1905

1905. urtea
Kronologia
Mendeak	XIX.a • XX.a • XXI.a
Hamarkadak	1880(e)koa • 1890(e)koa • 1900(e)koa • 1910(e)koa • 1920(e)koa
Urteak	1902  • 1903  • 1904 • 1905 • 1906 • 1907 • 1908
Beste egutegi batzuetan
Gregoriotar egutegia	1905 MCMV
Ab urbe condita	2658
Armeniar egutegia	1354 ԹՎ ՌՅԾԴ
Bahá'í egutegia	61 – 62
Bengaliar egutegia	1312
Berber egutegia	2855
Egutegi budista	2449
Myanmarko egutegia	1267
Bizantziar egutegia	7413 – 7414
Koptoen egutegia	1621 – 1622
Etiopiar egutegia	1897 – 1898
Hebrear egutegia	5665 – 5666
Egutegi hinduak
Bikram Samwat	1961 – 1962
Shaka Samvat	1827 – 1828
Kali Yuga	5006 – 5007
Iraniar egutegia	1283 – 1284
Islamiar egutegia	1322 – 1323
Japoniar egutegia	Meiji 38 (明治38年)
Korear egutegia	4238
Thailandiar eguzki egutegia	2448
Holozeniar egutegia	11905

1905 beste egutegi batzuetan

Gregoriotar egutegia	1905 MCMV
Ab urbe condita	2658
Armeniar egutegia	1354 ԹՎ ՌՅԾԴ
Bahá'í egutegia	61 – 62
Bengaliar egutegia	1312
Berber egutegia	2855
Egutegi budista	2449
Myanmarko egutegia	1267
Bizantziar egutegia	7413 – 7414
Koptoen egutegia	1621 – 1622
Etiopiar egutegia	1897 – 1898
Hebrear egutegia	5665 – 5666
Egutegi hinduak
- Bikram Samwat	1961 – 1962
- Shaka Samvat	1827 – 1828
- Kali Yuga	5006 – 5007
Holozeniar egutegia	11905
Iraniar egutegia	1283 – 1284
Islamiar egutegia	1322 – 1323
Japoniar egutegia	Meiji 38 (明治38年)
Korear egutegia	4238
Thailandiar eguzki egutegia	2448

Daturen bat gaineratzen baduzu, egunaren lotura segi dezakezu han ere sartzeko. Eskerrik asko!

---

Gertaerak

• Urriaren 5a - 1902ko Pelée mendiaren erupzioa amaitu zen.
• Urriaren 26a - Suediak onartu zuen Norvegiaren independentzia.

Arte eta kultura

• Resurreccion Maria Azkuek, inoizko euskalaririk saiatuena, "Diccionario Vasco-Español-Francés"-en lehengo liburukia argitaratu zuen.

Zientzia eta teknologia

• Ekainaren 30a - Albert Einsteinek erlatibitate berezia garatzen duen paperak argitaratu zituen.

Jaiotzak

Urtarrila

• Urtarrilaren 1a - Manuel Turrillas, nafar musikagilea eta konposatzailea (h. 1997).
• Urtarrilaren 2a - Michael Tippett, britainiar musikagilea (h. 1998).
• Urtarrilaren 2a - Luigi Zampa, italiar zinema zuzendaria (h. 1991).
• Urtarrilaren 5a - Michele Navarra, 'U Patri Nostru, Siziliar Mafiako kide boteretsua (h. 1958).
• Urtarrilaren 6a - Baltasar Albeniz, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 1978).
• Urtarrilaren 6a - Javier Arana, euskal kirolaria (h. 1975).
• Urtarrilaren 8a - Luis Aranburu, gasteiztar organista eta musikagilea (h. 1999).
• Urtarrilaren 8a - Carl Gustav Hempel, zientziaren filosofo estatubatuarra (h. 1997).
• Urtarrilaren 11 - Iñaki Goenaga, euskal idazlea (h. 2005).
• Urtarrilaren 11 - Honorato Pla Landa, nafar irakasle, euskaltzale eta sindikalista (h. 1957).
• Urtarrilaren 12a - Erich Andres, alemaniar argazkilaria, Espainiako Gerra Zibilean Euskal Herrian argazkiak ateratakoa (h. 1992).
• Urtarrilaren 16a - Ernesto Halffter, espainiar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (h. 1989).
• Urtarrilaren 21a - Christian Dior, frantziar moda disenatzailea, Dior moda enpresaren sortzailea (h. 1957).
• Urtarrilaren 21a - George Laurence, kanadar fisikaria (h. 1987).
• Urtarrilaren 21a - Wanda Wasilewska, poloniar idazlea, kazetaria eta Alderdi Komunistako militantea (h. 1964).
• Urtarrilaren 28a - György Kulin, hungariar astronomoa (h. 1989).
• Urtarrilaren 31 - John O'Hara, estatubatuar idazlea (h. 1970).

