Tiziano: berrikuspenen arteko aldeak

Tiziano
	; Irudi gehiago
ganberako margolari	;
ganberako margolari
Bizitza
Jaiotza	Pieve di Cadore, 1478/1490
Herrialdea	Veneziako Errepublika
Heriotza	Venezia, 1576ko abuztuaren 27a (85/86 urte)
Hobiratze lekua	Santa Maria Gloriosa dei Frari (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: izurri bubonikoa
Familia
Aita	Gregorio Vecellio
Ezkontidea(k)	Cecilia Soldano (1525 (egutegi gregorianoa) - 1530eko abuztuaren 6a (egutegi gregorianoa))
Seme-alabak	ikusi Orazio Vecellio; Tizianello (en) ; Lavinia Vecellio;
Anai-arrebak	ikusi Francesco Vecellio (en) ; Tommaso Vecellio;
Leinua	Vecellio familia
Hezkuntza
Hizkuntzak	italiera
Irakaslea(k)	Giovanni Bellini; Gentile Bellini
Ikaslea(k)	ikusi Tintoretto; Simone Peterzano; Marco Vecellio; Thierry Barentz; Orazio Vecellio;
Jarduerak
Jarduerak	margolaria, marrazkilaria, arkitektura proiektuen marrazkilaria eta grabatzailea
Lantokia(k)	Venezia; Padua; Milan; Erroma; Florentzia; Augsburg eta Augsburg
Lan nabarmenak	ikusi Emakumea ispiluarekin; Kristo arantzaz koroatua; Andre Maria untxiarekin; Urbinoko Venus; Karlos V.a Mühlbergen; Pope Paul III and His Grandsons (en) ; Tarquin and Lucretia (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Order of the Golden Spur ;
Kidetza	Accademia delle Arti del Disegno (en)
Mugimendua	Veneziako eskola; Goi Pizkundea
Izengoitia(k)	Veccellio, Tiziano
Genero artistikoa	erretratua; margolaritza erlijiosoa; margolaritza mitologikoa; biluzia; margolaritza historikoa; erretratua
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

17:54, 8 maiatza 2019ko berrikusketa

Tiziano Vecellio edo Tiziano Vecelli (Pieve di Cadore, Veneziako Errepublika, gaur egun Bellunoko probintzia, Italia, 1478/1490 - Venezia, Veneziako Errepublika, 1576ko abuztuaren 27a), oro har Tiziano^[1] izenaz ezaguna, Pizkundeko italiar margolaria izan zen, veneziar eskolako maisu nagusietako bat, handiena batzuen ustez. Esate baterako, Gian Paolo Lomazzo arte-teorialariak, 1590ean, «izar arteko eguzkia» izan zela idatzi zuen^[2].

Tizianok erretratuak, paisaiak, mitologia eszenak edota erlijio gaiak margotzeko gaitasuna izan zuen. Berrogei urterekin hil balitz ere, bere garaian eragin handiena izan zuen artistatzat joko zen. Ibilbide luze eta zabala izan zuen, eta bere margokerak oso aldi ezberdinak izan zituen. Dena dela, hark erabili zituen kolore bizi eta argiak, pintzelkada arinak eta modulazio kromatikoaren leuntasunak ez dute aurrekaririk Mendebaldeko artearen historian.

