Mendebaldeko Frontea Lehen Mundu Gerran: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-== Kanpo loturak == +== Kanpo estekak ==)
1918 hasita
63. lerroa: 63. lerroa:
=== Udaberriko ofentsiba ===
=== Udaberriko ofentsiba ===
[[Fitxategi:Capture of Carency aftermath 1915 1.jpg|thumb|[[Carency|Carencyko]] herrixkaren errekuperaketa 1915ean]]
[[Fitxategi:Capture of Carency aftermath 1915 1.jpg|thumb|[[Carency|Carencyko]] herrixkaren errekuperaketa 1915ean]]
Ententeak udaberrian egindako azken ofentsiba [[Artoisko bigarren gudua]] izan zen. Eraso honen intentzioa Vimyko gailurra konkistatzea eta Douaiko lautada inbaditzea zen. Maiatzaren 9an frantziar 10. armada aurrera egin zuen, sei eguneko bonbardaketa eta gero, eta bost kilometro hartzea lortu zuten. Alemaniar errefortzuak kontraeraso bat egin zuten eta 10. armada bere hasierako posizioetara erretiratu behar izan ziren. Maiatzaren 15ean mugimendu guztia jada geldituta zegoen baina borroka ez zen 18ra arte amaitu.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Smith, Leonard V., 1957-|izenburua=France and the Great War, 1914-1918|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/50315088|isbn=0521661765|pmc=50315088|sartze-data=2019-08-03}}</ref> Maiatzean alemaniarrek [[La Ville-aux-Bois|La Ville-aux-Boisen]] frantziar dokumentu bat aurkitu zuten defentsa sistema berri bat deskribatzen zuena. Dokumentua hala zioenː Fronte oso gotortu bat leku guztietan izan beharrean, defentsa mailatan banatuko zen. Frontearen aurrealdea soldadu gutxi batzuekin defendatuko zen, lubakien postu aurreratuenetan banatuta eta atzerago hainbat bunker sistematan eta erresistentzia puntuetan ezarriko ziren. Malda handi bat bazegoen soldaduak atzealdean ezartzen ziren babestuta egoteko. Alemaniar goi-agintari batzei sistema hau gustatu zitzaien eta bere defentsetan erabiltzea erabaki zuten. Sistema honek "[[Defentsa Sakonean]]" sistema izatera garatuko zen urteekin.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Herwig, Holger H.|izenburua=The First World War : Germany and Austria-Hungary, 1914-1918|argitaletxea=Arnold|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/34996156|isbn=0340677538|pmc=34996156|sartze-data=2019-08-03}}</ref>
Ententeak udaberrian egindako azken ofentsiba [[Artoisko bigarren gudua]] izan zen. Eraso honen intentzioa Vimyko gailurra konkistatzea eta Douaiko lautada inbaditzea zen. Maiatzaren 9an frantziar 10. armada aurrera egin zuen, sei eguneko bonbardaketa eta gero, eta bost kilometro hartzea lortu zuten. Alemaniar errefortzuak kontraeraso bat egin zuten eta 10. armada bere hasierako posizioetara erretiratu behar izan ziren. Maiatzaren 15ean mugimendu guztia jada geldituta zegoen baina borroka ez zen 18ra arte amaitu.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Smith, Leonard V., 1957-|izenburua=France and the Great War, 1914-1918|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/50315088|isbn=0521661765|pmc=50315088|sartze-data=2019-08-03}}</ref> Maiatzean alemaniarrek [[La Ville-aux-Bois|La Ville-aux-Boisen]] frantziar dokumentu bat aurkitu zuten defentsa sistema berri bat deskribatzen zuena. Dokumentua hala zioenː Fronte oso gotortu bat leku guztietan izan beharrean, defentsa mailatan banatuko zen. Frontearen aurrealdea soldadu gutxi batzuekin defendatuko zen, lubakien postu aurreratuenetan banatuta eta atzerago hainbat bunker sistematan eta erresistentzia puntuetan ezarriko ziren. Malda handi bat bazegoen soldaduak atzealdean ezartzen ziren babestuta egoteko. Alemaniar goi-agintari batzei sistema hau gustatu zitzaien eta bere defentsetan erabiltzea erabaki zuten. Sistema honek "[[Defentsa Sakonean]]" sistema izatera garatuko zen urteekin.<ref name=":12">{{Erreferentzia|abizena=Herwig, Holger H.|izenburua=The First World War : Germany and Austria-Hungary, 1914-1918|argitaletxea=Arnold|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/34996156|isbn=0340677538|pmc=34996156|sartze-data=2019-08-03}}</ref>


1915ko udazkenean "[[Fokkerren Zigorra]]" aliatuen kontra efektua izaten hasi zuen, aliatuek gerra airean ia galduta izaterako puntura arte. Aliatuen errekonozimendu hegazkinek ezin zuten hegan egin eta beharrezkoak ziren artilleriari alemaniarren posizioak non zeuden kokatuta esateko, baita etsaien gotorlekuei argazkiak ateratzeko ere. <ref name=":8">{{Erreferentzia|abizena=Campbell, Christopher, 1951-|izenburua=Aces and aircraft of World War I|argitaletxea=Blandford Press|data=1981|url=https://www.worldcat.org/oclc/7441309|isbn=0713709545|pmc=7441309|sartze-data=2019-08-03}}</ref> Hala ere, alemaniar hegazkinek ez zuten airearen kontrol osoa lortu bere defentsa taktikengatik; aliatuen posizioak ez zuten bonbardatu edo erasotu nahi, ordea, bere posizio propioak babestea nahiago zuten.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Griffith, Paddy,|izenburua=Battle tactics of the Western Front : the British Army's art of attack, 1916-18|url=https://www.worldcat.org/oclc/906804298|isbn=9780300160611|pmc=906804298|sartze-data=2019-08-03}}</ref>
1915ko udazkenean "[[Fokkerren Zigorra]]" aliatuen kontra efektua izaten hasi zuen, aliatuek gerra airean ia galduta izaterako puntura arte. Aliatuen errekonozimendu hegazkinek ezin zuten hegan egin eta beharrezkoak ziren artilleriari alemaniarren posizioak non zeuden kokatuta esateko, baita etsaien gotorlekuei argazkiak ateratzeko ere. <ref name=":8">{{Erreferentzia|abizena=Campbell, Christopher, 1951-|izenburua=Aces and aircraft of World War I|argitaletxea=Blandford Press|data=1981|url=https://www.worldcat.org/oclc/7441309|isbn=0713709545|pmc=7441309|sartze-data=2019-08-03}}</ref> Hala ere, alemaniar hegazkinek ez zuten airearen kontrol osoa lortu bere defentsa taktikengatik; aliatuen posizioak ez zuten bonbardatu edo erasotu nahi, ordea, bere posizio propioak babestea nahiago zuten.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Griffith, Paddy,|izenburua=Battle tactics of the Western Front : the British Army's art of attack, 1916-18|url=https://www.worldcat.org/oclc/906804298|isbn=9780300160611|pmc=906804298|sartze-data=2019-08-03}}</ref>
77. lerroa: 77. lerroa:
[[Erich von Falkenhayn|Erich von Falkenhaynek]] mendebaldeko frontean aurrerapen nagusi bat lortzea ezinezkoa zela erabaki zuen, eta sistema berri bat erabiltzea erabaki zuenː Frantzia garaituko zuen Frantziari hainbeste galera eraginduz gerrarekin jarraitzea ezinezkoa izateko puntura iritsi arte. Hura esan zuen bezala "Frantzia odolostuko dut".<ref>{{Erreferentzia|abizena=Knox, MacGregor.|izenburua=To the threshold of power, 1922/33 : origins and dynamics of the fascist and national socialist dictatorships. Volume 1|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/190861899|isbn=9780511355745|pmc=190861899|sartze-data=2019-08-03}}</ref> Esandakoa aurrera eramateko bi taktika berri baimendu zituen; lehena urpekariek edozein itsasontzi erasotzea eta hondoratzea izan zen, berdin ematen zuen neutrala bazen ala ez, aliatuek jasotzen zuten materialak mozteko eta bigarrena frantziarrak erasotzea galera handiak eragiteko intentzioarekin. Falkenhaynen idea azken hau lortzeko Frantziak galdu ez zezakeen leku bat erasotzea izan zen, eta baldintza guztiak betetzen zituen lekua Verdungo hiri harresitua izan zen. [[Verdun (Meuse)|Verdungo]] hiria hainbat gotorlekuz inguratuta zegoen, ezagunenak [[Douaumont]] eta [[Fort Vaux]] izanda; gainera Verdunetik [[Paris|Parisera]] zuzeneko bidea zegoen. <ref name=":5" />
[[Erich von Falkenhayn|Erich von Falkenhaynek]] mendebaldeko frontean aurrerapen nagusi bat lortzea ezinezkoa zela erabaki zuen, eta sistema berri bat erabiltzea erabaki zuenː Frantzia garaituko zuen Frantziari hainbeste galera eraginduz gerrarekin jarraitzea ezinezkoa izateko puntura iritsi arte. Hura esan zuen bezala "Frantzia odolostuko dut".<ref>{{Erreferentzia|abizena=Knox, MacGregor.|izenburua=To the threshold of power, 1922/33 : origins and dynamics of the fascist and national socialist dictatorships. Volume 1|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/190861899|isbn=9780511355745|pmc=190861899|sartze-data=2019-08-03}}</ref> Esandakoa aurrera eramateko bi taktika berri baimendu zituen; lehena urpekariek edozein itsasontzi erasotzea eta hondoratzea izan zen, berdin ematen zuen neutrala bazen ala ez, aliatuek jasotzen zuten materialak mozteko eta bigarrena frantziarrak erasotzea galera handiak eragiteko intentzioarekin. Falkenhaynen idea azken hau lortzeko Frantziak galdu ez zezakeen leku bat erasotzea izan zen, eta baldintza guztiak betetzen zituen lekua Verdungo hiri harresitua izan zen. [[Verdun (Meuse)|Verdungo]] hiria hainbat gotorlekuz inguratuta zegoen, ezagunenak [[Douaumont]] eta [[Fort Vaux]] izanda; gainera Verdunetik [[Paris|Parisera]] zuzeneko bidea zegoen. <ref name=":5" />


