Espainiako 1812ko Konstituzioa: berrikuspenen arteko aldeak
2. lerroa: | 2. lerroa: | ||
== Izena == |
== Izena == |
||
⚫ | |||
1820an, [[Jose Feliz Amundarain]] [[zegama]]r apaizak konstituzio hari buruzko testu bat euskaratu zuen, eta ''Españiaco Neurquida'' (gaur egungo grafian, ''Espainiako Neurkida'') eta ''Españiaco Constitucioa'' (gaur egungo grafian, ''Espainiako Konstituzioa'') izenak ezarri zizkion.<ref>[[Ricardo Gómez]]: [http://networkedblogs.com/vlOln «Cadizko konstituzioa euskarazko testuetan (1)»], ''FiloBlogia'', 2012-03-19.</ref> |
1820an, [[Jose Feliz Amundarain]] [[zegama]]r apaizak konstituzio hari buruzko testu bat euskaratu zuen, eta ''Españiaco Neurquida'' (gaur egungo grafian, ''Espainiako Neurkida'') eta ''Españiaco Constitucioa'' (gaur egungo grafian, ''Espainiako Konstituzioa'') izenak ezarri zizkion.<ref>[[Ricardo Gómez]]: [http://networkedblogs.com/vlOln «Cadizko konstituzioa euskarazko testuetan (1)»], ''FiloBlogia'', 2012-03-19.</ref> |
||
⚫ | |||
== Testuingurua == |
== Testuingurua == |
||
[[File:Constitución_1812.JPG|thumb|1812ko Konstituzioaren gainazala]] |
[[File:Constitución_1812.JPG|thumb|1812ko Konstituzioaren gainazala]] |
||
1812 urtean, Espainian oso egoera berezian zegoen. Alde batetik, independentzia gerra gertatzen ari zen. 1807an, Espainiak eta Frantziak |
1812 urtean, Espainian oso egoera berezian zegoen. Alde batetik, independentzia gerra gertatzen ari zen. 1807an, Espainiak eta Frantziak [[Fontainebleuko Ituna]] sinatu zuten. Portugalek merkataritza harremanak zituen Britania Handiarekin eta, Frantziaren helburua Britania Handiari blokeo kontinentala egitea zenez, Espainiari bere mugak irekitzea eskatu zion Portugal konkistatzeko. Honen truke Espainiari Portugalen zati bat emango zion. [[Manuel Godoy|Godoyren]] gobernuak onartu egin zuen hori. |
||
Napoleonen benetako helburua, baina, Espainia konkistatzea zen. Herria oso haserre zegoen Godoy lehen ministroarekin eta Karlos IV.a erregearekin, krisi ekonomiko eta politikoa zela eta. 1808an, herriaren lehen altxamendua izan zen, Aranjuezko matxinada. Urte berdinean hasi egin zen [[Iberiar Penintsulako Gerra]] ("Espaniar Independentzia Gerra", gaztelaniaz gerora deitua). |
Napoleonen benetako helburua, baina, Espainia konkistatzea zen. Herria oso haserre zegoen Godoy lehen ministroarekin eta [[Karlos IV.a Borboikoa (Espainia)|Karlos IV.a]] erregearekin, krisi ekonomiko eta politikoa zela eta. 1808an, herriaren lehen altxamendua izan zen, Aranjuezko matxinada. Urte berdinean hasi egin zen [[Iberiar Penintsulako Gerra]] ("Espaniar Independentzia Gerra", gaztelaniaz gerora deitua). |
||
1808an, [[Jose Bonaparte]] erregeaz aparte, Batzorde Zentral gorena eratu zen eta probintzia bakoitzeko batzordeetako ordezkaritza osatzen zuten. Erakunde horrek, gerra zuzentzeaz gain, Espainiako politika aurrera atera zuen. 1810an Batzorde Zentral Gorenak biltzeko dei bat egin zuen, erregea kanpoan zela, eta |
1808an, [[Jose Bonaparte]] erregeaz aparte, Batzorde Zentral gorena eratu zen eta probintzia bakoitzeko batzordeetako ordezkaritza osatzen zuten. Erakunde horrek, gerra zuzentzeaz gain, Espainiako politika aurrera atera zuen. 1810an Batzorde Zentral Gorenak biltzeko dei bat egin zuen, erregea kanpoan zela, eta [[Cádiz|Cádizen]] elkartu ziren, liberala zelako eta britaniar ontzidiaren babesa zuelako. Cádizen, erreformistak, absolutistak, liberalak eta ilustratuak elkartu ziren |
||
== Konstituzioaren prestaketa eta ezarpena == |
== Konstituzioaren prestaketa eta ezarpena == |
||
[[File:El_juramento_de_las_Cortes_de_Cádiz_en_1810.jpg|thumb|[[José Casado de Alisal]]en 1863ko olio-pintura]] |
[[File:El_juramento_de_las_Cortes_de_Cádiz_en_1810.jpg|thumb|[[José Casado de Alisal]]en 1863ko olio-pintura]] |
||
Konstituzio honekin liberalismoa ezarri eta Antzinako Erregimena abolitu zen. |
|||
Espainian, Aro Garaikidea hasi zen, baita ziklo iraultzailea ere. Liberalismoa ezarri izan arren, absolutismoa eta liberalismoa txandakatu zirelako eta zaila izan zelako liberalismoa guztiz finkatzea. Hasieran, Fernando VII.a errege konstituzionaltzat jartzea pentsatu zuten, eta 1814. urtera arte egon zen indarrean. Urte horretan, baina, Fernando VII.a Baionatik Penintsulara sartu zen, eta estatu kolpe bat eman zuen Valentziako dekretuaren bitartez, hari uko eginez. |
Espainian, Aro Garaikidea hasi zen, baita ziklo iraultzailea ere. Liberalismoa ezarri izan arren, absolutismoa eta liberalismoa txandakatu zirelako eta zaila izan zelako liberalismoa guztiz finkatzea. Hasieran, Fernando VII.a errege konstituzionaltzat jartzea pentsatu zuten, eta 1814. urtera arte egon zen indarrean. Urte horretan, baina, [[Fernando VII.a Borboikoa (Espainia)|Fernando VII.a]] Baionatik [[Iberiar penintsula|Penintsulara]] sartu zen, eta estatu kolpe bat eman zuen Valentziako dekretuaren bitartez, konstituzio hari uko eginez. |
||
Testua garrantzitsua da garaia ulertzeko; izan ere, Espainiako lehenengo konstituziotzat jotzen dute askok; bertan, gainera, liberalismoaren printzipioak ezarri ziren eta Antzinako Erregimena abolitu zen. |
Testua garrantzitsua da garaia ulertzeko; izan ere, Espainiako lehenengo konstituziotzat jotzen dute askok; bertan, gainera, liberalismoaren printzipioak ezarri ziren eta Antzinako Erregimena abolitu zen. |
||
Konstituzio honetan, ez zen foruei buruzko aipamenik egin. Hala ere, argi dago foruak ez datozela bat konstituzioarekin. Hori dela eta, [[Cádizko Konstituzioa Euskal Herrian|euskal probintzietan tentsioak sortu zituen]], une horretan bakarrik Fernando VII.aren itzulerak baretu zituenak (1814). |
|||
== 1812ko Konstituzioaren geroko oihartzuna == |
== 1812ko Konstituzioaren geroko oihartzuna == |
20:33, 5 ekaina 2019ko berrikusketa
1812ko Espainiako Konstituzioa edo Cádizko konstituzioa Espainiako konstituzio liberal bat izan zen, Cadizko Gorteek aldarrikatua. Espainian, askok Espainiako lehenengo konstituziotzat daukate, Baionakoa ez baitute kontuan hartzen, eta hari 'estatutu' deitzen diote.
Izena
Gaztelaniaz, konstituzio hura San Josef egunez onartu zenez eta santu izen horren gaztelaniazko apokoristiko zabalduena Pepe denez, herritar hizkeran La Pepa ere deitu izan zaio.
1820an, Jose Feliz Amundarain zegamar apaizak konstituzio hari buruzko testu bat euskaratu zuen, eta Españiaco Neurquida (gaur egungo grafian, Espainiako Neurkida) eta Españiaco Constitucioa (gaur egungo grafian, Espainiako Konstituzioa) izenak ezarri zizkion.[1]
Testuingurua
1812 urtean, Espainian oso egoera berezian zegoen. Alde batetik, independentzia gerra gertatzen ari zen. 1807an, Espainiak eta Frantziak Fontainebleuko Ituna sinatu zuten. Portugalek merkataritza harremanak zituen Britania Handiarekin eta, Frantziaren helburua Britania Handiari blokeo kontinentala egitea zenez, Espainiari bere mugak irekitzea eskatu zion Portugal konkistatzeko. Honen truke Espainiari Portugalen zati bat emango zion. Godoyren gobernuak onartu egin zuen hori.
Napoleonen benetako helburua, baina, Espainia konkistatzea zen. Herria oso haserre zegoen Godoy lehen ministroarekin eta Karlos IV.a erregearekin, krisi ekonomiko eta politikoa zela eta. 1808an, herriaren lehen altxamendua izan zen, Aranjuezko matxinada. Urte berdinean hasi egin zen Iberiar Penintsulako Gerra ("Espaniar Independentzia Gerra", gaztelaniaz gerora deitua).
