Arto-irin: berrikuspenen arteko aldeak
t Kategoria:Artoa gehitua HotCat bitartez |
wikitu eta erref falta etiketak |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
{{Wikitu}} |
|||
{{Erreferentzia falta}} |
|||
[[Fitxategi:Empresa Socioproductiva de Harina de Maíz.jpg|thumb|Arto-irina prozesatzeko enpresa. Yaguaraparo, Sucre Venezuela]] |
[[Fitxategi:Empresa Socioproductiva de Harina de Maíz.jpg|thumb|Arto-irina prozesatzeko enpresa. Yaguaraparo, Sucre Venezuela]] |
||
14:45, 5 apirila 2018ko berrikusketa
 |
Artikulu edo atal hau ez dator bat formatu hitzarmenekin. |
 |
Artikulu honek erreferentziak behar ditu. Hemen erreferentzia egiaztagarriak gehituz lagun dezakezu. |
Historia
Arto-irinaren jatorria Ameriketako lurraldeen garai prehispanikoan dago, artoa prozesatzeko garaturiko tekniken artean hain zuzen. Garai hartako Mesoamerikan, Nixtamalizazioa deituriko prozesua garatu zen. Prozesu honen bitartez (artoa ur eta karearekin egosita) Nixtamal deituriko produktua lortzen da, eta hau xehetzearen ondorioz lortzen dugu irina. Prozesu hau mexikoko altiplanoan sortu izanaren ebidentzia ugari daude. Ikerketa antropologiko batzuen arabera, hasiera batean prozesu honetarako, hautsa erabiltzen zela uste da, maiek molusku batzuen maskor xehetuak erabiltzen zituzten bitartean. Hautsak zein maskorrak izan ziren hasiera bateko karearen ordezko, gaur egun orduko bera den prozesu honetan. Gaur egungo Kolonbiako cibcha etniako indigenek ere arto-irina erabiltzen zuten ogia egiteko, artaleak zuzenean xehetu, hosto batean bildu eta uretan egosita, bukatzeko, lorturiko masa erretzen zuten. Venezuelako indigenek plater tipikoak diren arepa eta opilak egiten zituzten, karearekin artoa zuritu ostean egosi eta harri edo metatezko morteroan txikituta.
Motak
Hainbat arto-irin mota ezagutzen dira, hauen artean:
- Aurre-egositako arto-irina: Luis Caballero Mejías irakasle eta ingeniari venezolarrak 1954an garaturiko teknika, zeinetan artoa egosi egiten den xehetu baino lehen. Venezuelan "Harina P.A.N." bezala deitua, izen bereko markagatik.
- Aurre-egosi gabeko arto-irina: aurrekoaren antzekoa, baina kasu honetan artoa egosi gabe xehetzen da. Polenta italiarra erabiltzeko egokia dena, Venezuelan funche bezala deitua.
- Arto-irin zuritua: Nixtamalizazio prozesuaren ondorioz lortua.
- Arto-irin xigortua: Xehetu aurretik xigortutako artotik lortua. Kanarietako gofio de millo bezala deiturikoa, Venezuelan fororo izenez ezaguna.
- Frangollo: Irin sendoa, Kanariar uharteetan izen bereko azkenburukoa egiteko erabiltzen dena.
Euskal Herrian
Euskal Herrian bereziki taloa eta zerealaren izen berdinez ezagutzen den Artoa (ogi mota) egiteko erabili ohi izan da gehienean.