Bizitza

Tiziano Vecellio, Veneziako XVI. mendeko arte testuinguruko pintorerik garrantzitsuenetarikoa izan zen; familia aberats batean jaio zen, bere gurasoek goi mailako lanpostua zuten, baina bere arbasoetatik bat bera ere ez zen artista izan. Datu hau garrantzitsua da; izan ere, errenazimenduko artista gehienak, bere arbaso artisten ondorengotzarekin jarraitzeko dedikatu ziren artera.^[3] Estilistikoki etapa ezberdinak izan zituen, eboluzio sakona pairatzen duelarik bere arteak. Orohar garaiko tradizooan oso oinarrituta sortzen zuen artista izan arren haren berrikuntza eta esperimentazioak ere bideratu zituen, batez ere pintura barrokoa aurreratuz. Tiziano 1576ko abuztuak 27an hil zen, XVI. mendean Venezia garaira arte emandako peste epidemia handienak jotzen zuelarik.^[4] Errenazimendua, XV. eta XVI. mendeetan zehar garatutako arte estiloa izanda, Florentzian sortuko da eta Europan zehar garaian emango diren merkataritza zein politika harremanei esker zabalduko da ondoren.^[5] Ikusten dugunez, garaiko giro intelektualistak ere eragingo du honetan eta batez ere artistaren funtzioaren oinarrian: Artista ez da artisau soila izango, lan intelektuala ere bada berea (disegnoa edo obraren kontzeptua marraztu eta pentsatzearena), honela garaiko intelektualen zirkuluetan sartuko da, akademiak sortuko dituzte, bertan ikasi eta estilo bat jarraitzeko eta gremioen sistematik aterako dira. Veneziar zonaldean ordea eskola berezi bat sortuko da, berezko ezaugarriekin zeinak Tizianoren obretan islatuta agertuko zaizkigun, garaiko gizarte eta arte munduaren ezaugarri orokorrak bezala.

Lehen urteak

Tiziano Vecellio Pieve di Cadoren jaio zen, 1477 eta 1490 artean. Bederatzi urte zituela jarri zen Venezian bizitzen eta Gentile Belliniren lantokian ikasi zuen ondoren. Hala ere, Giovanni Bellini eta Giorgione izan zituen benetako maisuak.

Hastapenetan Giorgioneren estiloa antzeratu zuen, baina maisuak baino estilo dramatikoago batez eta kolore biziagoak erabiliz, halako sentipen bereziak ernarazten dituzten paisajeak hondotzat harturik. 1510ean Giorgione hil ondoren, maisuak bukatu gabe utzitako lanak bukatzeko ardura hartu zuen, hala nola, Venus lotan eta Zelaiko kontzertua. 1510-1515 bitarteko lanek Giorgioneren formak egiteko modua, baina hobeto eginak, eta Belliniren koloreen garbitasuna eta argitasuna ageri dute. Garai horretakoak dira, adibidez, Egiptoko ihesaldia (1509 aldean Hermitage, San Petersburgo), Paduako Scuola-ko horma-pinturak (1511), Flora (1515 aldean, Uffizi Galeria, Florentzia) eta Maitasun sakratua eta Maitasun profanoa (1515-1516 aldean, Borghese Galeria, Erroma). Azken lan horretan, edertasun klasikoaren ideala oreka formal batekin eta oso kolore argiekin bateratzea lortu zuen pintoreak.

1516an Veneziako Errepublikako pintore izendatu zuten eta urte hartan bertan berealdiko arrakasta izan zuen Jasokundea (Santa Maria dei Frari basilika, Venezia) koadroaz. 1518 eta 1523 bitartean, sentsualismoz eta kolore beroez landuriko mitologia gaiak aurkeztu zituen: Baccanale degli Andrii (1518-1519, Prado, Madril), Bako eta Ariadna (1520-1523, National Gallery, Londres). Mundu zaharreko gai mitologikoak berriro lantzeko eta beste era batera interpretatzeko gaitasuna erakutsi zuen obra horietan, eta nabarmena da arte klasikoak harengan utzi zuen arrastoa. Hala ere, guztiz desberdinak dira Tizianoren Antzinateari buruzko ideia eta bere garaiko beste pintore batzuena (Rafaelena, esate baterako). Tizianoren lanetan mito klasikoen mundua askoz hurbilago dagoela ematen du, hezur-haragizko izakiez osatutako mundu natural batean. Bakanala-ren pertsonaiak ez daude erabat idealizatuak, ez dirudite Rafaelen pertsonaia mitologikoak bezain hotzak.

