1895an [[X izpi|X izpiak]] asmatu ziren eta [[1896|1896an]], erradioaktibitate naturala aurkitu. Zientzialariaren doktore-tesia azken gai horretan zentratu zen.
1895an [[X izpi|X izpiak]] asmatu ziren eta [[1896|1896an]], erradioaktibitate naturala aurkitu zen. Zientzialariaren doktore-tesia azken gai horretan zentratu zen.
Marie eta Pierre Curiek material erradioaktiboak ikertu zituzten, [[Uranio|uranioa]] batez ere, ''pechblenda'' edo ''uraninita'' forman. ''Pechblenda''tik irten zen uranioa ''pechblenda'' bera baino erradioaktiboagoa zen. Bi zientzialariek ''pechblenda''k uranioa baino erradioaktiboagoa zen beste elementu bat zuela bere barnean suposatu zuten. Horretaz aparte, torioak erradioaktibitatea sortu ahal zuela aurkitu zuten. Urteetan zehar, ''pechblenda'' lantzen segitu zuten eta beste bi elementu isolatu zituzten: [[Polonio|polonioa]] ([[1898]]) eta [[Radio|radioa]].
Marie eta Pierre Curiek material erradioaktiboak ikertu zituzten, [[Uranio|uranioa]] batez ere, ''pechblenda'' edo ''uraninita'' forman. ''Pechblenda''tik irten zen uranioa ''pechblenda'' bera baino erradioaktiboagoa zen. Bi zientzialariek ''pechblenda''k bere barnean uranioa baino erradioaktiboagoa zen beste elementu bat zuela suposatu zuten. Horretaz aparte, torioak erradioaktibitatea sortu ahal zuela aurkitu zuten. Urteetan zehar, ''pechblenda'' lantzen segitu zuten eta beste bi elementu isolatu zituzten: [[Polonio|polonioa]] ([[1898]]) eta [[Radio|radioa]].
Aurkikuntza horien ondoren, Mariek gramo bat radio kloruro lortu zuen, ''pechblenda''ko zortzi tona manipulatu ondoren. [[1902|1902an]] aurkikuntza berri hori erakutsi zuten eta une horretatik aurrera haien ospea areagotuz joan zen. Senar-emazteek radioatseginez aurkeztu zuten, patenterik gabe. Jendeak eskertu zuen hala egin izana, haien egoera ekonomikoaonaez zelako eta ez zuten dirurik jaso erakusteagatik.
Aurkikuntza horien ondoren, Mariek gramo bat radio kloruro lortu zuen, ''pechblenda''ko zortzi tona manipulatu ondoren. [[1902|1902an]] aurkikuntza berri hori erakutsi zuten eta une horretatik aurrera haien ospea areagotuz joan zen. Senar-emazteek radioa modu atsegineean aurkeztu zioten jendeari, patenterik gabe. Jendeak eskertu zuen hala egin izana, izan ere, haien egoera eknomikoa txarra zen eta radioa erakustean ez zuten dirurik jaso.
[[1903|1903an]] Pierre Curiek, [[Henri Becquerel]]<nowiki/>ek eta Marie Curiek [[Fisikako Nobel Saria|Fisikako Nobel saria]] jaso zuten elementu erradioaktiboekin egindako ikerketa zientifikoengatik. Marie lehen emakumea izan zen saria lortzen eta 15.000 dolar jaso zituen halaber. Hilabete batzuk geroago Pierre Curiek katedra bat lortu zuen Sorbonako unibertsitatean eskolak emateko. [[1906|1906an]] Pierre hil zen eta Mariek haren lekua bete zuen Sorbonako unibertsitatean. Lehenengo emakume irakaslea izan zen unibertsitatea sortu zenetik 650 urtera.
[[1903|1903an]] Pierre Curiek, [[Henri Becquerel]]<nowiki/>ek eta Marie Curiek [[Fisikako Nobel Saria|Fisikako Nobel saria]] jaso zuten elementu erradioaktiboekin egindako ikerketa zientifikoengatik. Marie lehen emakumea izan zen saria lortzen eta 15.000 dolar jaso zituen halaber. Hilabete batzuk geroago Pierre Curiek katedra bat lortu zuen Sorbonako unibertsitatean. Baina, [[1906|1906an]] Pierre hil zen eta Mariek haren lekua bete zuen Sorbonako unibertsitatean. Lehenengo emakume irakaslea izan zen unibertsitatea sortu zenetik 650 urtera.
