Bidasoa: berrikuspenen arteko aldeak
→Ibilbidea: argazkia Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
→Zubiak: argazkiak |
||
| 88. lerroa: | 88. lerroa: | ||
Bestela, ibaiaren bidean aipatzekoak dira Erreparatzeako zubi erromanikoa ([[Oieregi]]), Zubizaharra ([[Sunbilla]]) eta San Miguel zubia ([[Bera]]). |
Bestela, ibaiaren bidean aipatzekoak dira Erreparatzeako zubi erromanikoa ([[Oieregi]]), Zubizaharra ([[Sunbilla]]) eta San Miguel zubia ([[Bera]]). |
||
[[Fitxategi:Bidasoa Bera Zubia.jpg|thumb|300x300px|Bidasoa ibaia [[Bera|Beran]]]] |
|||
[[Fitxategi:Sunbillako zubizaharra2.jpg|thumb|300x300px|[[Sunbilla|Sunbillako]] Zubizaharra]] |
|||
[[Fitxategi:Erreparatzeako zubia.jpg|thumb|300x300px|Erreparatzeako zubi erromanikoa ([[Oieregi]])|link=Special:FilePath/Erreparatzeako_zubia.jpg.jpg]] |
|||
<br /> |
|||
== Portuak eta ontziak Bidasoan == |
== Portuak eta ontziak Bidasoan == |
||
20:55, 6 urtarrila 2020ko berrikusketa
| Bidasoa | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Mota | ibai |
| Luzera | 68,4 km |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 43°22′22″N 1°47′31″W / 43.3728°N 1.7919°W |
| Herrialdea |  Euskal Herria |
| Probintzia |  Gipuzkoa |
| Hidrografia | |
| Ibaiadarrak | |
| Arroaren azalera | 710 km² |
| Arro hidrografikoa | Bidasoa basin (en)  |
| Ur-emaria | 25,6 m³/s |
| Iturburua | Erratzu |
| Bokalea () | Bizkaiko golkoa (Hondarribia Hendaia) |
Bidasoa[1] (Baztanen Baztan ibaia deitua) Euskal Herriko ibaia da, Nafarroa Garaia, Gipuzkoa eta Lapurdi zeharkatzen dituena. Erratzun, Auza mendiaren magalean jaio eta Txingudin, Kantauri Itsasoan itsasoratzen da. Amuarrainek eta, batez ere, izokinek ospe handia eman diote.
Ibilbidea
Bidasoa Erratzun (Baztan) jaiotzen da, han elkartzen baitira Izpegi aldetik datorren Araneko erreka eta Auza mendiaren ekialdean sortutako Iñarbegi erreka. Azken horretan dago bere iturburu ezagunena: Xorroxin ur-jauzia. Hortik aurrera Baztan udalerria zeharkatzen du ipar-ekialde - hego-mendebalde norabidean, Oronoz-Mugairira ailegatuz.
Behin Baztan eskualdetik kanpora dagoela, Mugairiko zubian, Bidasoa izena hartzen du eta Bertizaranan (Oieregi, Narbarte, Legasa) sartzen da. Malerrekako Doneztebe udalerrian, Ezkurra ibaiko urak batu ondoren, iparralderantz biratu eta Sunbilla zeharkatzen du.
Handik Bortziriak eskualdean barneratu eta Beratik igarotzen da. Endarlatsan Nafarroa utzi ondoren Gipuzkoa eta Lapurdi arteko muga egiten du. Gero Irun zeharkatu eta azkenik Hondarribia eta Hendaia artean itsasoratzen da, Txingudiko badian.
_18_54_46_399000.jpeg)
Ibaiadarrak
Bidasoak ibaiadar ditu Zeberia, Ezkurra, Iruribieta, Latsa, Tximista, Onin, Zia, Endara eta Jaitzubia errekak.
Hidrometria
Bidasoaren emaria 1969-2010 bitartean neurtua izan da Endarlatsan, itsasoratu baino 10 km lehenago.[2] Ibaiak 681 kilometro koadroko eremua drainatua du gune horretan, arro osoaren % 95. Urteko batez besteko emaria 24,45 m³ segundoko da. Emari handiena otsailean du (42,9 m³/s), eta txikiena irailean (6,3 m³/s).
Bidasoaren batez besteko emariak (m³/s), Endarlatsan neurtuak
Datuak: 1969 eta 2010 artean
Zubiak
Irun eta Hendaia artean ibai hau Nazioarteko zubia eta Santiago zubiak zeharkatzen dute, Ipar eta Hego Euskal Herria elkarlotuz.
Bestela, ibaiaren bidean aipatzekoak dira Erreparatzeako zubi erromanikoa (Oieregi), Zubizaharra (Sunbilla) eta San Miguel zubia (Bera).