Otsaila

• Otsailaren 3a - Arne Beurling, suediar matematikaria (h. 1986).
• Otsailaren 7a - Paul Nizan, frantziar filosofo eta saiakeragilea (h. 1940).
• Otsailaren 12a - Federica Montseny, Madrilen jaiotako kataluniar anarkista eta idazlea (h. 1994).
• Otsailaren 15a - Nise da Silveira, brasildar psikiatra eta psikoanalista (h. 1999).
• Otsailaren 27a - Manuel Kristobal Errandonea, Eusko Gudarosteko gipuzkoar komandantea (h. 1957).

Martxoa

• Martxoaren 1a - Édouard Duhour, euskal atleta (h. 1969).
• Martxoaren 8a - Eva Dickson, suediar esploratzailea, rally gidaria, hegazkinlaria eta bidaia idazlea, Saharako basamortua autoz gurutzatu zuen lehen emakumea (h. 1938).
• Martxoaren 14a - Raymond Aron, frantziar filosofo eta soziologoa (h. 1983).
• Martxoaren 17a - Juliana Mujika, bizkaitar maistra (h. 1991).
• Martxoaren 17a - Alfonso Olaso, gipuzkoar futbolaria (h. 1937).
• Martxoaren 18a - Robert Donat, britainiar aktorea (h. 1958).
• Martxoaren 19a - Albert Speer, alemaniar arkitektoa, Hirugarren Reicharen garaian Adolf Hitlerren arkitekto pertsonala (h. 1981).
• Martxoaren 21a - Joan Coromines, kataluniar filologoa (h. 1997).
• Martxoaren 22a - Grigori Kozintsev, ukrainar-sobietar zinemagilea (h. 1973).
• Martxoaren 26a - Victor Emil Frankl, austriar psikoanalista, logoterapiako psikoanalisi eskolaren sortzailea (h. 1997).
• Martxoaren 27a - Raúl Soldi, argentinar margolaria, Argentinako espresionismoaren ordezkari nagusietako bat (h. 1994).
• Martxoaren 30a - Ignazio Gardella, italiar arkitektoa (h. 1999).
• Martxoaren 30a - Juan Gorostiaga, bizkaitar idazlea (h. 1988).
• Martxoaren 31 - Amadeo Labarta, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1989).

Apirila

• Apirilaren 1a - Gaston Eyskens, Belgikako lehen ministroa (h. 1988).
• Apirilaren 4a - Shojiro Sugimura, japoniar futbolaria (h. 1975).
• Apirilaren 9a - James William Fulbright, estatubatuar hezitzaile eta politikaria (h. 1995).
• Apirilaren 11 - Attila József, hungariar idazlea, XX. mendeko hungariar poeta nagusietako bat (h. 1937).
• Apirilaren 14a - José Luis Arrese, bizkaitar arkitekto eta politikaria, nazionalkatolizismoaren ideologo nagusienetariko bat (h. 1986).
• Apirilaren 14a - Inger Hagerup, norvegiar poeta, antzerkigile eta eleberrigilea (h. 1985).
• Apirilaren 15a - Serge Lifar, ukrainar jatorriko frantziar dantzari eta koreografoa (h. 1986).
• Apirilaren 18a - George Herbert Hitchings, estatubatuar farmakologoa, 1988ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1998).
• Apirilaren 24a - Robert Penn Warren, estatubatuar idazlea (h. 1989).
• Apirilaren 25a - Frederic Duran i Jordà, Erresuma Batuan bizi izandako kataluniar medikua, hemoterapiaren bultzatzaileetako bat (h. 1957).
• Apirilaren 26a - Jean Vigo, frantziar zinema zuzendaria (h. 1934).
• Apirilaren 27a - Pedro Uharte-Mendikoa, nafar hegazkinlari eta ingeniaria, Gerra Zibil garaian matxinoen alde egin zuena (h. 1991).

Maiatza

• Maiatzaren 4a - Garmendia Otaola, gipuzkoar filosofo, pedagogo eta psikologo jesuita (h. 1971).
• Maiatzaren 15a - Joseph Cotten, estatubatuar aktorea (h. 1994).
• Maiatzaren 15a - Isidoro Gaztañaga, Ibarrako mailua, euskal boxeolaria (h. 1944).
• Maiatzaren 16a - Henry Fonda, estatubatuar aktorea (h. 1982).
• Maiatzaren 19a - Antonio Lozes, gipuzkoar futbolaria (h. 1945).
• Maiatzaren 23a - Ramiro Ledesma Ramos, espainiar eleberrigile, periodista eta ideologoa, nazionalsindikalismo mugimenduaren fundatzailea (h. 1936).
• Maiatzaren 24a - Mikhail Xolokhov, errusiar idazlea, 1965eko Literaturako Nobel Saria (h. 1984).
• Maiatzaren 27a - Pierre Ibarrondo, baxenafar euskaltzalea (h. 1970).

Ekaina

• Ekainaren 4a - Emilio García Gómez, espainiar idazle, filologo, historialari eta arabista (h. 1995).
• Ekainaren 8a - James J. Braddock, estatubatuar boxeolaria (h. 1974).
• Ekainaren 14a - Joaquín Lucarini, euskal eskultorea (h. 1969).
• Ekainaren 20a - Lillian Hellman, estatubatuar antzerkigile eta zinema gidoilaria (h. 1984).
• Ekainaren 21a - Jean-Paul Sartre, frantziar idazle eta filosofoa, 1964ko Literaturako Nobel Saria (h. 1980).
• Ekainaren 23a - Isaac Schapera, britainiar antropologoa (h. 2003).
• Ekainaren 29a - Manuel Altolaguirre, espainiar poeta (h. 1959).
• Ekainaren 29a - Margarita Telleria, 104 urte eta hiru egun bizi izandako euskal herritarra (h. 2009).
• Ekainaren 30a - Asunción García Asarta, bilbotar artista (h. 1986).

Uztaila

• Uztailaren 10a - Ernestina Champourcin, 27ko belaunaldiko gasteiztar idazlea (h. 1999).
• Uztailaren 17a - Jacinto Quincoces, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1997).
• Uztailaren 23a - Otto Kippes, alemaniar apaiz katoliko eta astronomo zaletua (h. 1994).
• Uztailaren 25a - Elias Canetti, austriar-britainiar idazlea, 1981eko Literaturako Nobel Saria (h. 1994).
• Uztailaren 28a - William Stephen Finsen, hegoafrikar astronomoa (h. 1979).
• Uztailaren 29a - Dag Hammarskjöld, Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia (h. 1961).
• Uztailaren 29a - Stanley Kunitz, estatubatuar poeta (h. 2006).

Abuztua

• Abuztuaren 1a - Helen Sawyer Hogg, estatubatuar-kanadar astronomoa (h. 1993).
• Abuztuaren 2a - Myrna Loy, estatubatuar aktorea (h. 1993).
• Abuztuaren 3a - Lauaxeta, bizkatar idazle eta kazetaria (h. 1937).
• Abuztuaren 3a - Perpetua Saragueta, euskal idazlea (h. 1986).
• Abuztuaren 4a - José María Artetxe, Artetxeko II. kondea, bizkaitar noble eta estropadalaria (h. 1969).
• Abuztuaren 5a - Wassily Leontief, errusiar-estatubatuar ekonomialaria, 1973ko Ekonomiako Nobel Saria (h. 1999).
• Abuztuaren 8a - André Jolivet, frantziar musikagile eta orkestra-zuzendaria (h. 1974).
• Abuztuaren 11 - Kurt Gerstein, alemaniar militarra (h. 1945).
• Abuztuaren 12a - Jose Maria Oriol, bizkaitar politikari frankista, enpresaburua eta finantzaria eta Bilboko alkatea (h. 1985).
• Abuztuaren 13a - Bruno Giorgi, brasildar eskultorea (h. 1993).
• Abuztuaren 15a - Marie Politzer, lapurtar militante komunista eta nazien kontrako erresistentziako kidea (h. 1943).
• Abuztuaren 25a - Faustina Kowalska, poloniar lekaime katolikoa, santu izendatua (h. 1938).

Iraila

• Irailaren 3a - Carl David Anderson, estatubatuar fisikaria, 1936ko Fisikako Nobel Saria (h. 1991).
• Irailaren 5a - Arthur Koestler, hungariar eleberrigile, kazetari eta saiakeragilea (h. 1983).
• Irailaren 14a - Eduardo Blanco Amor, galiziar idazlea (h. 1979).
• Irailaren 16a - Vladimír Holan, txekiar poeta eta narratzailea (h. 1980).
• Irailaren 18a - Greta Garbo, suediar aktorea (h. 1990).
• Irailaren 20a - Angel Agirretxe, bizkaitar politikari jeltzale eta medikua (h. 1958).
• Irailaren 22a - Paul Muni, estatubatuar aktorea (h. 1967).
• Irailaren 23a - Felix Markiegi, gipuzkoar apaiz, olerkari eta antzerkigilea (h. 1946).
• Irailaren 24a - Severo Ochoa, asturiar medikua, 1959ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1993).
• Irailaren 28a - Max Schmeling, alemaniar boxeolaria (h. 2005).
• Irailaren 30a - Nevill Francis Mott, ingeles fisikaria, 1977ko Fisikako Nobel Saria (h. 1990).
• Irailaren 30a - Michael Powell, ingeles antzezlea eta zinemagilea (h. 1990).

Urria

• Urriaren 12a - Henri Haget, euskal errugbilaria (h. 1967).
• Urriaren 14a - Pentti Haanpää, finlandiar eleberrigilea (h. 1955).
• Urriaren 22a - Karl Guthe Jansky, estatubatuar ingeniaria (h. 1950).
• Urriaren 23a - Felix Bloch, suitzar-estatubatuar fisikaria, 1952ko Fisikako Nobel Saria (h. 1983).
• Urriaren 29a - Alice Săvulescu, errumaniar botanikaria (h. 1970).

Azaroa

• Azaroaren 1a - Aldo Fabrizi, italiar aktorea (h. 1990).
• Azaroaren 1a - Genaro Riestra, asturiar politikaria (h. 1957).
• Azaroaren 2a - Georges Schehadé, frantsesezko poeta eta antzerkigile libanoarra (h. 1989).
• Azaroaren 3a - Lois Mailou Jones, estatubatuar margolaria eta irakaslea (h. 1998).
• Azaroaren 5a - Joel McCrea, estatubatuar aktorea (h. 1990).
• Azaroaren 11 - Martin Itziar, euskal idazlea (h. 1978).
• Azaroaren 21a - Pilar Sansinenea, gipuzkoar maistra eta Emakume Abertzale Batzaren kidea (h. 1997).
• Azaroaren 23a - Guy Petit, lapurtar politikaria (h. 1988).
• Azaroaren 24a - Irving Allen, estatubatuar ekoizle eta zinemagilea (h. 1987).
• Azaroaren 25a - Gonzalo Nardiz, euskal herritar politikaria (h. 2003).
• Azaroaren 29a - Marcel Lefebvre, frantziar elizgizona (h. 1991).

Abendua

• Abenduaren 2a - Fernando Labourdette, euskal atleta.
• Abenduaren 2a - Osvaldo Pugliese, argentinar piano jotzaile, musikagile eta orkestra-zuzendaria (h. 1995).
• Abenduaren 5a - Otto Preminger, austriar-estatubatuar zinema zuzendaria (h. 1986).
• Abenduaren 7a - Gerard Peter Kuiper, holandar astronomoa (h. 1973).
• Abenduaren 9a - Dalton Trumbo, estatubatuar idazlea, gidoigilea eta zinemagilea (h. 1976).
• Abenduaren 12a - Mulk Raj Anand, indiar idazlea (h. 2004).
• Abenduaren 12a - Manès Sperber, frantziar filosofoa, soziologoa eta idazlea (h. 1984).
• Abenduaren 17a - Simo Häyhä, Herio Zuria, finlandiar gudari eta frankotiratzailea, historiako frankotiratzaile onena gisa joa (h. 2002).
• Abenduaren 17a - Erico Verissimo, basildar eleberrigilea eta literatura-historialari eta kritikaria (h. 1975).
• Abenduaren 24a - Howard Hughes, munduko gizon aberatsenetakoa, ingeniari autodidakta, pilotu, zinemagile, zinema-ekoizle eta industria-gizona (h. 1976).