Falkenhaynek 5-6 kilometroko limite bat ezarri zion fronteari artilleriaren eraginkortasuna ez galtzeko, baita kontraeraso baten eraginkortasuna txikitzeko ere. Erabili zuen beste neurri garrantzitsu bat erreserben erabilera izan zen; erreserba guztiak aldi berean borrokan sartzea ordez, gutxika-gutxika sartu zituen, soldaduei atseden hartzeko denbora emanez.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Marshall, S. L. A. (Samuel Lyman Atwood), 1900-1977.|izenburua=The American heritage history of World War I|argitaletxea=American Heritage Pub. Co.|data=[1964]|url=https://www.worldcat.org/oclc/384558|isbn=0517385554|pmc=384558|sartze-data=2019-08-05}}</ref> Erasoa prestatzen zeudenean alemaniarrek hegazkin asko kokatu zituzten fronte berri honetan frantziarren artilleriaren posizioa aurkitzeko betebeharrarekin. Maiatzean frantziarrek hainbat hegazkin ekarri zituzten eta Verdungo airea gudu-zelai berri bat bihurtu zen.<ref name=":8" />
Falkenhaynek 5-6 kilometroko limite bat ezarri zion fronteari artilleriaren eraginkortasuna ez galtzeko, baita kontraeraso baten eraginkortasuna txikitzeko ere. Erabili zuen beste neurri garrantzitsu bat erreserben erabilera izan zen; erreserba guztiak aldi berean borrokan sartzea ordez, gutxika-gutxika sartu zituen, soldaduei atseden hartzeko denbora emanez.<ref name=":13">{{Erreferentzia|abizena=Marshall, S. L. A. (Samuel Lyman Atwood), 1900-1977.|izenburua=The American heritage history of World War I|argitaletxea=American Heritage Pub. Co.|data=[1964]|url=https://www.worldcat.org/oclc/384558|isbn=0517385554|pmc=384558|sartze-data=2019-08-05}}</ref> Erasoa prestatzen zeudenean alemaniarrek hegazkin asko kokatu zituzten fronte berri honetan frantziarren artilleriaren posizioa aurkitzeko betebeharrarekin. Maiatzean frantziarrek hainbat hegazkin ekarri zituzten eta Verdungo airea gudu-zelai berri bat bihurtu zen.<ref name=":8" />


=== Verdungo gudua ===
=== Verdungo gudua ===
93. lerroa: 93. lerroa:
Verdunen gertatutakoa eta gero ikertuta Aliatuek airean nagusitasuna izaten saiatu zuten eta hau lortuta, irailera arte alemaniar hegazkin guztiak aireatik desagertu ziren. Aliatuen garaipenaren ondorioz Alemaniar Estatu Nagusiak taktika berri bat erabiltzen hasi zuten: Hegazkin bakar bat beste baten aurka joatea ez bezala taldeetan joaten ziren.<ref name=":8" /> Unitateak berriz bildu eta gero britainiar infanteria aurrerapen txiki batzuk lortu zituzten uztailaren amaieran, alemaniaren errefortzuak iritsita ere. Abuzturantz [[Douglas Haig|Haig]] jenerala aurrerapen nagusi bat gertatzea ezinezkoa izango zela esan zuen eta horregatik unitate txikietan birrantolatu zituen unitate handiagoetan eraso txikiak egiteko fronte estatiko batean. Guduaren azken fasea urrian eta azaroaren hasieran hasi zen, berriz ere mugimendu gutxirekin eta galera handiekin. Guztia esanda, Sommeko gudua amaitzean 8 kilometro soilik aurreratu ziren eta uztailean ezarritako objektiboak ez ziren bete. Britainiarrek 420.000 hildako eta zauritu jaso zituen eta frantziarrek 200.000. Esaten da alemaniarrek 465.000 zauritu eta hildako jaso zituzten baina ezin da jakin.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Watson, Alexander, 1979-|izenburua=Enduring the Great War : combat, morale and collapse in the German and British armies, 1914-1918|url=https://www.worldcat.org/oclc/870273122|isbn=9781139870634|pmc=870273122|sartze-data=2019-08-23}}</ref>
Verdunen gertatutakoa eta gero ikertuta Aliatuek airean nagusitasuna izaten saiatu zuten eta hau lortuta, irailera arte alemaniar hegazkin guztiak aireatik desagertu ziren. Aliatuen garaipenaren ondorioz Alemaniar Estatu Nagusiak taktika berri bat erabiltzen hasi zuten: Hegazkin bakar bat beste baten aurka joatea ez bezala taldeetan joaten ziren.<ref name=":8" /> Unitateak berriz bildu eta gero britainiar infanteria aurrerapen txiki batzuk lortu zituzten uztailaren amaieran, alemaniaren errefortzuak iritsita ere. Abuzturantz [[Douglas Haig|Haig]] jenerala aurrerapen nagusi bat gertatzea ezinezkoa izango zela esan zuen eta horregatik unitate txikietan birrantolatu zituen unitate handiagoetan eraso txikiak egiteko fronte estatiko batean. Guduaren azken fasea urrian eta azaroaren hasieran hasi zen, berriz ere mugimendu gutxirekin eta galera handiekin. Guztia esanda, Sommeko gudua amaitzean 8 kilometro soilik aurreratu ziren eta uztailean ezarritako objektiboak ez ziren bete. Britainiarrek 420.000 hildako eta zauritu jaso zituen eta frantziarrek 200.000. Esaten da alemaniarrek 465.000 zauritu eta hildako jaso zituzten baina ezin da jakin.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Watson, Alexander, 1979-|izenburua=Enduring the Great War : combat, morale and collapse in the German and British armies, 1914-1918|url=https://www.worldcat.org/oclc/870273122|isbn=9781139870634|pmc=870273122|sartze-data=2019-08-23}}</ref>


Sommeko guduaren azken zatian [[Tanke|Tankea]] agertu zen lehen aldiz.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Miles, Wilfrid, 1885-1962.|izenburua=Military operations, France and Belgium, 1916|argitaletxea=Imperial War Museum|data=1992, ©1938|url=https://www.worldcat.org/oclc/221842631|isbn=0901627763|pmc=221842631|sartze-data=2019-08-23}}</ref> Aliatuek eraso bat prestatu zuten non 13 britainiar eta 4 frantziar armada-gorputza erasoa garaipen txikia lortu zuen; tankea ez zuen behar zituen objektiboak lortu lehenak izan zirelako eta mekanikoki gerrarako prest ez zeudelako oraindik.
Sommeko guduaren azken zatian [[Tanke|Tankea]] agertu zen lehen aldiz.<ref name=":14">{{Erreferentzia|abizena=Miles, Wilfrid, 1885-1962.|izenburua=Military operations, France and Belgium, 1916|argitaletxea=Imperial War Museum|data=1992, ©1938|url=https://www.worldcat.org/oclc/221842631|isbn=0901627763|pmc=221842631|sartze-data=2019-08-23}}</ref> Aliatuek eraso bat prestatu zuten non 13 britainiar eta 4 frantziar armada-gorputza erasoa garaipen txikia lortu zuen; tankea ez zuen behar zituen objektiboak lortu lehenak izan zirelako eta mekanikoki gerrarako prest ez zeudelako oraindik.


=== Hindenburg Lerroa ===
=== Hindenburg Lerroa ===
105. lerroa: 105. lerroa:
[[Hindenburg lerroa|Hindenburg Lerroa]] alemaniar frontearen atzean 2tik 50 kilometrotara eraiki zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Marshall, S. L. A. (Samuel Lyman Atwood), 1900-1977.|izenburua=The American heritage history of World War I|argitaletxea=American Heritage Pub. Co.|data=[1964]|url=https://www.worldcat.org/oclc/384558|isbn=0517385554|pmc=384558|sartze-data=2019-08-24}}</ref>. Otsailaren 25ean alemaniar armadek erretiratzen hasi ziren eta apirilaren 5ean amaitu zuten, atzean [[Lur erre (estrategia)|lur errea]] utzita. Estrategia honek frantziarren eraso planak haustu zituen; Noyon Irtenunea bi hegaletatik erasotu nahi zuten baina irtenunea jada desagertuta zegoen.<ref name=":9">{{Erreferentzia|izena=Partha S.|abizena=Gupta|izenburua=International Affairs: World War I: An Outline History By Hanson Baldwin. Hutchinson, London, 1962. 182p. 21s|orrialdeak=294–294|data=1966-07|url=http://dx.doi.org/10.1177/097492846602200308|aldizkaria=India Quarterly: A Journal of International Affairs|alea=3|zenbakia=22|issn=0974-9284|doi=10.1177/097492846602200308|sartze-data=2019-08-24}}</ref> Hala ere, britainiar agintariek erasoak jarraitzea agindu zuten; atzerapen honek 1916an jasotako galerak bermatzeko konturatu zirelako.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Neiberg, Michael S.|izenburua=Warfare & society in Europe : 1898 to the present|argitaletxea=Routledge|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56551520|isbn=0203643526|pmc=56551520|sartze-data=2019-08-24}}</ref>
[[Hindenburg lerroa|Hindenburg Lerroa]] alemaniar frontearen atzean 2tik 50 kilometrotara eraiki zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Marshall, S. L. A. (Samuel Lyman Atwood), 1900-1977.|izenburua=The American heritage history of World War I|argitaletxea=American Heritage Pub. Co.|data=[1964]|url=https://www.worldcat.org/oclc/384558|isbn=0517385554|pmc=384558|sartze-data=2019-08-24}}</ref>. Otsailaren 25ean alemaniar armadek erretiratzen hasi ziren eta apirilaren 5ean amaitu zuten, atzean [[Lur erre (estrategia)|lur errea]] utzita. Estrategia honek frantziarren eraso planak haustu zituen; Noyon Irtenunea bi hegaletatik erasotu nahi zuten baina irtenunea jada desagertuta zegoen.<ref name=":9">{{Erreferentzia|izena=Partha S.|abizena=Gupta|izenburua=International Affairs: World War I: An Outline History By Hanson Baldwin. Hutchinson, London, 1962. 182p. 21s|orrialdeak=294–294|data=1966-07|url=http://dx.doi.org/10.1177/097492846602200308|aldizkaria=India Quarterly: A Journal of International Affairs|alea=3|zenbakia=22|issn=0974-9284|doi=10.1177/097492846602200308|sartze-data=2019-08-24}}</ref> Hala ere, britainiar agintariek erasoak jarraitzea agindu zuten; atzerapen honek 1916an jasotako galerak bermatzeko konturatu zirelako.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Neiberg, Michael S.|izenburua=Warfare & society in Europe : 1898 to the present|argitaletxea=Routledge|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56551520|isbn=0203643526|pmc=56551520|sartze-data=2019-08-24}}</ref>
[[Fitxategi:Western Front 1917.jpg|thumb|1917ko frontearen mapa]]
[[Fitxategi:Western Front 1917.jpg|thumb|1917ko frontearen mapa]]
Apirilaren 6an, bitartean, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] [[Alemaniar Inperioa|Alemaniari]] gerra deklaratu zion. 1915ko hasieran ''[[RMS Lusitania|Lusitania]]'' itsasontziaren urpekaketaren ondorioz Alemaniak urpekarien erasoak itsasontzi neutraletan gelditu zituzten; Estatu Batuak gerran sartuko zela beldur zirelako. Hala ere, alemaniar populazioa, gosez jota egonda zegoenez, urpekarien erasoa berrabiaraztea eskatu zuten, inportazioak berriz etor zezaten, eta hala, 1917ko otsailean berriz hasi zen. Kalkulatuta zuten sei hilabetetan Britainia gerratik ateratzea posiblea zela urpekarien bidez. Amerikarrak Europara iristeko urte bat baino gehiago hartuko zitzaiela ere pentsatu zuten. Urpekariek garaipen handia lortu zuten denbora batean baina britainiar itsasontziek [[konboi]] taktikak erabiltzen hastean asko murriztu ziren galerak.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Griffiths, William R.|izenburua=The Great War|argitaletxea=Avery Pub. Group|data=1986|url=https://www.worldcat.org/oclc/13126087|isbn=0895293129|pmc=13126087|sartze-data=2019-08-24}}</ref>
Apirilaren 6an, bitartean, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] [[Alemaniar Inperioa|Alemaniari]] gerra deklaratu zion. 1915ko hasieran ''[[RMS Lusitania|Lusitania]]'' itsasontziaren urpekaketaren ondorioz Alemaniak urpekarien erasoak itsasontzi neutraletan gelditu zituzten; Estatu Batuak gerran sartuko zela beldur zirelako. Hala ere, alemaniar populazioa, gosez jota egonda zegoenez, urpekarien erasoa berrabiaraztea eskatu zuten, inportazioak berriz etor zezaten, eta hala, 1917ko otsailean berriz hasi zen. Kalkulatuta zuten sei hilabetetan Britainia gerratik ateratzea posiblea zela urpekarien bidez. Estatubatuarrak Europara iristeko urte bat baino gehiago hartuko zitzaiela ere pentsatu zuten. Urpekariek garaipen handia lortu zuten denbora batean baina britainiar itsasontziek [[konboi]] taktikak erabiltzen hastean asko murriztu ziren galerak.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Griffiths, William R.|izenburua=The Great War|argitaletxea=Avery Pub. Group|data=1986|url=https://www.worldcat.org/oclc/13126087|isbn=0895293129|pmc=13126087|sartze-data=2019-08-24}}</ref>


