Bhutan: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.210 edits
No edit summary
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.210 edits
61. lerroa: 61. lerroa:


=== Banaketa administratiboa ===
=== Banaketa administratiboa ===
[[Fitxategi:Zones_of_Bhutan.svg|thumb|300px|Bhutango ''Dzongkhag'' edo barrutiak, eta lau ''dzongdey'' edo eskualdeak.]]
[[Fitxategi:Zones_of_Bhutan.svg|thumb|400px|Bhutango ''Dzongkhag'' edo barrutiak, eta lau ''dzongdey'' edo eskualdeak.]]
Bhutan lau eskualdetan (''dzongdey'') banaturik dago, eta lau eskualde horiek, era berean, 20 barruti (''dzongkhag'') dituzte:
Bhutan lau eskualdetan (''dzongdey'') banaturik dago, eta lau eskualde horiek, era berean, 20 barrutitan (''dzongkhag''):


{| class="wikitable sortable" style="text-align: center;"
* Mendebaldeko eskualdea:
!scope="col"|Izena
# [[Txukha barrutia]]
!scope="col"|Biztanleria <br/>(2017)
# [[Haa barrutia]]
!scope="col"|Biztanleria <br/>(2005)<ref>{{cite web|url=http://www.nsb.gov.bt/publication/files/pub6ri44cs.pdf|title=Results of the 2005 Population and Housing Census of Bhutan|publisher=National Statistics Bureau|format=pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190605013744/http://www.nsb.gov.bt/publication/files/pub6ri44cs.pdf|archive-date=2019-06-05|accessdate=2019-07-09|url-status=live}}</ref><ref name=phcb/>
# [[Paro barrutia]]
!scope="col" data-sort-type="number"|Eremua (km{{sup|2}})<ref name=phcb/>
# [[Samtse barrutia]]
!scope="col" data-sort-type="number"|Dentsitatea<ref name=phcb/>
# [[Thimphu barrutia]]
!scope="col"|Ordezkariak<br>Nazio Biltzarrean

|-
* Ekialdeko eskualdea:
!scope="row"|[[Bumthang]]
# [[Lhuntse barrutia]] (pronunciación antigua ''Lhuntshi'')
|17820
# [[Mongar barrutia]]
|16116
# [[Pemagatshel barrutia]]
| {{nts|2717}}
# [[Samdrup Jongkhar barrutia]]
| {{Pop density|17820|2717|km2|prec=1}}
# [[Trashigang barrutia]]
| 2
# [[Trashiyangste barrutia]]
|-

!scope="row"|[[Chhukha]]
* Erdialdeko eskualdea:
|68966
# [[Dagana barrutia]]
|74387
# [[Gasa barrutia]]
| {{nts|1880}}
# [[Punakha barrutia]]
| {{Pop density|68966|1880|km2|prec=1}}
# [[Tsirang barrutia]]
| 2
# [[Wangdue Phodrang barrutia]]
|-

!scope="row"|[[Dagana]]
* Hegoaldeko eskualdea:
|24965
# [[Bumthang barrutia]]
|18222
# [[Sarpang barrutia]]
| {{nts|1723}}
# [[Trongsa barrutia]]
| {{Pop density|24965|1723|km2|prec=1}}
# [[Zhemgang barrutia]]
| 2
|-
!scope="row"|[[Gasa]]
|3952
|3116
| {{nts|3118}}
| {{Pop density|3952|3118|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Haa]]
|13655
|11648
| {{nts|1905}}
| {{Pop density|13655|1905|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Lhuentse]]
|14437
|15395
| {{nts|1944}}
| {{Pop density|14437|1944|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Mongar]]
|37150
|37069
| {{nts|2859}}
| {{Pop density|37150|2859|km2|prec=1}}
| 3
|-
!scope="row"|[[Paro]]
|46316
|36433
| {{nts|1293}}
| {{Pop density|46316|1293|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Pema Gatshel]]
|23632
|13864
| {{nts|1030}}
| {{Pop density|23632|1030|km2|prec=1}}
| 3
|-
!scope="row"|[[Punakha]]
|28740
|17715
| {{nts|1110}}
| {{Pop density|28740|1110|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Samdrup Jongkhar]]
|35079
|39961
| {{nts|1878}}
| {{Pop density|35079|1878|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Samtse]]
|62590
|60100
| {{nts|1305}}
| {{Pop density|62590|1305|km2|prec=1}}
| 4
|-
!scope="row"|[[Sarpang]]
|46004
|41549
| {{nts|1946}}
| {{Pop density|46004|1946|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Thimphu (barrutia)|Thimphu]]
|138736
|98676
| {{nts|2067}}
| {{Pop density|138736|2067|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Trashigang]]
|45518
|51134
| {{nts|3066}}
| {{Pop density|45518|3066|km2|prec=1}}
| 5
|-
!scope="row"|[[Trashi Yangtse]]
|17300
|17740
| {{nts|1438}}
| {{Pop density|17300|1438|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Trongsa]]
|19960
|13419
| {{nts|1807}}
| {{Pop density|19960|1807|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Tsirang]]
|22376
|18667
| {{nts|639}}
| {{Pop density|22376|639|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Wangdue Phodrang]]
|42186
|31135
| {{nts|4308}}
| {{Pop density|42186|4308|km2|prec=1}}
| 2
|-
!scope="row"|[[Zhemgang]]
|17763
|18636
| {{nts|2421}}
| {{Pop density|17763|2421|km2|prec=1}}
| 2
|- class="sortbottom" style="text-align:center;" style="background: #f2f2f2;"
|scope="row"|'''''Bhutan'''''
|727145
|634982
||'''{{nts|38394}}'''
|align="center"| '''{{Pop density|727145|38394|km2|prec=1}}'''
|47
|}


== Demografia ==
== Demografia ==

00:21, 20 urtarrila 2020ko berrikusketa

 Artikulu hau hobetzeko lanean ari da xirkan lankidea.
Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan.
Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian, erredakzioa koordinatzeko.
Bhutango Erresuma
འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་
Druk Gyal Khap
Ereserkia: Druk Tsenden (en) Itzuli

Bhutango bandera
Emblem of Bhutan (en) Itzuli
Bhutan_(orthographic_projection).svg
Geografia
Hiriburua
eta hiri handiena		Thimphu
27°28′17″N 89°38′1″E
Azalera38.394 (133.)
Punturik altuenaGangkhar Puensum (7.570 m)
Punturik sakonenaDrangme Chhu (en) Itzuli (97 m)
KontinenteaAsia
MugakideakTxinako Herri Errepublika eta India
Administrazioa
Gobernu-sistemaMonarkia konstituzional parlamentario unitarioa
ErregeaJigme Khesar Namgyel Wangchuck
Prime Minister of Bhutan (en) ItzuliLotay Tshering (en) Itzuli
LegebiltzarraParliament of Bhutan (en) Itzuli
Epai autoritateaSupreme Court of Bhutan (en) Itzuli
Harreman diplomatikoak Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide
Demografia
Biztanleria807.610 (2017) (165.)
53.663 (2013)
Dentsitatea21,03 bizt/km² (196.)
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
ErlijioaMahāyāna, hinduismo eta kristautasun
Ezkontzeko adinagenero guztiak: 18
Emankortasun-tasa1,8 (2021)
Eskolaratu gabeko umeak30.548 (2014)
Alfabetizazioa% 72,1 (2022)
Bizi-itxaropena71,5 (2021)
Giniren koefizientea37,4 (2017)
Giza garapen indizea0,666 (2021)
Ekonomia
BPG nominala2.511.852.941,1765 $ (2017)
299.214.110,78208 (2016)
BPG per capita3.130 $ (2017)
348 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa7.584.700.959 nazioarteko dolar (2017)
470.789.037 (2016)
BPG per capita EAPn9.391,539 nazioarteko dolar (2017)
474,236 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala6,2 % (2016)
Erreserbak1.206.238.190 $ (2017)
78.960.877 (2016)
Inflazioa3,7 % (2016)
−1,4 (2015)
Historia
Sorrera data: 1949ko abuztuaren 8a eta 1907ko abenduaren 17a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+975
ISO 3166-1 alpha-2BT
ISO 3166-1 alpha-3BTN
Ordu eremua
Elektrizitatea230 V. 50 Hz.AC power plugs and sockets: British and related types (en) Itzuli, Schuko (en) Itzuli, BS 1363 (en) Itzuli, BS 546 (en) Itzuli eta Europlug (en) Itzuli
Internet domeinua.bt
bhutan.gov.bt

Bhutan[1] Erdialdeko Asiako estatu burujabea bat da, kostalderik gabea, ekialdeko Himalaian kokaturik dagoena. Mugakide ditu Txina (Tibet) iparraldean eta India hegoaldean. 38.394 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 2019an 741.700 biztanle zituen.[2] Thimphu da hiriburua eta hiri nagusia.

Munduko estaturik bakanduenetakoa da, atzerriko eragina eta turismoa oso araututa baitaude, kultura tibetar-budista tradizionala babestu nahian. Hizkuntza ofiziala dzongkha da,[1] tibeteraren senide hurbila.

Geografia

Bhutan herrialde txiki eta oso menditsua da. Himalaiaren hegoaldeko isurialdean kokaturik dago; iparraldean, gailur garaiek Txinarekin muga egiten dute. Mendirik altuena Gangkhar Puensum (7.570 m) da; denbora luzez tontorrik garaiena Kula Kangri zela uste izan dute zenbait iturrik, baina azken hori Tibeteko lurretan dago, batetik eta, bestetik, neurketa zientifikoek Kula Kangrik 7.538 m dituela erakutsi dute[3]. Hegoalderantz Duars lautadara beheratzen da, Indiarekiko mugara. Bhutango ibaiak ez dira nabigagarriak eta guztiak Brahmaputraren ibaiadarrak dira. Klimari dagokionez, hegoaldean subtropikala da, eta prezipitazioak ugariak dira. Iparralderantz egin ahala, klima hoztuz doa; hala, erdialdeko bailaratan klima epelagoa da, uda beroekin eta negu hotzekin; eta iparraldeko mendietan udak hotzak dira, eta neguak glaziarrak. Prezipitazioek altitudearekin behera egiten dute, eta ekialdean ere urriagoak dira. Thimphuz gainera, beste hiri garrantzitsu batzuk Paro eta Punakha dira; azken hori neguko hiriburua izandakoa da.

Historia

XVII. mendean lurraldea tibetar jatorriko taldeek okupatu zuten. 1865ean Bhutan Indiaren basailu bilakatu zen. 1910ean, berriz, Britainiar Inperioaren barruan sartu zen, protektoratu moduan. 1949ean berriro Indiaren eskuetara igaro zen, protektoratu moduan berriz ere. 1968an, maharajak uko egin zion aginpide absolutuari (ordu arte, Biltzar Nazionalaren erabakiei betoa jartzeko eskubidea zuen), eta 1971n eskuratu zuen Bhutanek burujabetasun osoa, nahiz eta defentsa eta kanpo-harremanak Indiaren esku dauden. Aginpide espirituala, azkenaldian, indarra galtzen ari da, baina oraindik 6.000 bontzo inguru daude jey khempo izeneko agintari erlijiosoaren esanetara.

