Mito: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-== Ikus, baita ere == +== Ikus, gainera ==)
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Filosofia}}
{{HezkuntzaPrograma|Filosofia}}
[[Fitxategi:Mårten Eskil Winge - Tor's Fight with the Giants - Google Art Project.jpg|thumb| Bikingoen [[Thor]] jainkoa, erraldoien aurkako gudan. [[Mårten Eskil Winge]]ren margolana (1872).]]
[[Fitxategi:Mårten Eskil Winge - Tor's Fight with the Giants - Google Art Project.jpg|thumb| Bikingoen [[Thor]] jainkoa, erraldoien aurkako gudan. [[Mårten Eskil Winge]]ren margolana (1872).]]
'''Mitoa''' (grezieraz μῦθος, ''mythos'', «relato», «cuento» dena) aspaldian gertatu omen ziren gertakariak narratzen dituen kontaketa fantastikoa da. Kontakizun hauek miragarriak dira eta naturaz gaindiko botereak duten pertsonaiak dira nagusi, hala nola, [[jainko]]ak, [[heroi]]ak, [[munstro]]ak... Bestalde mitoak jatorri ezezaguneko kondaira sakratuak eta gizakiari ulergaitzak egiten zaizkion gertakariei buruzko sinesteak islatzen dituzte.
'''Mitoa''' (grezieraz μῦθος, ''mythos'', «kontakizun», «ipuin» dena) aspaldian gertatu omen ziren gertakariak narratzen dituen kontaketa fantastikoa da. Kontakizun hauek miragarriak dira eta naturaz gaindiko botereak duten pertsonaiak dira nagusi, hala nola, [[jainko]]ak, [[heroi]]ak, [[munstro]]ak... Bestalde mitoak jatorri ezezaguneko kondaira sakratuak eta gizakiari ulergaitzak egiten zaizkion gertakariei buruzko sinesteak islatzen dituzte.


=== Mitoen eginkizunak ===
=== Mitoen eginkizunak ===
Mitoak eginkizun asko dauzka, baina hiru dira garrantzitsuenak: azalpenezkoa, esanahikoa eta pragmatikoa.
Mitoak eginkizun asko dauzka, baina hiru dira garrantzitsuenak: Azalpenezkoa, esanahikoa eta pragmatikoa. Mitoak azaltzeko eginkizuna duenarekin esan nahi dena jatorria azaldu, justifikatu edo garatzen dutela da. Adibidez, [[Biblia]]n esaten da emakumearen jatorria gizonezkoaren saihets batetik datorrela. Mitoak funtzio pragmatikoa duenean esan nahi dena egitura sozial baten oinarria dela da, hau da mito batek determina dezake zeintzuk gobernatu ahal duten eta zeintzuk ez. Funtzio honi esker azaltzen eta justifikatzen da egoera bat zergatik den modu batean eta ez beste batean. Azkenik mitoa eginkizun esanahikoa denean esan nahi dena da ez direla bakarrik historiak eskaintzen duten azalpen eta justifikazio politikoak, kontsolamendu, bizi helburu edo lasaitasuna eman ahal diete gizabanakoei baita ere. Horrela gertatzen da heriotzari, sufrimenduari edo garaipenei buruzko mitoetan. Hiru funtzio edo eginkizun hauek askotan konbinatua agertzen dira.

* Azalpen funtzioa dutela diogunean, mitoek gizabanakoaren, gizartearen edo munduaren aspekturen bat azaldu, justifikatu edo sakontzen dutela esan nahi da. Adibidez, [[Biblia]]n esaten da emakumea gizonezkoaren saihets batetik datorrela.
* Mitoek funtzio pragmatikoa dutela diogunean, egitura sozial baten oinarria direla esan nahi da. Hau da, mito batek determina dezake zeintzuk gobernatu ahal duten eta zeintzuk ez, adibidez genealogia zehatz batzuei errege eskubideak eskainiz, edo gizarte bazterkeria batzuen arrazoi mitologikoak emanez. Funtzio honi esker azaltzen eta justifikatzen da egoera bat zergatik den modu batean eta ez beste batean.
* Azkenik, esanahi funtzioa dutela diogunean, gizabanakoari helduleku esistentzial bat eskeintzen diotela esan nahi da. Gizarte eta munduko egoera kontatu, azaldu eta justifikatzeaz gain, mitoek kontsolamendu, bizi helburu edo barne bakea ere eman dezakete. Horrela gertatzen da heriotzari, sufrimenduari edo garaipenei buruzko mitoetan. Hiru funtzio edo eginkizun hauek askotan konbinatua agertzen dira.


=== Mitoen ezaugarri nagusiak ===
=== Mitoen ezaugarri nagusiak ===
Antzekoak diren arren, mitoak, [[Elezahar|elezaharrak]] eta [[Ipuin|ipuinak]] ezberdinak dira. Ipuinek helburu moralistak dituzte eta entzuleak ez ditu normalki egiatzat jotzen, mitoak ordea egiatzat jotzen dira eta helburuak azalpenezkoak izan ohi dira. Elezaharretan, garai historikoetako pertsonaia errealak ageri dira, garai eta toki zehatz eta erreal batean; mitoetako pertsonaiak, ordea, naturaz gaindikoak izan ohi dira, eta askotan toki edo garai ezezagunetan gertatuak izaten dira.

Hona hemen mitoen zenbait ohiko ezaugarri:

* Mitoa irudimenezkoa da, hau da, ez da arrazoiaren bidez sortua.
* Mitoa irudimenezkoa da, hau da, ez da arrazoiaren bidez sortua.
* Ez kritikoak da, hau da, kondairan kontatzen zaiguna agertzen den bezala sinetsi behar da, ezin da kuestionatu, ezin da zalantzan jarri, bere horretan sinetsi behar da eta, horretarako, fedea behar da. Adibidez, kristau bat ezin du kuestionatu Biblian agertzen dena, fededuna izan behar da horretarako.
* Ez kritikoak dira, hau da, kondairan kontatzen zaiguna agertzen den bezala sinetsi behar da, ezin da kuestionatu, ezin da zalantzan jarri, bere horretan sinetsi behar da eta, horretarako, fedea behar da. Adibidez, kristau batek ezin du kuestionatu Biblian agertzen dena, fededuna izan behar da horretarako.
* Arbitrarioa da, hau da, unibertsoan gertatzen diren gauzak jainkoen borondatez gertatzen dira, jainkoek horrela erabaki dutelako.
* Arbitrarioa da, hau da, unibertsoan gertatzen diren gauzak jainkoen borondatez gertatzen dira, jainkoek horrela erabaki dutelako.
* Dinamikoa da giza portaera eragiten era zuzentzen dutelako.
* Dinamikoa da giza portaera eragiten era zuzentzen dutelako.
* Indar naturalak pertsonifikatu eta jainkotu egiten ditu. Sua eta haizea., esaterako, jainkoak dira eta pertsonok ditugun jokabide berdinak dituzte (beraien artean haserretu, maitemindu, borrokatu,...) egiten dira. Horretaz gain, munduko gertakariak (ekaitzak, suteak, lehorteak,...) beraien menpe daude.
* Indar naturalak pertsonifikatu eta jainkotu egiten ditu. Sua eta haizea..., esaterako, jainkoak dira eta pertsonok ditugun jokabide berdinak dituzte (beraien artean haserretu, maitemindu, borrokatu,...) egiten dira. Horretaz gain, munduko gertakariak (ekaitzak, suteak, lehorteak,...) beraien menpe daude.
* Oraina ere azaltzen dute gertakari horiek. Adibidez, gaiztakeriaren azalpena Adan eta Evaren tentazioan oinarritzen da.
* Oraina ere azaltzen dute gertakari horiek. Adibidez, gaiztakeriaren azalpena Adan eta Evaren tentazioan oinarritzen da.



03:32, 2 iraila 2019ko berrikusketa

Bikingoen Thor jainkoa, erraldoien aurkako gudan. Mårten Eskil Wingeren margolana (1872).

Mitoa (grezieraz μῦθος, mythos, «kontakizun», «ipuin» dena) aspaldian gertatu omen ziren gertakariak narratzen dituen kontaketa fantastikoa da. Kontakizun hauek miragarriak dira eta naturaz gaindiko botereak duten pertsonaiak dira nagusi, hala nola, jainkoak, heroiak, munstroak... Bestalde mitoak jatorri ezezaguneko kondaira sakratuak eta gizakiari ulergaitzak egiten zaizkion gertakariei buruzko sinesteak islatzen dituzte.

Mitoen eginkizunak

Mitoak eginkizun asko dauzka, baina hiru dira garrantzitsuenak: azalpenezkoa, esanahikoa eta pragmatikoa.

  • Azalpen funtzioa dutela diogunean, mitoek gizabanakoaren, gizartearen edo munduaren aspekturen bat azaldu, justifikatu edo sakontzen dutela esan nahi da. Adibidez, Biblian esaten da emakumea gizonezkoaren saihets batetik datorrela.
  • Mitoek funtzio pragmatikoa dutela diogunean, egitura sozial baten oinarria direla esan nahi da. Hau da, mito batek determina dezake zeintzuk gobernatu ahal duten eta zeintzuk ez, adibidez genealogia zehatz batzuei errege eskubideak eskainiz, edo gizarte bazterkeria batzuen arrazoi mitologikoak emanez. Funtzio honi esker azaltzen eta justifikatzen da egoera bat zergatik den modu batean eta ez beste batean.
  • Azkenik, esanahi funtzioa dutela diogunean, gizabanakoari helduleku esistentzial bat eskeintzen diotela esan nahi da. Gizarte eta munduko egoera kontatu, azaldu eta justifikatzeaz gain, mitoek kontsolamendu, bizi helburu edo barne bakea ere eman dezakete. Horrela gertatzen da heriotzari, sufrimenduari edo garaipenei buruzko mitoetan. Hiru funtzio edo eginkizun hauek askotan konbinatua agertzen dira.

Mitoen ezaugarri nagusiak

Antzekoak diren arren, mitoak, elezaharrak eta ipuinak ezberdinak dira. Ipuinek helburu moralistak dituzte eta entzuleak ez ditu normalki egiatzat jotzen, mitoak ordea egiatzat jotzen dira eta helburuak azalpenezkoak izan ohi dira. Elezaharretan, garai historikoetako pertsonaia errealak ageri dira, garai eta toki zehatz eta erreal batean; mitoetako pertsonaiak, ordea, naturaz gaindikoak izan ohi dira, eta askotan toki edo garai ezezagunetan gertatuak izaten dira.

Hona hemen mitoen zenbait ohiko ezaugarri:

  • Mitoa irudimenezkoa da, hau da, ez da arrazoiaren bidez sortua.
  • Ez kritikoak dira, hau da, kondairan kontatzen zaiguna agertzen den bezala sinetsi behar da, ezin da kuestionatu, ezin da zalantzan jarri, bere horretan sinetsi behar da eta, horretarako, fedea behar da. Adibidez, kristau batek ezin du kuestionatu Biblian agertzen dena, fededuna izan behar da horretarako.
  • Arbitrarioa da, hau da, unibertsoan gertatzen diren gauzak jainkoen borondatez gertatzen dira, jainkoek horrela erabaki dutelako.
  • Dinamikoa da giza portaera eragiten era zuzentzen dutelako.
  • Indar naturalak pertsonifikatu eta jainkotu egiten ditu. Sua eta haizea..., esaterako, jainkoak dira eta pertsonok ditugun jokabide berdinak dituzte (beraien artean haserretu, maitemindu, borrokatu,...) egiten dira. Horretaz gain, munduko gertakariak (ekaitzak, suteak, lehorteak,...) beraien menpe daude.
  • Oraina ere azaltzen dute gertakari horiek. Adibidez, gaiztakeriaren azalpena Adan eta Evaren tentazioan oinarritzen da.

Ikus, gainera