1917ko hasierarantz britainiar armadaren unitateen kontua frantziarren 2/3 izatera iritsi zen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Kennedy, Paul M., 1945-|izenburua=The rise and fall of the great powers : economic change and military conflict from 1500 to 2000|argitaletxea=Vintage Books|data=1989, ©1987|url=https://www.worldcat.org/oclc/18071496|edizioa=1st Vintage books ed|isbn=0679720197|pmc=18071496|sartze-data=2019-08-24}}</ref> 1917an Britainiar Armada Espedizionarioak [[Arraseko gudua|eraso bat hasi zuen Arrasen]], Kanadako armada gorputza, britainiar 5. dibisioaren laguntzarekin Vimyko gailurrean aurreratu ziren eta 1. armadak urte osoko aurrerapenik handiena lortu zuen. Azken hauen aurrerapena alemaniar errefortzuak iritzi zirenean gelditu zen, Sommen ikasitako taktikak erabilita defentsa sistema berri bat erabili zutelako. Britainiar erasoak atzeratuak izan ziren eta, Gary Sheffielden hitzetan "Ez zen inoiz egon britainiar armadan eguneroko hainbeste soldaduen galera".<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sheffield, G. D.,|izenburua=Command and morale : the British army on the Western Front, 1914-1918|url=https://www.worldcat.org/oclc/893910187|isbn=9781473834668|pmc=893910187|sartze-data=2019-08-24}}</ref>
1917ko hasierarantz britainiar armadaren unitateen kontua frantziarren 2/3 izatera iritsi zen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Kennedy, Paul M., 1945-|izenburua=The rise and fall of the great powers : economic change and military conflict from 1500 to 2000|argitaletxea=Vintage Books|data=1989, ©1987|url=https://www.worldcat.org/oclc/18071496|edizioa=1st Vintage books ed|isbn=0679720197|pmc=18071496|sartze-data=2019-08-24}}</ref> 1917an Britainiar Armada Espedizionarioak [[Arraseko gudua|eraso bat hasi zuen Arrasen]], Kanadako armada gorputza, britainiar 5. dibisioaren laguntzarekin Vimyko gailurrean aurreratu ziren eta 1. armadak urte osoko aurrerapenik handiena lortu zuen. Azken hauen aurrerapena alemaniar errefortzuak iritzi zirenean gelditu zen, Sommen ikasitako taktikak erabilita defentsa sistema berri bat erabili zutelako. Britainiar erasoak atzeratuak izan ziren eta, Gary Sheffielden hitzetan "Ez zen inoiz egon britainiar armadan eguneroko hainbeste soldaduen galera".<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sheffield, G. D.,|izenburua=Command and morale : the British army on the Western Front, 1914-1918|url=https://www.worldcat.org/oclc/893910187|isbn=9781473834668|pmc=893910187|sartze-data=2019-08-24}}</ref>
132. lerroa: 132. lerroa:


=== Cambraiko gudua ===
=== Cambraiko gudua ===
{{Sakontzeko|Cambraiko gudua (1917)}}Azaroaren 20an Aliatuek tankeak masan erabili zituzten lehen aldiz Cambraiko guduan. 324 tankeek (1/3 erreserban) eta hamabi infanteria dibisio bi alemaniar dibisioen kontra eraso egin zuten, bonbardaketa nagusi bat eta gero. Tankeek [[faszineak]] erabiltzen zituzten lubakien gainetik gurutzatzeko, baita 4 metro luze ziren alemaniar antitanke bonbak ez lehertzeko ere.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Military operations. France and Belgium, 1917. The Battle of Cambrai|argitaletxea=Imperial War Museum, Department of Printed Books Sbin Association with the Battery Press|data=1991, ©1948|url=https://www.worldcat.org/oclc/24954868|isbn=0898391628|pmc=24954868|sartze-data=2019-08-31}}</ref>
{{Sakontzeko|Cambraiko gudua (1917)}}[[Fitxategi:Bundesarchiv Bild 183-R27012, Bei Cambrai erbeuteter englischer Panzer.jpg|thumb|Suntsitutako britainiar tanke bat Cambrai-n]]Azaroaren 20an Aliatuek tankeak masan erabili zituzten lehen aldiz Cambraiko guduan. 324 tankeek (1/3 erreserban) eta hamabi infanteria dibisio bi alemaniar dibisioen kontra eraso egin zuten, bonbardaketa nagusi bat eta gero. Tankeek [[faszineak]] erabiltzen zituzten lubakien gainetik gurutzatzeko, baita 4 metro luze ziren alemaniar antitanke bonbak ez lehertzeko ere.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Military operations. France and Belgium, 1917. The Battle of Cambrai|argitaletxea=Imperial War Museum, Department of Printed Books Sbin Association with the Battery Press|data=1991, ©1948|url=https://www.worldcat.org/oclc/24954868|isbn=0898391628|pmc=24954868|sartze-data=2019-08-31}}</ref> Erasoa garaipen erraldoia izan zen britainiarrentzat; 4.000 zauritu edo hil soilik izanda Ypresko Hirugarren Guduan baino hamar aldiz gehiago aurrera egin zuten. Aurrerapen hauek irtenune bat sortu zuten eta alemaniarrek kontraeraso bat azkar antolatu zuten azaroaren 30ean. Kontraeraso honek iparraldean britainiarrak atzeratzea lortu zuen, hala ere, hegoaldean porrot handia jaso zuten. Iparraldeko ezbeharra aparte utziz, Cambraiko gudua garaipen handia izan zen aliatuentzat.

[[Fitxategi:Bundesarchiv Bild 183-R27012, Bei Cambrai erbeuteter englischer Panzer.jpg|thumb|Suntsitutako britainiar tanke bat Cambrai-n]]
Gudu honetan alemaniarrek tankeak suposatzen zuten arriskuaz konturatu ziren lehen aldiz eta baita gudu honetan ere alemaniarrek ''[[stosstruppen]]'' erabili zuten masan lehen aldiz, [[Infiltrazio-taktika|infiltrazio-taktikak]] erabiltzen zuten soldadu oso ondo gaituak.<ref name=":14" />

== 1918 ==
[[Fitxategi:Western front 1918 german.jpg|thumb|Alemaniar ''Kaiserschlacht-aren'' ondorioz sortutako frontea.]]
Cambraiko porrotaren ondorioz Ludendorffek eta Hindenburgek Mendebaldeko Frontean garaipen erabakigarri bat lortzeko udaberrian eraso erraldoi bat egin beharko zutela konturatu ziren, ez zen egongo beste aukerarik. Udaberriaren amaieran estatubatuarrek masan etortzen hasiko ziren eta bere zenbakiekin gerra irabaztea ezinezkoa izango zen. 1918ko martxoaren 3an [[Brest-Litovskeko Ituna]] sinatu zuten Errusiarekin, azken honek gerra utsiz. Gertaera hau [[Ekialdeko Frontea Lehen Mundu Gerran|Ekialdeko Fronteari]] amaiera emango zion eta 33 dibisio libre utziko zituen mendebaldera etortzeko. Garraioa amaitzean eta erasoa hasi baino egun bat lehenago alemaniarrek 192 dibisio zeukaten frontean sakabanatuta, aliatuen 178en kontra. <ref name=":12" />

Aliatuek elkartasun arazoak zeukaten eta hauek komunikazioa zailtzen zuten. Gainera, soldadu falta handia nabaritzen zen eta zeuden soldaduen morala minimoetan zegoen. Britainiar eta frantziar armadek 1918ko lehen sei hilabetean erasotzeko ez zeuden prest eta estatubatuar gehienek entrenamenduan zeuden oraindik.<ref name=":9" /> Ludendorffek erasoa Sommean hastea erabaki zuen, britainiarren eta frantziarren arteko komunikazioak mozteko eta kanalaren portuetarantz erretiratzera behartzeko.<ref name=":9" /><ref name=":15">{{Erreferentzia|abizena=Carlyon, Les.|izenburua=The Great War|argitaletxea=Picador|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/182524320|isbn=9781405037990|pmc=182524320|sartze-data=2019-10-13}}</ref> Eraso berri honek ''sturmtruppen'' taktikak 700 hegazkinekin konbinatuko zituen, baita tankeak, gasa eta artilleria bonbardaketak ere.<ref name=":9" /><ref name=":15" />

=== Alemaniar Udaberriko Ofentsibak ===
{{Sakontzeko|Udaberriko Ofentsiba}}
Michael Operazioak, alemaniarren udaberriko lehen ofentsiba, aliatuak bitan banatzea ia lortu zuen eta, gainera, 1914tik aurrera Parisera gehien hurbildu zen alemaniar erasoa izan zen, hiria bonbardatzeko distantzian geldituz.<ref name=":13" /> Guduaren ondorioz aliatuek aginte bateratu baten beharra ikusi zuten eta horregatik [[Ferdinand Foch]] jeneralak aliatuen armada guztien agintaria izendatu zuten. Elkartutako Aliatuek alemaniarren erasoengatik hobeago babestu ahal izan ziren eta ofentsiba "higadura-guda" bat izatera aldatu zen.<ref name=":9" /> Maiatzatik aurrera estatubatuarrek frontean gero eta postu gehiago hartzen hasi ziren, lehen garaipena [[Cantignyko gudua|Cantignyko guduan]] izanda. Udaren hasieran 250.000-300.000 estatubatuar iristen ari ziren Mendebaldeko Frontean hilabetero gutxi gorabehera.<ref name=":9" /> 2.1 milioi izatera iritsiko ziren gerra amaitu baino lehen.


== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==

13:11, 13 urria 2019ko berrikusketa

Mendebaldeko Frontea Lehen Mundua
Lehen Mundu Gerra
Kanadako soldaduak eta tanke bat Vimyko gailurrean
Data1914ko abuztuaren 4a- 1918ko azaroaren 11a
LekuaFrantzia, Belgika
EmaitzaEntentearen garaipena
Gerraren amaiera
Gudulariak
 Alemaniar Inperioa
 Austria-Hungariako Inperioa
 Frantzia
 Belgika
 Britainiar Inperioa
 AEB (1917tik aurrera)
 Portugal (1916tik aurrera)
 Errusiar Inperioa (1916tik aurrera)
 Italiako Erresuma (1918tik aurrera)
Siam (1918tik aurrera)
Buruzagiak
Alemaniar Inperioa Helmuth von Moltke
Alemaniar Inperioa Erich von Falkenhayn
Alemaniar Inperioa Paul von Hindenburg
Alemaniar Inperioa Erich Ludendorff
Frantzia Joseph Joffre
Frantzia Robert Nivelle
Frantzia Philippe Petain
Frantzia Ferdinand Foch
Frantzia John French
Britainiar Inperioa Douglas Haig
Ameriketako Estatu Batuak John Pershing
Belgika Alberto I.a
Indarra
13.250.000 15.900.000
Galerak
5.500.000 soldadu eta 424.000 zibil 7.500.000 soldadu eta 534.500 zibil

Mendebaldeko frontea Lehen Mundu Gerrako fronte garrantzitsuena izan zen. 1914ko abuztuan, gerra hastean, alemaniarrek hasiera eman zioten mendebaldeko fronteari Luxenburgo eta Belgika inbadituz eta aurrerago erasoan Frantziaren iparraldearen punturik nagusienak hartuz. Schlieffen plana, eraso honen izena, gelditu zen Marneko gudua eta gero. Bi aldeek lubakiak eraiki zituzten Itsasorako Lasterketan, eta lubaki hauek Britaniar kanalatik Suitzako mugara arte luzatzen ziren. Lubaki hauen posizioak oso gutxi aldatu ziren 1917 eta 1918ra arte.

1915 eta 1917 artean hainbat ofentsiba egon ziren fronte honetan. Erasoek artilleria bonbardaketa masiboa erabiltzen zuten, gero infanteria aurrera joateko blokean. Etsaiek lubakituta egotea, metrailadoreak, txarrantxa eta kontraartilleria hildako eta zauritu asko eragiten zuten aurrerapen oso gutxi izateko. Ofentsiba hauen artean, hauek hiru izan ziren galera handienak jaso zituztenak: Verdungo gudua, 1916an, 700.000 zauritu eta hil bi aldeen artean. Sommeko gudua, 1916an, milioi bat zauritu eta hil bi aldeen artean eta Passchendaeleko gudua (Ypresko Hirugarren gudua), 1917an, 487.000 zauritu eta hil bi aldeen artean.

Mendebaldeko Frontearen lubaki-gerra amaitzeko hainbat teknologia berri erabili ziren; gas-pozoitsua, hegazkinak eta tankeak. Bi aldeek teknologia berri hauek erabili zituzten, gas-pozoitsua adibidez, debekatuta egonda ere. Taktika berrien erabilera eta armaden ahulera berrekarri zuen mobilitatea 1918an. Alemaniarren Udaberriko Ofentsibaren osaketa (Alemaniarrek Kaiserschlacht deitu zioten "Kaiserraren gudua") erraztu zen Brest-Litovskeko ituna eta gero, non Errusiar Inperioa eta Errumania gerratik kanpo geratzen ziren, Ekialdeko Fronteari amaiera emanez. "Urakan" moduko bonbardaketak eta infiltrazio taktikak erabiliz alemaniar armadek 100 kilometro aurreratzea lortu zuten; 1914tik lortutako aurrerapenik handiena, baina hala ere, emaitza ez zen izan espero zutena.

Ofentsiba honen ondorioz Alemaniar Inperioaren tropak ahituta eta moral gutxirekin zeuden eta Aliatuen Ehun Egunen Ofentsiba hasi zenean bere defensak kolapsatu zuten. 1918ko azaroaren 11an armistizioa sinatu zen eta 1919an Versaillesko itunean bakea ofizialtu zen. [1]

1914

Gerra planak - Mugen gudua

Sakontzeko, irakurri: «Mugen gudua»

Lehen Mundu Gerraren hasieran alemaniar armadak, zazpi armada-talde izanda mendebaldean eta bat ekialdean, Schlieffen planari hasiera eman zion. Planaren helburu nagusia Frantziako defentsak hegaletik erasotzea zen, horregatik Belgika gurutzatu zuten, neutrala izan arren.[2]

Mendebaldeko frontea 1914an
Frantziar baioneta karga bat, 1914

Mendebaldeko frontea, Europako armada nagusienak elkarren aurka borrokatu ziren lekua; armada hauek frantziarra eta alemaniarra izanda, eta baita ere, gerra erabakiko zen lekua izan zen.[3] Belgikaren neutraltasuna 1839ko Londresko itunean adostu zen, eta itun honengatik, Alemaniak errespetatu ez zuelako, Britainia Handiak gerran sartu zen haien kontra 1914ko abuztuaren 4ko ultimatuma eta gero. Egun berean Alexander von Klucken eta Karl von Bülowen armadak Belgika erasotu zuten. Luxenburgo jada okupatua zegoen abuztuaren 2tik. Belgikan gertatutako lehen gudua Liejako setioa izan zen, abuztuaren 5etik 16ra. Lieja posizio oso gotortu bat zen, eta Belgikako armada adorez defendatu zuen. Hala ere, alemaniar artilleria, garai hartan mundu osoko boteretsuena, hiriaren harresi eta gotorleku nagusienak ahustu zituen eta Lieja errenditu zen.[4] Liejako gotorlekua erori eta gero Belgikaren armada gehiena Anberesera atzeratu zen, Namurreko garnizioa isolatuta utziz. Belgikako hiriburua, Brusela, abuztuaren 20an errenditu zen. Namurreko setioa abuztuaren 20tik 23ra iraun zuen. [3]

Alemaniar infanteria 1914an

Frantziako armadak bost armada-talde zituen mugan kokatuta. Frantziarren XVII Plana Alsazia-Lorrena, 1871an galdutako probintziak, errekuperatzeko plana zen.[2] Abuztuaren 7an 7.armada-gorputza Mulhouse eta Colmar erasotu zituen. Hala ere, abuztuaren 14an hasi zen frantziar ofentsiba nagusia, 1. eta 2. armada-taldeak Sarrebourg-Morhange lerroa erasotzean.[2] Alemaniarrek Schlieffen plana aurrera eramateko Alsazia-Lorrenatik motelki erretiratu ziren frantziarrei galera erraldoiak eragin bitartean. Frantziar 3. eta. 4. armada taldeek Sarre ibairantz aurreratu ziren eta Sarreburg hartzen saiatu ziren, Briey eta Neufchateauko inguruko hiriak erasotuz baina aldaratuak izan ziren.[2] Frantziar 7. armada-gorputzak Mulhouse hartu zuen abuztuaren 7an baina Mulhouseko gudua eta gero alemaniar erreserbek frantziar armadak erretiratzera behartu zituzten.[2]

Alemaniar armada erraz mugitu zen Belgikan zehar, zibilak exekutatuz eta herrixkak errez. Akzio hauek Aliatuak haserretu zituen; Aliatuen egunkariek sarraski hauen berria ematen zuen, askotan informazio faltsu asko gehituta hiritarren opinioa Alemaniaren kontra jartzeko. Alemaniarren akzio hauei "Belgikako Bortxaketa" izenarekin ezaguna egin da.[5] Belgika, Luxenburgo eta Ardenetatik igaro eta gero, alemaniar armadak Frantziako iparra gurutzatu zuten abuztuaren amaieran, non Joseph Joffreren frantziar armadekin topo egin zuen; baita Sir John French-en Britaniar Armada Espedizionarioarekin ere. Elkarren arteko guduei "Mugen gudua" deritzo, haien artean garrantzitsuenetakoak Charleroiko gudua eta Monseko gudua izan ziren. Lehenengoan frantziar 5. armada-gorputza ia desegin zen eta azkenengoan alemaniarren aurrerapena egun bat gutxi gora behera atzeratu zuen. Porrot hauen ondorioz aliatu guztien atzerapena agindu zen, eta honek Le Cateauko gudua, Maubeugeko setioa eta Saint Quentineko gudua eragin zituen.[6]

Marneko Lehen Gudua

Sakontzeko, irakurri: «Marneko lehen gudua»

Alemaniar armada Parisetik 70 kilometrora egotea lortu zuen baina Marneko Lehen Guduan (irailaren 6-12) frantziar eta britaniar armadek alemaniar armaden artean sortutako zulo bat aprobetxatu zuten, hegaletik erasotzeko; horregatik von Klucken (1. armada) eta von Bülowen (2. armada) unitateak, aurreratuenak zeudenak eta zuloaren sorreraren eragileak, atzeratu behar izan ziren.[7]

Belgiar armada 1914an

Alemaniarrek erretiratzea gelditu zuten Aisne ibaian, eta hantxe bertan lurra hondeatu zuten, lubaki-gerrari hasiera eman zion. Alemaniarren atzeratzearen ondorioz, bi aurkako armadek bestea hegaletik erasotu saiatu zuten; mugimendu honi "Itsasorako Lasterketa" eman zitzaion. Lasterketa hau gertatzen ari zen bitartean lubaki sistemak Mantxako kanalatik Suitzako mugara arte luzatu zituzten. Alemaniarrek okupatutako lurrak Frantziaren burdinaren %64a zeukan, baita ikatzaren %40a, frantziar industriari arazo asko sortuz.[8]

Ententearen aldean bere lubakiak herrialdeen artean banatuta zeuden, sektoreetan ordenatuta. Mantxako kanalatik hurbil Belgikaren azken unitateek lehen sektorea mantentzen zuten, geroago Britaniar Armada Espedizionarioa eta azkenik frantziar armadak. Urrian gertatutako Yserreko guduaren ondorioz Belgika Flandriako 35km gutxi gora behera kontrolatzen zuen, Yserreko Frontea izena jaso zuena. Fronte honek Nieuwpoort-tik Boesinghera zihoan. Bitartean Britaniar Armada Espedizionarioa (BEA) ekialdean posizio hobeagoak lortu zituen, belgikarren hegala defendatzeko.[8]

Ypresko Lehen Gudua

Sakontzeko, irakurri: «Ypresko lehen gudua»

Urriaren 12tik azaroaren 22ra arte alemaniar armadek azken saiekara bat egin zuten lubaki-gerra gerta ez zedin, baita 1914an Frantzia eror zezan ere. Saiakera honi "Ypresko Lehen Gudua" izena jaso zuen. Gudu hau impassean amaitu zuen, bi aldeek galera larriak izanda. Gudua eta gero Erich von Falkenhayn jeneralak hala esan zuen: "Hemendik aurrera Alemaniak gerra ezingo du irabazi modu militarrean, diplomazia erabiltzen hasi behar da". Hala ere, Theobald von Bethmann-Hollwegek, alemaniako kantzilerra momentu hartan, Paul von Hindenburg Generalfeldmarschall-ak Ober Ostean eta Erich Ludendorff bere azpikomandanteak gerra garaipen militarren bidez oraindi irabazi zitekeela esaten zuten. Polonian gertatutako Lodz ofentsiban (azaroaren 11-25) Falkenhaynek Errusiarekin bakea lortu ahalko zuela espero zuen. Von Bethmann-Hollwegekin izandako elkarrizketetan Errusia Alemaniaren etsai nagusia ez zela zioen, nahiz Frantzia eta Britainia Handia. Frantziarekin ere esperantza handia zeukan, anexio batzuekin soilik bakea lortu zitekeen eta Britania Handiaren kontra guztiok borrokatu.[9]

