706an oste aliatuek Madril hartu zuten. Gaztela, Nafarroa, Galizia eta Andaluzia Borboi etxeari leial egon ziren.

Aliatuek Madril utzi eta Valentziatik erretiratu behar izan zuten, gerrillek horretara behartuta. 1707an Filipe V.ak Almansako garaipen handia lortu zuen, eta hari esker Valentzia, Zaragoza eta Lleida berreskuratu zituen. Urte horretan bertan Filipe V.ak Aragoiko foruak deuseztu zituen, eta horrek bultzatu zituen katalanak bereari irmo eustera.

1708 eta 1709an Espainian ez zen ia borrokarik izan. 1710ean, berriz, garrantzi handiko gertaerak izan ziren. Almerian eta Zaragozan Filipe V.a garaitu zuten, eta Karlos artxidukea Madrilen sartzen saiatu zen bigarrenez, baina gaztelarrek erretiratzera behartu zuten. Handik gutxira, errege borboitarra garaile irten zen Brihuegan eta Villaviciosan, eta haren gudarostea Bartzelona ingurura ere iritsi zen.

1711n Josef I.a hil zenean, Espainiako erregegai zen Karlos artxidukearen eskuetara igaro ziren Austria eta Inperio Santua. Baina aliatuek ez zuten Karlos V.aren inperiora itzuli nahi. Bartzelona eta bertako Diputazioa errenditu zirenean (1714), Austriako Karlosek erabat abandonaturik baitzeuzkan, amaitu zen gerra Espainian. Haren ondoren etorri ziren Mallorcaren eta Eivissaren errendizioak (1715).

Gerra Europan

Ramilliesko gudua (1706ko maiatzak 23).

Aurretik esan bezala, Luis XIV.ak ez zuen egin ez negoziazorik ezta gerra galarazteko ahaleginik ere. Aitzitik, bazirudien zirika ari zela gerra has zedin. Esate baterako, Filipe V.ak Frantziako erregetzarako eskubide guztiak zituela esan zuenean, edo Espainiaren eta Indien arteko merkataritzarako hainbat eta hainbat eskubide lortu zituenean. Luis XIV.aren jarrerak Hagako Ituna izenpetzea eragin zuen lehenbizi, eta borbondarren kontrako gerra ondoren.

Europan hiru aldi izan zituen gerrak, elkarren oso desberdinak hirurak. Lehenengoan (1704. urtera arte) bi alderdiek garaipenak eta porrotak izan zituzten: borbondarren gudarosteek arrakasta handiz eraso zuten Italia, baina porrot egin zuten Vienako Ibilaldian. Bigarren aldia oso txarra izan zen Frantziarentzat, frantses gudarosteek hondamen handiak izan baitzituzten Höchstäden (1704ko abuztua), Oudenaarden (1708ko uztaila) eta Malplaqueten (1709ko iraila).

Baina 1710-1711 urteetan, erabat aldatu zen Europako egoera. Batetik, Ingalaterran, tories bakezaleak iritsi ziren agintaritzara. Bestetik, Austriako Josef I.a 1711ko apirilean hil zenean, Karlos artxidukea zen Austriaren eta Inperioaren ondorengo. Baina ordurako Ingalaterra eta Herbehereei berdin zitzaien Karlos Austriakoa Espainiako tronura iritsi ala ez. Izan ere, hori gertatu ezkero, Espainia eta Austria pertsona beraren mende egongo baitziren. Beraz, gerraren hirugarren aldian (1710-1713), Frantzia indarberritu egin zen eta Denaingo garaipen erabakigarria lortu zuen 1712ko uztailean.

Bake saioak

1706. urteaz geroztik Luis XIV.ak bakea lortu nahi zuen, jakitun baitzen ezin zuela ez borrokarik irabazi, ez denbora luzean gerrako gastuak ordaindu. 1710ean, Malplaqueteko porrotaren ondoren, Frantzia oso egoera larrian zegoen, eta lurralde eskakizun guztiak onartu behar izan zituen. Bestalde, hitz eman zuen ahaleginak egingo zituela bere ilobak Espainiako erregetza utz zezan. Baina Filipe V.ak ez zuen eskaera hura onartu. Aliatuek, orduan, Luis XIV.ari eskatu zioten iloba indarrez kentzea erregetzatik. Frantziak, azkenean, bertan behera utzi zituen negoziazioak.

Josef I.a enperadorea hil zenean, berriro hasi ziren bakerako elkarrizketak, Ingalaterrak ez baitzuen Karlosen Inperioa berriro gertatzerik nahi. 1711. urteko urrian, Ingalaterrak eta Frantziak Londresko lehen urratsak izenpetu zituzten. Filipe V.ari hitzarmen hartan bere aitona Luis XIV.ak hitzartu zituen puntuen berri eman zitzaion, eta Filipek guztia onartu eta bere izenean negoziatzeko ahalmen osoa eman zion Frantziako erregeari.

Utrechteko sistema

Utrechteko bakea 1712ko urtarrilaren 29an hitzartzen hasi zen Utrecht hirian. Itun hau hainbat akordiok osatu zuten, 1713an hiri hartan bertan izenpetuak. Akordio sail horren ondoren itun osagarri batzuk izenpetu ziren Rastatt, Baden eta Anberesen, hurrenez hurren. Bakearekin hasi aurretik, Borboi etxearen bi adarrei eskatu zitzaien ez batzeko erreinu bakar batean Frantziako eta Espainiako koroak.