Portuak eta ontziak Bidasoan
Aitzina, Bidasoa itsasora heltzen zeneko gunea zingiradi eta hondartzaz osatua zen. Baziren portuak, Hondarribikoa, adibidez ontziak hartzen zituztenak, baina ziur aski mareen arabera lan egin beharko zuten[3]. Seguraski Irunen gaur egun desagerturiko portuak baziren, eta ibaian gora ere bazen gehiagorik.
XVII. mendeko agirien arabera, Bidasoan zehar ontzi eta gabarrak zebiltzan gutxienez Bera udalerrira arte. Ibaiak emari gutxi zuen garaieretan Ondozka ibiltzen ziren ontziak, hau da, idiek ibaian zehar tiratzen zuten eta beharrezkoa zenean ontzira bertara igotzen ziren gune sakonagoetan aurrera egiteko[3]. Beste idazki batzutan ikus daiteke merkatal produktuak Lesakaraino ere igotzen zirela XIII. mendean.
Arrainak
Bidasoan arrain espezie hauek bizi dira : izokina (Salmo salar), itsas amuarraina (Salmo trutta morfo trutta), kolaka (Alosa alosa), itsas lanproia (Petromyzon marinus), aingira (Anguilla anguilla), korrokoia (Chelon labrosus), platuxa latza (Platicthys flesus), ibai-amuarraina (Salmo trutta morfo fario), zarboa (Gobio lozanoi), lotrea (Barbatula quignardi), txipa (Phoxinus bigerri) eta burtaina (Cottus aturi). Hauez gain, orain dela 30-40 urte loina (Parachondrostoma miegii) ibaiaren behealdean sartua izan zen eta gorantz hedatzen ari da.
Txingudiko paduretan arrain hiruarantza (Gasterosteus aculeatus) ugaltzen da.
Arrantzari dagokionez amuarraina eta izokina dira espezierik estimatuenak
Amuarraina
Amuarraina, Bidasoa ibaian ugaria eta estimatua zena, egoera latzean dago orain, industriaren eta gehiegizko arrantzaren ondorioz[3][4]. Hori dela eta, arrantza mugatu eta populazioa igotzeko mekanismoak ezarri ziren martxan, arrakasta mugatuarekin[5][6].
Izokina
Izokinaren arrantzak garrantzi handia izan du Bidaso behereko herrien historian. Itsasotik zetozen izokinen igoera oztopatzeko nazak jartzen ziren ibaian: lurrean zutoin lodi batzuk sartu eta zutoinen artean, zeharka, zume abarrak paratzen ziren. Nazak zirela eta, herrien arteko istilu ugari izaten zen, dokumentu zaharrek erakusten dutenez.[7]
XX. mendean izokinaren populazioa asko gutxitu zen. Mendearen erdialdean, urte hoberenetan, 200 edo 300 izokin harrapatzen ziren; eta mende amaieran, dozena batzuk besterik ez.[8] Hori dela eta arrain haztegietako izokinez populazioa indartzeko proiektuak martxan dira[4]. Bidasoa ibaian urteko lehenbiziko izokin arrantzatuari lehenbiziko deritzo.
Izokin arrantzaren bilakaera Bidasoan
Datuak: 1980 eta 2013 artean
Erreferentziak
- ↑ «Bidasoa izena deklinatzean honela egin behar da: Bidasoa, Bidasoan, Bidasoarekin..., baina Bidasoko, Bidasotik, Bidasora... Era berean, izen horrek bere azken -a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean. Adibidez: Bidaso maitea, Bidaso osoan, gure Bidaso hau...» (Andres Iñigo, Euskaltzaindiko Onomastika batzordeburua: «Ibai izenen erabilera zuzenaz: Bidasoa», 2010-07-26)
- ↑ (Gaztelaniaz) Anuario de aforos 2006 - 2007 Estación 1106.
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) Ciriquiain-Gaiztarro, M.. «Bidasoa» Auñamendi Entziklopedia (Noiz kontsultatua: 2019-11-15).
- ↑ a b Estonba Mintxero, Mikel. «Bidasoa ibaia» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2019-11-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) Gutierrez, Natxo. «Pescadores piden repoblar el río Bidasoa con trucha autóctona» Diario de Navarra (Noiz kontsultatua: 2019-11-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La densidad de alevines de trucha se triplicó en 2016 con respecto al año anterior» El Diario Vasco 2017-01-11 (Noiz kontsultatua: 2019-11-15).
- ↑ Jakes Casaubon: Izokin arrantzaren historiaz, Bidasoa ibaian, XIV. mendetik XX. mendera
- ↑ Iberiar penintsulako izokin ibaien atlasa. Ekolur.
Ikus, gainera
Kanpo estekak
- Bidasoa arroko uraren foroa. Crana.org
- Mikel ESTONBA: Bidasoa ibaia Elhuyar aldizkaria. Zientzia.net.