1915

Frontea 1915-1916an

Kostaldeatik Vosgetara mendebalderantz begiratzen zuen irtenune bat zegoen, Noyon Irtenunea deituta, Noyon alemaniar aurrerapenaren punturik aurreratuena izanda, Compiègnetik hurbil zegoen herri bat. Joseph Joffreren plana 1915ko lehen ofentsibarako irtenunea bi hegaletatik erasotzea izan zen, alemaniar armadak poltsa batean sartzeko.[10] Frantziar 4. armadak Champagnen borrokatzen egon zen 1914ko abenduaren 20tik 1915ko martxoaren 17ra arte baina beste frantziar unitateek ez zuten Artois erasotzea lortu. 10. armadak iparraldean posizioak hartu zituen eta Douairantz erasotu behar zuen, ekialderantz, Loos eta Arrasen bitarteko puntu batean.[11] Martxoaren 10ean britainiar armada Neuve Chapelleko guduan borrokatu zuen, Artoisko ofentsiba handiaren parte izan zen gudu bat. Gudu honen objektiboa Aubers gailurra hartzea izan zen. 4 dibisioek eraman zuten erasoa aurrera, 3,2 kilometroko fronte batean. 35 minutuko bonbardaketa txiki bat eta gero hasierako erasoa garaipen handia izan zen eta Aubersko herrixka hordu batzuetan erori zen. Hemendik aurrera britainiarrek komunikazio eta hornidura arazoak izaten hasi zuten, gehiegi aurreratu zirelako. Alemaniarrek erreserban zeuden dibisioak aurrealdera ekarri zituzten eta kontraeraso bat egin zuten eta Aubers berriro alemaniar eskuetan geratu zen. Jadanik britainiar armadak bere artilleriaren heren bat erabilita zeukaten eta arrazoi honengatik Sir John French jeneralak porrotaren arrazoia munizio falta izan zela esan zuen.[12][10]

Gerra kimikoa

Gerran parte hartu zuten herrialde guztiek arma kimikoen kontrako Hagako Konbentzioak sinatu zituzten; eta guztiek haien erabilera debekatuta zeukaten. 1914an hainbat saiakera egin ziren gas negar-eragilearekin, Hagako Konbentzioak debekatu ez zuena, baina Frantziak eta Alemaniak azkar konturatu ziren eraginkorrak ez zirela. Fronte honetan arma kimiko potenteagoak erabili ziren Ypresko bigarren guduan lehen aldiz, 1915ko apirilean.[13]

Britainiar infanteria Loosen gas eraso baten bitartean. 1915

Nahiz eta Alemaniak frontea impasse batean mantendu nahi izanda ere, Alberto Würtembergkoa ofentsiba bat hasi nahi zuen Ypresen, Ypresko lehen gudua gertatu zen leku berean 1914ko azaroan. Ypresko ofentsiba berria Ekialdeko fronteatik atentzioa alderatu nahi zuen; baita franco-britainiar komunikazioak gelditu ere, ofentsiba berriak ez planeatzeko. Bi egun iraun zuen bonbardaketa eta gero 171 tonako kloroz osatutako gas hodei bat askatu zuten. Kloroa irritante bat da, baina denbora luzez hodei baten barruan egonda edo kantitate handia arnastuta pertsona bat asfixiatu dezake. Airea baino pisutsuagoa zenez frantziar lubakietarantz mugitu zen motelki.[10] Hori koloredun hodeia frantziar batzuk hiltzen hasi zuen, eta honen ondorioz beste frantziarrek beldurrez alde egin zuten. Hainbeste soldadu ihes egin zuten 6 kilometroko zulo bat sortu zen aliatuen lerroetan. Hala ere, alemaniarrek garaipen hain handia espero ez zutenez ez zeukaten nahiko soldadu zuloak sortutako abantailaz aprobetxatzeko. Kanadako armada batzuk bere hegalak atzeratu zituzten eta alemaniarren aurrerapen osoa gelditu zuten.[14] Bi egun geroago alemaniarrek beste gas eraso bat egin zuten eta britainiarrek 5 kilometro atzeratu behar izan ziren.[14]

Eraso honen arrakasta maila ez zen inoiz gehiago lortuko, Aliatuen armadak anti-gas maskarak banatzen hasi zirelako. Aliatuen babes sistema berri honen arrakastaren adibide bat urte bat geroago etorriko zen, 1916ko apirilean, Hulluchen, non britainiar Irlandako 16. dibisioak hainbat alemaniar gas eraso biziraun zituen.[15] Britainiar armadak gasa erabiltzen hasi zuen ere; lehen aldia Loosko guduan izanda, 1915eko irailean. Frantziar, britainiar eta alemaniar armadek gasekin aurrerapen zientifikoak lortzen jarraitu zuten; 1916an Fosgeno gasa erabiliz zuten, kloroa baino hilgarriagoa, eta azkenik 1917an Ziape-gasa asmatu zuten; hilgarriena, hainbat egunez lubakien gainean egon zezakeena eta oso motel hiltzen zuena.[16]

Gerra airean

Max Immermann bere Fokker E.Irekin

1915ean elkarren artean borrokan zeuden herrialde gehienek eraso-hegazkinak sortu zituzten; momentu horretara arte hegazkinak etsaien posizioak behatzeko soilik erabiltzen ziren. Apirilaren 1ean Roland Garros frantziar pilotua tiro egin zuen bere hegazkinarekin lehen aldiz. Hau lortzeko Metrailadore bat ezarri zuen bere aurrealdean eta hegazkinaren helizeak babestu zituen, bestela balak apurtuko zituzten, honela helizeak apurtu gabe tiro egin zezakeen baina bala asko sakabanatzen ziren helizeak jotzean.[17] Hainbat aste geroago Garrosen hegazkina arazo bat izan zuen eta alemaniar lubakien atzean erori zen. Bere hegazkina harrapatua izan zen eta Anthony Fokker herbeheretar ingeniariari bidali zioten. Honek Garrosek baino hegazkin hobeago bat sortu zuen abantaila nagusi batekin: Mekanismo Sinkronizatzailea. Honek metrailadorea eta helizeak sinkronizatzen ditu bata bestea es jotzeko, eta honela %100 balak pilotua nahi zuen lekura joaten ziren eta ez alde guztietara sakabanatu. Abantaila hau oso azkar masan produzitu zen Fokker E.I (Eindecker edo planobakarra) izenarekin. Abuztuaren 1ean Max Immelmannek lehen aldiz hil zuen norbait bere hegazkinaren Metrailadorearekin.[18] Gerraren amaierara arte bi aldeek hegazkin hobeago eta hobeagoak sortzen jarraitu zuten eta honek Aparteko Hegazkinlarien kultoari hasiera eman zion; Manfred von Richtofen (Baroi Gorria) ezagunena izanda. Sinesmenen kontra Hegazkinen kontrako defentsek hegazkinak baino hil gehiago lortu zituzten.[19]

Udaberriko ofentsiba

Carencyko herrixkaren errekuperaketa 1915ean

Ententeak udaberrian egindako azken ofentsiba Artoisko bigarren gudua izan zen. Eraso honen intentzioa Vimyko gailurra konkistatzea eta Douaiko lautada inbaditzea zen. Maiatzaren 9an frantziar 10. armada aurrera egin zuen, sei eguneko bonbardaketa eta gero, eta bost kilometro hartzea lortu zuten. Alemaniar errefortzuak kontraeraso bat egin zuten eta 10. armada bere hasierako posizioetara erretiratu behar izan ziren. Maiatzaren 15ean mugimendu guztia jada geldituta zegoen baina borroka ez zen 18ra arte amaitu.[20] Maiatzean alemaniarrek La Ville-aux-Boisen frantziar dokumentu bat aurkitu zuten defentsa sistema berri bat deskribatzen zuena. Dokumentua hala zioenː Fronte oso gotortu bat leku guztietan izan beharrean, defentsa mailatan banatuko zen. Frontearen aurrealdea soldadu gutxi batzuekin defendatuko zen, lubakien postu aurreratuenetan banatuta eta atzerago hainbat bunker sistematan eta erresistentzia puntuetan ezarriko ziren. Malda handi bat bazegoen soldaduak atzealdean ezartzen ziren babestuta egoteko. Alemaniar goi-agintari batzei sistema hau gustatu zitzaien eta bere defentsetan erabiltzea erabaki zuten. Sistema honek "Defentsa Sakonean" sistema izatera garatuko zen urteekin.[21]

1915ko udazkenean "Fokkerren Zigorra" aliatuen kontra efektua izaten hasi zuen, aliatuek gerra airean ia galduta izaterako puntura arte. Aliatuen errekonozimendu hegazkinek ezin zuten hegan egin eta beharrezkoak ziren artilleriari alemaniarren posizioak non zeuden kokatuta esateko, baita etsaien gotorlekuei argazkiak ateratzeko ere. [22] Hala ere, alemaniar hegazkinek ez zuten airearen kontrol osoa lortu bere defentsa taktikengatik; aliatuen posizioak ez zuten bonbardatu edo erasotu nahi, ordea, bere posizio propioak babestea nahiago zuten.[23]

Udazkenako ofentsiba

Frantziar soldaduak Bigarren Artoiseko guduan

1915ko irailean Ententeak beste ofentsiba bati hasiera eman zionː Artoisko hirugarren gudua, Champagneko bigarren gudua eta britainiarrek Loos erasotu zuten. Frantziar armadak uda osoa prestatzen egon zen erasoa aurrera eramateko. Britainiar unitateei frontearen kontrol gehiago ematea erabaki zen frantziar dibisio asko erasoa hasiko zen lekura eramateko. Irailaren 22an erasoa bonbardaketa luze bat eta gero hasi zen; bonbardaketa hau hainbat aste lehenago planifikatzen hasita zegoen eta bonbardatu behar ziren posizioak kontu handiz hegazkinez behatu ziren, baita argazkiak atera zituzten ere. Frantziar eraso nagusia 25ean hasi zen eta hasieran aurreratze handia lortu zuten geratzen zen txarrantxaren eta Metrailadore-zuloen oposizioa izanda ere. Hala ere, alemaniar armadak ez ziren erretiratu eta Defentsa Sakonean sistema erabiltzen hasi ziren. Frontea 8 kilometro barrurantz mugitu zuten eta, bitartean, hainbat posizio gotortu zituzten frantziar erasoak erresistitzeko.

