Metamorfismo: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
Argazki batzuen gehikuntza |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
[[Fitxategi:METAMORFISMOAREN PROZESUA-.png|thumb|Presio eta tenperatura aldaketen ondorioz arrokak jasandako eraldaketa fisiko eta kimiko]] |
|||
'''Metamorfismoa''' [[arroka]] baten egitura edo konposizio kimikoaren [[egoera aldaketa]]-rik gabeko transformazioa da, sortu zen momentutik [[tenperatura]] eta [[Presio atmosferiko|presio]] baldintzak desberdinak jasotzen dituztenean. Egoera fisikoak aldatzerakoan, trantsizioa egiteko beharreko energia lortu eta gero, material harritsua egoera desberdin batera aldatuko da baldintza berriekin egokituz. Transformazio hauek jasotzen dituzten arrokek, [[Arroka metamorfiko|arroka metamorfikoak]] deitzen dira. Metamorfismoan eragiten duten faktoreen artean honako hauek aurki ditzazkegu: |
'''Metamorfismoa''' [[arroka]] baten egitura edo konposizio kimikoaren [[egoera aldaketa]]-rik gabeko transformazioa da, sortu zen momentutik [[tenperatura]] eta [[Presio atmosferiko|presio]] baldintzak desberdinak jasotzen dituztenean. Egoera fisikoak aldatzerakoan, trantsizioa egiteko beharreko energia lortu eta gero, material harritsua egoera desberdin batera aldatuko da baldintza berriekin egokituz. Transformazio hauek jasotzen dituzten arrokek, [[Arroka metamorfiko|arroka metamorfikoak]] deitzen dira. Metamorfismoan eragiten duten faktoreen artean honako hauek aurki ditzazkegu: |
||
| 32. lerroa: | 33. lerroa: | ||
==== KONTAKTUZKO METAMORFISMOA: ==== |
==== KONTAKTUZKO METAMORFISMOA: ==== |
||
[[Fitxategi:Kontaktyzko metamorfismoa.png|thumb|Metamorfismoaren aureola ikus daiteke marrazkiaren beheko eskualdeko partean]] |
|||
Material magmatiko batek arroka hotzekin kontaktuan sartzen den guneetan ematen den metamorfismoa da. Tenperatura aldaketa honek eragina zuzena du arroka hotzaren [[tenperatura]]<nowiki/>n, baina [[Presio atmosferiko|presioa]] aldatu gabe, hots, konstante mantenduz.<ref>{{Cite web|url=http://biologiaygeologia.org/unidadbio/bio1/u2_tectonica/u2_t4_magmatismo/232_metamorfismo_de_contacto.html|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>[[Magma]]<nowiki/>ren inguruan aureola izeneko lekua sortzen da, non arroken arteko kontaktua ematen den. Hauen tenperatura igotzean arrokaren [[mineralak]] eta ehundura aldatuko da, arroka berri bat sortuz.<ref>{{Cite web|url=https://inesfbl.wordpress.com/2013/06/22/tipos-de-metamorfismo-de-contacto-y-regional/|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> |
Material magmatiko batek arroka hotzekin kontaktuan sartzen den guneetan ematen den metamorfismoa da. Tenperatura aldaketa honek eragina zuzena du arroka hotzaren [[tenperatura]]<nowiki/>n, baina [[Presio atmosferiko|presioa]] aldatu gabe, hots, konstante mantenduz.<ref>{{Cite web|url=http://biologiaygeologia.org/unidadbio/bio1/u2_tectonica/u2_t4_magmatismo/232_metamorfismo_de_contacto.html|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>[[Magma]]<nowiki/>ren inguruan aureola izeneko lekua sortzen da, non arroken arteko kontaktua ematen den. Hauen tenperatura igotzean arrokaren [[mineralak]] eta ehundura aldatuko da, arroka berri bat sortuz.<ref>{{Cite web|url=https://inesfbl.wordpress.com/2013/06/22/tipos-de-metamorfismo-de-contacto-y-regional/|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> |
||
| 44. lerroa: | 46. lerroa: | ||
==== METASOMATISMOA ETA METAMORFISMO HIDROTERMALA: ==== |
==== METASOMATISMOA ETA METAMORFISMO HIDROTERMALA: ==== |
||
[[Fitxategi:Metamorfismo de impacto.gif|thumb|Meteorito inpaktu baten ondorioz sortutako talken uhinak]] |
|||
Metasomatismoan, hainbat fluido akuosoen bitartez arroka baten osagai kimikoak kentzean edo gehitzean arduratzen den prozesu geologikoa da, arroka egoera solidoan mantentzeko asmoarekin. Metamorfismo hidrotermala, berriz, prozesu geologiko bat da, non, [[sedimentu]]<nowiki/>ek edo arrokek, kimikoki aktiboak diren tenperatura altuko fluidoen zirkulazioa sufritzen duten. Tenperatura eta presio baxuko egoeretan ematen da eta erreakzio batzuen abiaduran eta konposizio mineralean eragina du. Hauen jatorria era askotakoa da eta bere dedukzioa konposatu hauen konposizio isotopikoen ikerketan datza. Honi esker fluido hidrotermal baten jatorria magmatikoa, metamorfikoa, sedimentarioa, meteorikoa eta uren nahastea izan daiteke. <ref>{{Cite web|url=https://es.wikipedia.org/wiki/Alteraci%C3%B3n_hidrotermal|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> |
Metasomatismoan, hainbat fluido akuosoen bitartez arroka baten osagai kimikoak kentzean edo gehitzean arduratzen den prozesu geologikoa da, arroka egoera solidoan mantentzeko asmoarekin. Metamorfismo hidrotermala, berriz, prozesu geologiko bat da, non, [[sedimentu]]<nowiki/>ek edo arrokek, kimikoki aktiboak diren tenperatura altuko fluidoen zirkulazioa sufritzen duten. Tenperatura eta presio baxuko egoeretan ematen da eta erreakzio batzuen abiaduran eta konposizio mineralean eragina du. Hauen jatorria era askotakoa da eta bere dedukzioa konposatu hauen konposizio isotopikoen ikerketan datza. Honi esker fluido hidrotermal baten jatorria magmatikoa, metamorfikoa, sedimentarioa, meteorikoa eta uren nahastea izan daiteke. <ref>{{Cite web|url=https://es.wikipedia.org/wiki/Alteraci%C3%B3n_hidrotermal|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> |
||
| 49. lerroa: | 52. lerroa: | ||
Laborategiko ikerketa, [[leherketa nuklear]] edo [[inpaktu meteoritiko]]<nowiki/>en ondorioz sortutako talka [[uhin]]<nowiki/>en efektua da. Metamorfismo honetan presio oso altuko egoerak eman dira eta hainbat eten agerpenak sortu egin dira meteoritoek botatako materialaren ondorioz.<ref>{{Cite web|url=https://es.wikipedia.org/wiki/Metamorfismo#Metamorfismo_de_choque|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> |
Laborategiko ikerketa, [[leherketa nuklear]] edo [[inpaktu meteoritiko]]<nowiki/>en ondorioz sortutako talka [[uhin]]<nowiki/>en efektua da. Metamorfismo honetan presio oso altuko egoerak eman dira eta hainbat eten agerpenak sortu egin dira meteoritoek botatako materialaren ondorioz.<ref>{{Cite web|url=https://es.wikipedia.org/wiki/Metamorfismo#Metamorfismo_de_choque|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> |
||
== Metamorfismoaren historia |
== Metamorfismoaren historia == |
||
[[Fitxategi:41F1f+IwcLL. SX328 BO1,204,203,200 .jpg|thumb|James Hutton geologoa]] |
|||
[[James Hutton]] geologoa metamorfismoari buruzko ikerketa egin zuen lehenengo pertsona izan zen , [[Theory of the Earth]] liburuan, [[1795]]. urtean argitaratua izan zena. [[Uniformismo]]<nowiki/>aren defendatzaile bezala Lurraren goiko zati superfiziala, "makina birziklatzaile" bezala jokatzen duela erran zuen, non, arrokak ez ziren sortzen ezta apurtzen, baizik eta arroka mota bat beste batean bihurtzen zen. Pentsamendu korronte honetan, [[neptunismo]] defendatzaileak kontra zeuden, [[Georges Louis Leclerc]] bezala. Hauek arroka mota bakoitza "garai" desberdin batean sortu zela pentsatzen zuten, Lurraren historia hainbat "garaitan" banatuta egonik.<ref>{{Cite web|url=https://books.google.es/books?id=GBG7XDS5CbwC&pg=PA147&lpg=PA147&dq=history+of+geology+metamorphism&source=bl&ots=YCtgRiBdVF&sig=4nBP38cFEsthewXec4NTQVjvodA&hl=es&ei=TgNWS8aEJNLZ4gbEt8SPCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CBUQ6AEwAQ#v=onepage&q=history%20of%20geology%20metamorphism&f=false|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> |
