Aiara: berrikuspenen arteko aldeak
Barne loturak: Zubiete dorretxea |
→Aiarar ospetsuak: Anuntzi Arana |
||
144. lerroa: | 144. lerroa: | ||
<gallery> |
<gallery> |
||
Fitxategi:Arespalditza (Ayala-Aiara) - Palacio Atxa 2.jpg|[[Atxa jauregia|Atxa dorretxea]] [[Arespalditza]]n. |
|||
Fitxategi:Arespalditza (Ayala-Aiara) - Palacio de Cerrajería 5.jpg|Cerrajería jauregia [[Arespalditza]]n. |
|||
Fitxategi:Aiarako Zuhatzako Negorta dorretxea.jpg|[[Negorta dorretxea]], [[Zuhatza (Aiara)|Zuhatzan]]. |
|||
Fitxategi:Torre y campanario de Quejana.jpg|[[Kexaako monumentu multzoa|Kexaako dorretxe-gotorlekua]]. |
|||
Fitxategi:Torre de los Murga 03.jpg|[[Murga dorretxea|Murgako dorretxe-jauregia]]. |
|||
Fitxategi:016 Llanteno - Zubiete dorretxea.jpg|[[Zubiete dorretxea]], [[Lanteno]]n. |
|||
Fitxategi:Ureta dorretxea 3.jpg|[[Ureta dorretxea]], Lantenon. |
|||
Fitxategi:Escuelas de Llanteno.jpg|[[Lantenoko eskolak]]. |
|||
Fitxategi:Maroñoko urtegia 02.jpg|[[Maroñoko urtegia]] |
|||
</gallery> |
</gallery> |
||
160. lerroa: | 160. lerroa: | ||
* [[Andrés Antonio Gorbea]] (Menagarai, [[1792]]-[[1852]]), matematikaria. |
* [[Andrés Antonio Gorbea]] (Menagarai, [[1792]]-[[1852]]), matematikaria. |
||
* [[Estanislao Urkixo Landaluze]] ([[Murga]], [[1816]]-[[1889]]), [[Madril]]go alkatea 1883an |
* [[Estanislao Urkixo Landaluze]] ([[Murga]], [[1816]]-[[1889]]), [[Madril]]go alkatea 1883an |
||
*[[Anuntxi Arana|Anuntxi Arana Murillo]] ([[1947]]) [[Antropologia|antropologoa]] eta irakaslea. [[Orozko]] Haraneko eta Iparraldeko kondaira mitikoak sakonki aztertu zituen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Arana, Anuntxi, 1947-|izenburua=Orozko haraneko kondaira mitikoak : bilduma eta azterketa|argitaletxea=Universidad del País Vasco, Servicio Editorial = Euskal Herriko Unibertsitatea, Argitalpen Zerbitzua|data=[1998]-|url=https://www.worldcat.org/oclc/432705838|isbn=84-8373-090-1|pmc=432705838|sartze-data=2019-12-14}}</ref><ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Idoia|abizena=Eraso|urtea=2018-01-02|izenburua=Euskal Herriko mitologiari buruz egiten diren interpretazio fantasiatsuek kezkatzen naute|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|data=2017-12-20|url=https://www.kazeta.eus/eu/info_kz/20180102/euskal-herriko-mitologiari-buruz-egiten-diren-interpretazio-fantasiatsuek-kezkatzen-naute|aldizkaria=Kazeta.eus|sartze-data=2019-12-14}}</ref>. Iparraldean euskaraz aurkeztu zen lehenengo doktorego-tesia izan ze berea,<ref>{{Cite web|url=https://www.euskadi.eus/w10aTesDocWar/tesisDoctoralJSP/w10aConsultarTesisDoctoralLookUpDispath.do?clave=accionVer124|izenburua=Orozko haraneko kondaira mitikoak. Bilduma eta azterketa|sartze-data=2019-12-13|egunkaria=Tesiker, Euskarazko doktorego-tesiak|aldizkaria=|abizena=Arana Murillo|izena=Anuntxi|egile-lotura=Anuntxi Arana|hizkuntza=eu|formatua=PDF}}</ref> |
|||
* [[Iñaki Isasi]] ([[Arespalditza]], [[1970]]), [[txirrindularitza|txirrindularia]]. |
* [[Iñaki Isasi]] ([[Arespalditza]], [[1970]]), [[txirrindularitza|txirrindularia]]. |
||
11:01, 15 abendua 2019ko berrikusketa
Aiara | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Araba, Euskal Herria | |||||||||||
Aiarako udaletxea, Arespalditzan | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Araba | ||||||||||
Eskualdea | Aiaraldea | ||||||||||
Izen ofiziala | Aiara / Ayala | ||||||||||
