Kathleen Lonsdale: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
zirriborro txantiloia kendu
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Dame Kathleen Lonsdale Yardley''' ([[Newbridge (Kildare konderria)|Newbridge]], [[Kildare]], Irlanda [[1903]]ko [[urtarrilaren 28]]a - [[Londres]], [[1971]]ko [[apirilaren 1]]a) [[irlandar]] jatorriko [[britainiar]] kimikaria izan zen. [[Kristalografia]] alorrean aditua, ikerkuntza oso garrantzitsuak burutu zituen estruktura molekularraren inguruan, [[bentzeno]]aren egitura finkatu zuen hain zuzen ere. Zientziari eskainitako ekarpenez gain, emakumeen historian zer esanik badu ere, lehenengo irakasle emakumea izan baitzen [https://www.ucl.ac.uk/ University College London] unibertsitatean, [[Royal Society]]-ko lehenengo emakume kidea eta beste hainbat ohore.
'''Dame Kathleen Lonsdale Yardley''' ([[Newbridge (Kildare konderria)|Newbridge]], [[Kildare]], Irlanda [[1903]]ko [[urtarrilaren 28]]a - [[Londres]], [[1971]]ko [[apirilaren 1]]a) [[irlandar]] jatorriko [[britainiar]] kimikaria izan zen. [[Kristalografia]] zientziaren aintzindaria, ikerkuntza oso garrantzitsuak burutu zituen estruktura molekularraren inguruan, [[bentzeno]]aren egitura finkatu zuen hain zuzen ere. Zientziari eskainitako ekarpenez gain, emakume zientzialari askok jarraitutako bidea ireki zuen; lehenengo irakasle emakumea izan zen [https://www.ucl.ac.uk/ University College London] unibertsitatean, [[Royal Society]]-ko lehenengo emakume kidea eta beste hainbat ohore.


== Lehen urteak ==
== Lehen urteak ==
10. lerroa: 10. lerroa:
Masterra egiten ari zelarik W. H. Bragg ezagutu zuen eta ingeles zientzialari honi esker, gartzen hasi berria zen X-izpien bidezko kristalografiaren zientzian murgildu zen. Bragg-en ikerkuntza taldera batu zen [[Royal Society]]-n eta bere gomendioak jarraituz, molekula organiko sinpleen egituren inguruan lan egin zuen. Baita, W. T. Astbury -ren '''X-izpien difrakzioaren teorian parte hartu''' zuen.
Masterra egiten ari zelarik W. H. Bragg ezagutu zuen eta ingeles zientzialari honi esker, gartzen hasi berria zen X-izpien bidezko kristalografiaren zientzian murgildu zen. Bragg-en ikerkuntza taldera batu zen [[Royal Society]]-n eta bere gomendioak jarraituz, molekula organiko sinpleen egituren inguruan lan egin zuen. Baita, W. T. Astbury -ren '''X-izpien difrakzioaren teorian parte hartu''' zuen.


1927.urtean Thomas Lonsdalerekin ezkondu eta Leeds-era bizitzera joan ziren. Leeds-eko Unibertsitatean X-izpien difrakzioaren inguruan lan egin zuen, baina baita zientziari eskainitako lanik esanguratsuena bete zuen. '''Bentzenoaren egitura finkatu''' zuen, [[Kimika|kimikan]] azkeneko 60 urte horietan askotan eztabaidutako arazoa. C. K. Ingold kimikariak '''hexametilbentzeno''' kristalak eman zizkion ikertzeko eta  bere ikerketei esker, argi erakusten da [[bentzeno]] eraztuna laua dela. Kimika organikorako datu oso esanguratsu bat izan zen.
1927.urtean Thomas Lonsdalerekin ezkondu eta Leeds-era bizitzera joan ziren. Leeds-eko Unibertsitatean X-izpien difrakzioaren inguruan lan egin zuen, baina baita zientziari eskainitako lanik esanguratsuena bete zuen. '''Bentzenoaren egitura finkatu''' zuen, [[Kimika|kimikan]] azkeneko 60 urte horietan askotan eztabaidutako arazoa. C. K. Ingold kimikariak '''hexametilbentzeno''' kristalak eman zizkion ikertzeko eta  bere ikerketei esker, argi erakusten da [[bentzeno]] eraztuna laua dela: c-c arteko loturen luzera berdina da eta c-c-c lotura guztiek 120º-ko angelua osatzen dutela<ref>{{Cite web|url=http://www.rsc.org/diversity/175-faces/all-faces/dame-kathleen-lonsdale-dbe-frs/|izenburua=Dame Kathleen Lonsdale DBE FRS|sartze-data=2013, abuztua|egunkaria=|aldizkaria=157 faces of chemistry|abizena=Banham|izena=Andrea|egile-lotura=Chemistry World article|hizkuntza=ingelesa|formatua=}}</ref>. Datu hau oso esanguratsua izan zen [[Kimika organiko|kimika organikoarako]].
[[Fitxategi:Benzene structure.png|erdian|thumb|290x290px|1. Bentzeno estrukturaren irudia]]