[[James Hutton]] geologoa metamorfismoari buruzko ikerketa egin zuen lehenengo pertsona izan zen , [[Theory of the Earth]] liburuan, [[1795]]. urtean argitaratua izan zena. [[Uniformismo]]<nowiki/>aren defendatzaile bezala Lurraren goiko zati superfiziala, "makina birziklatzaile" bezala jokatzen duela erran zuen, non, arrokak ez ziren sortzen ezta apurtzen, baizik eta arroka mota bat beste batean bihurtzen zen. Pentsamendu korronte honetan, [[neptunismo]] defendatzaileak kontra zeuden, [[Georges Louis Leclerc]] bezala. Hauek arroka mota bakoitza "garai" desberdin batean sortu zela pentsatzen zuten, Lurraren historia hainbat "garaitan" banatuta egonik.<ref>{{Cite web|url=https://books.google.es/books?id=GBG7XDS5CbwC&pg=PA147&lpg=PA147&dq=history+of+geology+metamorphism&source=bl&ots=YCtgRiBdVF&sig=4nBP38cFEsthewXec4NTQVjvodA&hl=es&ei=TgNWS8aEJNLZ4gbEt8SPCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CBUQ6AEwAQ#v=onepage&q=history%20of%20geology%20metamorphism&f=false|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> |
||
18:56, 28 azaroa 2018ko berrikusketa
Metamorfismoa arroka baten egitura edo konposizio kimikoaren egoera aldaketa-rik gabeko transformazioa da, sortu zen momentutik tenperatura eta presio baldintzak desberdinak jasotzen dituztenean. Egoera fisikoak aldatzerakoan, trantsizioa egiteko beharreko energia lortu eta gero, material harritsua egoera desberdin batera aldatuko da baldintza berriekin egokituz. Transformazio hauek jasotzen dituzten arrokek, arroka metamorfikoak deitzen dira. Metamorfismoan eragiten duten faktoreen artean honako hauek aurki ditzazkegu:
- Abiaburuko arrokaren egitura eta konposizioa
- Sistemaren eboluzioan parte hartzen duen tenperatura eta presio aldaketak.
- Hainbat fluidoen agerpena
Metamorfismoaren faktoreak
Arroken egitura eta konposizioa
Arroka metamorfiko baten konposizio kimikoa abiaburuko materialaren konposizioaren araberakoa da. Horretaz gain, arrokan dagoen urak eta karbono dioxidoak era parte hartzen dute prozesu honetan. Aipatzekoa da arbelaren eta eskisto arroken arteko desberdintasuna. Lehenengoak arroka sedimentario batetik dator eta bigarrenak arroka bolkanikotik sortzen da. Hori dela eta, konposizio desberdineko arrokak dira.[1]
Tenperatura
Litosferaren barrualdean tenperatura gero eta altuagoa da, gutxi gorabehera 33ºC igotzen da kilometro batean. Hala era, datu hau ez da oso zehatza, hainbat faktore kontutan hartu behar direlako, hala nola, lurraren sarkontasuna eta aztertzen ari garen eskualdea. Prozesu metamorfikoak tenperatura tarte batean gertatzen dira, hain zuzen ere, 150 eta 1000ºC artean, abiaburuko arrokaren konposizioaren arabera. Metamorfismoan gertatzen diren tenperatura aldaketak hainbat arrazoiengatik ematen dira:[2]
- Arroka baten distantzia kamara magmatikoarekiko.
- Mantutik magmaren igoera.
- Gradiante geotermikoaren handitzeak.
- Faila lekuetan emandako marruskadura.
Presioa
Presioa sarkontasunarekin haunditzen da. Metamorfismoan lau presio mota desberdinak parte hartzen dute.[3]
- Presio litostatikoa: Arroka batek jasotzen duen presioa da, norabide guztietan berdina izanik. Azal kontinentalean aurkitzen diren arrokak ozeanikoan aurkitzen direnak baino presio handiagoa jasotzen dute geruzen lodiera dela eta.
- Zuzendutako presioa: Indar batek arroka baten gain eragindako presioa da. Aurreko presioaren kontrakoa da, presioa norabide guztietan modu desberdin batean aplikatzen delako. Gertaera honek, arrokak apurtzea eragiten du.
- Fluidoen presioa: Arroken poroetan aurkitzen diren fluidoek kristalen gain eragiten duten indarra da. Sarkontasun gutxiko lekuetan presio litostatikoaren bezalako eragina du.
- Konfinamendu presioa: Fluidoen eta presio litostatikoa batzean sortutako presio erresultantea da.
Fluidoen agerpena
Arroken poroetan agertzen diren fluiodoak urez, karbono dioxidoz eta gatzez osatutako nahastea da. Aipatutako nahasteak mineral batzuk disolbatzeko era erreakzio kimiko metamorfikoetan elementu kimikoak emateko gaitasuna du.[4]
Metamorfismo motak:
KONTAKTUZKO METAMORFISMOA:
Material magmatiko batek arroka hotzekin kontaktuan sartzen den guneetan ematen den metamorfismoa da. Tenperatura aldaketa honek eragina zuzena du arroka hotzaren tenperaturan, baina presioa aldatu gabe, hots, konstante mantenduz.[5]Magmaren inguruan aureola izeneko lekua sortzen da, non arroken arteko kontaktua ematen den. Hauen tenperatura igotzean arrokaren mineralak eta ehundura aldatuko da, arroka berri bat sortuz.[6]
ESKUALDEKO METAMORFISMOA:
Aurreko metamorfismoa baino eremu zabalago batean gertatzeko aukera dago. Bi plaka litosferikoen arteko talkaren ondorioz gerta daiteke arroken zapalketa emanez. Denborarekin arrokak bata bestearen gainean jartzea gerta daiteke beherago daudenak presio handiagoa jasoz. Beste aukera bat plaken arteko subdukzioa gertatzea da. Gertaera honetan parte hartzen duten arrokak tenperatura eta presio oso altuak jasotzen dute.[7]
METAMORFISMO DINAMIKOA:
Lurreko geruzaren mugimenduak eragindako faila guneetan arrokek jasotzen dituzten presioa oso altua da. Presio hauen igoera arroka berriak sortzearen arrazoia da.[8]
EHORZKETA METAMORFISMOA:
Hirugarren metamorfismo mota hau ez dago magmatismoarekin edo deformazioarekin erlazionatuta. Gainera presio eta tenperaturaren arteko erlazioa txikia da. Ehorzketa metamorfismoaren arroka erresultanteek birkristaltze osoa edo partziala aurkezten dute.[9] Sedimentuak arro sedimentariora hurbiltzen direnean presioa eta tenperatura handitzen dira. Tenperatura nahiko handia denean erreakzio metamorfikoak sortzen dira eta gradu baxuko arroka metamorfikoak sortzen dira.[10]
METASOMATISMOA ETA METAMORFISMO HIDROTERMALA:
Metasomatismoan, hainbat fluido akuosoen bitartez arroka baten osagai kimikoak kentzean edo gehitzean arduratzen den prozesu geologikoa da, arroka egoera solidoan mantentzeko asmoarekin. Metamorfismo hidrotermala, berriz, prozesu geologiko bat da, non, sedimentuek edo arrokek, kimikoki aktiboak diren tenperatura altuko fluidoen zirkulazioa sufritzen duten. Tenperatura eta presio baxuko egoeretan ematen da eta erreakzio batzuen abiaduran eta konposizio mineralean eragina du. Hauen jatorria era askotakoa da eta bere dedukzioa konposatu hauen konposizio isotopikoen ikerketan datza. Honi esker fluido hidrotermal baten jatorria magmatikoa, metamorfikoa, sedimentarioa, meteorikoa eta uren nahastea izan daiteke. [11]
TALKA METAMORFISMOA
Laborategiko ikerketa, leherketa nuklear edo inpaktu meteoritikoen ondorioz sortutako talka uhinen efektua da. Metamorfismo honetan presio oso altuko egoerak eman dira eta hainbat eten agerpenak sortu egin dira meteoritoek botatako materialaren ondorioz.[12]
Metamorfismoaren historia
James Hutton geologoa metamorfismoari buruzko ikerketa egin zuen lehenengo pertsona izan zen , Theory of the Earth liburuan, 1795. urtean argitaratua izan zena. Uniformismoaren defendatzaile bezala Lurraren goiko zati superfiziala, "makina birziklatzaile" bezala jokatzen duela erran zuen, non, arrokak ez ziren sortzen ezta apurtzen, baizik eta arroka mota bat beste batean bihurtzen zen. Pentsamendu korronte honetan, neptunismo defendatzaileak kontra zeuden, Georges Louis Leclerc bezala. Hauek arroka mota bakoitza "garai" desberdin batean sortu zela pentsatzen zuten, Lurraren historia hainbat "garaitan" banatuta egonik.[13]
Magmaren ondorioz eragina zuten arrokak deskribatzeko "Arroka metamorfiko" terminoa erabili zuen lehen geologoa Charles Lyell izan zen, Principles of geology obran, 1833 argitaratua. XIX. mendearen bukaeran, George Barrow, hainbat arroka metamorfikoetan aurkitzen ziren mineral kantitatea handia zela ohartu zen. Horri esker, metamorfismoaren gradua definitu zuen. Bertan, mineralogiaren aldaketen arabera, arrokek jasaten zuten presio eta tenperatuta baldintzak ezagutzen ziren.[14] 1920. urtean, Pentti Elias Eskola, itxura metamorfiko kontzeptua landu zuen, tenperatura eta presio egoeraren arabera mineralen efektibotasuna desberdina zela ohartaratzean. Tenperatura eta presio baldintzak definitzeko bost itxura metamorfikoak propostau zituen eta 1939. urtean hiru gehiago gehitu zituen.[15]
Loring Coes 1953. urtean laborategi batean koesita sintetizatu zuen eta 1960. urtera arte ez zen naturan aurkitu izan. Gertakari honen ondorioz, talka metamorfismoa bereizteko baliagarriak ziren markagailuak aurkitu ziren.[16]