Alkatea | Gentza Alamillo (EAJ) | ||||||||||
Posta kodea | 01476 | ||||||||||
INE kodea | 01010 | ||||||||||
Herritarra | Aiarar | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 43°04′36″N 3°04′44″W / 43.0766°N 3.0789°W | ||||||||||
Azalera | 140,85 km2 | ||||||||||
Distantzia | 46 km Gasteiza | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 2.918 (2023) −3 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 0,02 biztanle/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | % 31,26 | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 15,39 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 59,46 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 81,77 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % 9,14 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 8,68 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[1] | % 27,42 (2010) | ||||||||||
Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
Etxeko erabilera[3] | % 11.43 (2016) | ||||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||||
Webgunea | http://www.aiarakoudala.com |
Aiara (ofizialki Aiara / Ayala) Arabako ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Gasteiztik 46 bat kilometrora dagoena. Udalerriak Arespalditza du herriburu, eta beste 22 herriz ere osatua dago; populatuena Luiaondo da.
Aiaraldeko eskualdea osatzen du Amurrio, Artziniega, Okondo eta Laudio udalerriekin batera.
Geografia
Mugakideak
Aiarak mugakide ditu iparraldean Gordexola (Bizkaia), hegoaldean Merindadeak (Burgos) eta Urduña (Bizkaia), hego-ekialdean Amurrio, ipar-ekialdean Okondo eta Laudio, eta mendebaldean Artziniega eta Burgosko probintziako Merindadeak.
Inguru naturala
Gorobel mendilerroa udalerriaren hegoaldean dago, Burgosko probintziako Merindadeen eskualdetik banatzen duela.
Ikustekoa da Soxotik gertu dagoen Peñaladros izeneko ur-jauzia, 25-30 metroko garaiera duena.
Historia
Historikoki garrantzi handia izan du, batez ere Erdi Aroan, azken hamarkadetan gainbehera badator ere. Gaur egun 3.000 biztanlera ere ez da heltzen udalerri osoa.
Historiaurreari dagokionez, hiru trikuharri aurkitu dira Aiaran; haietariko bi Añesen, eta Menoion bestea. K.a. XXV. mendekoak omen dira.
Banaketa administratiboa
Aiara udalerria 24 herriz osatua dago:
Demografia
Nekazaritzari lotutako udalerria izanik, Aiarak ez zuen gora-behera demografiko handirik izan XX. mendean. Mende horren bigarren erdialdean beherakada txiki bat izan zuen, baina XXI. mendearen hasieran biztanleak irabazi zituen.
Aiarako biztanleria |
---|
Datu-iturria: www.ine.es |
Politika
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Josu Artetxe hautatu zuten alkate. 2015ko hauteskundeen ondoren, berriz, EAJ alderdiko Gentza Alamillok eskuratu zuen alkatetza.
Aiarako udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24a |
2011ko maiatzaren 22a | |||
Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 5 / 11 |
4 / 11 |
|||
Euskal Herria Bildu* | 4 / 11 |
4 / 11 |
|||
Aiara Batuz | 2 / 11 |
2 / 11 |
|||
Alderdi Popularra (PP) | 0 / 11 |
1 / 11 |
|||
*2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa. | |||||
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean |
Kultura
Ondasun nabarmenak
- Arespalditzako parrokia (Andre Maria Jasokundekoa), XI. mendekoa, atari erromanikoarekin.
- Atxa dorretxea, Arespalditzan, XVII. mendekoa.
