Europar Batasuna: berrikuspenen arteko aldeak
t +txantiloi:Vikidia |
|||
1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
{{Vikidia|Europar_Batasuna}} |
|||
{{Herrialde infotaula |
{{Herrialde infotaula |
||
| ohiko_izen_luze = |
| ohiko_izen_luze = |
21:36, 19 maiatza 2017ko berrikusketa
Europar Batasuna
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ereserkia: Europako Ereserkia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Goiburua: Aniztasunean bat eginik | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Global European Union.svg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Geografia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hiriburua | Brusela[1] 50°50′48″N 4°21′6″E | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hiririk handiena | Londres eta Paris | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Azalera | 4.324.782 (7.a) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kontinentea | Europa, Ipar Amerika, Hego Amerika, Afrika eta Asia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mugakideak | Errusia, Norvegia, Bielorrusia, Suitza, Vatikano Hiria, San Marino, Ukraina, Moldavia, Ipar Mazedonia, Albania, Turkia, Brasil, Surinam, Monako, Liechtenstein, Maroko, Bosnia-Herzegovina, Montenegro, Andorra eta Serbia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Administrazioa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Europako Batzordeko Presidentea | Jean-Claude Juncker | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Legebiltzarra | Europako Parlamentua | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Epai autoritatea | Europako Justizia Auzitegia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Harreman diplomatikoak | Ikusi mapa Wikidatan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zeren kide | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Demografia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Biztanleria | 447.706.209 (2020) (3.a) −65.775.481 (2019) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dentsitatea | 105,68 bizt/km² | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hizkuntza ofizialak | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Giniren koefizientea | 0,304 (2011) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Giza garapen indizea | 0,876 (2011) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ekonomia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Moneta | Euro (€) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BPG nominala | 17.277.697.660.475 $ (2017) 785.841.869.280,1 (2016) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BPG per capita | 33.836 $ (2017) 1.469 (2016) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BPG erosketa botere paritarioa | 21.786.879.286.418 nazioarteko dolar (2017) 1.226.431.593.466 (2016) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BPG per capita EAPn | 42.516,705 nazioarteko dolar (2017) 2.298,19 (2016) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Historia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1993 | Maastrichteko Ituna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bestelako informazioa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Aurrezenbakia | baliorik ez | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ordu eremua | ikusi
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektrizitatea | 230 V. 50 Hz. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Internet domeinua | .eu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
europa.eu |
Europar Batasuna[2] (EB) Europako 27 estatuk osatzen duten nazioz gaindiko erakundea da. 1993ko azaroaren 1ean Maastrichteko Itunarekin sortu zen. 1950eko hamarkadan sortu zen Europako Ekonomia Erkidegoaren de factozko ondorengoa da EB. 3.976.372 km²-tan hedatzen da, eta 459.500.000 biztanle ditu (115.6 bizt./km²; 2005).
Brusela da Europar Batasuneko erakundeen egoitza nagusia, han daude Kontseiluaren, Komisioaren eta Legebiltzarreko egoitza administratiboak.
Parlamentuari dagokionez, Estrasburgo da hiriburu ofiziala (han egiten dira osoko bilkurak), Brusela hiriburu exekutiboa eta Estrasburgo hiriburu administratiboa.
Europako Justizia Auzitegiaren egoitza Luxenburgon dago.
Hala ere, Londres da hiririk handiena.
Historia
Historian zehar hainbat inperiok Europa mailako zabalkundea izan zuten; hauen artean Erromatar Inperioa, Inperio Frankoa, Germaniako Erromatar Inperio Santua, Frantziako Lehen Inperioa eta Alemania nazia leudeke. Europan izandako gerren sarraskiak aintzat hartuta, 1945ean Bigarren Mundu Gerra amaitu aurretik, hainbat politikari eta pentsalarik Europako herri eta estatuen arteko batasunean amesten zuten, besteak beste, Victor Hugo, Charles de Saint-Pierre, William Penn eta Giuseppe Manzini aipa daitezke.
Hala ere, Europako estatu eta herrien arteko batasuna bilatzeko benetako urratsak Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean sortu ziren. Winston Churchillek Europako Estatu Batuak sortzea proposatu zuen. 1949an Europako Kontseilua sortu zen, estatuz gaindiko lehen erakunde europarra.
Helburuak (1992)
A) Garapen ekonomiko eta soziala modu orekatuan eta eten gabe bultzatu, barruko mugarik gabeko gunea sortuz, kohesio [[ekonomiko eta sozialaren bitartez, ekonomiaren eta monetaren batasuna ezarriz eta hitzarmen honetako eskakizunen araberako moneta bakarra prestatuz.
B) Herriaren izaera nazioartean baieztatu etorkizunean herritar guztien defentsa ekarriko duen kanpoko politika eta segurtasunerako politika baten bidez.
C) Herritarren eta kide diren estatuen interes eta eskubideen babesa sendotu, Batasunean sartzeko modua izan dadin.
D) Justizia eta barruko arazoei dagokionez, elkarren arteko laguntza areagotu.
Kideak
2017an hauek dira Europako Batasuneko 28 estatu kideak (parentesi artean EBn sartu zen urtea; 6 herrialde sortzaileek 1957an osatu zuten formalki Europako Ekonomia Erkidegoa):
- Alemania (Alemaniako Errepublika Federala sortzaileetakoa izan zen; Alemaniako Errepublika Demokratikoa 1990an sartu zen, Errepublika Federalarekin bat egin zuenean).
- Austria (1996)
- Belgika (sortzailea)
- Bulgaria (2007)
- Danimarka (1973)
- Errumania (2007)
- Eslovakia (2004)
- Eslovenia (2004)
- Espainia (1986)
- Estonia (2004)
- Finlandia (1995)
- Frantzia (sortzailea)
- Grezia (1981)
- Herbehereak (sortzailea)
- Hungaria (2004)
- Irlanda (1973)
- Italia (sortzailea)
- Kroazia (2013)
- Letonia (2004)
- Lituania (2004)
- Luxenburgo (sortzailea)
- Malta (2004)
- Polonia (2004)
- Portugal (1986)
- Suedia (1995)
- Txekia (2004)
- Zipre (2004)
Sartzeko hautagai ofizialak:
Sartzeko eskaera egin dutenak, baina ofizialki ez onartuak:
Sartzeko eskaera oraindik egin ez duten hautagai potentzialak:
Europar Batasunera gehitzeko agendan ez dauden estatuak:
- Liechtenstein, Norvegia eta Suitza
- Mikroestatuak (Andorra, Monako, San Marino eta Vatikano Hiria)
- Mendebaldeko Balkanak (Armenia, Azerbaijan, Bielorrusia, Georgia, Moldavia eta Ukraina)
- Kazakhstan eta Errusia
- Cabo Verde, Israel eta Maroko
Etorkizuneko balizko zabalkundeak Europako Merkataritza Askeko Elkarteko eta SESB ohiko estatuak har ditzakete. Lehenengoen artean Suitza, Liechtenstein, Islandia eta Norvegia egongo lirateke. Estatu hauek ekonomia maila oso altuak dituzte, EBko batez bestekoa baino askoz altuagoak. Horrek hiritarren artean kontrako jarrera indartzen du; izan ere, EBn sartuko balira diru laguntzak ematea tokatuko litzaieke, Garapen Funtsen bidez herrialde txiroenei aurrera egiten laguntzeko. Gainera, politikoki oso estatu independenteak dira, beraien subiranotasuna gogor defendatzen dutenak.
Bigarrenen artean Ukraina, Bielorrusia, Moldavia, Georgia, Armenia, Azerbaijan, Kazajstan eta Errusia leudeke, baina hauen hautagaitzak zail ikusten dira, bai ekonomikoki EBko batez bestekotik oso atzean daudelako baita politikoki egoera ezegonkorrak nagusi direlako. Gainera, biztanle kopuru handia dutenez, Garapen Funtsetatik diru asko jasoko lukete, eta herrialde aberatsagoak EBn sartu ezean gaur egungoek ahalegin handiak egin beharko lituzkete.
Egoera berezian daude Europako mikroestatuak (Andorra, Monako, San Marino eta Vatikano Hiria). Hauek euroa erabiltzen duten arren, ez dira EBko kide. Europaz kanpoko beste estatu batzuen kidetza ere eztabaidatu izan da, hala nola, Israel eta Marokorenak, baina gaur egun ez dira aukera errealtzat hartzen.
Metropolitar guneak
Hauexek dira metropolitar gunerik handienak, 2005eko datuen arabera:
- Paris, Frantzia 10.136.000 biztanle.
- Essen-Dortmund, Alemania 5.214.000
- Madril, Espainia 5.078.000
- Milan, Italia 4.282.280
- Bartzelona, Espainia 4.043.000
- Berlin, Alemania 3.764.000
- Rotterdam, Herbehereak 3.345.000
- Atenas, Grezia 3.247.000
- Napoli, Italia 2.905.000
Erakundeak
Gaur egun Europar Batasuna bost erakundek gobernatzen dute. Europar Batasuna eratu duten hitzarmenetan ondoko hurrenkeran sortu ziren: Europako Parlamentua, Europar Batasuneko Kontseilua (Europar Kontseilua), Europako Batzordea, Europako Justizia Auzitegia eta Europako Kontu Auzitegia.
Europako Batzordea EBren botere betearazlea da, eta lege-ekimenak zein Batasuneko eguneroko jarduna ditu bere gain. Kontseiluan ez bezala, non herrikideen ordezkariek norberaren interesen alde egin behar baituten, Komisioan Batasun osoaren interesak dira defenditzekoak. Halaber, europar integrazioaren bultzatzailea ere bada Komisioa. Orain 27 komisariok osatzen dute, herrikide banakoak, nork bere ardura politiko desberdina duela. Komisioburua —gaur egun Durao Barroso— eta gainerako komisarioak Kontseiluak aukeratzen ditu, parlamentuak berretsita.
Europar Batasuneko Parlamentuak botere legegilearen erdia osatzen du. Bost urtean behin, Europako herritarrek Parlamentuko 751 kideak hautatzen dituzte. Nahiz eta herrikideen arabera aukeratzen dituzten, biltzarrean alderdi politikoaren arabera (eta ez nazionalitatearen kontura) esertzen dira. Herrikide bakoitzak eserleku kopuru desberdina dauka, populazioaren arabera. Parlamentuko presidentearen aginpidea bi urte eta erdikoa da, beraz, legegintzaldi batean bi aukeraketa dituzte. Politikaren hainbat arlotan, Kontseiluarekin batera onesten ditu Parlamentuak legeak eta arauak (beste arlo batzuetan Kontseiluak baino ez du zeresana). Lisboako Itunaren azpian, Kontseiluak eta Parlamentuak elkarrekin jorratuko dituzten arloak handituko dira, eta, hortaz, Parlamentuaren papera garrantzitsuago bilakatuko da.
Europar Batasuneko Kontseiluak (hainbatetan Ministroen Kontseilua ere deituta) osatzen du EBko botere legegilearen beste erdia. Erakunde bakarra den arren, praktikan Kontseilua biltzar txikiagotan bereizten da arloaren arabera, hala nola GAERC kanpo harremanetarako, edo ECOFIN politika ekonomikorako. Honela, herrikide guztiek ordezkari bana (ministro mailakoa jeneralean) bidaltzen dute arlo horretarako. Kontseilu burua txandakako presidentziaren arabera aldatzen da. Erabakiak hartzeko, herrikide bakoitzak boto kopuru desberdina dauka. Honela, Alemaniak edo Frantziak 29na boto dituzte, Maltak 3 besterik ez dituen bitartean (guztira 345 boto dira). Erregulartasunik gabe biltzen dira urtean zehar, kanpo harremanak, ekonomiak eta nekazaritza arloetan izan ezik, hauetarako hilabetero biltzen baitira.
EBaren justizia-boterea Europako Justizia Auzitegiak eta Lehen Instantziako Epaitegiak osatzen dute. Batera Batasuna osatu duten hitzarmenak interpretatzen eta aplikatzen dituzte. Lehen Instantziako Epaitegiak gizabanakoen auziak hartzen ditu bere baitan batik bat, eta Justizia Epaitegiak herrikideek eta instituzioek eramandakoak jorratzen ditu.
Hizkuntzak
Europar Batasuneko hizkuntza ofizialak eta lan hizkuntzak 24 hauek dira: Alemana | Bulgariera | Daniera | Eslovakiera | Esloveniera | Gaztelania | Ingelesa | Errumaniera | Estoniera | Finlandiera | Frantsesa | Greziera Hungariera | Irlandera | Italiera | Kroaziera | Letoniera | Lituaniera | Maltera | Nederlandera | Poloniera | Portugesa | Suediera | Txekiera
Dokumentu garrantzitsuak, hala nola lege testuak, hizkuntza ofizial horietako bakoitzera itzultzen dira.
Horiez gain, badira nolabait ere erdi ofizialak diren bost hizkuntza:
Europar Batasuneko itunen itzulpen ofizialak egiten dira hizkuntza horietara, eta Europar Batasuneko herritarrek Batasuneko erakundeekiko korrespondentzia hizkuntza horietan izateko eskubidea dute.
Azkenik, badira inolako ofizialtasunik ez duten beste hizkuntza batzuk:
- Bretainiera
- Erromantxera
- Frankoprovenzera
- Frisiera
- Kaxubiera
- Korsikera
- Okzitaniera
- Samiera
- Sardiniera
- eta abar.
Erreferentziak
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Europar Batasuna |
- EBren webgune ofiziala (Bulgarieraz) (Txekieraz) (Danieraz) (Alemanez) (Estonieraz) (Grezieraz) (Ingelesez) (Gaztelaniaz) (Frantsesez) (Gaeleraz) (Italieraz) (Letonieraz) (Lituanieraz) (Hungarieraz) (Malteraz) (Nederlanderaz) (Polonieraz) (Portugesez) (Errumanieraz) (Eslovakieraz) (Eslovenieraz) (Finlandieraz) (Suedieraz)