1909

1909. urtea
Kronologia
Mendeak	XIX.a • XX.a • XXI.a
Hamarkadak	1880(e)koa • 1890(e)koa • 1900(e)koa • 1910(e)koa • 1920(e)koa
Urteak	1906  • 1907  • 1908 • 1909 • 1910 • 1911 • 1912
Beste egutegi batzuetan
Gregoriotar egutegia	1909 MCMIX
Ab urbe condita	2662
Armeniar egutegia	1358 ԹՎ ՌՅԾԸ
Bahá'í egutegia	65 – 66
Bengaliar egutegia	1316
Berber egutegia	2859
Egutegi budista	2453
Myanmarko egutegia	1271
Bizantziar egutegia	7417 – 7418
Koptoen egutegia	1625 – 1626
Etiopiar egutegia	1901 – 1902
Hebrear egutegia	5669 – 5670
Egutegi hinduak
Bikram Samwat	1965 – 1966
Shaka Samvat	1831 – 1832
Kali Yuga	5010 – 5011
Iraniar egutegia	1287 – 1288
Islamiar egutegia	1326 – 1327
Japoniar egutegia	Meiji 42 (明治42年)
Korear egutegia	4242
Thailandiar eguzki egutegia	2452
Holozeniar egutegia	11909

1909 beste egutegi batzuetan

Gregoriotar egutegia	1909 MCMIX
Ab urbe condita	2662
Armeniar egutegia	1358 ԹՎ ՌՅԾԸ
Bahá'í egutegia	65 – 66
Bengaliar egutegia	1316
Berber egutegia	2859
Egutegi budista	2453
Myanmarko egutegia	1271
Bizantziar egutegia	7417 – 7418
Koptoen egutegia	1625 – 1626
Etiopiar egutegia	1901 – 1902
Hebrear egutegia	5669 – 5670
Egutegi hinduak
- Bikram Samwat	1965 – 1966
- Shaka Samvat	1831 – 1832
- Kali Yuga	5010 – 5011
Holozeniar egutegia	11909
Iraniar egutegia	1287 – 1288
Islamiar egutegia	1326 – 1327
Japoniar egutegia	Meiji 42 (明治42年)
Korear egutegia	4242
Thailandiar eguzki egutegia	2452

Daturen bat gaineratzen baduzu, egunaren lotura segi dezakezu han ere sartzeko. Eskerrik asko!

---

Gertaerak

• Urtarrilaren 5a - Kolonbiak Panamaren independentzia aintzatetsi zuen.
• Martxoaren 31 - Serbiak Austria-Hungariako inperioaren Bosnia-Herzegovinaren anexioa onartu zuen.
• Irailaren 10a - Louisiana eta Mississippin egondako hurakan indartsu batek 350 hildako inguru eragin zituen.
• Azken tarpana hil zen Moskuko Parke Zoologikoan.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• Maiatzaren 20a - Anbotoko Damia, Buenaventura Zapirainen musika eta Toribio Altzagaren libretoa duen opera estreinatu zen Bilbon.

Mundua

• Urtarrilaren 25a - Elektra, Richard Straussen musika eta Hugo von Hofmannsthalen libretoa duen opera estreinatu zen Dresdengo Königliches Opernhausen.

Kirolak

• Apirilaren 8a - Club Ciclista San Sebastian kirol taldeak Espainiako Futbol Errege Kopa irabazi zuen, Errealaren talde aurrekaria izan zena.
• Irailaren 7a - Real Sociedad futbol taldea ofizialki izen horrekin fundatu zuten Donostian.

Jaiotzak

Urtarrila

• Urtarrilaren 1a - Dana Andrews, estatubatuar aktorea (h. 1992).
• Urtarrilaren 1a - Shaaban Robert, Tanzaniako idazlea, Swahili hizkuntzaz idatzi duten autore ezagunenetakoa (h. 1962).
• Urtarrilaren 2a - Barry Morris Goldwater, estatubatuar politikaria (h. 1998).
• Urtarrilaren 2a - Tewhida Ben Sheikh, Afrikako iparraldean medikua izatea lortu zuen lehen emakume musulman modernoa (h. 2010).
• Urtarrilaren 10a - Federico Ezkerra, euskal txirrindularia (h. 1986).
• Urtarrilaren 12a - Archie Cochrane, eskoziar medikua (h. 1988).
• Urtarrilaren 14a - Felix Likiniano, Espainiako Gerra Zibilean borrokatu zuen gipuzkoar buruzagi anarkista (h. 1982).
• Urtarrilaren 14a - Joseph Losey, estatubatuar zinema-zuzendaria (h. 1984).
• Urtarrilaren 22a - Tikvah Alper, hegoafrikar fisikaria eta erradiobiologoa, entzefalopatia espongiformearen transmisio mekanismoak aurkitu zituena (h. 1995).
• Urtarrilaren 22a - Morris Swadesh, estatubatuar hizkuntzalaria (h. 1967).
• Urtarrilaren 22a - U Thant, birmaniar politikaria, Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia (h. 1974).

Otsaila

• Otsailaren 3a - André Cayatte, frantziar zinemagile, idazle eta kazetaria (h. 1989).
• Otsailaren 3a - Simone Weil, frantziar idazlea eta filosofoa (h. 1943).
• Otsailaren 4a - Koichi Kudo, japoniar futbolari eta entrenatzailea (h. 1971).
• Otsailaren 7a - Helder Câmara, Faveletako gotzaina, brasildar erlijio-gizona (h. 1999).
• Otsailaren 9a - Rob-Vel, frantziar komikigilea (h. 1991).
• Otsailaren 9a - Dean Rusk, estatubatuar politikaria (h. 1994).
• Otsailaren 10a - Henri Alekan, frantziar kamera-operadoreburua (h. 2001).
• Otsailaren 11 - Max Baer, estatubatuar boxeolaria (h. 1959).
• Otsailaren 11 - Claude Chevalley, frantziar matematikaria (h. 1984).
• Otsailaren 11 - Joseph L. Mankiewicz, estatubatuar zinema zuzendaria, gidoigilea eta ekoizlea (h. 1993).
• Otsailaren 15a - Miep Gies, Otto Heinrich Franken familia naziengandik izkutatzen lagundu zuen emakumea (h. 2010).
• Otsailaren 15a - Guillermo Gorostiza, Bala Gorria, bizkaitar futbolaria (h. 1966).
• Otsailaren 18a - Félix Pita Rodríguez, kubatar idazlea (h. 1990).
• Otsailaren 26a - Claude Cahen, frantziar historialaria, Erdi Aroko islamaren historian aditua (h. 1991).
• Otsailaren 28a - Teiichi Matsumaru, japoniar futbolaria (h. 1997).
• Otsailaren 28a - Stephen Harold Spender, ingeles poeta eta kritikaria (h. 1995).

Martxoa

• Martxoaren 6a - Stanisław Jerzy Lec, poloniar idazle eta poeta, aforismo ezagunak idatzitakoa (h. 1966).
• Martxoaren 7a - Léo Malet, frantziar idazlea (h. 1996).
• Martxoaren 8a - László Rajk, hungariar politikaria (h. 1949).
• Martxoaren 12a - Petras Cvirka, lituanierazko poeta eta eleberrigilea (h. 1947).
• Martxoaren 14a - André Pieyre de Mandiargues, frantziar idazlea (h. 1991).
• Martxoaren 24a - Clyde Chestnut Barrow (Bonnie eta Clyde), estatubatuar gaizkile eta lapurra (h. 1934).
• Martxoaren 24a - Santiago Onaindia, euskal idazlea, karmeldar fraidea, apaiza eta itzultzailea (h. 1996).
• Martxoaren 26a - Paco Bienzobas, euskal herritar futbolaria (h. 1981).
• Martxoaren 30a - Ernst Gombrich, austriar-britainiar arte-historialaria (h. 2001).

Apirila

• Apirilaren 2a - Andrés García Calle, Errepublikaren alde borrokatu zen Espainiako Aireko Armadako bizkaitar hegazkinlaria (h. 1973).
• Apirilaren 8a - John Fante, estatubatuar idazle eta gidoilaria (h. 1983).
• Apirilaren 9a - Robert Helpmann, australiar dantzari, aktorea eta koreografoa (h. 1986).
• Apirilaren 16a - Manuel Valdés Larrañaga, bizkaitar politikaria, Falange Españolaren sortzaileetako bat (h. 2001).
• Apirilaren 22a - Rita Levi-Montalcini, italiar neurologo eta unibertsitateko irakaslea, 1986ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2012).
• Apirilaren 22a - Indro Montanelli, italiar kazetaria eta historialaria (h. 2001).
• Apirilaren 27a - África de las Heras, espainiar espioia (h. 1988).
• Apirilaren 30a - Juliana I.a Herbehereetakoa, Herbehereetako erregina (h. 2004).

