«Motia»: berrikuspenen arteko aldeak

Motia (antzinako grezieraz: Μοτύη, Μοτύα; italieraz: Mozia, Mothia; Sizilieraz: Mozzia), antzinako hiri indartsu bat zen, Siziliako mendebaldeko kostako irla batean kokaturik, [[Trapani|Drepanum]] eta [[Marsala|Lilibeoren]] artean. [[Monje basilioekbasiliotarrak|Monje basiliotarrek]], XI. mendean, irla San Pantaleon berrizendatu zuten. Stagnone urmaelean datza, Marsalako udalerrikoa izanik.

Hala ere, Motia oso gutxi aipatzen da historian setioa pairatu arte. Lehenengo aipamena [[Hekateo Miletokoa]] da<ref>ESTEFANO BIZANTZIOKOA: s. v.</ref> geroago, [[Tuzidides|Tuzididesek]] dio [[Atenastarren espedizioa|atenastarren espedizioaren]] garaian (K.a. 415), Motiafeniziarren koloniarik handiena zela<ref>TUZIDIDES: VI, 2.</ref>. Zenbait urte geroago, K.a. 409an, [[Hannibal Magon|Hannibal Magonek]] kartagotar armadarekin Lilibeon lehorreratu zenean, jeneral horrek itsas-armada Motiako golkoan ainguratu ondoren, lurretik [[Selinonteko gudua (K. a. 409)|Selinontera]] abiatu zen hiria erasotzeko<ref>DIODORO SIKULO: XIII. 54, 61.</ref>. Hiria suntsitu zuen, baina kartagotarrek alde egin ondoren, [[Hermokrates Sirakusakoa|Hermokratesek]], Sirakusako erbesteratu batek, horretan aurkitu zuen babesa eta handik jarraitzaile askorekin Panornoko eta Motiako eskualdeak arpilatzen zituen<ref>DIODORO SIKULO: XIII, 63.</ref>. [[Hamilkar MagonI.a Kartagokoa|Hamilkarrek]] egindako espedizioan K.a. 407an, hi hiri horiek etengabean eman zien abegi kartagotar flotari<ref>DIODORO SIKULO: XIII, 88.</ref>.

Hiri honen kokapenaren garratziarengatikestrategikoa dela eta, Dionisiok eraso egin zuen K.a. 397an. Motiako biztanleek uste zutenez Kartagok lagunduko zielazielakoan, borrokarako prestatu ziren kontinenterekin lotzen zuen lubeta moztuz. Dionisiok beste berri bat eraikieraikitzeaz behar zuen etagain, katapultak ekarri zituen ere harresiak apurtzeko, baina motiarrek erresistentzia gogorra jarri zuten. Behin murruak zeharkatu zirenzeharkatuta, motiarrek kalez-kale eta etxez-etxe defendatu zuten hiria. Azkenean, hiria konkistatuerori ondoren,zen eta greziarrek popuaziliopopulazio guztia hil zuten<ref>DIODORO (Diod.SIKULO: Xiv.XIV, 47-53.) or.</ref>.

Horren ostean, Dionisiok garnizio bat jarri zuen Biton esanetara. Bitartean, Leptines,Dionisiok anaiak,bere anaia Leptinesi ontziteriaren almiranteaardura zeneman zion. Hala ere, bainahorrek ezin zuen K.a. 396ko udaberrian, [[Himilkon PalermonII.a lehorreratuKartagokoa|Himilkon]] enPalermon etalehorreratzea, zeinak, ahalegin handirik gabe, Motia berreskuratu zuen.<ref>DIODORO (Ibid.SIKULO: 55.)</ref>. Hala ere, Motiak ez zuen aurreko garrantzia berreskuratu, Himilkonek, seguruago zelakoan, Lilibeo fundatu zuelakozuen eta Motiako biztanleria hara eraman zituen<ref>DIODORO (Diod.SIKULO: xxii.XXIII, 10. p498. 498or.)</ref>.

Harrez geroztik, Motia historiatik desagertu zen, eta irla horrtanhorretan bakarrik arrantzale batzuk bizi ziren. Erromatarrek Sizilia konkistatu zutenean, [[Lehen Gerra Punikoa|Lehen Gerra Punikoan]] (K.a. 264-241) Lilibeok Motia eklipsatu zuen Motia.