[[1910|1910ean]] gramo puru bat radio lortu ahal zela frogatu zuen. Hurrengo urtean, [[Kimikako Nobel Saria|Kimikako Nobel saria]] jaso zuen, [[radio]]<nowiki/>a eta [[polonio]]<nowiki/>a aurkitu eta radioa bakartu izanagatik. Lehen bezala, ez zuen bakartzea patentatu, zientzialari guztiek azter zezaten. Marie Curie bi Nobel Sari lortzen lehen pertsona izan zen. Handik aurrera, elementu horrekin egin zuen lan bere izena zuen laborategi batean: Curie laborategian,.
[[Lehen Mundu Gerra|Lehen Mundu Gerran]], Curiek [[erradiografia]] mugikorraren erabilera proposatu zuen soldadu zaurituak tratatzeko. Gramo bat radio ikerketarako eman zuen eta geroago lortu zuen beste bat, Varsoviako Radioaren Institutuari ere bai.
[[1910|1910ean]] radio gramo puru bat lortu ahal zela frogatu zuen. Hurrengo urtean, [[Kimikako Nobel Saria|Kimikako Nobel saria]] jaso zuen, [[radio]]<nowiki/>a eta [[polonio]]<nowiki/>a aurkitu eta radioa bakartu izanagatik. Lehen bezala, ez zuen bakartzea patentatu, zientzialari guztiek azter zezaten. Marie Curie bi Nobel Sari lortu zuen lehen pertsona izan zen. Handik aurrera, elementu horrekin egin zuen lan bere izena zuen laborategi batean: Curie laborategian.
[[1934|1934an]], Passy-n hil zen, [[leuzemia]]<nowiki/>ren ondorioz. Segur aski, gaixotasuna izan zuen hainbeste urtetan zehar erradioaktibitatearekin lan egiteagatik. [[1935|1935ean]], [[Irène Joliot-Curie]] alaba nagusiak ere Kimikako Nobel saria jaso zuen, erradioaktibitate artifizialaren aurkikuntzarengatik.
[[1934|1934an]], Passy-n hil zen, [[leuzemia|anemia aplasika]] ondorioz. Segur aski, gaixotasuna izan zuen hainbeste urtetan zehar erradioaktibitatearekin lan egiteagatik. [[1935|1935ean]], [[Irène Joliot-Curie]] alaba nagusiak ere Kimikako Nobel saria jaso zuen, erradioaktibitate artifizialaren aurkikuntzarengatik.
[[1995|1995ean]], haren gorpua [[Parisko Panteoia|Parisko Panteoira]] eraman zuten: han lurperatu den lehen emakumea da.
[[1995|1995ean]], haren gorpua [[Parisko Panteoia|Parisko Panteoira]] eraman zuten: han lurperatu den lehen emakumea da.
Maria Salomea Skłodowska-Curie (1867koazaroaren 7a – 1934kouztailaren 4a) Marie Curie bezala ezaguna, zientzialari polaka bat izan zen Frantzian nazionalizatua. Erradiologia arloan aitzindaria izan zen eta lehena izan zen bi arlo desberdinetan Nobel saria lortu zuena -Fisika eta Kimika-. Gainera, Pariseko unibertsitatean lehenengo emakume irakaslea izan zen. Parisko eta VarsoviakoCurie Institutuak eratu zituen.
Barsobian jaio zen, garai horretan poloniako batzarra zena (errusiar erresumaren lurraldea). Ezkutuan ikasi zuen Barsobiako “unibertsitate flotante”-an eta bere formazio zientifikoa hasi zuen hiri horretan. 1891. urtean (24 urterekin) bere arreba Bronislawa Duska jarraitu zuen Parisera, bertan berre ikasketak amaitu eta lan zientifiko bikainak burutu zituen. 1903ko Fisikako nobel saria bere senarra Pierre Curie-rekin eta Henri Becquerel-ekin konpartitu zuen. Urte batzuk geroago, 1911-an, Kimikako Nobel saria irabazi zuen. Frantziako herritartasuna jaso eta bere aberria onartu arren, inoiz ez zuen bere poloniako nortasuna galdu; bere alabei ama hizkuntza irakatsi zien eta poloniara bisitak egitera eramaten zituen. Aurkitutako lehen elementu kimikoa Polonio deitu zuen, bere jaoitze-herrialdeari ohore eginez. Bere aurkikuntzek biltzen dute erreaktibitateari buruzko lehen ikasketak (berak asmatutako terminoa) , isotopo erradioaktiboak isolatzeko teknikak eta bi elementuen aurkikuntza -polonioa eta radioa-. Bera burua zelarik,isotopo erradiaktiboekin egindako neoplasien tratamenduei buruzko lehen ikerketak burutu ziren. Parisen eta Barsobian Curie institutua sortu zuen, gaur egun medikuntza ikerketen zentru garrantzitsuen artean mantentzen dena. Lehen mundu gerran erabilpen militarrerako lehen zentru erradiologikoak sortu zituen. 1934an hil zen 66 urterekin, Sancellemoz erietxean, anemia aplasika batengatik. Anemia aplasikoa sortu zitzaion bere poltsikoetan gordetzen zituen saio-hodien erradiazioarengatik eta lehen mundu gerran sortutako unitate mugikorren X izpiengatik.
Haurtzaroa eta ikasketak polonian
1867ko azaroaren 7an jaio zen, Barsobian. Władysław Skłodowski eta Bronisława Boguska-ren bostgarren alaba zen. Władysław Skłodowski fisika eta matematika irakaslea zen eta Bronisława Boguska abeslaria, irakaslea eta pianista zen. Mariak 4 ahizpa izan zituen Zofia (1862-1876), Józef (1863-1937), Bronisława (1865-1939) eta Helena (1866-1961). Bere gurasoek ez zuten diru askorik eta horregatik, Maria eta bere ahizpentzat zaila izan zen bizitza aurrera eramatea. Hamar urte zituela, ama hil zitzaion, tuberkulosiaren ondorioz. Ondoren, Maria J.Sikorska internadora joan zen, gero neskeentzako soinketaleku batera trasladatu zen, eta bertan graduatu izan zen 1883ko ekainaren 12an urrezko dominarekin. Ezin izan zen apuntatu goi mailako hezkuntzako erakunde erregularrera emakumeentzat debekatuta zegoelako eta ondorioz, Bronislawa eta Maria unibertsitate klandestino batera sartu ziren, “unibertsitate flotante” dieturikoa. Unibertsitate horrek, emakume ikasleak onartzen zituen.
Bere ahizpa Bronislawa Parisen medikuntza ikasi ahal izateko Maria irakasle partikular bezala lan egiten hasi zen, bere ahizpari laguntza ekonomikoa emateko. Etorkizunean matematikoa izango zen ikasle batekin maitemindu egin zen, Kazimierz Zorawski. Berarekin ezkondu nahi zen, baina Kazimierz-en gurasoak ez zioten utzi, Maria pobrea zelako. Erlazio frustrazio honek, eragin handia izan zuen beraien bizitzetan.1890an Bronislawa ahizpa zaharrena Parisera joan zen unibertsitateko titulu ofiziala lortzeko eta Maria gonbidatu zuen berarekin eta bere senarrarekin joateko. Mariak ezetz esan zuen ezin zuelako unibertsitateko matrikula ordaindu (urte eta erdi eman beharko zuen dirua lortzeko). Denbora tarte horretan, Maria irakurtzen eta bere kontuz ikasten jarraitu zuen. 1889an bere aitaren etxera bueltatu zen, Barsobian. Hor irakasle bezala eta unibertsitate flotantean ikasten jarraitu zuen. Bere formazio zientifiko praktikoa hasi zuen Industria eta Nekazaritza museoaren laborategi kimikoan. Laborategiaren burua bere lehengusua zen Jozef Boguski.
Lehen urteak frantzian
1891ko bukaeran Frantziara joan zen. Parisen Maria, bere ahizparekin bizitzen egon zen eta gero beste leku batean alokatu zen, unibertsitatetik gertu zegoena. Fisika,kimika eta matematika ikasten jarraitu zuen pariseko unibertsitatean, bertan matrikulatu izan zen 1891ko amaieran. Bere katedratikoak Paul Appell, Henri Poincaré y Gabriel Lippmann izan ziren, garai horretan garrantzitsuak ziren zientzialariak. Egunez ikasten zuen eta klaseak ematen zituen gauez, bizi ahal izateko dirua irabazteko. Ahal ere, askotan gaixo jartzen zen gose handia pasatzen zuelako. 1893an, fisikan lizentziatu zen eta bere ikasgelako hoberena izan zen. Urte horretan, Lippman irakaslearen laborategi industrialean lan egiten hasi zen. Bitartean pariseko unibertsitatean ikasten jarraitu zuen eta beste titulo bat jaso zuen 1894an.