- Etxaurrengo Andre Mariaren santutegia, Menoion, XVIII. mendekoa, Gorobel mendien ikuspegi ederrak eskaintzen dituena.
- Kexaako dorretxe-gotorlekua, XIV. mendean eraikia estilo gotikoan.
- Lantenoko eskolak, kultura interesdun ondaretzat izendatuak.
- Murgako dorretxe-jauregia, 1272an eraikia.
- Negorta dorretxea, Zuhatzan, XV. mende bukaera aldera eraikia.
- San Bizente eliza, Añesen, XII. mendekoa, atari erromaniko ederrarekin.
- Ureta dorretxea, Lantenon, XIV.-XV. mendekoa.
- Zubiete dorretxea, Lantenon.
Euskara
XIX. mendera arte ibarreko herri batzuetan euskara mantendu egin zuten, baina hortik aurrera gainbehera handia gertatu da Aiaran. Gaur egun, aiararren ia laurdena euskalduna da, eta haiek biltzeko asmoz Hogeitalau Euskara Elkartea sortu zuten.
Argazki galeria
-
Cerrajería jauregia Arespalditzan.
-
Ureta dorretxea, Lantenon.
Aiarar ospetsuak
- Martin Aiala (Arespalditza, ? - 1556), Antiokiako patriarka
- Eugenio Llaguno (Menagarai, 1724-1799), politikari eta euskaltzale ilustratua[4].
- Andrés Antonio Gorbea (Menagarai, 1792-1852), matematikaria.
- Estanislao Urkixo Landaluze (Murga, 1816-1889), Madrilgo alkatea 1883an
- Anuntxi Arana Murillo (1947) antropologoa eta irakaslea. Orozko Haraneko eta Iparraldeko kondaira mitikoak sakonki aztertu zituen[5][6]. Iparraldean euskaraz aurkeztu zen lehenengo doktorego-tesia izan ze berea,[7]
- Iñaki Isasi (Arespalditza, 1970), txirrindularia.
Erreferentziak
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ (Gaztelaniaz) Llaguno abizenari buruzko informazioa
- ↑ Arana, Anuntxi, 1947-. ([1998]-). Orozko haraneko kondaira mitikoak : bilduma eta azterketa. Universidad del País Vasco, Servicio Editorial = Euskal Herriko Unibertsitatea, Argitalpen Zerbitzua ISBN 84-8373-090-1. PMC 432705838. (Noiz kontsultatua: 2019-12-14).
- ↑ Eraso, Idoia. (2018-01-02). «Euskal Herriko mitologiari buruz egiten diren interpretazio fantasiatsuek kezkatzen naute» Kazeta.eus (Noiz kontsultatua: 2019-12-14).
- ↑ Arana Murillo, Anuntxi. «Orozko haraneko kondaira mitikoak. Bilduma eta azterketa» (PDF) Tesiker, Euskarazko doktorego-tesiak (Noiz kontsultatua: 2019-12-13).
Ikus, gainera
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Aiara |
- (Gaztelaniaz) Aiarako webgune ofiziala
- (Gaztelaniaz) Aiara Auñamendi entziklopedian
- Aiarako toponimia Euskaltzaindiaren arabera
- Aiaraldeko Turismo Elkartearen webgunea
- Aiara euskadi.net webgunean
- Kexaako Aiala dorretxe-gotorlekuari buruzko informazioa euskadi.net webgunean
- Murga dorretxea euskadi.net webgunean
- Negorta dorrea euskadi.net webgunean
- Aialatarrei eta Kexaari buruzko artikulua euskonews.com webgunean
- (Gaztelaniaz) Luiandoko argazki eguneratuak (Flickr webgunean)
- (Gaztelaniaz) Luiandoko argazki zaharrak
Aiarako herriak | ||
---|---|---|
Agiñaga • Añes • Arespalditza • Beotegi • Erbi • Erretes Lanteno • Izoria • Kexaa • Lanteno • Lexartzu • Luiaondo • Luxo • Madaria • Maroño • Menagarai • Menoio • Murga • Olabezar • Opellora • Ozeka • Salmanton • Soxo • Zuhatza |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |