Arabiar Emirerri Batuak: berrikuspenen arteko aldeak
t →Klima |
|||
| 60. lerroa: | 60. lerroa: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Gaur egun herrialdea osatzen duten [[emirerri]]ak [[Erresuma Batua]]ren babespeko lurraldeak izan ziren |
Gaur egun herrialdea osatzen duten [[emirerri]]ak [[Erresuma Batua]]ren babespeko lurraldeak izan ziren [[1852]]tik aurrera. [[1971]]n, independentzia lortu zuten gaur egun herrialdea osatzen duten zazpi emirerrietako seik eta, bat eginik, gaur egungo estatua osatu zuten. Arabiar Emirerri Batuetako zazpi estatuek zeinek bere erregea dute, eta Soberanoen Batzorde Nagusian biltzen dira guztiak; batzorde horretan hautatzen dira presidentea eta presidenteordea. |
||
1981. urtean Emirerri Batuek Golkoko Estatuen Kooperazio Batzordean parte hartu zuten. Emirerri Batuek [[Irak]] babestu zuten Iranen kontrako gerran, baina beldur ziren Iranek |
[[1981]]. urtean, Arabiar Emirerri Batuek Golkoko Estatuen Kooperazio Batzordean parte hartu zuten. Emirerri Batuek [[Irak]] babestu zuten [[Iran-Irak Gerra|Iranen kontrako gerran]], baina beldur ziren Iranek petrolioaren bidea blokeatuko ote zien. [[1982]]an, defentsa-hitzarmen bat izenpetu zuten [[Saudi Arabia]]rekin. [[Iran-Irak Gerra]]n ([[1980]]-[[1988]]) aurrekontuaren %60 defentsarako erabili zuten. Hala ere, saiatu ziren nolabaiteko neutraltasuna gordetzen eta Iranekiko petrolio- eta merkataritza-harremanak mantentzen. |
||
[[1990]]eko abuztuan, [[Golkoko Gerra|Irakek Kuwait inbaditu zuenean]], Emirerriek babesa eman zieten [[kuwait]]ar iheslariei, eta baita frantses eta britainiar gudarosteei ere. [[Golkoko Gerra]]n, bai diruz bai gudarosteak bidaliz hartu zuten parte. Dena dela, parte-hartze horren ondoriozko ekonomiaren ahultzeak ez zuen luzaro iraun. Emirerri Batuen barruko bizitza politikoari dagokionez, fundamentalismo [[islamismo|islamistak]] indar handia hartu du azken urteetan, eta lege islamikoa ezarri da orain arte epaitegi zibilen esku zeuden zenbait alorretan. |
|||
== Gobernua eta administrazioa == |
== Gobernua eta administrazioa == |
||
22:52, 13 abuztua 2018ko berrikusketa
 |
Artikulu hau hobetzeko lanean ari da xirkan lankidea. Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan. Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian, erredakzioa koordinatzeko. |
| Arabiar Emirerri Batuak | |||
|---|---|---|---|
| الإمارات العربية المتحدة Dawlat al-Imārāt al-'Arabīyah al-Muttaḥidah | |||
Ereserkia: Ishy Bilady (en)  | |||
| |||
| United Arab Emirates (orthographic projection).svg | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | Abu Dhabi 24°27′4″N 54°23′49″E | ||
| Hiririk handiena | Dubai | ||
| Azalera | 83.600 (114.) | ||
| Punturik altuena | Jebel Jais (en) (1.900 m) | ||
| Punturik sakonena | Persiar golkoa (0 m) | ||
| Kontinentea | Asia | ||
| Mugakideak | Oman, Saudi Arabia eta Iran | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | federal monarchy (en) , monarkia absolutu eta monarkia konstituzional | ||
| Estatuburua | Bin Zayed Al Nahayan | ||
| Arabiar Emirerri Batuetako lehen ministroa | Mohammed bin Rashid Al Maktoum | ||
| Legebiltzarra | Federal Supreme Council (en) | ||
| Harreman diplomatikoak |  Ikusi mapa Wikidatan | ||
| Zeren kide | ikusi
| ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 9.890.400 (2020) (94.) 490.255 (2017) | ||
| Dentsitatea | 118,31 bizt/km² (110.) | ||
| Hizkuntza ofizialak | |||
| Erabilitako hizkuntzak | ikusi
| ||
| Erlijioa | islam | ||
| Ezkontzeko adina | genero guztiak: 18 | ||
| Emankortasun-tasa | 1,784 (2014) | ||
| Alfabetizazioa | % 93 (2015) | ||
| Bizi-itxaropena | 77,256 (2016) | ||
| Giniren koefizientea | 26 (2018) | ||
| Giza garapen indizea | 0,911 (2021) | ||
| Ekonomia | |||
| BPG nominala | 382.575.085.091,9 $ (2017)25.530.020.422,056 (2016) | ||
| BPG per capita | 40.698 $ (2017)2.181 (2016) | ||
| BPG erosketa botere paritarioa | 695.942.061.276 nazioarteko dolar (2017)18.337.327.474 (2016) | ||
| BPG per capita EAPn | 74.035,247 nazioarteko dolar (2017)935,66800000001 (2016) | ||
| BPGaren hazkuntza erreala | 2,7 % (2016) | ||
| Erreserbak | 95.377.648.625 $ (2017)9.986.816.840 (2016) | ||
| Inflazioa | 1,8 % (2016) −1,8 (2015) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1971 | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +971 | ||
| ISO 3166-1 alpha-2 | AE | ||
| ISO 3166-1 alpha-3 | ARE | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Elektrizitatea | 220 V. 50 Hz.Europlug (en) , AC power plugs and sockets: British and related types (en) eta BS 1363 (en) | ||
| Internet domeinua | .ae eta .امارات (en) | ||
| u.ae | |||
Arabiar Emirerri Batuak[1] (arabieraz: دولة الإمارات العربية المتحدة, Dawlat al-Imārāt al-'Arabīyah al-Muttaḥidah) Ekialde Hurbileko estatu burujabea da, Arabiar penintsularen hego-ekialdean kokatua, Persiar golkoaren ertzeko bederatzi printzerrietako zazpi hartzen dituena: Abu Dhabi, Ajman, Dubai, Fujaira, Ras al-Khaima, Xarja eta Umm al-Qaiwain. 83.600 kilometro koadro ditu luze-zabalean, eta 9,2 milioi biztanle zituen 2016an.[2] Hiriburua Abu Dhabi da.
Munduko lurralderik aberatsenetakoa da; petrolioa da bertako ondasun ia bakarra (mundu osoko ekoizpenaren %10).
Geografia
Mugak
Arabiar Emirerri Batuak Arabiar penintsularen hego-ekialdean daude, ipar latitudeko 22°50' eta 26° artean, eta ekialdeko longitudeko 51° and 56°25' artean hedatua.[3] Iparraldean Qatar, Oman eta Persiar golkoarekin dute muga; ekialdean, Omanekin; eta hegoaldean eta hego-mendebaldean, Saudi Arabiarekin.
Eskualde naturalak
- Herrialdeak 650 kilometroko itsasertza du Persiar golkoaren hegoaldean. Gatzagek hartzen dute kostalde horren zati handiena, eta barnealderantz ere hedatzen dira. Dubai da portu naturalik handiena. Uharte asko daude golkoan, eta eztabaida dago Iran eta Qatarrekin horietako batzuen jabetzaz. Uharte txikienek, koralezko uharriek eta hondarpeek nabigazioa zailtzen dute.[3]
- Hego-ekialdean 90 kilometroko kostaldea du Omango golkoan: Al Batinah eskualdea. Hajar mendigune garaiak bereizten du Al Batinah herrialdearen gainerako lurraldeetatik, eta Arabiar Emirerri Batuen eta Omanen arteko muga egiten du. [3]
- Abu Dhabiren hegoalde eta mendebaldean duna eremu zabalak daude, Saudi Arabiako Rub al-Khali basamortuarekin bat egiten dutenak. Bi oasi handi daude bertan; hegoaldean Liwa dago, Saudi Arabiako mugatik gertu, eta 100 kilometro ipar-ekialderago Buraimi, Abu Dhabi eta Omanen arteko mugaren bi aldeetara zabaldua.
Klima
Basamortuko klima dago Arabiar Emirerri Batuetan; udak oso beroak dira eta neguak beroak. Udako batez besteko tenperatura maximoak 45° C-tik goragoak dira itsasertzeko zabaldian. Hajar mendigunean, garaiera dela-eta, tenperaturak freskoagoak dira. Neguko batez besteko tenperatura minimoak 10° C eta 14° C artekoak dira. Uda amaieran, kostaldeko giroa eramangaitza da, xarqi izeneko hego-ekialdeko haize hezearen erruz. Itsasaldean urteko batez besteko prezipitazioa 120 milimetro ingurukoa da, eta 350 milimetrokoa mendialdean. Tarteka hauts ekaitzak izaten dira.[3]
Historia
Gaur egun herrialdea osatzen duten emirerriak Erresuma Batuaren babespeko lurraldeak izan ziren 1852tik aurrera. 1971n, independentzia lortu zuten gaur egun herrialdea osatzen duten zazpi emirerrietako seik eta, bat eginik, gaur egungo estatua osatu zuten. Arabiar Emirerri Batuetako zazpi estatuek zeinek bere erregea dute, eta Soberanoen Batzorde Nagusian biltzen dira guztiak; batzorde horretan hautatzen dira presidentea eta presidenteordea.