Bhutango politika bi familiaren arteko tirabiretara mugatzen dela esan liteke: alde batetik, Wangchuktarrak daude, 1974an koroatua izan zen Jigme Singye maharajaren familiakoak, eta bestetik, Dorjitarrak, haien aurkariak. Bhutango politika-arazoetako bat iheslari tibetarrek sortutakoa da, han geratu baitira bizitzen txinatarrak Tibeten indarrez sartu zirenez geroztik. Bhutango erresumaren egonkortasuna, gaur egun, kolokan jarria dago hegoaldean bizi diren nepaldarren arazoa dela-eta. Agintariek, jarduera antinazionaletan aritzearen salakuntzapean, zapalkuntza-kanpainak egin dituzte nepaldarren kontra, eta askok Nepalera ihes egin behar izan dute. Eraso terroristak eta giza hilketak ugaritu izanak arriskuan jarri du herrialdearen modernizatze-prozesua. Erregimenak derrigorrean bhutandartu nahi ditu gutxiengo etnikoetako kideak, hala nepaldarrak nola tibetarrak, eta bhotien janzkerak erabiltzera eta dzong-khaz mintzatzera behartzen ditu. Portaera horrek, ordea, esandako talde etnikoen sentimenduak indartu baizik ez du egiten.

2008an hauteskunde demokratikoak egin ziren.

Gobernua eta administrazioa

Politika

Oinordekotzako monarkia parlamentarioa da Bhutango erresuma eta Jigme Khesar Namgyal Wang Chuck maharaja da gaur egungo estatuburua (haren aita Jigme Singye Wangchuck 2006an abdikatu ondoren). Lege-aginpidea Biltzar Nazionalaren (Tsongdu) esku dago (151 legebiltzarkidez osatua; haietatik 106 herritarrek hautatutakoak dira, eta gainerakoak maharajak izendatuak edota zeharka aukeratuak). Erregeren Aholkulari Kontseilu bat ere bada, maharajak izendatutako kontseilariez osatua. Nolanahi ere, adiskidetasun-hitzarmen iraunkor bat dute Indiarekin, eta India arduratzen da Bhutanen defentsaz eta kanpo-harremanez.

Banaketa administratiboa

Bhutango Dzongkhag edo barrutiak, eta lau dzongdey edo eskualdeak.

Bhutan lau eskualdetan (dzongdey) banaturik dago, eta lau eskualde horiek, era berean, 20 barrutitan (dzongkhag):

Izena Biztanleria
(2017) 		Biztanleria
(2005)[4][5] 		Eremua (km2)[5] Dentsitatea[5] Ordezkariak
Nazio Biltzarrean
Bumthang 17820 16116 &0000000000002717.0000002.717 Txantiloi:Pop density 2
Chhukha 68966 74387 &0000000000001880.0000001.880 Txantiloi:Pop density 2
Dagana 24965 18222 &0000000000001723.0000001.723 Txantiloi:Pop density 2
Gasa 3952 3116 &0000000000003118.0000003.118 Txantiloi:Pop density 2
Haa 13655 11648 &0000000000001905.0000001.905 Txantiloi:Pop density 2
Lhuentse 14437 15395 &0000000000001944.0000001.944 Txantiloi:Pop density 2
Mongar 37150 37069 &0000000000002859.0000002.859 Txantiloi:Pop density 3
Paro 46316 36433 &0000000000001293.0000001.293 Txantiloi:Pop density 2
Pema Gatshel 23632 13864 &0000000000001030.0000001.030 Txantiloi:Pop density 3
Punakha 28740 17715 &0000000000001110.0000001.110 Txantiloi:Pop density 2
Samdrup Jongkhar 35079 39961 &0000000000001878.0000001.878 Txantiloi:Pop density 2
Samtse 62590 60100 &0000000000001305.0000001.305 Txantiloi:Pop density 4
Sarpang 46004 41549 &0000000000001946.0000001.946 Txantiloi:Pop density 2
Thimphu 138736 98676 &0000000000002067.0000002.067 Txantiloi:Pop density 2
Trashigang 45518 51134 &0000000000003066.0000003.066 Txantiloi:Pop density 5
Trashi Yangtse 17300 17740 &0000000000001438.0000001.438 Txantiloi:Pop density 2
Trongsa 19960 13419 &0000000000001807.0000001.807 Txantiloi:Pop density 2
Tsirang 22376 18667 &0000000000000639.000000639 Txantiloi:Pop density 2
Wangdue Phodrang 42186 31135 &0000000000004308.0000004.308 Txantiloi:Pop density 2
Zhemgang 17763 18636 &0000000000002421.0000002.421 Txantiloi:Pop density 2
Bhutan 727145 634982 &0000000000038394.00000038.394 Txantiloi:Pop density 47

