'''Gutxiegitasun hepatikoa''', '''gibeleko gutxiegitasun''' edo '''gibel-gutxiegitasuna'''<ref>[[Euskalterm]]; [Hiztegi terminologikoa] [1990] eta [2015]</ref> [[gibel]]aren gaixotasuna da.
=== '''Gutxiegitasun hepatikoa''', '''gibeleko gutxiegitasun''' edo '''gibel-gutxiegitasuna'''<ref>[[Euskalterm]]; [Hiztegi terminologikoa] [1990] eta [2015]</ref> [[gibel]]aren gaixotasuna da. ===
== Etiologia ==
== Etiologia eta gibelaren fisiologia orokorra ==
[[Gibel|Gibela]] abdomenaren eskuineko hipokondrioan kokatzen den [[Organo (biologia)|organo]] garrantzitsu bat da. Organo horrek funtzionatzeko daukan ezintasunari gutxiegitasun hepatikoa deritzo.
Gibel gutxiegitasuna edo gutxiegitasun hepatikoa gibelarekin erlazionatuta dauden gaixotasun desberdinen ondorioz ematen da, besteak beste: [[hepatitis]] birikoa (gehienbat B hepatitisa), [[zirrosi]] hepatikoa, [[alkohol]], [[droga]] edo farmakoen kontsumoagatik emandako gibelaren patologiak... Arazo horien ondorioz, gibelaren atal batek (gutxienez) bere funtzioa era egokian betetzeari uzten dio, horrela, pertsona horrek gibel gutxiegitasuna pairatuz.
Gibelak organismoaren funtzionamendu egokirako funtsezkoak diren hainbat erreakziotan esku hartzen du, eta gutxiegitasun hepatiko baten ondorioz erreakzio horiek era desegokian ematen dira. Hona hemen gibelean ematen diren funtziorik garrantzitsuenak:
* Karbohidratoen [[Metabolismo|metabolismoa]]: [[Glukoneogenesi|glukoneogenesia]], [[glukogenogenesia]] eta [[glukogenolisia]] gauzatzen ditu, besteak beste.
* Proteinen metabolismoa: garraiorako [[proteina]] desberdinen sintesia gauzatzen du, hala nola: albumina, HDLa, LDLa, VDLDa, [[transferrina]]...
* Lipidoen metabolismoa: kolesterolaren eraketa eta triglizeridoen eraketan parte hartu.
* Behazunaren eraketa: elikagaien [[digestio]] egokirako beharrezkoa da.
* [[Hematopoiesi]] prozesua: globulu gorri eta zuriak fetu aroko 12 astetan zehar gibelean eratzen dira, ondoren funtzio hori hezur muin gorriak hartzen duelarik.
== Klinika ==
== Klinika ==
Giltzurrun gutxiegitasunarekin batera azaltzen diren sintomen artean [[ikterizia]], [[aszitis]]a, [[entzefalopatia hepatiko]]a … eta osasun egoeraren narriadura orokorra daude. Gehienetan, [[Neke|nekea]], [[Ahulaldi|ahultasuna]], gose galera eta [[Goragale|goragalea]] bezalako klinika orokorrek lagunduta.
Giltzurrun gutxiegitasunarekin batera azaltzen diren sintomen artean [[ikterizia]], [[aszitis]]a, [[entzefalopatia hepatiko]]a… eta osasun egoeraren narriadura orokorra daude. Gehienetan, [[Neke|nekea]], [[Ahulaldi|ahultasuna]], gose galera eta [[Goragale|goragalea]] bezalako klinika orokorrek lagunduta.
* Ikterizia: Ikteriziak begien esklerotikaren, mukosaren eta larruazalaren horitzea dakar.
* Ikterizia: Ikteriziak begien esklerotikaren, mukosaren eta larruazalaren horitzea dakar.
Gutxiegitasun hepatikoa, gibeleko gutxiegitasun edo gibel-gutxiegitasuna[1]gibelaren gaixotasuna da.
Etiologia eta gibelaren fisiologia orokorra
Gibela abdomenaren eskuineko hipokondrioan kokatzen den organo garrantzitsu bat da. Organo horrek funtzionatzeko daukan ezintasunari gutxiegitasun hepatikoa deritzo.
Gibel gutxiegitasuna edo gutxiegitasun hepatikoa gibelarekin erlazionatuta dauden gaixotasun desberdinen ondorioz ematen da, besteak beste: hepatitis birikoa (gehienbat B hepatitisa), zirrosi hepatikoa, alkohol, droga edo farmakoen kontsumoagatik emandako gibelaren patologiak... Arazo horien ondorioz, gibelaren atal batek (gutxienez) bere funtzioa era egokian betetzeari uzten dio, horrela, pertsona horrek gibel gutxiegitasuna pairatuz.
Gibelak organismoaren funtzionamendu egokirako funtsezkoak diren hainbat erreakziotan esku hartzen du, eta gutxiegitasun hepatiko baten ondorioz erreakzio horiek era desegokian ematen dira. Hona hemen gibelean ematen diren funtziorik garrantzitsuenak:
Hematopoiesi prozesua: globulu gorri eta zuriak fetu aroko 12 astetan zehar gibelean eratzen dira, ondoren funtzio hori hezur muin gorriak hartzen duelarik.
