Zelta: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

13:35, 12 maiatza 2016ko berrikusketa

Zelta (latinez, celtae; antzinako grekeraz, Κέλτoι) hitz modernoa da, hizkuntza zeltikoren bat hitz egiten zuten Europako antzinako herrietako edozein deskribatzeko erabilia.^[1] Beren buruari galiain, hau da, «galiar» deitzen zioten.

Bestalde, zelten lurraldeari edo nazioari Keltia deitzen diote askok, eta hortik dator keltiar gentilizioa, zeltaren sinonimotzat erabilia.

Zeltiar, berriz, gaizki sortutako jentilizioa da (*egipziar, *marrokiar eta beste hainbat bezala). Izan ere, ez dago Zeltia izena duen ezer.

Herri zelten historiaurrea eta historia

Zaila da herri zelta edota gaelikoak Europan sartu ziren lehen talde indoeuroparretatik bereiztea. Hala ere, ia ziurra da K. a. XIII. mendean izugarri hedatu zirela, Rodanotik jaitsi eta Languedoc, Katalunia eta Ebroren bailararaino. Beste zabaltze fronte bat Belgikan eta Britainiar Uharteetako hegoaldean izan zen.

K. a. VII. mendea inguruan, Iberiar Penintsulako erdialdetik zabaldu ziren, baina K. a. VI. mendean penintsularen ipar-ekialdea iberoen esku galdu zuten, Iberiako zeltak kontinenteko beraien kideetatik bananduta geratu baitziren.

K. a. IV. mendetik aurrera, zeltek Frantziako iparraldea eta erdialdea hartu zuten (Galia), Italiako iparraldea eta britainiar irlen zati handiena. Balkanetan eta Galazia (hots, Asiara) ere iritsi ziren. Garai hartan, irletako zeltek druidismoa besarkatu zuten; gerora, kontinentera zabaldu zen.

K. a. II. mendetik aurrera, zeltek germaniarren eta geroago erromatarren presio militarra nozitzen hasi ziren. Handik hamarkada gutxira, Galia osoa okupatu zuten, Irlanda ezik. Dena den, erromatarren presentzia Britainia Handian ez zen luzeegia izan: hori zela eta, hizkuntza zeltek bizirik irain zuten bertan eta, geroago, haietako bat kontinentera itzuli (bretoiera).

VII. mendean, zelten azken zabaltzea izan zen, irlandarrek Kaledonia inbaditu zutenean. Eskualdeak Eskozia izena hartu zuen.

Erreferentziak

↑ John Koch (2005): Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABL-CIO. XX. orrialdea. ISBN 978-1-85109-440-0.

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Zelta

[1] John Koch (2005): Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABL-CIO. XX. orrialdea. ISBN 978-1-85109-440-0.