Irailaren 25ean britainiar erasoa Loosen hasi zen, Artoisko hirugarren guduaren parte zena. Eraso honek Champagnen egindako erasoaren laguntza moduko bat izan zen. Erasoa hasi baino lehen britainiar artilleriak 250.000 jaurtigaiekin alemaniar posizioak bonbardatu zituzten, baita 5.100 kloro gas jaurtigai bota zuten ere.[24] Erasoak bi zatitan banatuta egongo zen; nagusia eta bigarren mailakoa. Nagusiak bi armada-gorputzez osatuta egongo zen eta aurrerantz joango zen eta bigarren mailakoak beste bi armada-gorputzez osatuta egongo zen eta Ypresen erasotuko zuen, alemaniarren atentzioa hara bideratzeko. Britainiarrek galera erraldoiak jaso zituzten, gehienak metrailadore zauriengatik, eta kilometro gutxi batzuk soilik aurreratzea lortu zuten. Urriaren 13an egindako bigarren erasoa ez zuen hobeago egin.[25] Abenduan Sir John Frenchek boteretik kendu zuten eta Douglas Haigek britainiar armaden agintari nagusia bihurtu zen.

1916

Alemaniar soldadua 1916an

Erich von Falkenhaynek mendebaldeko frontean aurrerapen nagusi bat lortzea ezinezkoa zela erabaki zuen, eta sistema berri bat erabiltzea erabaki zuenː Frantzia garaituko zuen Frantziari hainbeste galera eraginduz gerrarekin jarraitzea ezinezkoa izateko puntura iritsi arte. Hura esan zuen bezala "Frantzia odolostuko dut".[26] Esandakoa aurrera eramateko bi taktika berri baimendu zituen; lehena urpekariek edozein itsasontzi erasotzea eta hondoratzea izan zen, berdin ematen zuen neutrala bazen ala ez, aliatuek jasotzen zuten materialak mozteko eta bigarrena frantziarrak erasotzea galera handiak eragiteko intentzioarekin. Falkenhaynen idea azken hau lortzeko Frantziak galdu ez zezakeen leku bat erasotzea izan zen, eta baldintza guztiak betetzen zituen lekua Verdungo hiri harresitua izan zen. Verdungo hiria hainbat gotorlekuz inguratuta zegoen, ezagunenak Douaumont eta Fort Vaux izanda; gainera Verdunetik Parisera zuzeneko bidea zegoen. [9]

Falkenhaynek 5-6 kilometroko limite bat ezarri zion fronteari artilleriaren eraginkortasuna ez galtzeko, baita kontraeraso baten eraginkortasuna txikitzeko ere. Erabili zuen beste neurri garrantzitsu bat erreserben erabilera izan zen; erreserba guztiak aldi berean borrokan sartzea ordez, gutxika-gutxika sartu zituen, soldaduei atseden hartzeko denbora emanez.[27] Erasoa prestatzen zeudenean alemaniarrek hegazkin asko kokatu zituzten fronte berri honetan frantziarren artilleriaren posizioa aurkitzeko betebeharrarekin. Maiatzean frantziarrek hainbat hegazkin ekarri zituzten eta Verdungo airea gudu-zelai berri bat bihurtu zen.[22]

Verdungo gudua

Sakontzeko, irakurri: «Verdungo gudua»

Verdungo gudua 1916ko otsailaren 16an hasi zen elurrak eta haizeteengatik sortutako bederatzi eguneko atzerapena eta gero. Laurogei ordu iraun zuen artilleria bonbardaketa eta gero alemaniar soldaduekez zuten erresistentzia handirik espero eta motel-motel Verdunerantz aurrera egin zuten. Douaumonteko gotorlekua, Verdun inguratzen zuten gotorlekuen nagusiena, 25ean erori zen. Otsailaren 28an, frantziar errefortzuak iritsi zirenean, alemaniar armadaren aurrerapena moteldu zen.[28]

Verdungo guduaren mapa

Atzerapen honen ondorioz alemaniarrek Le Mort Hommerantz abiatu ziren, Mosa ibaiaren mendebaldean kokatuta. Ibaiaren ertz honetan Frantziaren artilleria gehiena kokatuta zegoen eta posizio hartan babes tiro egin zezaketen alemaniarrei. Alemaniar armadek, gudu osoaren borrokarik latzenak jasan eta gero, mendixka hartu zuten maiatzaren amaierantz. Egun hauetan Philippe Pétain jenerala baztertu zuten, "defentsiboa" izateagatik eta Robert Nivelle ezarri zuten frantziar tropen agintari gisa, eraso gehiago egin zedin. Nivellen lehen agindua Douaumonteko Gotorlekua berreskuratzea izan zen, eta hala saiatu zuten maiatzaren 22an, baina alemaniarrek borroka latza eman zuten, gotorlekua babestea lortuz. Alemaniarrek kontraeraso bat antolatu zuten eta honen ondorioz Fort Vaux erori zen haien eskuetan ekainaren 7an, Fosgeno gasarekin lurra bonbardatu eta gero. Alemaniarrek kontraeraso honetan Verdungo hiritik kilometro 1era geratu ziren ekainaren 23an geldituak izan baino lehen. [15]

Uda aurrera zihoan bitartean frantziar armadek aurrera bultzatu zuten. Azaroan bonbardaketa erraldoi bat eta gero Fort Vaux berreskuratu zuten eta abendurantz 2,1 kilometro aurrera egin zuten, Douaumontetik hurbil geratu arte. Frantziarrek hilabete hauetan errotazio sistema bat asmatu zuten not soldaduak hiru egun ematen zuten frontearen aurrealdean, gero beste hiru bigarren mailako lubaki batean, erreserba funtzioak egiteko, eta azkenean beste hiru egun atzealdean, atseden hartzeko. Honela 42 dibisio momentu guztietan prest zituen frontea babesteko prest. Verdungo gudua, Verdungo Haragi-Pikatzaile Makina izenarekin ere ezagutua,[9] Frantziaren sakrifizioaren sinbolo nagusia bihurtu zen.[29]

Sommeko gudua

Sakontzeko, irakurri: «Sommeko gudua»

Udaberriaren hasieran Aliatuek frantziar armadak Verdungo posizioak mandenduko zituztela zalantzan zeukaten eta horregatik, presioa kentzen saiatzeko, Sommeko lurraldean eraso bat prestatzen hasi zuten. Eraso honen zama gehiena britainiar armadak jasoko zuten. Uztailaren 1ean, hainbat euridun egun eta gero britainiar armadak Alberteko gudua hasi zuten Pikardian, 5 frantziar unitateen laguntzarekin eskuineko hegalean. Erasoa hasi baino aste bat baino lehenago bonbardaketa handia egon zen. Frantziar erasoa garaipen handia izan zen, bere unitateak esperientza handia zeukatelako; beste aldetik, britainiar erasoa ez zuen espero zen garaipena lortu bonbardaketak ahuldu behar zituen objektiboak (Lubakiak, txarrantxa...etab) ahuldu ez zituelako. Egun honetan britainiar armadak 57.000 soldadu galdu zituen, inoiz ez egun batean jasotako galerarik handiena britainiar armadan. [30]

Sommeko lubaki bat, 1916

Verdunen gertatutakoa eta gero ikertuta Aliatuek airean nagusitasuna izaten saiatu zuten eta hau lortuta, irailera arte alemaniar hegazkin guztiak aireatik desagertu ziren. Aliatuen garaipenaren ondorioz Alemaniar Estatu Nagusiak taktika berri bat erabiltzen hasi zuten: Hegazkin bakar bat beste baten aurka joatea ez bezala taldeetan joaten ziren.[22] Unitateak berriz bildu eta gero britainiar infanteria aurrerapen txiki batzuk lortu zituzten uztailaren amaieran, alemaniaren errefortzuak iritsita ere. Abuzturantz Haig jenerala aurrerapen nagusi bat gertatzea ezinezkoa izango zela esan zuen eta horregatik unitate txikietan birrantolatu zituen unitate handiagoetan eraso txikiak egiteko fronte estatiko batean. Guduaren azken fasea urrian eta azaroaren hasieran hasi zen, berriz ere mugimendu gutxirekin eta galera handiekin. Guztia esanda, Sommeko gudua amaitzean 8 kilometro soilik aurreratu ziren eta uztailean ezarritako objektiboak ez ziren bete. Britainiarrek 420.000 hildako eta zauritu jaso zituen eta frantziarrek 200.000. Esaten da alemaniarrek 465.000 zauritu eta hildako jaso zituzten baina ezin da jakin.[31]

Sommeko guduaren azken zatian Tankea agertu zen lehen aldiz.[32] Aliatuek eraso bat prestatu zuten non 13 britainiar eta 4 frantziar armada-gorputza erasoa garaipen txikia lortu zuen; tankea ez zuen behar zituen objektiboak lortu lehenak izan zirelako eta mekanikoki gerrarako prest ez zeudelako oraindik.

Hindenburg Lerroa

Sakontzeko, irakurri: «Hindenburg lerroa»
Garaiko Hindenburg Lerroaren mapa

1916ko abuztuan alemaniar agintzaritza aldatu zen; Erich von Falkenhaynek boterea utzi eta gero Paul von Hindenburg eta Erich Ludendorffek boterea hartu zuten frontean. Agintari berriek Verdungo eta Sommeko guduak Alemaniak aurrerapenak egiteko abilidadea galtzea eragin zutela jakin errekonozitu zuten eta horregatik defentsan oinarritutako estrategiak eta taktikak erabili zituzten, beste fronte batzuetan erasoak egiten zituzten bitartean. [33]

Sommeko gudua gertatzen ari zen bitartean Noyon Irtenunearen atzean gotorleku-sistema bat eraiki zuten, "Hindenburg Lerroa" izena zuena. Gotorleku hauen funtzionamendua Eingreif Dibisioetan oinarrituta zeuden.[34] Hindenburg Lerroaren eraikieraren arrazoi nagusia frontea txikitzea izan zen; 10 dibisio aske uztea lortu zuten atzeratzean. Gotorleku sistema honek Arrasetik iparrean St. Quentinera hegoan zihoan eta 50km txikitu zuen frontea.[34] 1916ko azaroan britainiar hegazkinlariek gotorlekuen existentziari buruz ikasi zuten lehen aldiz, airetik eraikitze prozesua ikusiz.[35]

1917

Hindenburg Lerroa alemaniar frontearen atzean 2tik 50 kilometrotara eraiki zen[36]. Otsailaren 25ean alemaniar armadek erretiratzen hasi ziren eta apirilaren 5ean amaitu zuten, atzean lur errea utzita. Estrategia honek frantziarren eraso planak haustu zituen; Noyon Irtenunea bi hegaletatik erasotu nahi zuten baina irtenunea jada desagertuta zegoen.[37] Hala ere, britainiar agintariek erasoak jarraitzea agindu zuten; atzerapen honek 1916an jasotako galerak bermatzeko konturatu zirelako.[38]