1808an, Jose Bonaparte erregeaz aparte, Batzorde Zentral gorena eratu zen eta probintzia bakoitzeko batzordeetako ordezkaritza osatzen zuten. Erakunde horrek, gerra zuzentzeaz gain, Espainiako politika aurrera atera zuen. 1810an Batzorde Zentral Gorenak biltzeko dei bat egin zuen, erregea kanpoan zela, eta Cádizen elkartu ziren, liberala zelako eta britaniar ontzidiaren babesa zuelako. Cádizen, erreformistak, absolutistak, liberalak eta ilustratuak elkartu ziren
Konstituzioaren prestaketa eta ezarpena
Konstituzio honekin liberalismoa ezarri eta Antzinako Erregimena abolitu zen.
Espainian, Aro Garaikidea hasi zen, baita ziklo iraultzailea ere. Liberalismoa ezarri izan arren, absolutismoa eta liberalismoa txandakatu zirelako eta zaila izan zelako liberalismoa guztiz finkatzea. Hasieran, Fernando VII.a errege konstituzionaltzat jartzea pentsatu zuten, eta 1814. urtera arte egon zen indarrean. Urte horretan, baina, Fernando VII.a Baionatik Penintsulara sartu zen, eta estatu kolpe bat eman zuen Valentziako dekretuaren bitartez, konstituzio hari uko eginez.
Testua garrantzitsua da garaia ulertzeko; izan ere, Espainiako lehenengo konstituziotzat jotzen dute askok; bertan, gainera, liberalismoaren printzipioak ezarri ziren eta Antzinako Erregimena abolitu zen.
Konstituzio honetan, ez zen foruei buruzko aipamenik egin. Hala ere, argi dago foruak ez datozela bat konstituzioarekin. Hori dela eta, euskal probintzietan tentsioak sortu zituen, une horretan bakarrik Fernando VII.aren itzulerak baretu zituenak (1814).
1812ko Konstituzioaren geroko oihartzuna
1812ko Konstituzioak iraupen laburra izan zuen, baina hura berrezartzeko geroko ahaleginetarako oinarria ezarri zuen, monarkiaren lurraldeko alderdi progresistarentzako erreferente bihurtu baitzen. Hala, 1820-1823ko Hirurteko Liberalean, konstituzio hori berrezarri egin zen.
Aldi labur horri, Fernando VII.a erregearen absolutismo aldiak jarraitu zion 1833 arte. Hura hildakoan, berriz, liberalek hartu zuten boterea, eta berriz saiatu ziren hura berrezartzen, baita egin ere 1836an ere, labur bada ere: 1837an, Espainiako beste konstituzio moderatuago batek ordezkatu zuen.
Konstituzioaren artikulu batzuk
- 1. Artikulua: Nazio espainiarra hemisferio bietako espainiar guztien batasuna da.
- 2. Art. Nazio espainiarra askea eta independientea da, eta ez da eta ezin daiteke familia edo pertsona baten ondasuna izan.
- 5. Art. Espainiarrak dira Espainiaren menpeko lurraldeetan aske jaio eta bizi diren guztiak, eta beren seme-alabak.
- 6. Art. Aberriaren maitasuna da espainiar guztien betebehar garrantzitsuenetako bat eta, aldi berean, zuzenak eta eskuzabalak ezan behar dute espainiar guztiek.
- 7. Art. Espainiar guztiek leial izan behar dute Konstituzioari, legeak bete eta ezarritako agintarriak errespetatu behar dituzte.
- 10. Art. Espainiako lurraldera biltzen dira penintsulan eta ondoko uharteetan: Aragoi, Asturias, Gaztela Zaharra, Gaztela Berria, Katalunia, Cordoba, Extremadura, Galizia, Granada, Jaen, Leon Molina, Murtzia, Nafarroa, Euskal Probintziak, Sevilla eta Valentzia, Baleareetako eta Kanarietako uharteak, eta Afrikako koloniak. Ipar Amerikan..., Ertamerikan..., Asian.
- 12. Art. Espainiako Nazioaren erlijioa katolikoa, apostolikoerromatarra, egiazko bakarra, da eta izango da beti.
Erreferentziak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Espainiako 1812ko Konstituzioa |
- ↑ Ricardo Gómez: «Cadizko konstituzioa euskarazko testuetan (1)», FiloBlogia, 2012-03-19.
Artikulu hau Espainiako historiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |