Jasangarritasun: berrikuspenen arteko aldeak
tNo edit summary |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
[[ |
[[Fitxategi:North America from low orbiting satellite Suomi NPP.jpg|thumb|alt=Lurra, espaziotik ikusia.|Sostengagarritasuna lortuz gero, [[Lurra]]k giza bizitza sostengatzen jarraitu ahalko du.]] |
||
[[Ekologia]]n, '''jasangarritasuna''', '''iraunkortasuna''' edo '''sostengagarritasuna''' sistema biologikoak aniztasunez eta produktibo mantentzeko ahalmena da. Bizi luzeko hezegune eta basoak dira sistema biologiko jasangarrien adibide garbia. Definizio orokorragoa hartuta, jasangarritasuna sistemen eta prozesuen irauteko ahalmenari ere esaten zaio. Jasangarritasuna antolatzeko printzipioa berez garapen jasangarria da. Azken honek lau domeinu lotzen ditu; ekologia, ekonomia, politika eta kultura. [[Jasangarritasunaren zientzia]] arduratzen da [[garapen iraunkor|garapen jasangarria]] eta [[ingurumen]]a aztertzeaz. |
[[Ekologia]]n, '''jasangarritasuna''', '''iraunkortasuna''' edo '''sostengagarritasuna''' sistema biologikoak aniztasunez eta produktibo mantentzeko ahalmena da. Bizi luzeko hezegune eta basoak dira sistema biologiko jasangarrien adibide garbia. Definizio orokorragoa hartuta, jasangarritasuna sistemen eta prozesuen irauteko ahalmenari ere esaten zaio. Jasangarritasuna antolatzeko printzipioa berez garapen jasangarria da. Azken honek lau domeinu lotzen ditu; ekologia, ekonomia, politika eta kultura. [[Jasangarritasunaren zientzia]] arduratzen da [[garapen iraunkor|garapen jasangarria]] eta [[ingurumen]]a aztertzeaz. |
||
==Definizioa== |
== Definizioa == |
||
Jasangarritasun [[izen]]a ''jasan'' [[aditz]]etik eratorria da, ''-garri'' [[atzizki]]a gehituaz jasateko ahalmena azaltzeko sortua. [[Ingeles]]ez sortutako ''sustainability'' kontzeptuaren itzulpen gisa eman zen. Bestalde, jasangarritasun izenarekin batera, iraunkortasun eta sostengagarritasun ere erabiltzen dira kontzeptu honetarako. |
Jasangarritasun [[izen]]a ''jasan'' [[aditz]]etik eratorria da, ''-garri'' [[atzizki]]a gehituaz jasateko ahalmena azaltzeko sortua. [[Ingeles]]ez sortutako ''sustainability'' kontzeptuaren itzulpen gisa eman zen. Bestalde, jasangarritasun izenarekin batera, iraunkortasun eta sostengagarritasun ere erabiltzen dira kontzeptu honetarako. |
||
| 8. lerroa: | 8. lerroa: | ||
{{zuzendu | data = 2014ko abenduaren 21az | zatia = Hemendik aurrera, artikulu}} |
{{zuzendu | data = 2014ko abenduaren 21az | zatia = Hemendik aurrera, artikulu}} |
||
==Jasangarritasunaren hiru zutarriak== |
== Jasangarritasunaren hiru zutarriak == |
||
2005eko Giza Garapenari buruzko Munduko Goi Bilerak garapen jasangarriaren helburu eta jomugak identifikatu zituzten, esaterako, garapen ekonomikoa, giza garapena eta ingurumenaren babesa. Ikuspuntu hau elipsez osatutako diagrama sinpleez adierazten da, non hiru elipseak gainjarriz hiru pilareak batera eta sistema baten barne bezala ulertu behar direla azaltzen den. |