1917ko frontearen mapa

Apirilaren 6an, bitartean, Estatu Batuak Alemaniari gerra deklaratu zion. 1915ko hasieran Lusitania itsasontziaren urpekaketaren ondorioz Alemaniak urpekarien erasoak itsasontzi neutraletan gelditu zituzten; Estatu Batuak gerran sartuko zela beldur zirelako. Hala ere, alemaniar populazioa, gosez jota egonda zegoenez, urpekarien erasoa berrabiaraztea eskatu zuten, inportazioak berriz etor zezaten, eta hala, 1917ko otsailean berriz hasi zen. Kalkulatuta zuten sei hilabetetan Britainia gerratik ateratzea posiblea zela urpekarien bidez. Estatubatuarrak Europara iristeko urte bat baino gehiago hartuko zitzaiela ere pentsatu zuten. Urpekariek garaipen handia lortu zuten denbora batean baina britainiar itsasontziek konboi taktikak erabiltzen hastean asko murriztu ziren galerak.[39]

1917ko hasierarantz britainiar armadaren unitateen kontua frantziarren 2/3 izatera iritsi zen.[40] 1917an Britainiar Armada Espedizionarioak eraso bat hasi zuen Arrasen, Kanadako armada gorputza, britainiar 5. dibisioaren laguntzarekin Vimyko gailurrean aurreratu ziren eta 1. armadak urte osoko aurrerapenik handiena lortu zuen. Azken hauen aurrerapena alemaniar errefortzuak iritzi zirenean gelditu zen, Sommen ikasitako taktikak erabilita defentsa sistema berri bat erabili zutelako. Britainiar erasoak atzeratuak izan ziren eta, Gary Sheffielden hitzetan "Ez zen inoiz egon britainiar armadan eguneroko hainbeste soldaduen galera".[41]

1916-1917ko neguan zehar alemaniar taktikak airean hobetu ziren Valenciennesen hegazkin-eskola bat irekiz, baita pistola-bikidun hegazkinak erabiltzen hastean ere. Aurrerapen honen emaitza Aliatuentzako ezin txarragoa izan zen. Arrasen egindako erasoan britainiarrek 316 hegazkin galdu zituzten, kanadiarrak 114 eta alemaniarrak 44 soilik.[22] Hilabete honi "Apiril Odoltsua" izenarekin ezagutzen zaio.

Nivelle Ofentsiban erabilitako tanke bat.

Nivelle Ofentsiba

Sakontzeko, irakurri: «Nivelle Ofentsiba»

Hilabete berean Robert Nivelle Jeneralak, frantziar armaden agintari nagusiak, ofentsiba berri bat agindu zuen alemaniar lubakien kontra eta sin egin zuen 48 hordutan gerra osoa amaituko zela. Apirilaren 16an egindako erasoa, Nivelle Ofentsiba ezizenduta (Aisne ibaiaren bigarren gudua izenarekin ere ezagutua) 1.2 milioi gizonez osatuta zegoen eta aste bat iraun zuen artilleria bonbardaketa bat eta gero hasi zen.

Ofentsiba txarto hasi zen lehen momentutik erasotu behar zituzten posizioak maldan kokatutako lurra zelako. Gainera, denbora oso txarra zen eta euria gelditu gabe ari zuen. Ofentsiba honetan Errusiar Armada Espedizionarioa hartu zuen parte lehen aldiz Mendebaldeko Frontean.[42] Planifikazioa arazoak izan zituen alemaniarren atzerapena Hindenburg Lerrorantzen ondorioz. Ezusteko erasoa hasieran sorpresan harrapatu zuen alemaniar soldaduak baina jada galduta zegoen eta alemaniar hegazkinak frontearen alde hartara mugitu ziren azkar, aliatuei galera handiak eraginduz. Aste batean frantziarrek 120.000ko galera jaso zuten. Ofentsiba hasi baino lehen Nivellek erasoa garaipen handia ez bazen eta galerak oso latzak baziren erasoa geldituko zuela zin egin zuen baina ez zuen bete eta erasoa aurrera jarraitu zuen.[37]

Estatubatuar Armada Espedizionarioa

Lehenengo soldadu estatubatuarrak ekainaren 25ean iritsi ziren, Estatubatuar Armada Espedizionarioa sortuz. Hala ere, estatubatuar unitateek ez zuten lubakietan entrenamenduak egiten hasi urrira arte. Etortzen ari ziren soldaduek entrenamendua eta hornidurak behar zituzten eta hainbat hilabetez laguntza lanetan aritu ziren soilik.[30] Estatubatuarren iritsiera morala igo zuen Aliatuen armadetan, soldadutzaren zenbakiak asko igo zirelako eta azkenean errefortzuak lortuko zituztelako.[37]

Flandriako Ofentsiba

Sakontzeko, irakurri: «Messinesko gudua» eta «Ypresko hirugarren gudua»

Ekainean britainiar armadak ofentsiba bat hasi zuen Flandrian, Aisnean kokatutako frantziar armaden zama kentzeko, edo gutxienez, murrizteko. Frantziar armada hauek jada geldituta zeuden Nivelle Ofentsibaren ondorioz eta zati handi bat matxinatxen ari zen.[37] Ofentsiba ekainaren 7an hasi zen Messinesko gailurrarantz zuzendutako britainiar eraso batekin. Eraso honen intentzioa 1914an galdutako lurra berriro hartzea izan zen. 1915tik aurrera Ingeniari Tunelgile Errealek gailurraren azpitik hainbat tunel egiten aritu ziren eta 500 tona dinamita jarri zuten azpian, orduan, erasoa hasi zenean detonatu zituzten eta ia 7.000 hildako egin zituzten momentu batean.[43] Gailurra suntsitu eta gero infanteria aurreratu zen, eta goi-lautada erraz hartu zuten, baita gailurraren ekialdeko zatia ere. Egun hartan alemaniak saiatutako kontraeraso guztiak geldituak izan ziren.

Zelanda Berriko soldadu bat seinaleak egiten alemaniar gotorleku sintsitu baten gainean Passchendaelen.

1917ko uztailaren 11an, Unternehmen Strandfest (Hondartza-festa Operazioa) izeneko operazio batean Nieuwpoorten, Alemaniak Ziape-gasa erabili zuen lehen aldiz. Artilleriaren zabalerarekin Ziape-gasa objektibo zehatz batean bota zezakeen, eta horrela, britainiarrei hainbat egunez ezinezkoa egingo zitzaien area hura hartzea, Ziape-gasa hainbat egunez geratzen zelako. Ziape-gasaren erabilera britainiar moralean kolpe handia izan zen. Aliatuek ez zuten Ziape-gasa erabiltzen hasi 1918ko azken hilabeteetara arte.[44]

Uztailaren 31tik azaroaren 10era arte Ypresko hirugarren gudua, Passchendaeleko gudu famatua honen barnean egonda, iraun zuen; eta Passchendaeleko bigarren guduarekin amaitu zen.[45] Hasieran guduak Ypresen ekialdean kokatutako gailurrak hartzea zeukan muga, eta handik Roulers eta Thourouterantz aurreratzea, Alemaniaren trenbide nagusiak kokatuta zeuden lekuak. Garaipenarekin amaitzen bazen Alemaniaren urpekarien baseetarantz mugituko ziren, Belgikako kostaldean. Hala ere, euriak moztuko zituen "Britainiar amets" hauek. Hain eguraldi txarra egin zuenez britainiar unitateek Ypresko gailurretara soilik iristea lortu zuten, aurrerapenak oso motelak izan zirelako. Kanadako armadek ANZACen postuak hartu zitutzten eta azaroaren 7an Passchendaeleko herria hartu zuten.

Ofentsiba honek galera handiak eragin zituen bi aldeetan, eta irabazitako lurra txikia izan zen; hala ere, estrategikoki britainiar garaipen nagusi bat bezala hartu ahal zen, euria ez zegoen unetan kokapena modu estrategiko batean eginda zegoelako. Gudu honen ondorioz Alemaniar Estatu-Nagusiak atzerapen nagusi bat egiteko prestatzen hasi zen. Ezinezkoa da zenbateko galera izan zuten jakitea, baina, gutxi gora behera milioi erdikoa izan zela esaten da.[45]

Cambraiko gudua

Sakontzeko, irakurri: «Cambraiko gudua (1917)»
Suntsitutako britainiar tanke bat Cambrai-n

Azaroaren 20an Aliatuek tankeak masan erabili zituzten lehen aldiz Cambraiko guduan. 324 tankeek (1/3 erreserban) eta hamabi infanteria dibisio bi alemaniar dibisioen kontra eraso egin zuten, bonbardaketa nagusi bat eta gero. Tankeek faszineak erabiltzen zituzten lubakien gainetik gurutzatzeko, baita 4 metro luze ziren alemaniar antitanke bonbak ez lehertzeko ere.[46] Erasoa garaipen erraldoia izan zen britainiarrentzat; 4.000 zauritu edo hil soilik izanda Ypresko Hirugarren Guduan baino hamar aldiz gehiago aurrera egin zuten. Aurrerapen hauek irtenune bat sortu zuten eta alemaniarrek kontraeraso bat azkar antolatu zuten azaroaren 30ean. Kontraeraso honek iparraldean britainiarrak atzeratzea lortu zuen, hala ere, hegoaldean porrot handia jaso zuten. Iparraldeko ezbeharra aparte utziz, Cambraiko gudua garaipen handia izan zen aliatuentzat.

Gudu honetan alemaniarrek tankeak suposatzen zuten arriskuaz konturatu ziren lehen aldiz eta baita gudu honetan ere alemaniarrek stosstruppen erabili zuten masan lehen aldiz, infiltrazio-taktikak erabiltzen zuten soldadu oso ondo gaituak.[32]

1918

Alemaniar Kaiserschlacht-aren ondorioz sortutako frontea.

Cambraiko porrotaren ondorioz Ludendorffek eta Hindenburgek Mendebaldeko Frontean garaipen erabakigarri bat lortzeko udaberrian eraso erraldoi bat egin beharko zutela konturatu ziren, ez zen egongo beste aukerarik. Udaberriaren amaieran estatubatuarrek masan etortzen hasiko ziren eta bere zenbakiekin gerra irabaztea ezinezkoa izango zen. 1918ko martxoaren 3an Brest-Litovskeko Ituna sinatu zuten Errusiarekin, azken honek gerra utsiz. Gertaera hau Ekialdeko Fronteari amaiera emango zion eta 33 dibisio libre utziko zituen mendebaldera etortzeko. Garraioa amaitzean eta erasoa hasi baino egun bat lehenago alemaniarrek 192 dibisio zeukaten frontean sakabanatuta, aliatuen 178en kontra. [21]

Aliatuek elkartasun arazoak zeukaten eta hauek komunikazioa zailtzen zuten. Gainera, soldadu falta handia nabaritzen zen eta zeuden soldaduen morala minimoetan zegoen. Britainiar eta frantziar armadek 1918ko lehen sei hilabetean erasotzeko ez zeuden prest eta estatubatuar gehienek entrenamenduan zeuden oraindik.[37] Ludendorffek erasoa Sommean hastea erabaki zuen, britainiarren eta frantziarren arteko komunikazioak mozteko eta kanalaren portuetarantz erretiratzera behartzeko.[37][47] Eraso berri honek sturmtruppen taktikak 700 hegazkinekin konbinatuko zituen, baita tankeak, gasa eta artilleria bonbardaketak ere.[37][47]

Alemaniar Udaberriko Ofentsibak

Sakontzeko, irakurri: «Udaberriko Ofentsiba»

Michael Operazioak, alemaniarren udaberriko lehen ofentsiba, aliatuak bitan banatzea ia lortu zuen eta, gainera, 1914tik aurrera Parisera gehien hurbildu zen alemaniar erasoa izan zen, hiria bonbardatzeko distantzian geldituz.[27] Guduaren ondorioz aliatuek aginte bateratu baten beharra ikusi zuten eta horregatik Ferdinand Foch jeneralak aliatuen armada guztien agintaria izendatu zuten. Elkartutako Aliatuek alemaniarren erasoengatik hobeago babestu ahal izan ziren eta ofentsiba "higadura-guda" bat izatera aldatu zen.[37] Maiatzatik aurrera estatubatuarrek frontean gero eta postu gehiago hartzen hasi ziren, lehen garaipena Cantignyko guduan izanda. Udaren hasieran 250.000-300.000 estatubatuar iristen ari ziren Mendebaldeko Frontean hilabetero gutxi gorabehera.[37] 2.1 milioi izatera iritsiko ziren gerra amaitu baino lehen.