Bere karrera zientifikoa hasi zuen 1894an altzairu desberdinen propietate magnetikoak aztertuz. Urte horretan, Pierre Curie senarra izan zuena, ezagutu zuen: Oso lagunak egin ziren laborategian eta Pierre berarekin ezkontzea proposatu zion Mariari. Hasieran, Mariak ezetz esan zion, Poloniara bueltatzeko asmoa zuelako. Baina Pierre-ek berarekin Poloniara joango zela esan zion.
Bitartean,Maria Barsobiara bueltatu zen 1894ko udako oporrak pasatzeko. Pierrek gutun bat idatzi zion, Paris-en doktoradoa egiteko. Maria motibatzeko, magnetismoa ikertzen egon zela, 1895 doktoradoa jaso zuela eta ESPCI-ko irakaslea zela esan zion. Orduan, Maria frantziara bueltatu zen eta Pierre-rekin ezkondu zen 1895ko ekaineko 26an Sceaux-en.
Aurkikuntzak eta Nobel sariak
1895an X izpiak asmatu ziren eta 1896an, erradioaktibitate naturala aurkitu zen. Zientzialariaren doktore-tesia azken gai horretan zentratu zen.
Marie eta Pierre Curiek material erradioaktiboak ikertu zituzten, uranioa batez ere, pechblenda edo uraninita forman. Pechblendatik irten zen uranioa pechblenda bera baino erradioaktiboagoa zen. Bi zientzialariek pechblendak bere barnean uranioa baino erradioaktiboagoa zen beste elementu bat zuela suposatu zuten. Horretaz aparte, torioak erradioaktibitatea sortu ahal zuela aurkitu zuten. Urteetan zehar, pechblenda lantzen segitu zuten eta beste bi elementu isolatu zituzten: polonioa (1898) eta radioa.
Aurkikuntza horien ondoren, Mariek gramo bat radio kloruro lortu zuen, pechblendako zortzi tona manipulatu ondoren. 1902an aurkikuntza berri hori erakutsi zuten eta une horretatik aurrera haien ospea areagotuz joan zen. Senar-emazteek radioa modu atsegineean aurkeztu zioten jendeari, patenterik gabe. Jendeak eskertu zuen hala egin izana, izan ere, haien egoera eknomikoa txarra zen eta radioa erakustean ez zuten dirurik jaso.
1903an Pierre Curiek, Henri Becquerelek eta Marie Curiek Fisikako Nobel saria jaso zuten elementu erradioaktiboekin egindako ikerketa zientifikoengatik. Marie lehen emakumea izan zen saria lortzen eta 15.000 dolar jaso zituen halaber. Hilabete batzuk geroago Pierre Curiek katedra bat lortu zuen Sorbonako unibertsitatean. Baina, 1906an Pierre hil zen eta Mariek haren lekua bete zuen Sorbonako unibertsitatean. Lehenengo emakume irakaslea izan zen unibertsitatea sortu zenetik 650 urtera.
1910ean radio gramo puru bat lortu ahal zela frogatu zuen. Hurrengo urtean, Kimikako Nobel saria jaso zuen, radioa eta polonioa aurkitu eta radioa bakartu izanagatik. Lehen bezala, ez zuen bakartzea patentatu, zientzialari guztiek azter zezaten. Marie Curie bi Nobel Sari lortu zuen lehen pertsona izan zen. Handik aurrera, elementu horrekin egin zuen lan bere izena zuen laborategi batean: Curie laborategian.
1934an, Passy-n hil zen, anemia aplasika ondorioz. Segur aski, gaixotasuna izan zuen hainbeste urtetan zehar erradioaktibitatearekin lan egiteagatik. 1935ean, Irène Joliot-Curie alaba nagusiak ere Kimikako Nobel saria jaso zuen, erradioaktibitate artifizialaren aurkikuntzarengatik.
Marie eta Pierreren bi alabek (Ève eta Irène) ere gurasoen pausoak segitu zituzten: Irènek ere Nobel saria irabazi zuen eta Ève bidaiari handia izan zen
Datuak: Q7186
Multimedia: Marie Curie / Q7186