Demografia

Haa harana

Bhutandar gehienak (% 62,5) bothiak dira, tibetar jatorrikoak, eta dzong izeneko monasterio budisten inguruan bizi dira, herrialdearen ekialdean, batez ere. Monasterio horiek lur asko dituzte. Erlijio ofiziala budismo lamaista da: monasterio asko daude, eta monjeak 6.000 inguru dira. Haur guztiek 11 urtez eskolara joateko eskubidea badute ere (lehen eta bigarren mailako hezkuntza), oso gutxi joaten dira. Bhutandarren erdiak baino gehiago alfabetatu gabeak dira. Oro har, esan daiteke bhutandarrak pobreak direla baina ez zaiela zer janik eta zer jantzirik falta. Herrialdearen hegoaldea jendetsuagoa da. Eskualde horretan bizi dira nepaldar gehienak (gutxiengo etnikoen artean talderik ugariena). Nepaldar askok, hala ere, agintarien diskriminazio gogorra jasan behar dutela-eta, Nepalera ihes egin dute.

Erlijioak: budistak (lamaistak), % 69; hinduistak, % 25; musulmanak, % 5.

Ekonomia

Biztanleria aktiboaren % 95 inguru nekazaritzan enplegatzen da (laboreak eta abere-hazkuntza). Garagarra, garia, artoa eta patatak ekoizten dituzte terraza eran antolatutako soro ureztatuetan (3.000 metroko altueraraino). Hegoalderago, berriz, Himalaia ertaina izeneko eskualdean, arroza da labore nagusia. Fruituak ere ekoizten dituzte (sagarrak, madariak, aranak), baina esportatzeko, batez ere.

Abere-hazkuntzari dagokionez, jaka da Bhutango animalia ezagunena, baina behiak, ardiak eta ahuntzak ere hazten dituzte. Industria arinen bat edo beste hasi da txertatzen (ehunak, porlana, pospoloak, alkoholdun edariak...), baina eskulangintza da oraindik nagusi (larrua, zurak, armak, metal preziatuak, etab.). Bhutango malkarrak eta haran estuak urtegiak egiteko aproposak dira, eta energia elektrikoa ekoizteko erabiltzen dituzte. Indiaren kudeaketei eta diru-laguntzei esker errepide batzuk egin dira eta Bhutanek, orain, minerala (kaltzio karburoa), basoetako zura eta elektrizitatea esportatzen ditu. Turismoa ere dibisa-iturri garrantzizkoa izango litzateke herrialde honentzat, baina agintariek mugak jartzen dizkiote 1970eko hamarraldiaz geroztik.

Merkataritza trukeen % 95 Indiarekin egiten ditu Bhutanek, baina azkenaldian, Indiaren hegopetik atera eta nazioarteko erakundeei laguntza eskatzen hasia da.

Erreferentziak

  1. ↑ a b 38. araua. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-03-30).
  2. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman zenbatespen izeneko erreferentziarako
  3. ↑ Gangkhar Puensum eta Kula Kangriz.
  4. ↑ .
  5. ↑ a b c Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman phcb izeneko erreferentziarako

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Bhutan&oldid=7717331"(e)tik eskuratuta