Errusia

Errusia
Errusiar Federazioko ereserkia
Errusiako bandera Errusiar Inperioko armarria eta emblem of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (en)
Geografia
Hiriburua	Mosku 55°45′21″N 37°37′4″E
Azalera	17.075.400 km² Ura %13
Punturik altuena	Elbrus (5.642 m)
Punturik sakonena	Kaspiar itsasoa (−28 m)
Kontinentea	Europa eta Asia
Mugakideak	Azerbaijan, Bielorrusia, Txinako Herri Errepublika, Estonia, Finlandia, Georgia, Kazakhstan, Letonia, Lituania, Ipar Korea, Norvegia, Japonia, Ameriketako Estatu Batuak, Ukraina, Mongolia, Polonia, Europar Batasuna, Suedia eta Khersongo Estatua
Administrazioa
Gobernu-sistema	Federazioa
Errusiako presidentea	Vladimir Putin
Errusiako lehen ministroa	Mikhail Mixustin
Legebiltzarra	Errusiako Federazioko Biltzar Federala
Epai autoritatea	Constitutional Court of Russia (en) , Supreme Court of Russia (en) eta Supreme Court of Arbitration of Russia (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi ASEAN Regional Forum (en) Aduanen Mundu Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Artikoko Kontseilua Asia eta Ozeano Bareko Ekonomia Elkarlana BRIC (en) BRICS Barents Euro-Arctic Council (en) Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Central Asian Cooperation Organization (en) Commonwealth of Independent States Free Trade Area (en) Estatu Burujabeen Erkidegoa Europako Kontseilua Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea G20 G8 Group on Earth Observations (en) International Civil Defence Organisation (en) Interpol Itsaso Baltikoko Estatuen Kontseilua Itsaso Beltzeko Kooperazio Ekonomikorako Erakundea Merkataritzaren Mundu Erakundea Missile Technology Control Regime (en) Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Nuclear Suppliers Group (en) Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Segurtasun Kolektiborako Itunaren Erakundea Shanghaiko Elkarlan Erakundea Telekomunikazioen Batasun Internazionala Treaty on Open Skies (en) UNESCO Union State (en) states with nuclear weapons (en)
Demografia
Biztanleria	146.804.372 (2017) 4.372 (2020)
Dentsitatea	8,6 bizt/km²
Talde etnikoak	ikusi errusiar, Tartariar, ukrainar, Txuvax herria, txetxen eta ezezaguna
Hizkuntza ofizialak	ikusi errusiera abazera (Karatxai-Txerkesia) adigera (Adigea) Southern Altai (en) (Altaiko Errepublika) Baxkirera (Baxkortostan) Buriatera (Buriatia) Inguxera (Inguxetia) Kabardera (Kabardino-Balkaria, Karatxai-Txerkesia) kalmukera (Kalmukia) Karatxaiera-balkarera (Kabardino-Balkaria, Karatxai-Txerkesia) komiera (Komi) Krimeako tatarera (Krimeako Errepublika) mariera (Mari El) Mokxera (Mordovia) nogaiera (Karatxai-Txerkesia) Osetiera (Ipar Osetia-Alania) tatarera (Tatarstan) Tuvera (Tuva) Udmurtera (Udmurtia) ukrainera (Krimeako Errepublika) Khakasera (Khakasia) txetxenera (Txetxenia, Dagestan) txuvaxera (Txuvaxia) erziera (Mordovia) Sakhera (Jakutia) avarera (Dagestan) agulera (Dagestan) azerbaijanera (Dagestan) darginera (Dagestan) kumikera (Dagestan) lakera (Dagestan) lezgiera (Dagestan) nogaiera (Dagestan) rutulera (Dagestan) tabasaranera (Dagestan) tatera (Dagestan) tsakhurrera (Dagestan)
Erabilitako hizkuntzak	ikusi errusiera, elizako eslaviar hizkuntza, mendebaldeko mari, Khalkha Mongolian (en) , ekialdeko mari, juhuri, Karagas (en) , mariera, Kerek (en) , Southern Altai (en) , Medny Aleut (en) , Northern Altai (en) , Dargin (en) , Siberian Tatar (en) , Khwarshi (en) , Akhvakh (en) , tatera, Akkala Sami (en) , finlandiera, Chamalal (en) , Hunzib (en) , Southern Yukaghir (en) , Botlikh (en) , Godoberi (en) , Karata-Tukita (en) , Bagvalal (en) , Antzinako eliza-eslaviera, Kamassian (en) , komiera, Oirat (en) , nenetsera, kumikera, lakera, Koriakera, Nivkh (en) , agulera, Livvi-Karelian (en) , Nganasan (en) , Ter Sami (en) , rutulera, Tundra Yukaghir (en) , Nanai (en) , Skolt Sami (en) , Udmurtera, komi-permyak, Udege (en) , Ulch (en) , Yugh (en) , Tofa (en) , tsakhurrera, Russian Sign Language (en) , Tindi (en) , adigera, Sirenik Eskimo (en) , Naukan Yupik (en) , Central Siberian Yupik (en) , Mokxera, Alyutor (en) , vepsera, darginera, tatarera, abazera, Baxkirera, avarera, Txuktxiera, Buriatera, Chulym (en) , votera, Dolganera, Bezhta (en) , lezgiera, erziera, txuvaxera, txetxenera, Hinuq (en) , Even (en) , Kabardera, Karatxaiera-balkarera, kalmukera, Khakasera, Ket (en) , Oroch (en) , Khantiera, Kareliera, Kildin Sami (en) , ingriera, Negidal (en) , Inguxera, Itelmen (en) , nogaiera, Orok (en) , Ludic (en) , Selkup (en) , Osetiera, Mansiera, Tuvera, Shor (en) , Komi-Zyriera, Didoera, tabasaranera, Andi (en) , Sakhera, Karelian Proper language (en) , Pannonian Avar (en) , Russia Buriat (en) , Tundra Enets (en) , Forest Enets (en) eta Archi (en)
Erlijioa	akonfesional
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 16 genero guztiak: 18 : 15 : 14
Emankortasun-tasa	1,7 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	368.000 (2002)
Derrigorrezko eskolaratzea	6-16
Bizi-itxaropena	71,59293 (2016)
Giniren koefizientea	36 (2020)
Giza garapen indizea	0,822 (2021)
Ekonomia
Moneta	Errusiar errublo (₽)
BPG nominala	1.577.524.145.963,2 $ (2017) 292.796.543.789,46 (2016)
BPG per capita	10.749 $ (2017) 2.005 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	3.783.138.863.627 nazioarteko dolar (2017) 252.514.449.173 (2016)
BPG per capita EAPn	25.763,259 nazioarteko dolar (2017) 1.692,112 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	−0,2 % (2016)
Erreserbak	432.730.507.964 $ (2017) 55.678.316.108 (2016)
Inflazioa	5,4 % (2016) −7,5 (2015)
Historia
862	Novgorod Rus' (en)
1917 (juliotar egutegia)	Errusiako Sobietar Errepublika Sozialista Federatiboa
1991	Sobietar Batasunaren desegitea
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+7
ISO 3166-1 alpha-2	RU
ISO 3166-1 alpha-3	RUS
Ordu eremua	ikusi UTC+02:00 : Ekialdeko Europako Ordua Kaliningrad oblasta : Kamtxatkako ordua Kamtxatka kraia, Txukotk : Vladivostok Time (en) Jakutia, Sakhalin oblasta, Primorski kraia, Magadan oblasta, Khabarovsk kraia, Juduen Probintzia Autonomoa : Magadango ordua : Srednekolymsk Time (en) Jakutia, Sakhalin oblasta : Kaliningradeko ordua Kaliningrad oblasta : Yakutsk Time (en) Jakutia, Amur oblasta : Krasnoiarskeko ordua Tuva, Khakasia, Krasnoiarsk kraia, Kemerovo oblasta : Moskuko Ordua Jaroslavl oblasta, Voronezh oblasta, Vologda oblasta, Volgograd oblasta, Vladimir oblasta, Ulianovsk oblasta, Tver oblasta, Tula oblasta, Tambov oblasta, Stavropol kraia, Smolensk oblasta, Sebastopol, Saratov oblasta, San Petersburgo, Riazan oblasta, Rostov oblasta, Tatarstan, Ipar Osetia-Alania, Mordovia, Kareliako Errepublika, Kalmukia, Inguxetia, Dagestan, Krimeako Errepublika, Adigea, Pskov oblasta, Penza oblasta, Oriol oblasta, Novgorod oblasta, Nizhni Novgorod oblasta, Nenetsia, Murmansk oblasta, Moskuko oblasta, Mosku, Mari El, Lipetsk oblasta, Leningrad oblasta, Kursk oblasta, Krasnodar kraia, Kostroma oblasta, Komi, Kirov oblasta, Karatxai-Txerkesia, Kalugako oblasta, Kabardino-Balkaria, Ivanovo oblasta, Txuvaxia, Txetxenia, Briansk oblasta, Belgorod oblasta, Astrakhan oblasta, Arkhangelsk oblasta : Irkutsk Time (en) Zabaikalski kraia, Irkutsk oblasta, Buriatia : Samarako ordua Udmurtia, Samarako oblasta : Omskeko ordua Tomsk oblasta, Omsk oblasta, Novosibirsk oblasta, Altaiko Errepublika, Altai kraia : Jekaterinburgeko ordua Jamalia-Nenetsia, Tiumen oblasta, Sverdlovsk oblasta, Baxkortostan, Perm kraia, Orenburg oblasta, Kurgan oblasta, Khanti-Mansi, Txeliabinskeko oblasta : UTC+12:00
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.Schuko (en) eta Europlug (en)
Internet domeinua	.ru, .рф (en) , .рус (en) eta .su
gov.ru