1981. urtean, Arabiar Emirerri Batuek Golkoko Estatuen Kooperazio Batzordean parte hartu zuten. Emirerri Batuek Irak babestu zuten Iranen kontrako gerran, baina beldur ziren Iranek petrolioaren bidea blokeatuko ote zien. 1982an, defentsa-hitzarmen bat izenpetu zuten Saudi Arabiarekin. Iran-Irak Gerran (1980-1988) aurrekontuaren %60 defentsarako erabili zuten. Hala ere, saiatu ziren nolabaiteko neutraltasuna gordetzen eta Iranekiko petrolio- eta merkataritza-harremanak mantentzen.
1990eko abuztuan, Irakek Kuwait inbaditu zuenean, Emirerriek babesa eman zieten kuwaitar iheslariei, eta baita frantses eta britainiar gudarosteei ere. Golkoko Gerran, bai diruz bai gudarosteak bidaliz hartu zuten parte. Dena dela, parte-hartze horren ondoriozko ekonomiaren ahultzeak ez zuen luzaro iraun. Emirerri Batuen barruko bizitza politikoari dagokionez, fundamentalismo islamistak indar handia hartu du azken urteetan, eta lege islamikoa ezarri da orain arte epaitegi zibilen esku zeuden zenbait alorretan.
Gobernua eta administrazioa
Politika
Banaketa administratiboa
 Arabiar Emirerri Batuetako mapa politikoa | |||||
| Emirerria | Arabiera |
Hiriburua | Azalera | Biztanleria (2007) |
Bandera |
|---|---|---|---|---|---|
| Abu Dhabi | أبو ظبي | Abu Dhabi | 67.340 km² | 1.465.431 | 
|
| Ajman | عجمان | Ajman | 259 km² | 260.492 | 
|
| Dubai | دبي | Dubai | 3.885 km² | 1.469.330 | 
|
| Fujaira | الفجيرة | Fujaira | 1.166 km² | 118.933 | 
|
| Ras al-Khaima | رأس الخيمة | Ras el Khaima | 1.683 km² | 191.753 | 
|
| Xarja | الشارقة | Xarja | 2.590 km² | 656.941 |
|
| Umm al-Qaiwain | أم القيوين | Umm al-Qaiwain | 777 km² | 59.098 | 
|
| Arabier Emirerri Batuak | الإمارات العربية المتحدة |
Abu Dhabi | 77.700 | 4.381.978 |
|
Demografia
Biztanleria
Banaketa etnikoa
Erlijioa
Musulmanak dira emirerribatuarren % 96; kristauak, hinduak eta beste batzuk, % 4 dira.
Hiri handienak
| Arabiar Emirerri Batuak: biztanle gehien duten udalerriak 2008ko datuak | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Post. | Izena | Emirerri | Biztanleak | ||||||
.jpg) Dubai  Abu Dhabi |
1 | Dubai | Dubai | 2.106.533 |  Xarja  Al Ain | ||||
| 2 | Abu Dhabi | Abu Dhabi | 1.935.234 | ||||||
| 3 | Xarja | Xarja | 1.332.455 | ||||||
| 4 | Al Ain | Abu Dhabi | 580.000 | ||||||
| 5 | Ajman | Ajman | 403.923 | ||||||
| 6 | Al Gharbia | Abu Dhabi | 290.450 | ||||||
| 7 | Ras al-Khaima | Ras al-Khaima | 230.903 | ||||||
| 8 | Fujairah | Fujairah | 145.940 | ||||||
| 9 | Dibba | Fujairah | 78.200 | ||||||
| 10 | Umm al-Qaiwain | Umm al-Qaiwain | 72.936 | ||||||
Ekonomia
Munduko lurralderik aberatsenetakoa da; petrolioa da bertako ondasun ia bakarra. Eskualde honetako ohiko ekonomia jarduerak basamortukoak ziren, nomadenak askotan: datilen bilketa, perlen arrantza, gamelu zaintza eta arrantza. Baina 1960ko hamarraldian, munduko petrolio-eskualde nagusietakoa bihurtu zen, eta, geroztik, petrolioaren industriak sortzen ditu lanpostu eta aberastasun gehienak. Arabiar Emirerri Batuak LPEEko (Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundea) kide dira. 1990ean, Golkoko Gerraren ondorioz atzerriko kapitalek alde egin zuten, baina berehala itzuli ziren eta Emirerrien ekonomiak gorantz jarraitu zuen. Harrezkero, nabarmen aldatu da herrialdearen egoera, eta Europako mendebaldeko herrialdeetakoen antzeko biztanleko errenta du gaur egun.
Gobernua beste diru-iturri batzuk sendotzeko ahaleginak egiten ari da, petrolio-erreserba mugatuekiko mendekotasunetik askatzeko, eta indar handia hartzen ari da turismoa.
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2012/10/4 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan:
ez da testurik eman
zenbatespenizeneko erreferentziarako - ↑ a b c d Helen Chapin Metz, ed. UAE: Geography. U.S. Library of Congress, countrystudies.us (Noiz kontsultatua: 2018-8-13).
Kanpo loturak
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Arabiar Emirerri Batuak  |
- (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.