Mitologiako gaietako pertsonaiak gizaki ezaugarriez azaldu zituen berriro bere Urbinoko Venus (1538, Uffizi Galeria, Florentzia) ospetsu eta sentsualean. Dudarik gabe, Giorgioneren Loak hartutako Venus-a erabili zuen eredutzat, jarrera berean baitago. Baina, Giorgionerena ez bezala, Tizianoren Venus hau denborazko eta materiazko ingurune zehatz batean aurkitzen da, haren begirada sentsuala ikuslearenaren gainean pausatzen da, Giorgioneren irudiaren bakartasun mitikoa hautsiz. Erlijio gaiak ere margotu zituen, modu barnekoi delikatu batez: Andre Maria untxiarekin (1530, Louvre, Paris)^[6].

Rafael hiltzean, bere garaiko erretratugile estimatuena bihurtu zen Tiziano. Lehenbiziko erretratuek, Gizona eskularruarekin izenekoak (1520-1523, Louvre), adibidez, agerian uzten dute haren gaztetako teknikaren aberastasuna, erabiltzen zituen gardentze jokoak eta pintzelkada ikusezinak.

Bigarren aldia: manierismoa

Tizianoren pinturaren hasierako estiloa haren bilakaeraren ondorioz eta egin zizkioten aginduen ondorioz aldatu zen. Izan ere, XVI. mendearen bigarren erdian modan jarri zen manierismoa eta, hortaz, estilo horretan egindako koadroak eskatzen zizkioten. Era horretan, manierismoaren eraginez, gaztetako obren naturalismoa galdu zuen, formen mugimendu handiagoaren eta kromatismo adierazkorragoaren mesedetan.

1545 eta 1546 bitartean, Erroman egon zen. Hango giroak bultzaturik, Paulo III.a eta ilobak (1546, Museo nazionale di Capodimonte, Napoli) egin zuen, manieristen erara, non kolore iradokitzaileak erabiliz ezin hobeki adierazi zuen pertsonaien izaera kontrajarria. Zorroztasun psikologikorako gaitasun bera azaldu zuen, baita ere, Karlos Habsburgokoarentzat egin zituen erretratuetan, batez ere Prado Museoan dagoen Karlos V.a Mühlbergen olioan^[7], heroi mitiko bat ematen baitu. Koadro hori pintatzeko Augsburgora joan zen, eta beste zenbait margolan egin zuen enperadorearen familiarentzat.

Azken aldia

1551tik aurrera, 60 urte baino gehiago zituela, Venezian jarri zen bizitzen, Europako gorte nagusiek eskatutako lanak eginez. 1554-1562 bitartean, Filipe II.a Espainiako erregearentzat lan egin zuen: Danae urrezko euripean (1560-1565, Prado, Madril)^[8], Europaren bahiketa (1559-1562, Isabella Stewart Gardner museoa, Boston)^[9].

Azken aldi honetan adierazpide berriak sortu zituen, estilo berri bat, beraz, eta azkena, kritikak gaztetan bezala lan egiteko ezintasun fisikoaren ondoriotzat hartu zuena. Estilo berri hori, baina, maisuaren heldutasun espiritualaren eta teknikoaren ondorio zen: Tiziano, Pizkundeko pinturaren aldi guztietatik igaro ondoren, pintura barrokoaren hastapenak iragartzen ari zen. Lehenengo zirriborroak zuriz eta lur kolorez egiten zituen, pintzel lodi batez, zuzenean mihisearen gainean. Gero, zati argiak margotzen zituen gorriz, beltzez edo horiz eta, diotenez, irudi perfekto bat egiteko gauza zen lau pintzel ukitu soilekin. Hori egin ondoren, hormaren kontra jartzen zuen koadroa, ez ikusteko, eta beste lan batzuk egiten hasten zen, harik eta, halako batean, bukatu gabe utzitakoa berriro hartu eta bukatzen zuen. Azken ukierak behatzekin ematen zituen.