Nahiz eta Motiak greziar populaziorik ez izanbazuen ere Dionisioren konkista baino lehen, "txanponak aurkitu dira ''ΜΟΤΥΑΙΟΝ"'' greziar inskripzioekin txanponak aurkitu dira. Inguruko Segestan gauza bera egingertatu zutenzen<ref>ECKHEL: (EckhelI.liburukia, vol225. i. p. 225or.)</ref>.

Erdi Aroan Basiliotarmonje basiliotarrek praileek ezarri ziren irlan eta San Pantaleon izendatu zuten. 1888an, [[Joseph Whitake (ornitologo)|Joseph WhitakerrkWhitakerrek]] aurkitu zuen hiria.

Hasieran, Motiaren kokapena zenbait geografok dudak jarri zuten baina [[William Henry SmythekSmyth]]<nowiki/>ek argi identifikatu zuen hiri horihiria, Lilibeo eta San Teodoro muinoen artean zegoena. Kostak badia sakon bat eratzen du, honenhorren aurrean hainbat harkaitz daudela, ''Stagnone'' izenekoak. Harkaitzen eta kostaren artean, San Pantaleón irla dago, non, antzinako hiri baten aztarnak identifikagarriak diren, hala nola, harresien atal batzuk eta hauetako bi sarrerak. Irla osoan zehar, txanponak, adreiluak eta zeramikazko atalak aurkitu dira. Aztarnategiaren perimetroa ez da 2,5 km baino handiagoa eta han bakarrik arrantzale batzuk bizi dira<ref>SMYTH, (William Henry: Smyth, ''Sicily'', pp. 235, 236.) or.</ref>. Agerian dagoen hiriaren hedadura ados dago Diodorok esandakoarenkinesandakoarekin. HonenHorren arabera, etxeak altuak ziren, eraikuntza sendokoak eta kale estuak zituen biztanleen defentsa ahalbiderateko.<ref>DIODORO (Diod.SIKULO: XivXIV. 48, 51.)</ref>.

Whitaker Foundation (Palermo) da Motia irlaren jabea, hau ospetsua da Marsala ardoengatik. HorIrlan bisita daitekeena da: museo txiki bat eta zenbait zibilizaziorenzibilizazioetako ondo zaindutako hondakinak. Motiako aztarnek [[Egiptoko historia|Egipto]], [[Korinto]], [[Atika (eskualdea)|Atika]], [[Erromatar Monarkia|Erroma]] eta [[Heleniar]] zibilizazioetatik eragina dute.

[[Tofet|Tofeta]] hilerria ezaguna da. HonetanHorretan errausten ziren umeak [[Tanit]] edo Ba‘al[[Baal]] Hammon jainkoei sakrifizio gisa eskainitakoak. Antzinako egoitza asko publikoarentzat zabaldu dira. Gidariek bisitarientzat ingelesez eta italieraz azaltzen dute.

Motiako aurigaren eskultura, 1979an aurkitu zena, ikusgai dago Giuseppe Whitaker museoan. Gurdi-lasterketa baten garaile horrek oso aberatsa izango zen lan hori agintzeko. Feniziar gotorlekuen barruan aurkitu zen, eraiki zirenakzituztenak Dionisiok, K.a. 397an, Motia inbaditu baino lehen. Horren kalitatea aztertuz gero, egilea izango zen greziar bat [[Termopiletako gudua|pertsiarren porrotaren garaian]] bizi zena. Litekeena da, eskultura hau kartagotarrek, K.a. 409-405. urteen artean, greziar hiri batetik egindako arpilaketa izatea<ref>BELL, Malcolm (1995): ''The Motya Charioteer and Pindar's "Isthmian 2" Malcolm Bell, III Memoirs of the American Academy in Rome Vol.'', 40 (1995)liburukia, pp. 1-42 )or.</ref>.

2006ko martxoan egindako indusketek agerian utzi zituztenzuten etxe bat harresien ondoan. Lan horiekhorien agerian utzi zutenarabera, Motia populatuta zegoelazegoen greziarren suntsitu ostean. Aurkitutakoaren artean sukaldaritzarako kaikuak, feniziar estiloko edalontziak, aldareak eta iruteko tresnak agertu dira.

[[L. Sprague de Camp.]]<nowiki/>ek 1965ean idatzi zuen The Arrows of Hercules eleberri historikoa, non “K.a. 399ko” Motiako gudua gertakizun handiena den.