Utrecht, Rastatt, Baden, Stockholm, Nystad eta Passarowitzeko itunen arabera, eskuz aldatutako lurraldeak.

Lehenbizi, 1713ko apirilaren 11n Frantziak hitzarmen bana izenpetu zuen Britainia Handia, Herbehereak, Saboia eta Prusiarekin. Karlos VI.a enperadorea izan zen hitzarmen hari kontra egin zion bakarra. Ingalaterrari Akadia, Ternua eta Hudson badiako lurraldeak, eta Antilletako San Kristobal uhartea eman zizkion. Hitz eman zuen Dunkerqueko gotorlekua desegingo zuela batetik eta, bestetik, uko egingo ziela Luis XIV.ak ilobarengandik Espainian eta Ameriketan lortu zituen merkataritza abantailei. Frantziak, ordainetan, Alsazia (Alemaniarako giltza) eskuratuko zuen, Estrasburgo barne. Saboiako dukeari dukerriari zegokion lurraldea itzuli behar zion eta, horrez gainera, Alpeez haraindiko lurraldeak, Barcelonnetteren ordainetan. Prusiari, batetik, Suitzako Neufchâtelgo printzerria, eta, bestetik, erreinu izateko eskubidea eman zizkion (enperadoreak 1700ean emana zion), eta espainiarren mendeko Gelderland emango ziola agindu zion. Tournai eta Ypres Herbehereen esku utzi zituen.

Espainia ez zuten Utrechteko batzarrean onartu, harik eta Frantziak berari zegozkion bakeak izenpetu eta, Britainia Handiarekin batera, Espainiako monarkiaren etorkizuna erabaki zuen arte. Britainia Handiari, Gibraltar eta Menorca emateaz gain, merkataritzaren alorreko hainbat eskubide eman behar izan zizkion, hala nola, Portobelorekin urtero salerosketa harremanak edukitzeko eskubidea (hogeita hamar urterako), eta Espainiaren mendeko Ameriketako lurraldeetan beltzak sartzeko eskubide berezia.

Zazpi Herbehere Batuen Errepublikak, Luis XIV.aren eskutik eta Filipe V.aren izenean, Espainiaren mendeko Herbehereak hartu zituen, Karlos enperadoreari emateko, honek hitzarmena onartzen zuenean. Frantziaren balizko eraso bati eutsi ahal izateko, Probintzia Batuek gotorleku sail bat (Furnes, Ypres, Menin, Tournai, Mons, Charleroi, Namur eta Gante) jaso zituzten, herbeheretarrek eta enperadoreak erdi bana ordaindu zutena. Saboiako dukeari errege izateko eskubidea onartu zitzaion, Sizilia uhartea eman zioten eta Espainiaren herentzia jasotzeko eskubideak onartu zitzaizkion, baldin eta borboitarren adarra banatzen bazen. Espainiaren eta Portugalen arteko bakea ez zen 1715 arte izenpetu. Bake haren arabera, bakoitzak bere konkistak itzuli behar zituen. Hala ere, onartu zen Portugalek Colonia del Sacramento gordetzea.

Frantziaren eta Austriaren arteko gerrak aurrera jarraitu zuen, harik eta inperioaren porrotek Karlos VI.a Utrechteko erabakiak onartzera behartu zuten arte (Rastatteko Ituna; 1714). Bake haren bidez, enperadoreari itzuli zitzaizkion frantsesek Alemanian egin zituzten azken konkistak, Espainiar Herbehereak, Milanerria, Napoli, Sardinia eta Toskanako Presondegiak.

1714ko irailaren 11n borboitar tropek Bartzelona hartu zuten.

Kataluniako auzia ere aipatu zuten Utrechten. Enperadorea saiatu zen lehenbizi Aragoiko erreinua eskuratzen, baina gainerako herrialdeek kontra egin zioten eta, azkenean, katalanak abandonaturik utzi zituen, nahiz eta haiek artean borrokan jarraitzen zuten.

Utrecheteko Itunak hainbat ondorio izan zituen. Frantziak Europan zuen nagusitasuna, Luis XIV.ak gogor gorde nahi izan zuena eta Westfaliako oreka apurtu zuena, galdu egin zuen. Izan ere, Frantziaren mugak aldatu ez ziren arren, kolonia asko galdu zituen. Luis XIV.a, hala ere, pozik gelditu zen bere iloba Espainiako erregetzara iritsi zenean. Espainia izan zen galera gehien izan zituena, Europako lurralde guztiak galdu baitzituen, baina Iberiar Penintsulako eta Ameriketako lurraldeak gorde zituen. Dena dela, azken horietan ere izan zituen galerak, Britainia Handiari hainbat eskubide eman behar izan baitzizkion ordainetan. Britainia Handiko Erresuma izan zen itun hartatik etekin hoberenak atera zituena. Europako oreka osatzen zen bitartean, berak aukera izan zuen itsasoz haraindiko inperioa zabaltzeko, ontzidia indartzeko eta merkataritza harremanak mundu osora hedatzeko. Baina Europako orekaren arima ez zegoen oinarri sendoen gainean eraikia, ezta goi mailako arrazoi moraletan ere. Hala, Europako orekaren garaia (XVIII. mendea) gerra garaia izan zen.

Utrechteko sistemaren osagarri izan ziren Passarowitzeko Ituna Ekialdeko Europan eta Stockholm-Nystadekoak iparraldean. Otomandar Inperioa eta Suedia izan ziren galtzaileak eta haien hondarrekin irabazleak nolabaiteko oreka egiten saiatu ziren.

Erreferentziak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Espainiako Ondorengotza Gerra