Errusia (Росси́я Rossija) edo Errusiar Federazioa (Росси́йская Федера́ция, Rossijskaja Fiedieracija) munduko estatu handiena da, Europa eta Asia artean zabaltzen delarik. Mosku da hiriburua eta San Petersburgo bigarren hiria.

Hurrengo estatuekin du muga Errusiak: Norvegia, Finlandia, Estonia, Letonia, Bielorrusia, Lituania, Polonia, Ukraina, Georgia, Azerbaijan, Kazakhstan, Txina, Mongolia eta Ipar Korea. Ozeano Artikoa eta Ozeano Barearekin du itsasertze Iparraldean, eta gainera barne itsasoetan ere du itsasertze, hala nola, Itsaso Baltikon, Itsaso Beltzan eta Kaspiar Itsasoan. Sobietar Batasunaren oinordeko nagusia denez, estatu boteretsua da oraindik.

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Errusiako subjektu federalak»

Errusia munduko herrialderik handiena izanik hainbat banaketa administratibo mota ezberdin ditu bere baitan. Alde batetik subjektuak daude, (errusieraz: субъе́кт(ы); transliterazioa: subyekt(y)). Hauek 88 dira guztira eta bakoitzak 2 ordezkari ditu Errusiako Federazio Kontseiluan.

Sakontzeko, irakurri: «Errusiako distrito federalak»

Subjektu guzti hauek distrito federaletan biltzen dira, 7 guztira. (Errusieraz: федера́льные округа́, sing. федера́льный о́круг; transliterazioa federalnyye okruga, sing. federalny okrug). Hauetako bakoitzak bere presidentea du Errusiako presidenteak zuzenean izendatua.

Horretaz gain helburu ekonomikoetarako erregio ekonomikoak dituzte. Era berean herriguneak bil daitezke distrito eta selsovetetan.

Kultura

Literatura

Sakontzeko, irakurri: «Errusierazko literatura»

Errusiako idazleen artean nabarmentzekoak dira Fjodor Dostojevsky eta Leo Tolstoy.

Musika

• Modest Petrovitx Musorgski (1839-1881).
• Pyotr Ilyich Tchaikovsky (1840-1893).
• Nikolai Rimsky-Korsakov (1844-1908).
• Igor Stravinsky (1882–1971).
• Sergei Prokofiev (1891-1953).

Zinema

Sakontzeko, irakurri: «Zinema sobietarra»

Kirolak

• Boris Spassky (1937-), xake-jokalaria.
• Valery Karpin (1969-), futbolaria.
• Dimitri Khokhlov (1975-), futbolaria.
• Dennis Menchov (1978-), txirrindularia.
• Yelena Isinbayeva (1982-), atleta.

Zientzia

• Ivan Pavlov (1849-1936), medikua.