Ikterizia: Ikteriziak begien esklerotikaren, mukosaren eta larruazalaren horitzea dakar.
Aszitisaren eraginez, abdomena hanpa daiteke.
Entzefalopatia hepatikoa: logura eta nahastea dakar.
Arnasa lizun heze usaina har dezake
Min abdominala
Febrikula
Mukosenodoljario eta hematomak izateko aukera igotzen da, gibelaren koagulazio faktoreak ekoizteko gutxiegitasuna, plaketen kopuruaren gutxitzearen, eta gatzapen intrabaskular barreiatua deitzen de kuadro klinikoaren ondorioz. Esaterako, pertsona osasuntsu batengan arina izango litzatekeen odoljario bat, bere kabuz edota mediku batek zailtasunak izango lituzke hau eteteko. Odol galerak, presio arterialaren jaitsiera (hipotentsioa) gauza dezake.[2]
Giltzurrun gutxiegitasun akutuari dagokionez, osasuntsu egotetik oso larri egotera egun gutxi batzuetan igaro genezake. Hainbat mota daude, garatzeko behar duten denboraren arabera sailkatuta, denena oso azkarra izan arren:
Gibel gutxiegitasun akutu larri hiperakutua: 7 egun baino gutxiago.
Gibel gutxiegitasun akutu larri akutua: 7-28 egun tartean.
Gibel gutxiegitasun akutu larri subakutua: 4 eta 12 aste bitartean.[3]
Giltzurrun gutxiegitasun kronikoan, berriz, osasun egoeraren narriadura oso graduala izan daiteke odoldun oka edo gorotzetan odolaren agerrera egon arte. Azken hauek, hestegorriaren eta urdailarenbarizeen odoljarioengatik gertatu ohi dira.
Azkenik, gibel gutxiegitasuna goiz tratatu edota progresiboa izan ezean, hilkorra izan daiteke garatzen diren giltzurrun gutxiegitasunaren, gibel minbiziaren… ondoriz. Batzuetan, tratamendua jaso arren, ez dago atzera bueltatzerik.[2]
Prebentzioa
Gibel gutxiegitasuna pairatzen dutenen artean muturreko kasuetan gibelaren funtzionamendu egokia berreskuratzeko ezinbestekoa izango da gibel transplantea burutzea. Egoera hau ekiditeko badaude jarraitu beharreko zenbait aholku.
Oinarrizko higienea mantentzea ezinbesteko izango da, hala nola, eskuak modu egokian eta hainbat alditan garbitzea.
Sexu-harreman seguruak izatea (kondoien erabilpena).
Alkoholaren kontsumoa murriztea. Hau da egunero eta kantitate handitan kontsumitzea ekiditea.
Farmakoen gehiegizko kontsumoa ekidin eta kontsumitzekotan medikuaren gainbegiratzepean.
Diagnostikoa
Orokorrean gibel gutxiegitasunaren diagnostikoa sintometan eta esplorazio medikoan oinarrituz burutzen da. Odol analisiak ere baliagarriak izango dira gibelaren funtzionamendua aztertzeko.
Esplorazio fisikoari dagokionez, odoljarioak, hematomak edo ekimosia bilatuko dira. Pazientea logura izatea eta nahasturik egotea gaixotasuna pairatzearen seinale ere izango dira. Bestalde, larruazaleko eta mukosen kolore horixka (ikterizia) ere oso ohikoak izango dira gaixoetan.[4]
Odol analisian hainbat parametroetan aldaketak emango dira. Alde batetik; aminotransferasa, fosfatasa alkalinoa, gammaglutaril transferasa, transaminasak, amoniako eta bilirrubina kontzentrazioen igoera. Bestetik; kolesterol eta albumina kontzentrazioen jaitsiera nabarmena. Odol analisietan, batez ere, protronbinaren denbora neurtuko da zeinak odolaren gatzapena eman dadin behar den denbora adierazten duen, Gibel gutxiegitasuna pairatzekotan protronbinaren denbora luzeagoa izango da, hau da, gatzapen prozesua moteldu egingo da.[5]
Irudien bidezko diagnostikoari dagokionez, zenbait froga gehiago egin daitezke, besteak beste; erradiografia torazikoa edota ekografia abdominala (porta zaineko eta giltzurrun gaineko zainen presioa estimatzeko erabilia). Ekokardiograma bidez birika arteriaren presioa ebaluatu ahal izango da.
Sintomak, odol analisiak eta froga fisikoetan oinarrituz, maila ezberdineko gutxiegitasun hepatikoak diagnostikatuko dira:
I Mailakoa: nahasturik ,apatia, asaldura, antsietatea, euforia, ezinegona eta koordinazio geldoa.
II Mailakoa: logura, letargia, jarrera desegokia, asterixisa, disartria, oinarrizko erreflexuak eta paratonia ataxikoa.
III Mailakoa: logura, nahasturik, jarrera desegokia, hiperreflexia, Babinski seinalea, hitz jarioa, mioklonia eta hiperbentilazioa.
IV Mailakoa: koma, erreflexu okulomotore azkarra eta estimuluekiko erantzun falta.[6]
Erreferentziak
↑Euskalterm; [Hiztegi terminologikoa] [1990] eta [2015]
