Vesuvio: berrikuspenen arteko aldeak

Vesuvio
Vesuvio
Datu orokorrak
Garaiera	1.281 m
Prominentzia	1.232 m
Mota	active volcano (en) , Geruza-sumendi, turismo-atrakzioa eta mendi
Geografia
Koordenatuak	40°49′17″N 14°25′32″E / 40.8214°N 14.4256°E
Mendikatea	Q3618573
Estatu burujabe	Italia
Eskualdea	Campania
Italiako hiri metropolitarra	Metropolitan City of Naples
Babestutako-eremua	Vesuvius National Park (en)
Mendizaletasuna
Lehen igoera	1861, 1944, +0079-08-24T00:00:00Z $2, 1872 eta 1906
Geologia
Material nagusia	tefrita

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

18:53, 7 urtarrila 2020ko berrikusketa

Vesuvio^[1] (italieraz: Monte Vesuvio; latinez: Mons Vesuvius) Napoliko golkoaren ekialdean, Napoli hiritik 9 kilometro ingurura dagoen sumendia da. Italiako Napoliko probintzian dago, Campania eskualdean, eta 1.281 mko garaiera du. Berezia egiten duena da azken 100 urteotan aktiboa egon den Europako bakarra dela, beti ere kontinenteko lurralde nagusia kontuan hartuta eta ez uharteak. Azken erupzioa 1944an izan zen. Eta egun sumendi arriskutsuenen artekotzat hartzen da, Napoliko badiaren inguruan hiru milioi pertsona bizi direlako.^[2] Bolkanologoek sumendiaren inguruko deformazioak hobeto ezagutu eta hurrengo magma-jaurtialdiak iragarri ahal izateko Vesuvioko Tomografia lanetan dihardute TNT-ko eztanda txikiek eragindako lurrikara txikien bilakaera aztertuz sumendiaren maldetan.^[3]

79. urteko erupzioa

Ezaguna da, batez ere, 79. urtean izandako erupzioagatik: orduko Ponpeia eta Herkulano hiri erromatarrak suntsitu zituen, eta gaur egun arte iritsi dira horien aztarnak, orduko gorpu eta etxeko zatiak aski ondo kontserbaturik gelditu zirelako.

Bestelako erupzioak

Vesuvion plaka tektoniko afrikarrak eta euroasiarrak bat egiten dute. Duela 400.000 bat urte hasi zen bere jarduera bolkanikoa, eta sumendia duela 25.000 urte eratu zen. Badakigu duela 18.000, 16.000 eta 11.000 urte erupzio pliniarrak izan zirela. Eta duela 3.800 urte Europak ezagutu duen erupzio bortitzenetakoa izan zen. Brontze Aroko hainbat herrixka suntsitu zituen. 2006an arkeologoek handik alde egindako gizaki eta animalien aztarna ugari aurkitu zituzten baina hiru gorpuren arrastoak baino ez, beraz, orduko hartan biztanle gehienek ihes egitea lortu zuten.

472. eta 512. urteetan ere eztanda egin zuen. Eta 1631koak Ponpeia suntsitu zuen erupzioaren parekoa izan zen: fluxu piroklastikoa kraterretik hamabost kilometrora iritsi zen eta errauts hodei erraldoiak, besteak beste, Konstantinoplako zerua estali zuen. XIX. mendea bereziki aktiboa izan zen, sumendia zortzi aldiz lehertu baitzen. 1944an, berriro ere sumendia jardunean hasi eta San Sebastiano herriaren zati bat suntsitu zuen. Eta horixe izan da Vesuvioren azken erupzioa, oraingoz.^[2]

Ikus, gainera

Sumendi erupzioak hildako pertsona kopuruaren arabera

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. Europako toponimia fisikoa. .
↑ ^a ^b Uranga, Nagore Irazustabarrena. (2016-06-19). «Vesuvio, Ponpeiaz haratago» Argia (Noiz kontsultatua: 2020-01-07).
↑ «Sumendiaren barrena - Zientzia.eus» zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-01-07).

Kanpo estekak

Vesuvio sumendiak Pompeia suntsitu zuenekoa, animazio bidez (Bideoa, EN, 2013)

Datuak: Q524
Multimedia: Mount Vesuvius / Q524

[1] Euskaltzaindia. Europako toponimia fisikoa. .

[:0-2] Uranga, Nagore Irazustabarrena. (2016-06-19). «Vesuvio, Ponpeiaz haratago» Argia (Noiz kontsultatua: 2020-01-07).

[3] «Sumendiaren barrena - Zientzia.eus» zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-01-07).

