Posta elektroniko

A bildua posta elektroniko guztietan agertzen den ikurra da, RFC 5321 -k batzen ditu arauak.

Posta elektronikoa, e-mail edo e-posta (ingelesez, e-mail) komunikazio sistema elektronikoen bidez (normalean Internet bidez) mezuak bidali eta jasotzea ahalbidetzen dituen sare-zerbitzua da. Mezu horiekin batera, fitxategiak ere atxiki daitezke. Ohiko postarekin alderatuz, azkarragoa eta merkeagoa da.

Zerbitzu honek erabiltzaileen esku jartzen du mezuak bidali eta jaso ahal izatea komunikabide elektroniko sareei esker; mezu hauek gutun elektroniko edo posta elektroniko izenak dauzkate. «Posta elektroniko» hitza, ohiko posta oinarri hartuz analogia bidez sorturiko hitza da. Aurreko biak mezuak jaso eta bidaltzeko erabiltzen dira, eta bitarteko postontzia dute biek, posta zerbitzaria. E-mailak ez ditu bakarrik testuak bidali-jasotzen, era guztietako fitxategiak bidaltzen ditu, nahiz eta batzuetan mugak dauden erantzitako fitxategiekin.

Posta elektroniko sistemak, birbidali eta biltze sisteman oinarritzen dira, beraz, ez da nahitaezkoa sistemaren bi muturrak aldi berean konektaturik egotea. Horretarako, posta zerbitzaria erabiltzen da, erdiko eginkizunak trebatu ditzan behin behineko mezu biltegi bihurtzen da, ondoren, mezuak dagokien helbidera heltzen dira. Interneten mota hauetako hamaika posta zerbitzari aurkitu daitezke, batzuk askeak dira eta beste batzuk ordea ordainpeko zerbitzuak dira, batzuk enpresa pribatuen esku daudenak

Posta elektronikoaren jatorria

E-mailaren sorrera Internetena baino antzinakoa da. Lehen aurrekaria 1962an daukagu Massachusettseko Teknologia institutuak lehenengo aldiz ordenagailu bat erosi zuenean, IBM 7090 ordenagailua erabiltzaile askoren artean partekatzen zuten (1963an IBM 7094 ordenagailuarekin berritu zuten aurrekoa). Sistema hauei esker erabiltzaileek urrutiko terminalak erabiliz saioa hasi zezaketen eta era honetan informazioa diskoan gorde ahal zuten.

Gaur egun mezu bezala onartzen dugun e-maila lehen aldiz 1971an bidali zuten data sare baten bidez. Mezu honek soilik «QWERTYUIOP» zeukan testuan, ARPANET sariaren bidez bidali zuten, nahiz eta bi aparatuak bata bestearen ondoan egon. Ray Tomlinson izan zen sare bidezko mezuak bidaltzearen ideiaren jabea. Berak CYPNET proba protokoloa erabili zuen sare bidez mezuak bidaltzeko bi aparaturen artean; une horretara arte ordenagailu berdina erabiltzen zuten erabiltzaileak soilik komunikatu ahal ziren.

Tomlisonek berak erantsi zuen a bilduaren (@) erabilera erabiltzailearen eta norakoaren erabiltzailearen kontuari dagokion ordenagailuaren arteko banaketa islatzeko. Ikur hau hautatu zuten ingelesez at irakurtzen delako, beraz «non» zegoen norakoaren erabiltzailearen kontua irakurri zitekeen.

1977 urtean, e-maila sare zerbitzu estandar bihurtu zen, RFC 7733 zehaztapena lortu zuten, hainbat betekizun lortu ondoren.

Helbide elektronikoak

Mezuak bidali edo jaso ahal izateko, beharrezkoa da posta kontu bat izatea. Aipatutako kontua postontzi birtual bat da helbide elektroniko batekin identifikatuta dagoena. Honek «Julen.Agirre@adibide.com» formakoa izan behar du, lehenengo tokiko zatia izan behar du eta bigarren zatian domeinua identifikatu behar da.

Hamaika forma desberdin daude posta elektroniko kontu bat egiteko.

• Enpresek eta administrazioek eskaini egiten dituzten posta korporatiboak dira hauek, eta beraien langileentzat eskaintzen dituzte.
• Ikasketa lekuek, bereziki unibertsitateek, gauza berdina egiten dute ikasle eta langileekin.
• Etxeko eremuan, Erailtzaileak Internetez hornitzen dituzten enpresek, normalean, kontu bat edo pare bat ematen dituzte.
• Badaude posta zerbitzua diru kopuru baten truke ezartzen dutenak ere.
• Azkenik, posible da doanik posta elektroniko kontu bat lortzea, adibidez, Gmail, Yahoo Mail, Outlook.com eta beste asko.

Funtzionamendua

E-mailaren funtzionamendua

Irudian dagoen adibidean, Anak (ana@a.org) Beari (bea@b.com) e-mail bat bidaltzen dio. Bakoitzak norberaren posta elektronikoa zerbitzari desberdin batean dauka oinarrituta, Anak, a.org zerbitzarian eta Beak, b.com zerbitzarian. Bi zerbitzariak aldi berdinean harremanetan jarri behar dira mezua transferitzeko.

Honako pauso hauek gertatzen dira prozesuan:

1. Anak mezua idatzi egiten du, mezu elektronikoko bezero batekin.(Bezero elektronikoak ordenagailuen softwareak dira, mezuak irakurri eta idazteko erabiltzen dira, e-mailak bezeroan gorde egiten dira eta askok ez dute interneten beharrik erabiltzailearen mezuak erakutsi edo mezu berriak bidaltzeko prest gordetzeko) SMTP protokoloaren komunikatu egiten da posta zerbitzariarekin (smtp.a.org zerbitzariarekin), honek mezua jaso eta hartzaileari bidaltzeko ordena jasotzen du.
2. smtp.a.org zerbitzariak b.com domeinua daukan erabiltzaile bati mezu bat eman behar dio baina zerbitzariak ez daki zein den erabiltzailearen odenagailua, horretarako, bere sarearen CNS zerbitzarian kontsultatu behar du DNS protokoloa erabiltzen. CNSari zein den b.com domeinua kudeatzen duen arduraduna galdetuko dio, hau da, zein den domeinuak lotuta daukan Mx erregistroa.
3. Eskaera honen DNS-aren erantzuna domeinu baten izena izango da, Bea adibidez. Kasu honetan, mx.b.com.
4. SMTP zerbitzariak, (smtp.a.org) jada, mx.b.com-ekin konektatu daiteke eta mezua eman ahal dio, berriz SMTP protokoloa erabiltzen da kasu honetan.
5. Beak berriz bere ordenagailua pizterakoan, softwarea martxan jartzen denean, zerbitzariak ordenagailuan gorde egiten ditu heldu zaizkion mezu guztiak, eta azkenik, Bea Anak bidalitako mezua deskargatzen du irakurri ahal izateko.

Asaldutako prozesua gertatu daitekeen gertakizunik sinplifikatuena da.

Erabilerak

Enpresa eta erakundeetan

E-maila gaur egun biziki onartuta dago enpresa, gobernu eta gobernutik kanpoko erakundeentzat. E-eboluzioaren gai garrantzitsuenetarikoa da, komunikazioa gauzatzeko, Interneten oinarrituz.

2010an egindako ikasketa batek islatu zuen, estatu batuarren % 83ren ustez e-maila beharrezkoa zela beraien lana egiteko.

Hona hemen enpresa eta erakundeentzat ekarritako onurak:

• Logistika erraztea
• Sinkronizazioarekin laguntzea
• Kostu ekonomikoak murriztea
• Abiadura handiagotzea
• Idatzizko erregistroa sortzea
• E-mail bideko marketina sortzea

Erabilera pertsonala

Ordenagailuak

Jende askok e-mail bidez jasotako mezu eta berri guztiak begiratzeko ordenagailuak erabiltzen ditu, bai bakoitzarenak zein familia kide edo lagun batenak.

Mugikorrak

Gaur egun smartphone guztietan aurkitu daiteke mezu elektronikoak irakurtzeko hainbat aplikazio. Askotan "app" batzuk e-maila eskatu egiten dute fidagarritasuna handiagotzeko.

2011an munduan 1.4 bilioi email erabiltaile zeuden eta egunero spamik gabeko 50 bilioi e-mail bidaltzen ziren.

Mezuaren idazketa

Bi ordenagailu pertsonalen edo ordenagailu zentral baten bi terminalen artean ezin dira mezuak elkartrukatu. Mezuak postontzi batean artxibatzen dira (mezuak bidaltzeko era azkar bat). Pertsona batek posta elektroniko bat idaztea erabakitzen duenean, bere programak (edo web postak) gutxienez hiru gauza eskatuko dizkio:

• Hartzailea: mezua jaso duen posta helbide bat edo gehiago.
• Gaia: hartzaileak korreoa ireki baino lehen mezuan ikusiko duenaren laburpena.
• Mezua: Testua bakarrik izan ahal da, formatua eduki dezake eta ez du tamaina maximorik.

Gainera, fitxategiak gehitzeko aukera ematen du edozein motako datu informatikoak bidaltzeko aukera emanez.

Mezuaren hartzailea zehazteko, hartzailearen posta helbidea idazten da interfazearen Nori izeneko eremuan (ikusi goiko irudia). Hartzaile bat baino gehiago egotekotan, hartzaile guztien posta helbideak idatzi behar dira, koma edo puntu eta komaz banatuta.

Nori eremuaz aparte, CC eta CCO eremuak existitzen dira. Eremu hauek hautazkoak dira eta mezuaren kopiak bidaltzeko balio dute:

• CC eremua (Ikatzezko kopia): eremu honetan idazten diren helbideak mezua jasoko dute baina haiek hartzaile nagusia ez direla ikusiko dute. Aldi berean, mezua jasotzen duen edonork ikusi dezake CC eremua, hau da, mezua jaso duen edonork ikusi dezake CC zerrendan dauden helbideek mezua jaso dutela.
• CCO eremua (Ikatzezko kopia ezkutua): eremu honetan idazten diren helbideek mezua jasoko dute, haiek hartzaile nagusia ez izan arren. Kasu honetan, CC eremuaren kontrakoa da, mezua jasotzen duen inork ezin duelako eremu hau ikusi, hau da, CCO zerrendan dauden helbideek mezua jaso dutela ez dute jakingo.

Adibidez: Anak mezu bat bidaltzen dio Beari (bere irakasleari), lan bat bidaltzeko. Carlosek eta Davidek ,Anaren taldekideek, mezuaren kopia bat jaso nahi dute lana ondo bidali dela egiaztatzeko, beraz, Anak CC eremuan gehitzen ditu Daviden eta Carlosen helbideak. Azkenik, demagun Anaren nebak lana ikustea nahiko lukela, baina ez da taldearen parte, beraz Anak bere nebaren helbidea CCO eremuan gehituko du. Modu horretan, bere nebak kopia bat jasoko du eta taldeko beste partaide guztiek ez dute jakingo kopia jaso duela.

Orduan:

• Beak berari zuzendutako mezua jasotzen du (Nori eremuan bere helbidea agertzen delako), aldi berean, ikusten du Carlosek eta Davidek kopia bat jaso dutela (CC eremuan daudelako).
• Carlosek berari zuzenduta ez dagoen mezu bat jasotzen du (CC eremuan dagoelako eta hartzaile nagusia Bea delako).
• David Carlosen egoera berdinean dago.
• Anaren nebak mezua jasotzen du eta hurrengoa ikusten du: Beakhartzaile nagusia dela (Nori eremuan dagoelako). Davidek eta Carlosek kopia bat jaso dutela ikusten du (CC eremua). Azkenik suposatzen du Anak mezua bidali diola bere helbidea CCO eremuan gehituz.
• Reply-To eremua (erantzun). Igorleak erantzuna non jaso nahi duen adierazten duen eremua. Oso erabilgarria da igorleak kontu bat baino gehiago daukanean.
• Data eremua (mezuaren ordua eta eguna) Mezua bidali zen momentuko ordua eta eguna. Igorlea den sistemak ordu eta egun okerrak konfiguratuta baditu, akatsak sor daitezke eremu honetan.

Garrantzia gutxiago duten beste eremu batzuk:

• Igorlea (sender): mezua bidaltzen duen sistema edo pertsona.
• Hartzaileak (Received): Mezua garraiatu duten MTAen zerrenda
• Mezu identifikatzailea (Message-Id): Mezua identifikatzen duen zenbaki bakarra.
• In-Reply-To: erantzun mezuaren identifikatzailea.
• Erreferentziak (References): Mezuaren beste id-ak.
• Keywords: Erabiltzailearen gako hitzak.
• X-Erabiltzaile: Erabiltzaileak definitutakoak.

Mezuaren goiburua normalean laburtuta adierazten da. Xehaztasun guztiak ikusteko, goiburua zabaldu bakarrik egin behar da.

Posta baten bidalketa prozesua

Posta elektronikoaren goiburua

Erabiltzaileak nahi badu, bidaltzen dituen mezuak gorde ahal ditu bere ordenagailuan, era automatiko edo eskuzko era batean. Gordetako mezuak bidalitako mezuei erreserbatutako direktorio batean gordeta geratzen dira.