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-'''Zelta''' ([[latin]]ez, ''celtae''; [[antzinako grekera]]z, ''Κέλτoι'') hitz modernoa da, [[zelta hizkuntzak|hizkuntza zeltikoren]] bat hitz egiten zuten Europako antzinako herrietako edozein deskribatzeko erabilia.<ref>John Koch (2005): ''Celtic Culture: A Historical Encyclopedia''. ABL-CIO. XX. orrialdea. ISBN 978-1-85109-440-0.</ref> Bere buruari ''galiain'', hau da, «galiar» deitzen zioten.
+'''Zelta''' ([[latin]]ez, ''celtae''; [[antzinako grekera]]z, ''Κέλτoι'') hitz modernoa da, [[zelta hizkuntzak|hizkuntza zeltikoren]] bat hitz egiten zuten Europako antzinako herrietako edozein deskribatzeko erabilia.<ref>John Koch (2005): ''Celtic Culture: A Historical Encyclopedia''. ABL-CIO. XX. orrialdea. ISBN 978-1-85109-440-0.</ref> Beren buruari ''galiain'', hau da, «galiar» deitzen zioten.
-Bestalde, zelten lurraldeari edo nazioari Keltia deitzen diote askok, eta hortik dator ''keltiar'' gentilizioa, ''zelta''ren sinonimotzat erabilia.
+Bestalde, zelten lurraldeari edo nazioari ''Keltia'' deitzen diote askok, eta hortik dator ''keltiar'' gentilizioa, ''zelta''ren sinonimotzat erabilia.
-''Zeltiar'', berriz, gaizki sortutako jentilizioa da (''egipziar, marrokiar'' eta beste hainbat bezala). Izan ere, ez dago ''Zeltia'' izena duen ezer.
+''Zeltiar'', berriz, gaizki sortutako jentilizioa da (*''egipziar, *marrokiar'' eta beste hainbat bezala). Izan ere, ez dago ''Zeltia'' izena duen ezer.
 == Herri zelten historiaurrea eta historia ==
-[[Fitxategi:Distribution of Celts in Europe.png|right|thumb|250px|Urdinean zelten influentziadun lurraldeak k.a. 1500. urteko Europan. Morean zelta kulturaren zabalpen maximoa k.a. 400. urtean.]]
+[[Fitxategi:Distribution of Celts in Europe.png|thumb|250px|Urdinez, zelten eragineko lurraldeak K.a. 1500. urteko Europan. Arrosaz, kultura zeltaren zabalpenik handiena. K.a. 400. urtean.]]
 [[Fitxategi:Castros.jpg|thumb|350px|Eraikin zeltak [[Galizia]]n (Espainia).]]
-Zaila da herri zelta edota gaelikoak [[Europa]]n sartu ziren lehen talde indoeuroparretatik bereiztea. Hala ere, ia ziurra da [[K. a. XIII. mendea]]n hedapen ikusgarri bat eduki zutela, [[Rhône|Rodanotik]] jaitsiz eta [[Lengadòc|Languedoc]], [[Katalunia]] eta [[Ebro]]ren bailara okupatuz. Beste zabaltze fronte bat [[Belgika]]n eta Britainiar Uharteetako hegoaldean eman zen.
+Zaila da herri zelta edota gaelikoak [[Europa]]n sartu ziren lehen talde indoeuroparretatik bereiztea. Hala ere, ia ziurra da [[K. a. XIII. mendea]]n izugarri hedatu zirela, [[Rhône|Rodanotik]] jaitsi eta [[Lengadòc|Languedoc]], [[Katalunia]] eta [[Ebro]]ren bailararaino. Beste zabaltze fronte bat [[Belgika]]n eta Britainiar Uharteetako hegoaldean izan zen.
-[[K. a. VII. mendea]] inguruan [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsularen]] erdialdetik zabaldu ziren, baina [[K. a. VI. mendea]]n penintsularen ipar-ekialdea [[ibero]]en esku galdu zuten, Iberiako zeltak kontinenteko beraien kideetatik bananduta geratu zirelarik.
+[[K. a. VII. mendea]] inguruan, [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsula]]<nowiki/>ko erdialdetik zabaldu ziren, baina [[K. a. VI. mendea]]n penintsularen ipar-ekialdea [[ibero]]en esku galdu zuten, Iberiako zeltak kontinenteko beraien kideetatik bananduta geratu baitziren.
-[[K. a. IV. mendea|K. a. IV. mendetik]] aurrera, zeltak [[Frantzia]]ren iparraldea eta erdialdea hartu zuten ([[Galia]]), [[Italia]]ren iparraldea eta britainiar irlen zati handiena. Balkanetatik ere hedatu ziren, [[Asia]]ko eskualde batera ere helduz, [[Galazia]]. Garai honetan ''druidismoa'' sartu zen irletako zeltetan, gerora kontinentera zabalduko zelarik.
+[[K. a. IV. mendea|K. a. IV. mendetik]] aurrera, zeltek [[Frantzia]]<nowiki/>ko iparraldea eta erdialdea hartu zuten ([[Galia]]), [[Italia]]<nowiki/>ko iparraldea eta britainiar irlen zati handiena. Balkanetan eta [[Galazia]] (hots, [[Asia]]<nowiki/>ra) ere iritsi ziren. Garai hartan, irletako zeltek ''druidismoa'' besarkatu zuten; gerora, kontinentera zabaldu zen.
-[[K. a. II. mendea|K. a. II. mendetik]] aurrera, zeltek germaniarren eta geroago [[Erromatar Inperioa|erromatarren]] presio militarra nozitzen hasten dira. Hamarkada gutxi batzuetan Galia osoa okupatuta dago, [[Irlanda]] ezik. Dena den, erromatarren presentzia [[Britainia Handia]]n ez zen luzeegia izan eta honek hizkuntza zeltei bizirautea eragin zuen, geroago kontinentera itzuliz ([[Bretainia]]).
+[[K. a. II. mendea|K. a. II. mendetik]] aurrera, zeltek germaniarren eta geroago [[Erromatar Inperioa|erromatarren]] presio militarra nozitzen hasi ziren. Handik hamarkada gutxira, Galia osoa okupatu zuten, [[Irlanda]] ezik. Dena den, erromatarren presentzia [[Britainia Handia]]n ez zen luzeegia izan: hori zela eta, hizkuntza zeltek bizirik irain zuten bertan eta, geroago, haietako bat kontinentera itzuli ([[Bretainiera|bretoiera]]).
-[[VII. mendea]]n zeltek bere azken zabaltzea egiten dute: irlandarrek [[Kaledonia]] inbaditu zuten, [[Eskozia]] izatera pasa zena.
+[[VII. mendea]]n, zelten azken zabaltzea izan zen, irlandarrek [[Kaledonia]] inbaditu zutenean. Eskualdeak [[Eskozia]] izena hartu zuen.
 == Erreferentziak ==

i e a Zelta hizkuntzak
Kontinentekoak	† Zeltiberiera • † Galaziera • † Galiera • † Lepontiera • † Norikoera
Uharteetakoak	Britoiak: Bretainiera • † Cumbriera • † Britainiera • Kornubiera* • † Piktoera • Galesa Goidelikoak: Irlandera • Manxera* • Eskoziako gaelera
Nahasketak	Bungi • Shelta
Hiztun-eremuak	Gaeltacht • Gàidhealtachd • Y Fro Gymraeg • Bretainia Beherea • Cape Breton uhartea • Y Wladfa
Hezkuntza	Bunscoill Ghaelgagh • Diwan • Gaelscoil
† Hizkuntza hila / * Aldi batez erabat galdu zen hizkuntza, gaur egun biziberritzeko edo berpizteko bidean dena.