Egun ezezaguna edo zehaztugabea

• Ignacia Zabalo, Nor-nai, gipuzkoar ilustratzailea eta marrazkilaria (h. 1939).
• Jose Mari Mutuberria, nafar bertsolaria.
• Justino Urtzelai, Urtzelai II.a, euskal herritar pilotaria.
• Narciso Balentziaga, gipuzkoar margolaria (h. 1935).
• Ximon Ibarra, Zubikoa, nafar bertsolaria (h. 1979).
• Fernand Rigaux, belgiar astronomoa (h. 1962).
• Louis Charpentier, frantziar kazetari, bidaiari, idazle esoterikoa eta argitaratzailea (h. 1979).

Heriotzak

Urtarriletik ekainera

• Urtarrilaren 4a - Paul Henry, frantziar optikari eta astronomoa (j. 1848).
• Urtarrilaren 9a - Louise Michel, frantziar anarkista (j. 1830).
• Otsailaren 9a - Adolph Menzel, alemaniar margolaria (j. 1815).
• Otsailaren 26a - Marcel Schwob, frantziar idazle eta itzultzailea (j. 1867).
• Otsailaren 28a - Clément Juglar, frantziar medikua eta ekonomialaria (j. 1819).
• Martxoaren 24a - Jules Verne, frantziar idazlea (j. 1828).
• Apirilaren 7a - Apolinar Brull, nafar musikagilea, zarzuelatan aditua (j. 1845).
• Apirilaren 14a - Otto Wilhelm von Struve, alemaniar-errusiar astronomoa (j. 1819).
• Apirilaren 18a - Juan Valera, espainiar idazlea eta diplomatikoa (j. 1824).
• Maiatzaren 8a - Washington Duke, Amerikako Gerra Zibilean borrokatu zen estatubatuar tabakoaren-industrialari eta filantropoa (j. 1820).

Uztailetik abendura

• Uztailaren 4a - Élisée Reclus, frantziar geografoa eta anarkista (j. 1830).
• Uztailaren 9a - Rafael Murga Mugartegi, bizkaitar idazlea (j. 1840).
• Uztailaren 22a - Juan Mari Zubizarreta Larrañaga, gipuzkoar bertsolaria (j. 1855).
• Abuztuaren 5a - Anton Ažbe, esloveniar margolari errealista (j. 1862).
• Abuztuaren 8a - Morrochco Harriaga-Saint-Martin, lapurtar politikaria (j. 1849).
• Abuztuaren 18a - Albert Edelfelt, finlandiar margolaria (j. 1854).
• Abuztuaren 21a - Julius Oppert, alemaniar jatorriko frantziar historialari, hizkuntzalari eta filologoa (j. 1825).
• Irailaren 23a - Martial Berdoly, baxenafar politikari eta abokatua (j. 1844).
• Urriaren 3a - José María de Heredia, kubatar jatorriko frantziar olerkaria (j. 1842).
• Urriaren 6a - Ferdinand Paul Wilhelm Richthofen, Richthofengo baroia, alemaniar geografo eta geologoa (j. 1833).
• Urriaren 26a - Frantzisko Laphitz, apaiz katolikoa eta euskal idazlea (j. 1832).
• Azaroaren 2a - Albert von Kölliker, suitzar anatomista, embriologo, fisiologo, zoologo eta botanikaria (j. 1817).

Egun ezezaguna edo zehaztugabea

• Antonio Elosegi Lizargarate, gipuzkoar industria-gizona (j. 1834).
• Fausto Garagartza, gipuzkoar farmazialari eta politikaria.
• Jean Pierre Arbelbide, euskal idazle eta erlijiosoa (j. 1841).
• Charles Renard, frantziar ingeniari militarra (j. 1847).

Nobel saridunak:

• Fisika: Philipp Eduard Anton von Lenard
• Kimika: Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer
• Literatura: Henryk Sienkiewicz
• Medikuntza: Robert Koch
• Bakea: Bertha von Suttner.

---

Agintariak

[[File:Kanada|10x10px|1905|link=]]

[[File:Errusia|10x10px|1905|link=]]

Munduko agintariak 1905. urtean

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: 1905