Mezuen harrera

Pertsona batek mezu bat jasotzen duenean, mezu horren laburpen bat ikusi ahal du sarrera ontzia deritzogun karpetan. Laburpen honetan hurrengoa ikusiko du:

• Igorlea (From:-ingelesez-): eremu honek nork bidaltzen duen mezua adierazten du. Igorlearen izena, posta helbidea edo ezizena bistaratuko da. Igorleak bere posta elektronikoa konfiguratu ez badu, posta elektronikoaren helbidea soilik ikusiko da.
• Gaia: eremu honetan mezuaren laburpen bat ikusten da. Igorleak eremu hau hutsik uzten badu eremu honetan gai gabe motako mezu bat ager liteke.
  • Mezua beste mezu baten erantzuna bada, gaia RE: edo Re: (erantzuna edo Reply -ingelesez- laburdura) letrekin hasten da. Hala ere, mezuaren jatorriaren arabera beste laburdura batzuk ager litezke, An: (antwort hitz alemanetik) adibidez.
  • Mezua berbidalketa bat bada, gaia RV: (reenviar -gazteleraz-) edo Fwd: (forward -ingelesez-) letrekin hasten da.
• Data: eremu honek mezua noiz bidali den edo mezua noiz heldu den adierazten du. Eremu hau ordezkatzen dituen bi eremu egon daitezke, bata mezua noiz bidali den adierazten duena eta bestea mezua noiz jaso den adierazten duena.

Gainera beste eremu batzuk ager litezke:

• Tamaina: mezuaren eta honen barruan egon daitezkeen fitxategien tamaina adierazten duen eremua da.
• Hartzaileak (edo Nori: edo To:-ingelesez-): mezua nori bidali den adierazten du.
• Erantsitako datuak: marka bat agertzen bada ( normalen klip bat), mezua erantsitako fitxategiekin batera bidali dela esan nahi du.
• Lehentasuna: hartzaileak mezuari jarritako lehentasuna adierazten du (lehentasun handia harridura-marka batekin adierazten da, lehentasun txikia beherantz begira dagoen gezi batekin adierazten da eta lehentasun ertaina ez da adierazten).
• Jarraipen marka: aktibatuta badago ( adibidez bandera batekin) mezua kontuan hartu behar dela esan nahi du (aldez aurretik mezua jaso duen pertsonak markatu egin du).
• Ikuskatu edo alde batera utzi: eremu honetan klik bat eginez mezua markatu daiteke mezua ikuskatzeko. Bi klik eginez, mezua alde batera uzteko markatu dezakegu. Hiru klik eginez, hasierako egoerara bueltatzen gara.
• Kontua: Posta bezero bat erabiltzen badugu eta honetan kontu bat baino gehiago konfiguratzen badugu, konfiguratutako zein kontura ailegatu den mezua adierazten du eremu honek.
• Mezuaren lehenengo hitzak.

Oraindik irakurri gabe ditugun mezuak letra lodiz adierazten dira eta behin irakurrita letra arruntez adierazten dira. Batzuetan mezu hauek aukeratzerakoan (mezua ireki gabe) hauen aurrebista bat ikus dezakegu.

Hartzaileak mezua irakurri nahi badu normalean mezuan bi klik egin behar ditu. Orduan, hartzaileak mezuaren goiburua eta mezuaren edukia ikusi ahal izango ditu. Fitxategiak badaude, goiburuaren edo mezuaren edukiaren ondoren agertzen dira.

Behin hartzaileak mezua jaso eta ireki duenean, hainbat gauza egin dezake. Aukera posibleak:

• Erantzun: jasotako mezuaren igorleari erantzun (pertsona bakarra) edo guztiei erantzun, igorleari eta CC eremuan dauden helbideei erantzun.
• Berbidali: jasotako mezua igorlea ez den beste pertsona bati bidali. Berbidalitako mezua editatu ahal da.
• Zabor posta edo Spam: jasotako mezua beste ontzi batean gorde. Ontzi horretan jaso nahi ez ditugun mezuak gordetzen dira. Posta-bezeroak konfiguratu daiteke mezuak zuzenean spam ontzira bidaltzeko.
• Artxibatu: mezua ordenagailuan gorde, modu honetan mezua kontsultatu ahal izango dugu edonoiz. Normalean, posta-bezeroak automatikoki artxibatzen ditu jasotako mezuak.
• Ezabatu: Mezua ezabatutako elementuetako karpetara bidaltzen da.
• Karpetaz mugitu: sistema batzuek mezuak katalogatzea ahalbidetzen dute, mezuak karpeta desberdinetan gordetzeko aukera emanez.

E-mail zerbitzariak

Gaur egun dohainik aurkitu ditzakegun zuzkitzaileen artean honako hauek ditugu:

• Gmail: webmail, POP3 eta IMAP
• Outlook.com: webmail eta POP3
• Yahoo! Mail: webmail eta POP3 honek publizitatea daukate.

Zerbitzu berezi batzuk daude, Mailnator da horren adibide. Iraungarritasun epea daukaten kontuak eskaintzen dituzte, hauek ez dute erregistrotik behar.

Ikus, gainera

• Internet
• Web 2.0
• Webmail
• IMAP
• Domeinu