2005eko Giza Garapenari buruzko Munduko Goi Bilerak garapen jasangarriaren helburu eta jomugak identifikatu zituzten, esaterako, garapen ekonomikoa, giza garapena eta ingurumenaren babesa. Ikuspuntu hau elipsez osatutako diagrama sinpleez adierazten da, non hiru elipseak gainjarriz hiru pilareak batera eta sistema baten barne bezala ulertu behar direla azaltzen den. |
||
==Historia== |
== Historia == |
||
Jasangarritasunaren historiak antzinako gizartetik, egungo gizartearen menpe dagoen sistema ekologikoa irudikatzen du. Historia, beraz, gizarte mota baten zonaldekako arrakastaz ezaugarritzen da. Nagusiki, krisialdiak jasan dituen eta hauek ebatzi dituzten produkzioaz, jasangarritasunaz batzuetan eta hau gabe beste batzuetan. Hala, jasangarritasuna ez da historikoki helburu bat izan, nahigabeko ondorio bat baizik. |
Jasangarritasunaren historiak antzinako gizartetik, egungo gizartearen menpe dagoen sistema ekologikoa irudikatzen du. Historia, beraz, gizarte mota baten zonaldekako arrakastaz ezaugarritzen da. Nagusiki, krisialdiak jasan dituen eta hauek ebatzi dituzten produkzioaz, jasangarritasunaz batzuetan eta hau gabe beste batzuetan. Hala, jasangarritasuna ez da historikoki helburu bat izan, nahigabeko ondorio bat baizik. |
||
[[ |
[[Fitxategi:Jasangarritasuna eta ingurumena.jpg|thumb|Ehunekotan azalduak jasangarritasunaren eustea eta gizarteak inguruarekiko izandako kezka historian. Aditu, antzinaroko kezkak soilik uztaren beharraren ondorioa zela eta XXI. mendeko kezkak jasangarritasun kontzeptua jasotzen duela.]] |
||
Antzinako zibilizazioetan suaren erabilerak eta jaki espezifiko batzuen nahiak landare eta animalien komunitateen bizi naturalak aldatzen zituzten. Duela 8.000-10.000 urte laborantza komunitateak azaldu ziren, ingurugiroaren dependentzia altuaz, baina jadanik euren bizi sistema sortuz, hau da, iraunkortasun egitura bat sortuz. |
Antzinako zibilizazioetan suaren erabilerak eta jaki espezifiko batzuen nahiak landare eta animalien komunitateen bizi naturalak aldatzen zituzten. Duela 8.000-10.000 urte laborantza komunitateak azaldu ziren, ingurugiroaren dependentzia altuaz, baina jadanik euren bizi sistema sortuz, hau da, iraunkortasun egitura bat sortuz. |
||
Geroztik mendebaldeko industria iraultza azaldu zen, [[XVIII. mendea|XVIII.]] eta [[XIX. mendea|XIX. mende]]<nowiki/>etan, hazkuntza gradualaren proportzioa brutalki aldatuz. Produkzioa esponentzialki hazi zen eta honekin batera erregai fuelez lortutako energiaren gastua. Ikatza motorrak eragiteko eta beranduagok, elektrizitatea |
Geroztik mendebaldeko industria iraultza azaldu zen, [[XVIII. mendea|XVIII.]] eta [[XIX. mendea|XIX. mende]]<nowiki/>etan, hazkuntza gradualaren proportzioa brutalki aldatuz. Produkzioa esponentzialki hazi zen eta honekin batera erregai fuelez lortutako energiaren gastua. Ikatza motorrak eragiteko eta beranduagok, elektrizitatea sortzeko botere oinarri bezala erabiltzen zen. Medikuntza sistema berriak eta garatutako tratamendu berriek gizartea gaixotasunetatik babesten zuten. Bide horretan, munduak bere beharrak aski ase zitzakeen, baina ez zn gerora gertatu zitekeenari erreparatzen; jasangarritasunaren oinarria aputzen hasi zen. |