Maiatza

• Maiatzaren 1a - Yannis Ritsos, greziar poeta (h. 1990).
• Maiatzaren 4a - Denise Paulme, frantziar antropologoa eta legelaria (h. 1998).
• Maiatzaren 7a - Edwin Herbert Land, estatubatuar fisikari eta asmatzailea, Polaroid Corporation enpresaren sortzaileetako bat (h. 1991).
• Maiatzaren 8a - Antonio Irala Irala, bizkaitar legegizon eta politikaria (h. 1996).
• Maiatzaren 9a - Gordon Bunshaft, estatubatuar arkitektoa (h. 1990).
• Maiatzaren 10a - Ignacio Agirrezabala, Txirri II.a, euskal herritar futbolari eta ingeniaria (h. 1980).
• Maiatzaren 10a - Manuel Olaizola, Uztapide, gipuzkoar bertsolaria (h. 1983).
• Maiatzaren 14a - Ramon Campabadal, kataluniar futbolari eta esku huskako pilotaria (h. 1993).
• Maiatzaren 14a - Jesús Dermit, euskal txirrindularia.
• Maiatzaren 14a - Celestino Uriarte, gipuzkoar miliziano komunista (h. 1979).
• Maiatzaren 15a - James Mason, ingeles aktorea (h. 1984).
• Maiatzaren 17a - Giulio Carlo Argan, italiar artearen eta arkitekturaren historiako kritikaria (h. 1992).
• Maiatzaren 21a - Víctor Unamuno, euskal herritar futbolaria (h. 1988).
• Maiatzaren 29a - Rufino Arrola, Andrakako Errementaria, bizkaitar trikitilaria (h. 1996).
• Maiatzaren 30a - Benny Goodman, estatubatuar musikaria (h. 1986).

Ekaina

• Ekainaren 6a - Isaiah Berlin, britainiar filosofoa (h. 1997).
• Ekainaren 7a - Jessica Tandy, estatubatuar aktorea (h. 1994).
• Ekainaren 9a - Tokizo Ichihashi, japoniar futbolaria.
• Ekainaren 9a - Melitón Manzanas, Espainiako Brigada Politiko-sozialaren Donostiako burua, atxilotuak torturatzeagatik ezaguna (h. 1968).
• Ekainaren 10a - Gregorio Blasco, euskal herritar futbolaria (h. 1983).
• Ekainaren 10a - Hideo Sakai, japoniar futbolaria (h. 1996).
• Ekainaren 13a - Antonio Añoveros, euskal apezpikua, Bilboko apezpikua izandakoa (h. 1987).
• Ekainaren 16a - Willi Boskovsky, austriar musikagilea (h. 1991).
• Ekainaren 16a - Pierre de Chevigné, frantziar militar eta politikaria, Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko presidentea (h. 2004).
• Ekainaren 20a - Errol Flynn, australiar-estatubatuar aktorea, Hollywoodeko mito handienetakoa (h. 1959).
• Ekainaren 23a - Li Xiannian, Txinako Herri Errepublikako presidentea (h. 1992).
• Ekainaren 28a - Eric Ambler, ingeles idazle eta gidoigilea (h. 1998).
• Ekainaren 28a - José Antonio Elola-Olaso, gipuzkoar politikari falangista (h. 1976).
• Ekainaren 30a - Juan Bosch, Dominikar Errepublikako presidentea eta dominikar literaturako idazle gailenetako bat (h. 2001).

Uztaila

• Uztailaren 1a - Juan Carlos Onetti, uruguaiar idazlea (h. 1994).
• Uztailaren 12a - Jean Errekart, euskal herritar politikaria (h. 1971).
• Uztailaren 13a - Souphanouvong, Laoseko lehendabiziko presidentea (h. 1995).
• Uztailaren 15a - William Gemmell Cochran, eskoziar estatistikaria (h. 1980).
• Uztailaren 15a - Jean Hamburger, frantziar medikua, nefrologiaren aitzindaria eta Nefrologiako Nazioarteko Elkartearen sortzailea (h. 1992).
• Uztailaren 18a - Andrei Andreievitx Gromyko, Sobiet Goreneko Presidiumeko presidentea (h. 1989).
• Uztailaren 25a - Santiago Urtizberea, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1985).
• Uztailaren 26a - Ida Mandenova, sobietar botanikoa eta esploratzailea (h. 1995).
• Uztailaren 28a - Malcolm Lowry, ingeles idazlea (h. 1957).
• Uztailaren 29a - Chester Himes, estatubatuar idazlea (h. 1984).

