Egutegi gregoriano: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

06:14, 18 otsaila 2019ko berrikusketa

Gregorio XIII.aren *Inter gravissimas* buldaren lehen orrialdea.

Egutegi gregorianoa^[1] —gregoriotar egutegia^[2] ere deitua— nazioartean onartutako^[3] egutegi zibila da. Aloysius Lilius doktore calabriarrak proposatu zuen lehen aldiz eta Gregorio XIII.a aita santuak dekretatu zuen Inter gravissimas buldaren bitartez, 1582ko otsailaren 24an. Horregatik darama haren izena.

Juliotar egutegiaren erreforma da, lau urteko ziklo erregularra ezarri baitzuen bisurteak erabiliz. Bisurteetan egun bat gehitzen da, otsailaren 29a, normalean 28 egun dituena. Hau da araua: Urte bat 4rekin zatigarria bada bisurtea da, 100ekin zatigarriak badira ez da bisurtea, baina 400ekin bai. Adibidez 1900 ez da bisurtea, baina 2000 bai. Gregorioren buldak ez zuen urteak izendatzeko sistema ezarri, baina aurreko sistemari eutsi zion, hau da, Jesukristoren tradiziozko jaiotzaren urtetik aurrera. Horregatik urteak ematean Kristo ondoren (K. o.) eta Kristo aurretik (K. a.) erabiltzen da.

Ezaugarriak

Eguzki-egutegi gregorianoa aritmetikoa da. Oinarrizko banakoa eguna da, urteak eratzeko 365 edo 366 eguneko taldetan antolatuz. Egutegi sistema hau 146.097 urtero guztiz errepikatzen da, zazpi eguneko 20.871 aste edo 400 urte eratuz. 400 hauetatik 303 urtek 365 egun dituzte eta 97 urtek (bisurteek) 366 egun. Horrela, batez besteko urtearen iraupena 365,2425 da, edo 365 egun, 5 ordu, 49 minutu eta 12 segundo.

Egutegi gregorianoa 12 hilabetetan banatzen da, iraupen irregularrekoak:

Zk.	Izena	Egunak
1	Urtarrila	31
2	Otsaila	28 edo 29
3	Martxoa	31
4	Apirila	30
5	Maiatza	31
6	Ekaina	30
7	Uztaila	31
8	Abuztua	31
9	Iraila	30
10	Urria	31
11	Azaroa	30
12	Abendua	31

Data bat guztiz definitzeko urtea, hilabetea eta eguna behar dira.

Egutegiaren ezarpena

Gregorioren aitasantutza hasieratik proposatua eta Ingalaterrak onartua kontzilio ekumeniko batean, Aita Santuak ezartzea erabaki zuenean egutegi honek gregoriano izena hartu zuen. Hasiera batean hainbat herrialdek uko egin zioten arrazoi erlijioso edo politikoengatik (protestanteen eta katolikoen arteko gatazka, ortodoxoen oniritzia urteen kontaketan baina ez egunen lerratzean). Horregatik, indarrean gutxinaka ezartzen joan zen:

1582 (urria) : Italia, Portugal (Brasil koloniarekin) eta Espainian (kolonietan bi urtez)
1582 (amaiera) : Frantzia, Austria eta Polonian
1583-1590 : Erdialdeko Europa ez-luteranoan
1600 : Eskozian
1610 : Polonia iparraldean
1648 : Alsazian
1700 : Islandia eta Groenlandian
1752 : Erresuma Batuan
1753 : Suedian
1872 : Albanian
1873 : Japonian
1895 : Korean
1912 : Taiwanen
1915 : Lituania eta Estonian
1916 : Bulgarian
1918 : tsarren inperio ortodoxotik eratorritako herrialde gehienetan, Errusia, Bielorrusia, Moldavia, Ukraina, Georgia, Armenia, Azerbaijan, eta Erdialdeko Asiako herrialdeetan, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadjikistan, Kirgizistan, Kazakhstanen
1919-1920 : Errumanian
1924 : Grezian
1927 : Turkian
XX. mendean : Afrika mendebalde, erdialde eta hegoaldean

Egutegi gregorianoa beste egutegi batekin batera erabiltzen dituzten estatuak hauek dira:

Afrika Iparraldekoak: Aljeria, Maroko, Tunisia, Mauritania, Libia, Egipto, Sudan, Eritrea,
Ekialde Hurbilekoak: Palestina, Israel, Jordania, Siria, Irak, Kuwait, Oman, Yemen, Qatar,
Asiako herrialde handiak: Vietnam, Txinako Herri Errepublika, Taiwan, India, Birmania, Thailandia, Kanputxea, Mongolia, Nepal.

Egutegi gregorianoa erabiltzen ez duten munduko estatu bakarrak dira Saudi Arabia, Iran, Afganistan, Pakistan eta Etiopia.

Egutegi gregorianoaren eta juliotarraren arteko aldeak, datei dagokienez

Gregoriano-juliotar baliokidetasuna.
Gregorianoko tartea	Juliotarreko tartea	Aldea
1582ko urriaren 15etik 1700eko otsailaren 28ra	1582ko urriaren 5etik 1700eko otsailaren 18ra	10 egun
1700eko martxoaren 1etik 1800eko otsailaren 28ra	1700eko otsailaren 19tik 1800eko otsailaren 17ra	11 egun
1800eko martxoaren 1etik 1900eko otsailaren 28ra	1800eko otsailaren 18tik 1900eko otsailaren 16ra	12 egun
1900eko martxoaren 1etik 2100eko otsailaren 28ra	1900eko otsailaren 17tik 2100eko otsailaren 15era	13 egun
2100eko martxoaren 1etik 2200eko otsailaren 28ra	2100eko otsailaren 16tik 2200eko otsailaren 14ra	14 egun

Ikus, gainera

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia: Hiztegi Batua
↑ Gregoriotar ageri da Elhuyar hiztegietan eta Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak (Eusko Jaurlaritza). Hala ere, euskarazko zenbait testutan gregoriar ageri da.
↑ Datak eta denbora adierazteko nazioarteko estandarrak (ISO 8601) egutegi gregorianoa erabiltzen du (3.2.1. atala).

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Egutegi gregoriano

[1] Euskaltzaindia: Hiztegi Batua

[2] Gregoriotar ageri da Elhuyar hiztegietan eta Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak (Eusko Jaurlaritza). Hala ere, euskarazko zenbait testutan gregoriar ageri da.

[3] Datak eta denbora adierazteko nazioarteko estandarrak (ISO 8601) egutegi gregorianoa erabiltzen du (3.2.1. atala).

[1]

[2]

[3]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-[[Fitxategi:Inter-grav.jpg|right|250px|thumb|<small>[[Gregorio XIII.a]]ren ''Inter gravissimas'' [[bulda]]ren lehen orrialdea.</small>]]
+[[Fitxategi:Inter-grav.jpg|eskuinera|250px|thumb|<small>[[Gregorio XIII.a]]ren ''Inter gravissimas'' [[bulda]]ren lehen orrialdea.</small>]]
 '''Egutegi gregorianoa'''<ref>Euskaltzaindia: ''[[Hiztegi Batua]]''</ref> —''gregoriotar egutegia''<ref>''Gregoriotar'' ageri da [http://www.euskara.euskadi.net/r59-15172x/eu/hizt_el/index.asp Elhuyar] hiztegietan eta [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-euskcont/es/contenidos/informacion/dih/es_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak] (Eusko Jaurlaritza). Hala ere, euskarazko zenbait testutan ''gregoriar'' ageri da.</ref> ere deitua— nazioartean onartutako<ref>Datak eta denbora adierazteko nazioarteko estandarrak ([[ISO 8601]]) egutegi gregorianoa erabiltzen du (3.2.1. atala).</ref> [[egutegi]] zibila da. [[Aloysius Lilius]] doktore [[calabria]]rrak proposatu zuen lehen aldiz eta [[Gregorio XIII.a]] [[aita santu]]ak dekretatu zuen ''Inter gravissimas'' [[bulda]]ren bitartez, [[1582]]ko otsailaren 24an. Horregatik darama haren izena.
@@ 5. lerroa: / 5. lerroa: @@
 == Ezaugarriak ==
 Eguzki-egutegi gregorianoa [[aritmetika|aritmetikoa]] da. Oinarrizko banakoa [[egun]]a da, urteak eratzeko 365 edo 366 eguneko taldetan antolatuz. Egutegi sistema hau 146.097 urtero guztiz errepikatzen da, zazpi eguneko 20.871 aste edo 400 urte eratuz. 400 hauetatik 303 urtek 365 egun dituzte eta 97 urtek (bisurteek) 366 egun. Horrela, batez besteko urtearen iraupena 365,2425 da, edo 365 egun, 5 ordu, 49 minutu eta 12 segundo.
 Egutegi gregorianoa 12 [[hilabete]]tan banatzen da, iraupen irregularrekoak:
@@ 40. lerroa: / 40. lerroa: @@
 == Egutegiaren ezarpena ==
-[[Fitxategi:Pope Gregory XIII.jpg|right|250px|thumb|<small>[[Gregorio XIII.a]], [[XVII. mende]] hasierako [[irarlan]] batean.</small>]]
+[[Fitxategi:Pope Gregory XIII.jpg|eskuinera|250px|thumb|<small>[[Gregorio XIII.a]], [[XVII. mende]] hasierako [[irarlan]] batean.</small>]]
 Gregorioren aitasantutza hasieratik proposatua eta [[Ingalaterra]]k onartua [[kontzilio]] ekumeniko batean, Aita Santuak ezartzea erabaki zuenean egutegi honek ''gregoriano'' izena hartu zuen. Hasiera batean hainbat herrialdek uko egin zioten arrazoi erlijioso edo politikoengatik ([[erreforma protestantea|protestanteen]] eta [[katolizismo|katolikoen]] arteko gatazka, ortodoxoen oniritzia urteen kontaketan baina ez egunen lerratzean). Horregatik, indarrean gutxinaka ezartzen joan zen:
@@ 50. lerroa: / 50. lerroa: @@
 * [[1648]] : [[Alsazia]]n
 * [[1700]] : [[Islandia]] eta [[Groenlandia]]n
 * [[1752]] : [[Erresuma Batua]]n
 * [[1753]] : [[Suedia]]n
 * [[1872]] : [[Albania]]n
@@ 107. lerroa: / 107. lerroa: @@
 {{commonskat}}
 [[Kategoria:Egutegia]]