Olerkigintza: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

22:01, 25 azaroa 2019ko berrikusketa

Olerkigintza, olertia edo poesia (grezieratik: ποίησις, poiesis, "egitea" edo "sortzea") literaturaren agerpen berezia da. Estetika, erritmoa eta hizkuntzaren baliabideak erabiltzen ditu, hala nola eufonia, sinbolismoa eta metrika, testuaren esanahiari gehitzeko beste geruza bat.

Olerkigintzak historia luzea du, historiaurrean jada Afrikan erabiltzen baitzen ehizari buruzko poesia, eta Nilo, Niger eta Volta ibaien inguruan poesia panegiriko eta elegiatikoa garatu zen^[1]. Afrikan egindako lehen poema idatziak Piramideko Testuetan agertzen dira^[2], K.a. XXV. mendean; Sundiataren Epika da garai honetako gorteko poesiaren adibiderik ezagunena^[3]. Mendebaldeko Asian ezagutzen den olerkirik zaharrena, Gilgamexen epopeia^[4], sumerieraz idatzita dago. Eurasian egindako lehen poemak abestietatik eratorriak dira, Txinako Shijing gisa, edo ahozko literatura gordetzeko helburuarekin, sanskritoko Vedak, Zoroastroren Gatha edo Homeroren epikak bezala, Iliada eta Odisea. Antzinako Grezian poesia definitzen saiatu ziren, adibidez Aristotelesen Poetika bezala, erretorika, drama, abestia eta komedia aipatuz. Beranduago saiatu ziren beste ezaugarri batzuk biltzen, hala nola errepikapena, bertsoen forma, errima eta estetika. Poesia prosatik bereizteko saiakera objektiboak izan ziren.

Historia

Poesia lirikoa Grezian sortu zen k.a. VII mendean, eta VI. mendean iritsi zen goreneko mailara. Antzinako Greziako bizitza publikoan, garrantzi handiko generoa izan zen lirika.

Erdi Aroan, bide berriak urratzen hasi zen olerkaritza. XIII. mendetik XVII. mendera arte, genero lirikoak indar ikaragarria hartu zuen Europan, eta urrezko aroa bizi izan zuen. XX. mendean, formari dagokionez batez ere, sortu ziren abangoardiako mugimendu guztiak, eta olerkaritzan, berebiziko eragina izan zuten.

Baliabide poetikoak

Baita ere Figura erretorikoak:

...

Arestiren esanetan

Gabriel Arestik zera esan zuen Ondarroan poesiari buruz 1964an, "Lengo eta oraingo euskal poesia erritarra" izeneko hitzaldian:

"Gaurko poetak bi klasetakoak gara, bersolariak eta olerkariak. Lehengoak erriaren ganean artzen dabe oña, eta bigarrenak (olerkariak) kultura guzurrezko batean. Horregatik lenengoak eskola bat dadukate, eta bigarrenak bapere ez. Bersolaritzak badaduzka bere erregela eta lege jakin eta bereziak... eta erregela orreik eskola baten babesa emoten deutsie bertsolaritzeari.

Olerkariak beriz, nor bere aldetik dabil, lege barriak kreatu nairik, iñongo aldrebeskeriak asmatzeko deseotan. Agirian dago olerkarien artean ez dagoala bapere eskolarik eta bai erretolika ugari. Ejenplo onegaz bere, argiro probatzen dogu bereizkuntza orren guzurrezkotasuna. Alde batetik, erriak ez dau ezer sortzen, beste aldetik, bere eskolea daduka, jenteen eta populuaren esperientziak istorian zear eskeintzen deutsena.

Poesia pertsona batek sortzen dau beti. Gero erriak onartzen eta ukatzen dau. Onartzen dauana poesia erritarra da, ukatzen dauana erritik kanpoko poesia da. Ori da guretzat bereizkuntza bakarra. Ganerakoa alferreriatik dator, uskeriatik. Beste bereikuntza bat bere egin da, agozko poesia eta poesia eskribitua. Baina berdin egingo litzake poesia kantatua eta poesia kantatu bagakoa"

Euskal poetak

Klasikoak

Olerkari klasikoen artean, aipagarriak dira:

Garaikideak

Egile garaikide ezagunak ditugu, bestela:

Erdal poetak

Erreferentziak

↑ Finnegan, Ruth. (2012-09). «The 'Oral' Nature of African Unwritten Literature» Oral Literature in Africa (Open Book Publishers): 3–27. ISBN 9781906924706. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
↑ (Ingelesez) Allen, James P.; Manuelian, Peter Der. (2005). The Ancient Egyptian Pyramid Texts. Society of Biblical Lit ISBN 9781589831827. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
↑ Conrad, David C.. (1992). «Searching for History in the Sunjata Epic: The Case of Fakoli» History in Africa 19: 147–200. doi:10.2307/3171998. ISSN 0361-5413. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
↑ Myths from Mesopotamia : creation, the flood, Gilgamesh, and others. (Rev. ed. argitaraldia) Oxford University Press 2000 ISBN 0192835890. PMC 47780554. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
↑ Aizpuru, A. 2013: Suak Erreko ez balu(I), hAUSnART, 3: 102-121
↑ Estankoa, I. 2010: Artean gazte eta berde: Azurmendiren Hitz berdeak eta Manifestu atzeratua, Hegats, 45: 71-83

Ikus, gainera

Bertsolaritza

Kanpo estekak

(Gaztelaniaz)(Frantsesez)(Alemanez)(Ingelesez) Basque Poetry, euskal poesiaren ataria.

Datuak: Q482
Multimedia: Poetry / Q482

[1] Finnegan, Ruth. (2012-09). «The 'Oral' Nature of African Unwritten Literature» Oral Literature in Africa (Open Book Publishers): 3–27. ISBN 9781906924706. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).

[2] (Ingelesez) Allen, James P.; Manuelian, Peter Der. (2005). The Ancient Egyptian Pyramid Texts. Society of Biblical Lit ISBN 9781589831827. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).

[3] Conrad, David C.. (1992). «Searching for History in the Sunjata Epic: The Case of Fakoli» History in Africa 19: 147–200. doi:10.2307/3171998. ISSN 0361-5413. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).

[4] Myths from Mesopotamia : creation, the flood, Gilgamesh, and others. (Rev. ed. argitaraldia) Oxford University Press 2000 ISBN 0192835890. PMC 47780554. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).

[5] Aizpuru, A. 2013: Suak Erreko ez balu(I), hAUSnART, 3: 102-121

[6] Estankoa, I. 2010: Artean gazte eta berde: Azurmendiren Hitz berdeak eta Manifestu atzeratua, Hegats, 45: 71-83

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ 90. lerroa: / 90. lerroa: @@
 == Kanpo estekak ==
-{{commonskat}}
 * {{eu}}{{es}}{{fr}}{{de}}{{en}} [http://www.basquepoetry.net/ Basque Poetry, euskal poesiaren ataria.]
 {{autoritate kontrola}}
 [[Kategoria:Olerkigintza|*]]