Abeltzaintza: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

17:47, 14 urtarrila 2017ko berrikusketa

Abeltzaintza lehen sektore ekonomikoaren jarduera da, gizakiari onurak emateko azienda edo abereak zaintzeaz arduratzen dena. Animaliak haztea da, gero haien haragia, esnea, larrua, arrautzak, artilea eztia eta abar ekoizteko eta aprobetxatzeko. Abeltzainak dira lanbide hau dutenak; askotan, nekazaritzan ere jarduten dute. Abeltzaintzaren bidez animalietan kualitate genetiko eta jokabide hobeak (gizakiarentzako abantailen ikuspuntutik) sustatzen dira. Arraza berriak selektiboki sortu eta hazten dira animaliak lanean, kirolean, aisialdian edo ikerkuntzan erabiltzeko.

Oro har, azienda (abeltzainak hazitako abereak edo animaliak) bi taldetan sailka daitezke: azienda larria behiak, zezenak eta zaldiak) eta azienda xehea (ardiak, txerriak eta ahuntzak). Haiek ustiatuz, haragia, esnea, arrautzak eta bestelako elikagaiak lortzen dira, bai eta larrua, artilea eta beste produktu batzuk ere.

Nekazaritzaren jarduera osagarria da garatzen ari diren eskualdetan, eta errentagarritasun handia du eskualde garatuetan. Abeltzaintza handituz joan den jarduera bat da. Planetaren azaleraren %30 larrez beteta dago, eta azienda elikatzeko bazka sortzeko erabiltzen da landu daitezkeen lurren %33. Azken 50 urteetan haragi-ekoizpena bikoiztu egin da eta esnearen kontsumoa gora egin du garatzen ari diren herrialdeetan.

Animalia-espezie ugarienak honako hauek dira; behi-, ardi-, txerri- eta hegazti-aziendak. Leku batzuetan ahuntz- eta zaldi-aziendak garrantzitsuak dira, kunikultura edo untxi-hazkuntza, eta erle-hazkuntza. Azken mendean, arraza hautatuak lortu dira, eta aziendari eragiten dioten gaixotasun asko daude. Teknologiari esker, ekoizpena handitu da, eta produktuak beste herrialde batzuetara garraiatzeko aukera dago.

Abeltzaintza motak

Abeltzaintza sedentarioa Abeltzaintza hedatuena da. Azienda ez da aldatzen janaria lortzeko; larreak ditu edo pentsuarekin elikatzen da.

Abeltzaintza nomada Etengabe aldatzen da lekuz larreak bilatzeko. Azienda zaintzen duten pertsonak ere aziendarekin batera aldatzen dira lekuz. Azienda urtaroen mende dago; neguan haranetara eta udan mendietara.

Abeltzaintza estentsiboa Ustiategi handietan egiten da. Azienda kanpoan ibiltzen da, eta larre naturalen bidez elikatzen da. Inbertsio gutxi behar ditu, baina produktibitate txikia du. Produktuak herrialde garatuetan saltzeko erabiltzen dira, baita gutxiago garatuta dauden herrialdeen autokontsumorako.

Abeltzaintza intentsiboari Abeltzaintza-industriala da. Espezie jakin batean espezializatutako ustiategietan egiten da. Azienda ukuiluratuta egoten da; ukuiluetan hazten da, haien elikadura, osasuna eta gizentzea kontrolatzen da.

Azienda motak

Larria

Behi-azienda edo azienda gorriaz unaiak arduratzen dira.
Zaldi-aziendarekin zaldikoek jarduten dute.

Xehea

Ahuntz-aziendaz ahuntzainak arduratzen dira.

Ardi-azienda edo azienda zuria zaintzen artzainak aritzen dira.
Txerri-azienda edo azienda beltzarekin urdezainak dabiltza.