Tizianok lausogarriak erabiltzen zituen, pintura geruza mehe-mehe eta gardenak -arropak- pintatzeko; haragirako, berriz, pintura opakoa erabiltzen zuen, lodiagoa alde argietan ilunetan baino. Irudien inguruak, ez oso lodiak lan batzuetan, hondo argiagoen bidez nabarmentzen dira. Hostaila bezalako xehetasunak, berriz, kolorezko pintzelkadez margotzen zituen, inpresionisten estiloa gogorarazten duen era batean, ez baitute forma hartzen tarte jakin batetik begiratuta eta ikuslearen erretinan ez bada. Horra aldez aurreko marrazkia eta pintura, behin betiko, berezi ziren unea. Tiziano izan zen hori lortu zuen aurrena, Barrokoko maisu handiak (Rembrandt, Velazquez) baino lehen.

Azken urteetan ilunduz joan ziren Tizianoren pinturak. Joera berri hori Santa Margarita koadroan (1565 aldean, Prado, Madril)^[10] azaldu zuen lehenengo aldiz, eta joera horri eutsi zion hurrengo hamabi urteetan (1565-1576), pintzelkadak sakabanatuz eta formak lausotuz halako giro ilunbetsu batean. Garai horretakoak ditu Prado museoko Autoerretratua (1562 aldean)^[11], Barrokoko obra bat jadanik, eta San Lorentzoren martirioa (1564-1567, El Escorial)^[12].

Bere bizitzaren azkeneko egunak Pietá (1575-1576, Akademiaren Galeria, Venezia) margotzen eman zituen, baina koadroa bukatu gabe hil zen, eta haren ikasle Palma Gazteak amaitu zuen.

Iruditegia

Irudi bat handitzeko, klika ezazu gainean.

Flora, 1515 aldean,
Uffizi Galeria, Florentzia
Gizona eskularruarekin, 1520-1523 aldean,
Louvre, Paris
Magdalena penitente, 1533 aldean,
Pitti jauregia, Florentzia
Urbinoko Venus, 1538,
Uffizi Galeria, Florentzia
San Joan bataiatzailea, 1542,
Gallerie dell'Accademia, Venezia
Paulo III.a aita santua, 1543,
Museo di Capodimonte, Napoli
Venus ispiluarekin, 1555 aldean,
Washingtongo Arte Galeria Nazionala
Danae urrezko euripean, 1560-1565,
Prado, Madril

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2015/09/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (PDF) 185. arauaː Errenazimentuko pertsona-izenak. .
↑ Wethey, Harold E.. Titian. in: Encyclopædia Britannica, Inc. global.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).
↑ TURINA MORAN, M.: Tiziano. Madrid, historia 16 - el arte y sus creadores 9, 1993. 6. orr.
↑ FALOMIR, M. (ed.): Tiziano : 10 de junio-7 de septiembre 2003, museo nacional del prado. Madrid, Museo Nacional del Prado, 2003, 31. orr.
↑ CENDOYA ECHANIZ, I.: Errenazimentua Europan. Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea, 2004. 9. orr.
↑ Virgen del conejo, Madonna con Niño con Santa Catalina. artehistoria.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-07).
↑ Carlos V a caballo en Mühlberg. artehistoria.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).
↑ Dánae recibiendo la lluvia de oro. in: Galería online. museodelprado.es (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).
↑ Rapto de Europa. artehistoria.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).
↑ Santa Margarita. in: Galería online. museodelprado.es (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).
↑ Autoerretratua. in: Galería online. museodelprado.es (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).
↑ Martirio de San Lorenzo. artehistoria.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Tiziano

(Ingelesez) Tizianoren margolanak ikusgai, artcyclopedia.com

Datuak: Q47551
Multimedia: Titian / Q47551

[1] Euskaltzaindia. (PDF) 185. arauaː Errenazimentuko pertsona-izenak. .

[2] Wethey, Harold E.. Titian. in: Encyclopædia Britannica, Inc. global.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).