Haurdun geratu ondoren, bere ikerketak geratu zituen baina, posible izan zen bezain pronto lanera bueltatu zen. X-izipien bidez, kristalografia ikerketetan jarraitu zuen Royal Society-n eta geroago, 1949 urtean, kimikako irakaslea bilakatu zen University College London Unibertsitatean.
Haurdun geratu ondoren, bere ikerketak geratu behar izan zituen baina, posible izan zen bezain pronto lanera bueltatu zen. X-izipien bidez, kristalografia ikerketetan jarraitu zuen Royal Society-n eta geroago, 1949 urtean, kimikako irakaslea bilakatu zen University College London Unibertsitatean.


==== Publikazio esanguratsuenak ====
==== Publikazio esanguratsuenak ====
19. lerroa: 20. lerroa:
* "Divergent Beam X-ray Photography of Crystals," ''Philosophical Transactions of the Royal Society'' 240A: 219 (1947).
* "Divergent Beam X-ray Photography of Crystals," ''Philosophical Transactions of the Royal Society'' 240A: 219 (1947).
* ''Crystals and X-Rays'', G. Bell & Sons, London, 1948.
* ''Crystals and X-Rays'', G. Bell & Sons, London, 1948.
* ''Removing the Causes of War'', 1953.
* ''Removing the Causes of War'', 1953.''Is peace possible?'' (1957)

* ''Is peace possible?'' (1957)
* ''Forth in Thy Name: The Life and Work of Godfrey Mowatt'' (1959)
* ''Forth in Thy Name: The Life and Work of Godfrey Mowatt'' (1959)<ref>{{Cite web|url=Forth in Thy Name: The Life and Work of Godfrey Mowatt|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>


== Ohoreak eta emakume zientzialari bezala primiziak ==
== Ohoreak eta emakume zientzialari bezala primiziak ==
Zientziaren eta bizitzaren arlo askotan bezala, kimikan ere garai hartan gizonezkoak nagusitzen ziren, baina horrek ez zuen ekidin Kathleen Lonsdale bere ibilbidea zientzian burutzeko. Emakumeei bidea zientzian zabaltzen hasi zen, izan ere, 1945.urtean [[Royal Society]]-n onartua izan zen lehenengo emakumea izan zen. Baita, UCL-ko lehenengo irakasle emakumea izan zen era. Gainera, International Union of Cristallography elkarteko lehenengo emakume lehendakaria izan zen. Hontaz gainera, beste hainbat ohore lortu ditu zientzan egindako lanagatik:
Zientziaren eta bizitzaren arlo askotan bezala, garai hartan kimikan ere gizonezkoak nagusitzen ziren, baina horrek ez zuen ekidin Kathleen Lonsdale bere ibilbidea zientzian egiteko. Emakume zientzialari askok jarraitutako bidea ireki zuen Kathleen Lonsdalek, izan ere, 1945.urtean [[Royal Society]]-n onartua izan zen lehenengo emakumea izan zelako. Emakumeak onartuak ez izatearen 285 urteko tradizioari amaiera eman zion elkartean sartu zenan. Baita, UCL-ko lehenengo irakasle emakumea izan zen ere. Gainera, International Union of Cristallography elkarteko lehenengo emakume lehendakaria izan zen. Hontaz gainera, beste hainbat ohore lortu ditu zientzan egindako lanagatik:


* 1956an, Britainiar Inperioaren Ordenako Dama Komandantea izan zen.
* 1956an, Britainiar Inperioaren Ordenako Dama Komandantea izan zen.
* 1967an, Britainia Handiko Zientziaren Aurrerapenaren aldeko Elkartearen lehen emakume lehendakaria izan zen, gazteengan aktiboki zientzia sustatzen zuelako.
* 1967an, Britainia Handiko Zientziaren Aurrerapenaren aldeko Elkartearen lehen emakume lehendakaria izan zen, gazteengan aktiboki zientzia sustatzen zuelako.
* University College London, the University of Limerick eta Dublin City University unibertsitatean bere izena duten hainbat erakini daude bere omenez.
* University College London, the University of Limerick eta Dublin City University unibertsitatean bere izena duten hainbat erakini daude bere omenez.
* Lonsdaleite, karbono alotropikoa, meteoritoetan aurkitzen den diamanteen forma gogorragoa eta arraroagoa, bere omenez horrela izendatua izan zen.
* Lonsdaleite, karbono alotropikoa, meteoritoetan aurkitzen den diamanteen forma gogorragoa eta arraroagoa, bere omenez horrela izendatua izan zen.<ref>{{Cite web|url=https://royalsociety.org/news/2010/influential-british-women/|izenburua=Most influential British women in science|sartze-data=2010ko martxoaren 21ean|egunkaria=|aldizkaria=The Royal Society|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=ingelesa|formatua=}}</ref>

== Bizitza pertsonala ==
Bere ikerketak hasi zituenean, Thomas Jackson Lonsdale ezagutu zuen, ingeneritza University Collge.en ikaslea zena. 1927.urtean ezkondu ziren eta hiru seme alaba izan zituzten: Jane (1929), Nancy (1931) eta Stephen (1934). Bere senarrak garbi adierazi zuen Kathleen-etik gehien erakarri zuen gauza bere abilidade matematikoak izan zirela eta ez zela berarekin ezkondu etxeko garbitzaile bat lortzeko.<ref>{{Cite web|url=http://www.herstory.ie/news/2017/4/27/dame-kathleen-lonsdale-scientist-educator-activist|izenburua=DAME KATHLEEN LONSDALE, DBE FRS|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=HERSTORY|abizena=Claire Murray|egile-lotura=|hizkuntza=ingelesa|formatua=}}</ref> Bere senarrak beti errespetatu zuen bai zintzialari zein emakume bezala, eta haurdun geratu ondoren, lanean jarri zezan adoretu zuen.

==== Pazifismoa ====
Lonsdale eta bere senarra pazifistak deklaratu ziren II. Munudu Gerran zehar eta bakearen alde lan egin zuten. Errefuxatuei bebesa eta aterpea eman zieten, eta 1943.urtean hilabete bat egon zen artzelean gerraren aldeko lanetan ez parte hartzeagatik. 1956.urtean Estatu Batuetan, Sobietar Batasunean eta Britaina Handian hain ugariak ziren froga nuklearrei buruz, ''Is pace possible?'' (Posible al da bakea?) izenburua zuena.