[1]

[2]

[3]

@@ 10. lerroa: / 10. lerroa: @@
 | ohiko bidea =
 }}
-'''Vesuvio'''<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0159.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= Europako toponimia fisikoa}}</ref> ({{lang-it|Monte Vesuvio}}; {{lang-la|Mons Vesuvius}}) [[Napoliko golkoa]]ren ekialdean, Napoli hiritik 9 kilometro ingurura dagoen [[sumendi]]a da. [[Italia]]ko [[Napoliko probintzia]]n dago, [[Campania]] eskualdean, eta 1.281 mko garaiera du.
+'''Vesuvio'''<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0159.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= Europako toponimia fisikoa}}</ref> ({{lang-it|Monte Vesuvio}}; {{lang-la|Mons Vesuvius}}) [[Napoliko golkoa]]ren ekialdean, Napoli hiritik 9 kilometro ingurura dagoen [[sumendi]]a da. [[Italia]]ko [[Napoliko probintzia]]n dago, [[Campania]] eskualdean, eta 1.281 mko garaiera du. Berezia egiten duena da azken 100 urteotan aktiboa egon den [[Europa]]ko bakarra dela, beti ere kontinenteko lurralde nagusia kontuan hartuta eta ez uharteak. Azken erupzioa [[1944]]an izan zen. Eta egun sumendi arriskutsuenen artekotzat hartzen da, Napoliko badiaren inguruan hiru milioi pertsona bizi direlako.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Nagore Irazustabarrena|abizena=Uranga|izenburua=Vesuvio, Ponpeiaz haratago|hizkuntza=eu|data=2016-06-19|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2512/vesuvio-ponpeiaz-haratago|aldizkaria=Argia|sartze-data=2020-01-07}}</ref>  [[Bolkanologia|Bolkanolo]]<nowiki/>goek sumendiaren inguruko deformazioak hobeto ezagutu eta hurrengo [[magma]]-jaurtialdiak iragarri ahal izateko Vesuvioko Tomografia lanetan dihardute TNT-ko eztanda txikiek eragindako lurrikara txikien bilakaera aztertuz sumendiaren maldetan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sumendiaren barrena - Zientzia.eus|url=https://zientzia.eus/artikuluak/sumendiaren-barrena/|aldizkaria=zientzia.eus|sartze-data=2020-01-07}}</ref>
+== 79. urteko erupzioa ==
-Berezia egiten duena da azken 100 urteotan aktiboa egon den [[Europa]]ko bakarra dela, beti ere kontinenteko lurralde nagusia kontuan hartuta eta ez uharteak. Azken erupzioa [[1944]]an izan zen.
+Ezaguna da, batez ere, [[79ko Vesuvioaren erupzioa|79. urtean izandako erupzioagatik]]: orduko [[Ponpeia]] eta [[Herkulano]] hiri [[erromatar Inperioa|erromatarrak]] suntsitu zituen, eta gaur egun arte iritsi dira horien aztarnak, orduko gorpu eta etxeko zatiak aski ondo kontserbaturik gelditu zirelako.
+== Bestelako erupzioak ==
-Dena den, ezaguna da, batez ere, [[79ko Vesuvioaren erupzioa|79. urtean izandako erupzioagatik]]: orduko [[Ponpeia]] eta [[Herkulano]] hiri [[erromatar Inperioa|erromatarrak]] suntsitu zituen, eta gaur egun arte iritsi dira horien aztarnak, orduko gorpu eta etxeko zatiak aski ondo kontserbaturik gelditu zirelako.
+Vesuvion [[Plaken tektonika|plaka tektoniko]] afrikarrak eta euroasiarrak bat egiten dute. Duela 400.000 bat urte hasi zen bere jarduera bolkanikoa, eta sumendia duela 25.000 urte eratu zen. Badakigu duela 18.000, 16.000 eta 11.000 urte erupzio pliniarrak izan zirela. Eta duela 3.800 urte Europak ezagutu duen erupzio bortitzenetakoa izan zen. [[Brontze Aroa|Brontze Aro]]<nowiki/>ko hainbat herrixka suntsitu zituen. 2006an arkeologoek handik alde egindako gizaki eta animalien aztarna ugari aurkitu zituzten baina hiru gorpuren arrastoak baino ez, beraz, orduko hartan biztanle gehienek ihes egitea lortu zuten.
+. eta 512. urteetan ere eztanda egin zuen. Eta 1631koak Ponpeia suntsitu zuen erupzioaren parekoa izan zen: fluxu piroklastikoa kraterretik hamabost kilometrora iritsi zen eta errauts hodei erraldoiak, besteak beste, Konstantinoplako zerua estali zuen. XIX. mendea bereziki aktiboa izan zen, sumendia zortzi aldiz lehertu baitzen. 1944an, berriro ere sumendia jardunean hasi eta San Sebastiano herriaren zati bat suntsitu zuen. Eta horixe izan da Vesuvioren azken erupzioa, oraingoz.<ref name=":0" />
 == Ikus, gainera ==
@@ 21. lerroa: / 25. lerroa: @@
 == Erreferentziak ==
 {{erreferentzia_zerrenda}}
 == Kanpo estekak ==
+* [https://www.youtube.com/watch?v=dY_3ggKg0Bc&feature=emb_logo Vesuvio sumendiak Pompeia suntsitu zuenekoa, animazio bidez] (Bideoa, EN, 2013)
 {{autoritate kontrola}}