[3] TURINA MORAN, M.: Tiziano. Madrid, historia 16 - el arte y sus creadores 9, 1993. 6. orr.

[4] FALOMIR, M. (ed.): Tiziano : 10 de junio-7 de septiembre 2003, museo nacional del prado. Madrid, Museo Nacional del Prado, 2003, 31. orr.

[5] CENDOYA ECHANIZ, I.: Errenazimentua Europan. Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea, 2004. 9. orr.

[6] Virgen del conejo, Madonna con Niño con Santa Catalina. artehistoria.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-07).

[7] Carlos V a caballo en Mühlberg. artehistoria.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).

[8] Dánae recibiendo la lluvia de oro. in: Galería online. museodelprado.es (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).

[9] Rapto de Europa. artehistoria.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).

[10] Santa Margarita. in: Galería online. museodelprado.es (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).

[11] Autoerretratua. in: Galería online. museodelprado.es (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).

[12] Martirio de San Lorenzo. artehistoria.com (Noiz kontsultatua: 2015-10-08).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

@@ 8. lerroa: / 8. lerroa: @@
 == Bizitza ==
+Tiziano Vecellio, Veneziako XVI. mendeko arte testuinguruko pintorerik garrantzitsuenetarikoa izan zen; familia aberats batean jaio zen, bere gurasoek goi mailako lanpostua zuten, baina bere arbasoetatik bat bera ere ez zen artista izan. Datu hau garrantzitsua da; izan ere, errenazimenduko artista gehienak, bere arbaso artisten ondorengotzarekin jarraitzeko dedikatu ziren artera.<ref>TURINA MORAN, M.: ''Tiziano.'' Madrid, historia 16 - el arte y sus creadores 9, 1993. 6. orr. </ref> Estilistikoki etapa ezberdinak izan zituen, eboluzio sakona pairatzen duelarik bere arteak. Orohar garaiko tradizooan oso oinarrituta sortzen zuen artista izan arren haren berrikuntza eta esperimentazioak ere bideratu zituen, batez ere pintura barrokoa aurreratuz. Tiziano 1576ko abuztuak 27an hil zen, XVI. mendean Venezia garaira arte emandako peste epidemia handienak jotzen zuelarik.<ref>FALOMIR, M. (ed.): ''Tiziano : 10 de junio-7 de septiembre 2003, museo nacional del prado.'' Madrid, Museo Nacional del Prado, 2003, 31. orr.</ref> Errenazimendua, XV. eta XVI. mendeetan zehar garatutako arte estiloa izanda, Florentzian sortuko da eta Europan zehar garaian emango diren merkataritza zein politika harremanei esker zabalduko da ondoren.<ref>CENDOYA ECHANIZ, I.: ''Errenazimentua Europan''. Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea, 2004. 9. orr.</ref> Ikusten dugunez, garaiko giro intelektualistak ere eragingo du honetan eta batez ere artistaren funtzioaren oinarrian: Artista ez da artisau soila izango, lan intelektuala ere bada berea (''disegnoa'' edo obraren kontzeptua marraztu eta pentsatzearena), honela garaiko intelektualen zirkuluetan sartuko da, akademiak sortuko dituzte, bertan ikasi eta estilo bat jarraitzeko eta gremioen sistematik aterako dira. Veneziar zonaldean ordea eskola berezi bat sortuko da, berezko ezaugarriekin zeinak Tizianoren obretan islatuta agertuko zaizkigun, garaiko gizarte eta arte munduaren ezaugarri orokorrak bezala.
 === Lehen urteak ===
 Tiziano Vecellio [[Pieve di Cadore]]n jaio zen, 1477 eta 1490 artean. Bederatzi urte zituela jarri zen [[Venezia]]n bizitzen eta [[Gentile Bellini]]ren lantokian ikasi zuen ondoren. Hala ere, [[Giovanni Bellini]] eta [[Giorgione]] izan zituen benetako maisuak.