Abuztua

• Abuztuaren 3a - Jose Maria Areiltza, euskal herritar politikari eta diplomatikoa eta Bilboko alkatea (h. 1998).
• Abuztuaren 10a - Mohammed V.a Marokokoa, Marokoko erregea (h. 1961).
• Abuztuaren 20a - Olga Rubtsova, errusiar xake jokalaria (h. 1994).
• Abuztuaren 23a - Nicolás Mentxaka Beitia, bizkaitar futbolaria.
• Abuztuaren 27a - Sylvère Maes, belgikar txirrindularia (h. 1966).
• Abuztuaren 27a - Lester Young, estatubatuar saxofoi-jotzailea (h. 1959).
• Abuztuaren 30a - Bonifazio Arandia, bizkaitar soinujolea (h. 1987).

Iraila

• Irailaren 1a - Hildegard Peplau, erizaintzaren teoriko estatubatuarra (h. 1999).
• Irailaren 7a - Elia Kazan, greziar jatorriko estatubatuar zinemagilea (h. 2003).
• Irailaren 18a edo 21a - Kwame Nkrumah, Ghanako lehendabiziko presidentea (h. 1972).
• Irailaren 22a - David Riesman, estatubatuar soziologoa (h. 2002).
• Irailaren 29a - Vasco Bergamaschi, italiar txirrindularia (h. 1979).

Urria

• Urriaren 2a - Alex Raymond, estatubatuar marrazkigilea, komikigintzan eragin handia izan duena (h. 1956).
• Urriaren 9a - Pedro Bilbao, getxoztar medikua (h. 1992).
• Urriaren 13a - Art Tatum, estatubatuar jazz-pianista eta musikagilea (h. 1956).
• Urriaren 17a - Joaquín Satrustegi, gipuzkoar abokatu eta politikaria (h. 1992).
• Urriaren 18a - Norberto Bobbio, italiar filosofo eta politologoa (h. 2004).
• Urriaren 26a - Affonso Eduardo Reidy, brasildar arkitektoa (h. 1964).
• Urriaren 28a - Francis Bacon, irlandar margolaria (h. 1992).

Azaroa

• Azaroaren 2a - Luis Olivé, piemonteraz idatzi zuen piemontear poeta (h. 1995).
• Azaroaren 3a - Martin Donamaria, anaia Rosendo, nafar beneditar fraidea (h. 1936).
• Azaroaren 4a - Ciro Alegría, peruar idazlea, Latinoamerikako indigenismoaren ordezkari nagusienetako bat (h. 1967).
• Azaroaren 8a - Jesús Prados Arrarte, bizkaitar ekonomialaria (h. 1983).
• Azaroaren 9a - Alejandro Lizaso, gipuzkoar txistularia (h. 1937).
• Azaroaren 11 - Robert Ryan, estatubatuar aktorea (h. 1973).
• Azaroaren 19a - Peter Drucker, estatubatuar kudeaketa-aditu eta idazlea (h. 2005).
• Azaroaren 19a - Mariano Estornes Lasa, euskal idazlea (h. 1997).
• Azaroaren 22a - George Steer, britainiar kazetari eta gerra-korrespontsala (h. 1944).
• Azaroaren 26a - Eugène Ionesco, errumaniar jatorriko frantziar idazlea (h. 1994).
• Azaroaren 27a - James Agee, estatubatuar eleberrigile, kazetari, poeta, gidoilari eta filmen kritikaria (h. 1955).

Abendua

• Abenduaren 8a - Gratien Gélinas, kanadar antzerkigilea (h. 1999).
• Abenduaren 13a - Estanislao Urruzola, Uxola, euskal idazlea (h. 1986).
• Abenduaren 14a - Edward Lawrie Tatum, estatubatuar biologoa, 1958ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1975).
• Abenduaren 19a - Pedro Regueiro, gipuzkoar futbolaria (h. 1985).
• Abenduaren 22a - Paben Loidi, euskal olerkaria (h. 1985).
• Abenduaren 25a - Karlos Santamaria, gipuzkoar matematikaria, euskararen eta euskal kulturaren aldeko ekintzailea, irakaslea, politikaria eta idazlea (h. 1997).
• Abenduaren 30a - Jaime Lazkano, nafar futbolaria (h. 1983).