== Errferentziak ==
{{bizialdia|1903ko|1971ko|Lonsdale, Kathleen}}
<references />{{bizialdia|1903ko|1971ko|Lonsdale, Kathleen}}
[[Kategoria:Kildare konderriko jendea]]
[[Kategoria:Kildare konderriko jendea]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko kimikariak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko kimikariak]]

17:32, 29 apirila 2018ko berrikusketa

Kathleen Lonsdale

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakKathleen Yardley
JaiotzaNewbridge, 1903ko urtarrilaren 28a
Herrialdea Erresuma Batua
HeriotzaLondres, 1971ko apirilaren 1a (68 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza: minbizia
Hezkuntza
HeziketaLondresko University College
Ilford County High School (en) Itzuli
Woodford County High School (en) Itzuli
Bedford College
Royal Holloway, University of London (en) Itzuli
Tesi zuzendariaWilliam Henry Bragg
Doktorego ikaslea(k)Mike Glazer (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakkimikaria, kristalografoa, ingeniaria eta bakearen aldeko aktibista
Enplegatzailea(k)Londresko University College
Royal Institution (en) Itzuli
Leedsko Unibertsitatea
Jasotako sariak
KidetzaRoyal Society
Atomic Scientists Association (en) Itzuli
Women's Engineering Society (en) Itzuli

Dame Kathleen Lonsdale Yardley (Newbridge, Kildare, Irlanda 1903ko urtarrilaren 28a - Londres, 1971ko apirilaren 1a) irlandar jatorriko britainiar kimikaria izan zen. Kristalografia zientziaren aintzindaria, ikerkuntza oso garrantzitsuak burutu zituen estruktura molekularraren inguruan, bentzenoaren egitura finkatu zuen hain zuzen ere. Zientziari eskainitako ekarpenez gain, emakume zientzialari askok jarraitutako bidea ireki zuen; lehenengo irakasle emakumea izan zen University College London unibertsitatean, Royal Society-ko lehenengo emakume kidea eta beste hainbat ohore.

Lehen urteak

Kathleen Lonsdale Yardley, Newbridge, Irlandako hiri batean jaio zen 1903.urtean eta bost urte zituelarik Essex, Inglaterrara bizitzera joan zen bere ama eta senideekin, bere gurasoak dibortziatu zirelako. Inglaterran Woodford nesken eskolara joan zen. Ikasle bikaina zen eta zientzietako ikasgaietan nabarmendu zen. Baina neskentzako eskolan ez zen ez matematikarik ez fisikarik irakasten eta ondorioz, Ilford mutilentzako eskolara joan behar zen ikasgai horiek ikastera.

Bere azterketak oso ondo egin eta Bedford College Unibertsitatean sartzea lortu zuen 16 urterekin. Hasieran matematiketan graduatu behar zen, baina lehenengo urtean fisikako gradura aldatu zen. Unibertitate horretako azken hamar urteetako notarik altuenetarikoenak lortu zituen. 1922.urtean graduatu zen eta 1924an Zietzietan Master bat egin zuen University College London Unibertitatean.

Ikasketak eta ikerketak

Masterra egiten ari zelarik W. H. Bragg ezagutu zuen eta ingeles zientzialari honi esker, gartzen hasi berria zen X-izpien bidezko kristalografiaren zientzian murgildu zen. Bragg-en ikerkuntza taldera batu zen Royal Society-n eta bere gomendioak jarraituz, molekula organiko sinpleen egituren inguruan lan egin zuen. Baita, W. T. Astbury -ren X-izpien difrakzioaren teorian parte hartu zuen.

1927.urtean Thomas Lonsdalerekin ezkondu eta Leeds-era bizitzera joan ziren. Leeds-eko Unibertsitatean X-izpien difrakzioaren inguruan lan egin zuen, baina baita zientziari eskainitako lanik esanguratsuena bete zuen. Bentzenoaren egitura finkatu zuen, kimikan azkeneko 60 urte horietan askotan eztabaidutako arazoa. C. K. Ingold kimikariak hexametilbentzeno kristalak eman zizkion ikertzeko eta  bere ikerketei esker, argi erakusten da bentzeno eraztuna laua dela: c-c arteko loturen luzera berdina da eta c-c-c lotura guztiek 120º-ko angelua osatzen dutela[1]. Datu hau oso esanguratsua izan zen kimika organikoarako.

1. Bentzeno estrukturaren irudia

Haurdun geratu ondoren, bere ikerketak geratu behar izan zituen baina, posible izan zen bezain pronto lanera bueltatu zen. X-izipien bidez, kristalografia ikerketetan jarraitu zuen Royal Society-n eta geroago, 1949 urtean, kimikako irakaslea bilakatu zen University College London Unibertsitatean.