||
[[XX. mendea|XX. mende]] erdialdera, jasangarritasunaren aldeko mugimenduak munduari ezagutarazi zion bazeudela ingurugiroarekin lotutako kostoak, jasotako onura materialei lotuak. Erantzukizunaren ideia pizten zen, nahiz eta askoren gustokoa ez izan. Hala ere, XX. mendean zehar ingurugiroaren arazoek eskala global bat hartu zuten, [[1973]] eta [[1979]]<nowiki/>ko energi krisiak igaro ziren eta garbi geratu zen gizarte globala energia berriztaezinen menpeko bihurtu zela. |
[[XX. mendea|XX. mende]] erdialdera, jasangarritasunaren aldeko mugimenduak munduari ezagutarazi zion bazeudela ingurugiroarekin lotutako kostoak, jasotako onura materialei lotuak. Erantzukizunaren ideia pizten zen, nahiz eta askoren gustokoa ez izan. Hala ere, XX. mendean zehar ingurugiroaren arazoek eskala global bat hartu zuten, [[1973]] eta [[1979]]<nowiki/>ko energi krisiak igaro ziren eta garbi geratu zen gizarte globala energia berriztaezinen menpeko bihurtu zela. |
||
[[XXI. mendea]]<nowiki/>n gizartearen kezka zeharo handitu da giza |
[[XXI. mendea]]<nowiki/>n gizartearen kezka zeharo handitu da giza negutegi efektuaren mehatxua (deforestazio eta fuel erregaien erretzearen ondorioa) nabaritzen hasia baita. |
||
=Printzipio eta kontzeptuak= |
= Printzipio eta kontzeptuak = |
||
Jasangarritasunaren bilbadura analitikoak hainbat diziplina eta esparru konektatzen ditu, Jasangarritasun Zientzia ere definitu duen arte. |
Jasangarritasunaren bilbadura analitikoak hainbat diziplina eta esparru konektatzen ditu, Jasangarritasun Zientzia ere definitu duen arte. |
||
==Eskala eta testuingurua== |
== Eskala eta testuingurua == |
||
Jasangarritasuna eskala anitzetan aztertzen da, denboran eta espazioan eta ingurugiroa, gizartea edo antolakuntza ekonomikoa jasotzen ditu. |
Jasangarritasuna eskala anitzetan aztertzen da, denboran eta espazioan eta ingurugiroa, gizartea edo antolakuntza ekonomikoa jasotzen ditu. |
||
== Kanpo loturak == |
== Kanpo loturak == |
||
18:28, 23 otsaila 2019ko berrikusketa
Ekologian, jasangarritasuna, iraunkortasuna edo sostengagarritasuna sistema biologikoak aniztasunez eta produktibo mantentzeko ahalmena da. Bizi luzeko hezegune eta basoak dira sistema biologiko jasangarrien adibide garbia. Definizio orokorragoa hartuta, jasangarritasuna sistemen eta prozesuen irauteko ahalmenari ere esaten zaio. Jasangarritasuna antolatzeko printzipioa berez garapen jasangarria da. Azken honek lau domeinu lotzen ditu; ekologia, ekonomia, politika eta kultura. Jasangarritasunaren zientzia arduratzen da garapen jasangarria eta ingurumena aztertzeaz.
Definizioa
Jasangarritasun izena jasan aditzetik eratorria da, -garri atzizkia gehituaz jasateko ahalmena azaltzeko sortua. Ingelesez sortutako sustainability kontzeptuaren itzulpen gisa eman zen. Bestalde, jasangarritasun izenarekin batera, iraunkortasun eta sostengagarritasun ere erabiltzen dira kontzeptu honetarako.
1980ko hamarkadatik gaur egunera, jasangarritasun kontzeptuaren erabilera giza jasangarritasunera edo Lur planetaren jasangarritasunera mugatuz joan da, eta horren ondorioz jasangarritasuna garapen iraunkorra kontzeptuaren partetzat erabili ohi da. Garapen iraunkorra 1987ko martxoak 20an definitu zuen Nazio Batuetako Brundtland Batzordeak, honela: «garapen iraunkorra da etorkizuneko belaunaldiek beren beharrak ase ahal izatea arriskuan jarri gabe egungo beharrak asetzen dituen garapena».
 |
Hemendik aurrera, artikulu honek eduki, gramatika, hiztegi edota ortografia akatsak ditu. Lagundu nahi baduzu, zuzendu ezazu.
|
Jasangarritasunaren hiru zutarriak
2005eko Giza Garapenari buruzko Munduko Goi Bilerak garapen jasangarriaren helburu eta jomugak identifikatu zituzten, esaterako, garapen ekonomikoa, giza garapena eta ingurumenaren babesa. Ikuspuntu hau elipsez osatutako diagrama sinpleez adierazten da, non hiru elipseak gainjarriz hiru pilareak batera eta sistema baten barne bezala ulertu behar direla azaltzen den.
Historia
Jasangarritasunaren historiak antzinako gizartetik, egungo gizartearen menpe dagoen sistema ekologikoa irudikatzen du. Historia, beraz, gizarte mota baten zonaldekako arrakastaz ezaugarritzen da. Nagusiki, krisialdiak jasan dituen eta hauek ebatzi dituzten produkzioaz, jasangarritasunaz batzuetan eta hau gabe beste batzuetan. Hala, jasangarritasuna ez da historikoki helburu bat izan, nahigabeko ondorio bat baizik.
Antzinako zibilizazioetan suaren erabilerak eta jaki espezifiko batzuen nahiak landare eta animalien komunitateen bizi naturalak aldatzen zituzten. Duela 8.000-10.000 urte laborantza komunitateak azaldu ziren, ingurugiroaren dependentzia altuaz, baina jadanik euren bizi sistema sortuz, hau da, iraunkortasun egitura bat sortuz.
Geroztik mendebaldeko industria iraultza azaldu zen, XVIII. eta XIX. mendeetan, hazkuntza gradualaren proportzioa brutalki aldatuz. Produkzioa esponentzialki hazi zen eta honekin batera erregai fuelez lortutako energiaren gastua. Ikatza motorrak eragiteko eta beranduagok, elektrizitatea sortzeko botere oinarri bezala erabiltzen zen. Medikuntza sistema berriak eta garatutako tratamendu berriek gizartea gaixotasunetatik babesten zuten. Bide horretan, munduak bere beharrak aski ase zitzakeen, baina ez zn gerora gertatu zitekeenari erreparatzen; jasangarritasunaren oinarria aputzen hasi zen.
XX. mende erdialdera, jasangarritasunaren aldeko mugimenduak munduari ezagutarazi zion bazeudela ingurugiroarekin lotutako kostoak, jasotako onura materialei lotuak. Erantzukizunaren ideia pizten zen, nahiz eta askoren gustokoa ez izan. Hala ere, XX. mendean zehar ingurugiroaren arazoek eskala global bat hartu zuten, 1973 eta 1979ko energi krisiak igaro ziren eta garbi geratu zen gizarte globala energia berriztaezinen menpeko bihurtu zela.
XXI. mendean gizartearen kezka zeharo handitu da giza negutegi efektuaren mehatxua (deforestazio eta fuel erregaien erretzearen ondorioa) nabaritzen hasia baita.
Printzipio eta kontzeptuak
Jasangarritasunaren bilbadura analitikoak hainbat diziplina eta esparru konektatzen ditu, Jasangarritasun Zientzia ere definitu duen arte.
Eskala eta testuingurua
Jasangarritasuna eskala anitzetan aztertzen da, denboran eta espazioan eta ingurugiroa, gizartea edo antolakuntza ekonomikoa jasotzen ditu.
Kanpo loturak
- Jasangarritasuna, Gizapedian.