Egun ezezaguna edo zehaztugabea

• Eusebio Bastida, euskal txirrindularia (h. 1986).
• Ignazio Omaetxebarria, bizkaitar idazlea, frantziskotarra (h. 1995).
• Luis Peña Basurto, gipuzkoar historiaurrearen-ikerlaria, espeleologo, etnografoa, intelektuala eta idazlea (h. 1990).
• André Dalmas, frantziar idazlea (h. 1989).
• Francisco Grande Covián, espainiar medikua (h. 1995).
• Tikvah Alper, hegoafrikar fisikaria eta erradiobiologoa, entzefalopatia espongiformearen transmisio mekanismoak aurkitu zituena (h. 1995).

Heriotzak

Urtarriletik ekainera

• Urtarrilaren 12a - Hermann Minkowski, lituaniar-alemaniar matematikaria eta Albert Einsteinen irakaslea (j. 1864).
• Otsailaren 5a - Henry Russell, okzitaniar-britainiar alpinista, mendizalea, bidaiaria eta abenturazalea (j. 1834).
• Otsailaren 17a - Jeronimo, apatxeen buruzagia (j. 1829).
• Martxoaren 24a - John Millington Synge, irlandar idazle, olerkari, antzerkigile eta folklore biltzailea (j. 1871).
• Martxoaren 25a - Ruperto Chapí, espainiar musikagilea (j. 1851).
• Apirilaren 10a - Algernon Charles Swinburne, ingeles poeta eta kritikaria (j. 1837).
• Apirilaren 26a - Vicente Berrueta, gipuzkoar margolaria (j. 1867).
• Apirilaren 27a - Manez Saint-Jean, Katxo, lapurtar bertsolaria (j. 1844).
• Maiatzaren 10a - Futabatei Shimei, japoniar idazle eta literatura-kritikaria (j. 1864).
• Maiatzaren 18a - Isaac Albéniz, kataluniar musikagilea (j. 1860).
• Maiatzaren 18a - George Meredith, britainiar idazlea (j. 1828).

Uztailetik abendura

• Uztailaren 11 - Simon Newcomb, kanadar-estatubatuar astronomoa (j. 1835).
• Uztailaren 18a - Karlos Maria Borboi Austria-Estekoa, Espainiakoa izenaz erregegai karlista (j. 1848).
• Abuztuaren 17a - Joan Iturralde Suit, nafar historialari, idazle, artista eta euskalaria eta Nafarroako Euskara Elkargoko kidea (j. 1840).
• Irailaren 2a - Ramon Goikoetxea, Evangelista de Ibero, nafar kaputxinoa (j. 1873).
• Urriaren 13a - Francesc Ferrer, kataluniar politikari eta pedagogo iraultzailea (j. 1859).
• Urriaren 15a - Hilario Gaiztarro, Donostiako San Ignacio klinika sortu zuen gipuzkoar kirurgialaria (j. 1859).
• Urriaren 26a - Itō Hirobumi, japoniar politikaria (j. 1841).
• Azaroaren 8a - Charles Bordes, frantziar musikagilea (j. 1863).
• Azaroaren 18a - Renée Vivien, frantsesez idazten zuen britainiar poeta (j. 1877).
• Azaroaren 25a - Nicolas Armentia, frantziskotar euskalduna, XIX. mendeko geografo amerikarrik garrantzitsuena (j. 1845).
• Abenduaren 10a - Hodei Gorri (Makhpyia-luta), siux oglalar amerindiarren buruzagia (j. 1822).
• Abenduaren 15a - Francesc Tàrrega, espainiar musikagilea eta gitarrista (j. 1852).
• Abenduaren 17a - Leopoldo II.a Belgikakoa, Belgikako erregea eta Belgikar Inperio Kolonialaren sortzailea (j. 1835).
• Abenduaren 21a - Charles-Louis Philippe, frantziar idazlea (j. 1874).

Egun ezezaguna edo zehaztugabea

• Iraila - Paul Laffitte, Bizkaian jaiotako ekonomialari eta kazetari politikoa (j. 1839).
• Javier Agirre Iturralde, gipuzkoar arkitektoa (j. 1853).
• Victor Stempf, alemaniar euskalaria (j. 1841).

Nobel saridunak:

• Fisika: Guglielmo Marconi eta Karl Ferdinand Braun
• Kimika: Wilhelm Ostwald
• Literatura: Selma Lagerlof
• Medikuntza: Emil Theodor Kocher
• Bakea: Auguste Marie Francois Beernaert eta Paul-Henri-Benjamin d'Estournelles de Constant

---

Agintariak

[[File:Kanada|10x10px|1909|link=]]

[[File:Errusia|10x10px|1909|link=]]

Munduko agintariak 1909. urtean

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: 1909