Publikazio esanguratsuenak

  • Simplified Structure Factor and Electron Density Formulae for the 230 Space Groups of Mathematical Crystallography, G. Bell & Sons, London, 1936.
  • "Divergent Beam X-ray Photography of Crystals," Philosophical Transactions of the Royal Society 240A: 219 (1947).
  • Crystals and X-Rays, G. Bell & Sons, London, 1948.
  • Removing the Causes of War, 1953.Is peace possible? (1957)
  • Forth in Thy Name: The Life and Work of Godfrey Mowatt (1959)[2]

Ohoreak eta emakume zientzialari bezala primiziak

Zientziaren eta bizitzaren arlo askotan bezala, garai hartan kimikan ere gizonezkoak nagusitzen ziren, baina horrek ez zuen ekidin Kathleen Lonsdale bere ibilbidea zientzian egiteko. Emakume zientzialari askok jarraitutako bidea ireki zuen Kathleen Lonsdalek, izan ere, 1945.urtean Royal Society-n onartua izan zen lehenengo emakumea izan zelako. Emakumeak onartuak ez izatearen 285 urteko tradizioari amaiera eman zion elkartean sartu zenan. Baita, UCL-ko lehenengo irakasle emakumea izan zen ere. Gainera, International Union of Cristallography elkarteko lehenengo emakume lehendakaria izan zen. Hontaz gainera, beste hainbat ohore lortu ditu zientzan egindako lanagatik:

  • 1956an, Britainiar Inperioaren Ordenako Dama Komandantea izan zen.
  • 1967an, Britainia Handiko Zientziaren Aurrerapenaren aldeko Elkartearen lehen emakume lehendakaria izan zen, gazteengan aktiboki zientzia sustatzen zuelako.
  • University College London, the University of Limerick eta Dublin City University unibertsitatean bere izena duten hainbat erakini daude bere omenez.
  • Lonsdaleite, karbono alotropikoa, meteoritoetan aurkitzen den diamanteen forma gogorragoa eta arraroagoa, bere omenez horrela izendatua izan zen.[3]

Bizitza pertsonala

Bere ikerketak hasi zituenean, Thomas Jackson Lonsdale ezagutu zuen, ingeneritza University Collge.en ikaslea zena. 1927.urtean ezkondu ziren eta hiru seme alaba izan zituzten: Jane (1929), Nancy (1931) eta Stephen (1934). Bere senarrak garbi adierazi zuen Kathleen-etik gehien erakarri zuen gauza bere abilidade matematikoak izan zirela eta ez zela berarekin ezkondu etxeko garbitzaile bat lortzeko.[4] Bere senarrak beti errespetatu zuen bai zintzialari zein emakume bezala, eta haurdun geratu ondoren, lanean jarri zezan adoretu zuen.

Pazifismoa

Lonsdale eta bere senarra pazifistak deklaratu ziren II. Munudu Gerran zehar eta bakearen alde lan egin zuten. Errefuxatuei bebesa eta aterpea eman zieten, eta 1943.urtean hilabete bat egon zen artzelean gerraren aldeko lanetan ez parte hartzeagatik. 1956.urtean Estatu Batuetan, Sobietar Batasunean eta Britaina Handian hain ugariak ziren froga nuklearrei buruz, Is pace possible? (Posible al da bakea?) izenburua zuena.

Errferentziak

  1. ↑ (Ingelesez) Banham, Andrea. Dame Kathleen Lonsdale DBE FRS. (Noiz kontsultatua: 2013, abuztua).
  2. ↑ .
  3. ↑ (Ingelesez) Most influential British women in science. (Noiz kontsultatua: 2010ko martxoaren 21ean).
  4. ↑ (Ingelesez) Claire Murray. DAME KATHLEEN LONSDALE, DBE FRS. .
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kathleen_Lonsdale&oldid=6208654"(e)tik eskuratuta