Erreferentziak

  1. Cecil, Hugh (Hugh P.), editor. Liddle, Peter, editor.. Facing Armageddon : the First World War Experienced. ISBN 9781783461691. PMC 1031915737. (Noiz kontsultatua: 2019-07-21).
  2. a b c d e Hamilton, Richard F., ed. (2003). The Origins of World War I.  doi:10.1017/cbo9780511550171. (Noiz kontsultatua: 2019-07-21).
  3. a b «32. The War Becomes History» The First World War (Böhlau Verlag) 2014-12-31 ISBN 9783205793656. (Noiz kontsultatua: 2019-07-21).
  4. Griffith, Paddy.. (2004). Fortifications of the Western Front 1914-18. Osprey ISBN 1841767603. PMC 56644885. (Noiz kontsultatua: 2019-07-21).
  5. Lipkes, Jeff. (2007-10-01). Rehearsals. Leuven University Press ISBN 9789461660398. (Noiz kontsultatua: 2019-07-21).
  6. Terraine, John.. (2002). Mons : the retreat to victory. Wordsworth Editions ISBN 1840222433. PMC 44693812. (Noiz kontsultatua: 2019-07-21).
  7. Strachan, Hew.. (2001-). The First World War. Oxford University Press ISBN 0198208774. PMC 44509322. (Noiz kontsultatua: 2019-07-25).
  8. a b Kennedy, Paul M., 1945-. (1989, ©1987). The rise and fall of the great powers : economic change and military conflict from 1500 to 2000. (1st Vintage books ed. argitaraldia) Vintage Books ISBN 0679720197. PMC 18071496. (Noiz kontsultatua: 2019-07-25).
  9. a b c Foley, Robert T. (Robert Thomas), 1969-. (2007, ©2005). German strategy and the path to Verdun : Erich von Falkenhayn and the development of attrition, 1870-1916. Cambridge University Press ISBN 0521841933. PMC 778889553. (Noiz kontsultatua: 2019-07-25).
  10. a b c Fuller, J. F. C. (John Frederick Charles), 1878-1966.. (1992). The conduct of war, 1789-1961 : a study of the impact of the French, industrial, and Russian revolutions on war and its conduct. (1st Da Capo Press ed. argitaraldia) Da Capo Press ISBN 0306804670. PMC 24589907. (Noiz kontsultatua: 2019-07-27).
  11. Neiberg, Michael. (2008). The Western Front 1914–1916: The History of World War I: From the Schlieffen Plan to Verdun and the Somme.. Amber Books ISBN 978-1-90662-612-9...
  12. Lyons, Michael J., 1930-. World War I : a Short History. (Second edition. argitaraldia) ISBN 0130205516. PMC 41326381. (Noiz kontsultatua: 2019-07-27).
  13. Doughty, Robert A.,. Pyrrhic victory : French strategy and operations in the Great War. ISBN 9780674034310. PMC 433622668. (Noiz kontsultatua: 2019-07-27).
  14. a b Sheldon, Jack, 1948-. (2012). The German Army on the western front, 1915. Pen & Sword Military ISBN 9781783032266. PMC 855218600. (Noiz kontsultatua: 2019-07-27).
  15. a b Jones, Simon, 1964-. (2007). World War I gas warfare tactics and equipment. Osprey ISBN 9781846031519. PMC 123004976. (Noiz kontsultatua: 2019-07-27).
  16. Richter, Donald C., 1934-. (1992). Chemical soldiers : British gas warfare in World War I. University Press of Kansas ISBN 0700605444. PMC 25675127. (Noiz kontsultatua: 2019-07-27).
  17. Spick, Mike. (2002). The Illustrated Directory of Fighters. Zenith Imprint ISBN 978-0-7603-1343-5...
  18. The Official history of the Royal Canadian Air Force.. University of Toronto Press in co-operation with the Dept. of National Defence and the Canadian Govt. Pub. Centre, Supply and Services Canada ©1980-<c1994> ISBN 0802023797. PMC 7596341. (Noiz kontsultatua: 2019-07-28).
  19. Griffith, Paddy,. Battle tactics of the Western Front : the British Army's art of attack, 1916-18. ISBN 9780300160611. PMC 906804298. (Noiz kontsultatua: 2019-07-28).
  20. Smith, Leonard V., 1957-. (2003). France and the Great War, 1914-1918. Cambridge University Press ISBN 0521661765. PMC 50315088. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
  21. a b Herwig, Holger H.. (1997). The First World War : Germany and Austria-Hungary, 1914-1918. Arnold ISBN 0340677538. PMC 34996156. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
  22. a b c d Campbell, Christopher, 1951-. (1981). Aces and aircraft of World War I. Blandford Press ISBN 0713709545. PMC 7441309. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
  23. Griffith, Paddy,. Battle tactics of the Western Front : the British Army's art of attack, 1916-18. ISBN 9780300160611. PMC 906804298. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
  24. Palazzo, Albert, 1957-. (2003). Seeking victory on the Western Front : the British army and chemical warfare in World War I. University of Nebraska Press ISBN 0803287747. PMC 51031210. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
  25. Warner, Philip, 1914-2000.. (2000). The Battle of Loos. Wordsworth Editions ISBN 1840222298. PMC 43500483. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
  26. Knox, MacGregor.. (2007). To the threshold of power, 1922/33 : origins and dynamics of the fascist and national socialist dictatorships. Volume 1. Cambridge University Press ISBN 9780511355745. PMC 190861899. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
  27. a b Marshall, S. L. A. (Samuel Lyman Atwood), 1900-1977.. ([1964]). The American heritage history of World War I. American Heritage Pub. Co. ISBN 0517385554. PMC 384558. (Noiz kontsultatua: 2019-08-05).
  28. Martin, William, 1952-. (2001). Verdun 1916 : 'they shall not pass'. Osprey Pub ISBN 9781855329935. PMC 48228419. (Noiz kontsultatua: 2019-08-05).
  29. Jackson, Julian, 1954-. (2001). France : the dark years, 1940-1944. Oxford University Press ISBN 0198207069. PMC 45406461. (Noiz kontsultatua: 2019-08-22).
  30. a b Griffiths, William R.. (1986). The Great War. Avery Pub. Group ISBN 0895293129. PMC 13126087. (Noiz kontsultatua: 2019-08-23).
  31. Watson, Alexander, 1979-. Enduring the Great War : combat, morale and collapse in the German and British armies, 1914-1918. ISBN 9781139870634. PMC 870273122. (Noiz kontsultatua: 2019-08-23).
  32. a b Miles, Wilfrid, 1885-1962.. (1992, ©1938). Military operations, France and Belgium, 1916. Imperial War Museum ISBN 0901627763. PMC 221842631. (Noiz kontsultatua: 2019-08-23).
  33. Herwig, Holger H.. (1997). The First World War : Germany and Austria-Hungary, 1914-1918. Arnold ISBN 0340677538. PMC 34996156. (Noiz kontsultatua: 2019-08-23).
  34. a b Wynne, G. C. (Graeme Chamley), 1889-. (1976). If Germany attacks : the battle in depth in the West. Greenwood Press ISBN 0837150299. PMC 2387700. (Noiz kontsultatua: 2019-08-23).
  35. Strategy and intelligence : British policy during the First World War. Hambledon Press 1996 ISBN 9780826430465. PMC 741691775. (Noiz kontsultatua: 2019-08-23).
  36. Marshall, S. L. A. (Samuel Lyman Atwood), 1900-1977.. ([1964]). The American heritage history of World War I. American Heritage Pub. Co. ISBN 0517385554. PMC 384558. (Noiz kontsultatua: 2019-08-24).
  37. a b c d e f g h i Gupta, Partha S.. (1966-07). «International Affairs: World War I: An Outline History By Hanson Baldwin. Hutchinson, London, 1962. 182p. 21s» India Quarterly: A Journal of International Affairs 22 (3): 294–294.  doi:10.1177/097492846602200308. ISSN 0974-9284. (Noiz kontsultatua: 2019-08-24).
  38. Neiberg, Michael S.. (2004). Warfare & society in Europe : 1898 to the present. Routledge ISBN 0203643526. PMC 56551520. (Noiz kontsultatua: 2019-08-24).
  39. Griffiths, William R.. (1986). The Great War. Avery Pub. Group ISBN 0895293129. PMC 13126087. (Noiz kontsultatua: 2019-08-24).
  40. Kennedy, Paul M., 1945-. (1989, ©1987). The rise and fall of the great powers : economic change and military conflict from 1500 to 2000. (1st Vintage books ed. argitaraldia) Vintage Books ISBN 0679720197. PMC 18071496. (Noiz kontsultatua: 2019-08-24).
  41. Sheffield, G. D.,. Command and morale : the British army on the Western Front, 1914-1918. ISBN 9781473834668. PMC 893910187. (Noiz kontsultatua: 2019-08-24).
  42. Cockfield, Jamie H.. (1998). With snow on their boots : the tragic odyssey of the Russian Expeditionary Force in France during World War I. (1st ed. argitaraldia) St. Martin's Press ISBN 0312173563. PMC 36969755. (Noiz kontsultatua: 2019-08-24).
  43. Fields of battle : terrain in military history. Kluwer Academic 2002 ISBN 1402004338. PMC 49691470. (Noiz kontsultatua: 2019-08-31).
  44. Sheldon, Jack, 1948-. (2007). The German Army at Passchendaele. Pen & Sword Military ISBN 9781783409044. PMC 854974820. (Noiz kontsultatua: 2019-08-31).
  45. a b Passchendaele in perspective : the Third Battle of Ypres. ISBN 9781783837762. PMC 884583708. (Noiz kontsultatua: 2019-08-31).
  46. Military operations. France and Belgium, 1917. The Battle of Cambrai. Imperial War Museum, Department of Printed Books Sbin Association with the Battery Press 1991, ©1948 ISBN 0898391628. PMC 24954868. (Noiz kontsultatua: 2019-08-31).
  47. a b Carlyon, Les.. (2007). The Great War. Picador ISBN 9781405037990. PMC 182524320. (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Mendebaldeko Frontea Lehen Mundu Gerran Aldatu lotura Wikidatan