Abeltzaintza Iberiar penintsulan

Iberiar penintsula ezaugarri fisikoen arabera zenbait gunetan banatzen da. Abeltzaintza oso garrantzitsua da:

Gune ozeanikoa: mendian haragitarako abeltzaintza estentsiboan espezializatzen dira, eta inguruneari ondo egokituta egoten da. Hori dela eta, oso garrantzi handia dute tokian tokiko espezie autoktonoek; izan ere, ez dute zainketa berezirik behar eta altuerako klima baldintza gogorrak ondo jasaten dituzte.

Euskal Herrian, behi-azienda da nagusi; baina esnetarako eta haragitarako ardi-azienda ere garrantzitsua da, tradiziotik datorrelako eta produktuetako batzuek jatorrizko izena dutelako, hala nola Idiazabal gazta.Euskal Herrian duela hainbat milurteko errotutako bizibidea da, XV. mendeaz geroztik Euskal Herriko Atlantikoko isurialdean gehienbat baserriari lotua. Abeltzaintzak XX. mendean beherakada handia izan zuen, industria eta zerbitzuetako lana erosoagoa eta hobeto ordaindua baitzen.

Gune litoralean estabulazio azienda izaten da nagusi. Haragia eta esnea ustiatzen dituzte, eta espezieek ez dute bertakoak izan behar. Penintsulan nekazaritza estentsiboa da nagusi; haragia ekoizten da eta behi, ardi eta txerri-azienda hazten da.
Extremadurako, Salamancako eta Zamorako larretan behi-azienda nagusitzen da. Azken urteetan behi eta ardi-abeltzaintza intentsiboa handituz doa landa-gunetan, hiri-gunetan eskaera handia delako.

Mediterraneo aldean abeltzaintza ez da garrantzitsua ekonomiarako. Nekazaritzarako oso baldintza onak daude eta horrek aberasten du gunea. Estentsiboa izaten da Katalunian izan ezik, han intentsiboa da eta haragia eta esnea ekoizten dituzte. Kanariar Uhartetan larrerako gune asko ez dagoenez, urria da. Ardi eta ahuntz-azienda estentsiboak, eta txerri eta hegazti-azienda intentsiboak dira.

Ikus, gainera

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Abeltzaintza

Euskal Herriko Nekazarien Elkartea (EHNE)
(Gaztelaniaz) Union de Agricultores y Ganaderos de Navarra (UAGN)

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 [[Fitxategi:Cowboy.jpg|thumb|right|[[1887]]an "cowboy" edo unai bati ateratako argazkia]]
-'''Abeltzaintza''' [[lehen sektore|lehen sektore ekonomikoaren]] jarduera da, gizakiari onurak emateko [[abere|azienda]] edo [[abere]]ak zaintzeaz arduratzen dena. '''Abeltzainak''' dira lanbide hau dutenak; askotan, [[nekazaritza]]n ere jarduten dute. Abeltzaintzaren bidez animalietan kualitate genetiko eta jokabide hobeak (gizakiarentzako abantailen ikuspuntutik) sustatzen dira. [[Arraza]] berriak selektiboki sortu eta hazten dira animaliak lanean, kirolean, aisialdian edo ikerkuntzan erabiltzeko.
+'''Abeltzaintza''' [[lehen sektore|lehen sektore ekonomikoaren]] jarduera da, gizakiari onurak emateko [[abere|azienda]] edo [[abere]]ak zaintzeaz arduratzen dena. Animaliak haztea da, gero haien [[haragi]]<nowiki/>a, [[esne]]<nowiki/>a, [[larru]]<nowiki/>a, [[Arrautza (janaria)|arrautz]]<nowiki/>ak, [[artile]]<nowiki/>a [[ezti]]<nowiki/>a eta abar [[Ekoizpen-faktore|ekoizt]]<nowiki/>eko eta aprobetxatzeko. '''[[Abeltzaintza ekologiko|Abeltzain]]<nowiki/>ak''' dira lanbide hau dutenak; askotan, [[nekazaritza]]n ere jarduten dute. Abeltzaintzaren bidez animalietan kualitate genetiko eta jokabide hobeak (gizakiarentzako abantailen ikuspuntutik) sustatzen dira. [[Arraza]] berriak selektiboki sortu eta hazten dira animaliak lanean, kirolean, aisialdian edo ikerkuntzan erabiltzeko.
-Oro har, azienda (abeltzainak hazitako abereak edo animaliak) bi taldetan sailka daitezke: azienda larria ([[behi]]ak, [[behi|zezenak]] eta [[zaldi]]ak) eta azienda xehea ([[ardi]]ak, [[txerri]]ak eta [[ahuntz]]ak). Haiek ustiatuz, [[haragi]]a, [[esne]]a, [[Arrautza (elikagaia)|arrautzak]] eta bestelako [[janari|elikagaiak]] lortzen dira, bai eta [[larru]]a, [[artile]]a eta beste produktu batzuk ere.
+Oro har, azienda (abeltzainak hazitako abereak edo animaliak) bi taldetan sailka daitezke: azienda larria [[behi]]ak, [[behi|zezenak]] eta [[zaldi]]ak) eta azienda xehea ([[ardi]]ak, [[txerri]]ak eta [[ahuntz]]ak). Haiek ustiatuz, [[haragi]]a, [[esne]]a, [[Arrautza (elikagaia)|arrautzak]] eta bestelako [[janari|elikagaiak]] lortzen dira, bai eta [[larru]]a, [[artile]]a eta beste produktu batzuk ere.
+Nekazaritzaren [[jarduera osagarri]]<nowiki/>a da garatzen ari diren eskualdetan, eta errentagarritasun handia du eskualde garatuetan. Abeltzaintza handituz joan den jarduera bat da. Planetaren azaleraren %30 [[larre]]<nowiki/>z beteta dago, eta azienda elikatzeko bazka sortzeko erabiltzen da landu daitezkeen lurren %33. Azken 50 urteetan haragi-ekoizpena bikoiztu egin da eta esnearen [[kontsumo]]<nowiki/>a gora egin du garatzen ari diren herrialdeetan.
+Animalia-espezie ugarienak honako hauek dira; behi-, ardi-, txerri- eta hegazti-[[Abere|azienda]]<nowiki/>k. Leku batzuetan ahuntz- eta zaldi-aziendak garrantzitsuak dira, [[Kunikultura|kunikultur]]<nowiki/>a edo untxi-hazkuntza, eta erle-hazkuntza. Azken mendean, arraza hautatuak lortu dira, eta aziendari eragiten dioten gaixotasun asko daude. Teknologiari esker, ekoizpena handitu da, eta produktuak beste herrialde batzuetara garraiatzeko aukera dago.
+== Abeltzaintza motak ==
+* [[Sedentario (argipena)|Abeltzaintza sedentarioa]] Abeltzaintza hedatuena da. Azienda ez da aldatzen janaria lortzeko; larreak ditu edo [[pentsu]]<nowiki/>arekin elikatzen da.
+* [[Abeltzaintza nomada]] Etengabe aldatzen da lekuz larreak bilatzeko. Azienda zaintzen duten pertsonak ere aziendarekin batera aldatzen dira lekuz. Azienda urtaroen mende dago; neguan haranetara eta udan mendietara.
+* [[Abeltzaintza estentsiboa]] [[Ustiategi]] handietan egiten da. Azienda kanpoan ibiltzen da, eta larre naturalen bidez elikatzen da. Inbertsio gutxi behar ditu, baina [[produktibitate]] txikia du. Produktuak herrialde garatuetan saltzeko erabiltzen dira, baita gutxiago garatuta dauden herrialdeen autokontsumorako.
+* [[Abeltzaintza intentsiboa]]<nowiki/>ri Abeltzaintza-industriala da. Espezie jakin batean espezializatutako ustiategietan egiten da. Azienda ukuiluratuta egoten da; ukuiluetan hazten da, haien elikadura, osasuna eta gizentzea kontrolatzen da.
 == Azienda motak ==
 === Larria ===
 * [[Behi]]-azienda edo azienda gorriaz unaiak arduratzen dira.
@@ 12. lerroa: / 26. lerroa: @@
 === Xehea ===
 * [[Ahuntz]]-aziendaz ahuntzainak arduratzen dira.
 * [[Ardi]]-azienda edo azienda zuria zaintzen [[artzaintza|artzainak]] aritzen dira.
 * [[Txerri]]-azienda edo azienda beltzarekin urdezainak dabiltza.
-== Abeltzaintza Euskal Herrian ==
+== Abeltzaintza Iberiar penintsulan ==
+Iberiar penintsula ezaugarri fisikoen arabera zenbait gunetan banatzen da. Abeltzaintza oso garrantzitsua da:
-[[Euskal Herria]]n duela hainbat milurteko errotutako bizibidea da, XV. mendeaz geroztik Euskal Herriko Atlantikoko isurialdean gehienbat [[baserri]]ari lotua. Abeltzaintzak XX. mendean beherakada handia izan zuen, industria eta zerbitzuetako lana erosoagoa eta hobeto ordaindua baitzen.
+* [[Gune ozeanikoa]]: mendian haragitarako abeltzaintza estentsiboan espezializatzen dira, eta [[Ingurune (argipena)|ingurune]]<nowiki/>ari ondo egokituta egoten da. Hori dela eta, oso garrantzi handia dute tokian tokiko espezie [[Autoktono (argipena)|autoktono]]<nowiki/>ek; izan ere, ez dute zainketa berezirik behar eta [[altuerako klima]] baldintza gogorrak ondo jasaten dituzte.
+* [[Euskal Herria]]<nowiki/>n, behi-azienda da nagusi; baina esnetarako eta haragitarako ardi-azienda ere garrantzitsua da, tradiziotik datorrelako eta produktuetako batzuek jatorrizko izena dutelako, hala nola Idiazabal gazta.[[Euskal Herria]]n duela hainbat milurteko errotutako bizibidea da, XV. mendeaz geroztik Euskal Herriko Atlantikoko isurialdean gehienbat [[baserri]]ari lotua. Abeltzaintzak XX. mendean beherakada handia izan zuen, industria eta [[Zerbitzu (ekonomia)|zerbitzu]]<nowiki/>etako lana erosoagoa eta hobeto ordaindua baitzen.
+* [[Gune litoral]]<nowiki/>ean estabulazio azienda izaten da nagusi. Haragia eta esnea ustiatzen dituzte, eta espezieek ez dute bertakoak izan behar. Penintsulan nekazaritza estentsiboa da nagusi; haragia ekoizten da eta behi, ardi eta txerri-azienda hazten da.
+* [[Extremadura]]<nowiki/>ko, [[Salamanca|Salamanc]]<nowiki/>ako eta [[Zamora]]<nowiki/>ko larretan behi-azienda nagusitzen da. Azken urteetan behi eta ardi-abeltzaintza intentsiboa handituz doa landa-gunetan, hiri-gunetan eskaera handia delako.
+* [[Mediterraneoa|Mediterraneo]] aldean abeltzaintza ez da garrantzitsua [[ekonomia]]<nowiki/>rako. Nekazaritzarako oso baldintza onak daude eta horrek aberasten du gunea. Estentsiboa izaten da [[Katalunia]]<nowiki/>n izan ezik, han intentsiboa da eta haragia eta esnea ekoizten dituzte. [[Kanariak|Kanariar Uharte]]<nowiki/>tan larrerako gune asko ez dagoenez, urria da. Ardi eta ahuntz-azienda estentsiboak, eta txerri eta hegazti-azienda intentsiboak dira.
 == Ikus, gainera ==