Areso

Areso
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Aresoko eliza eta inguruko etxeen ikuspegia
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Leitzaldea
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Areso
Alkatea	Ur Algero Txibite (Areso Eraikiz)
Posta kodea	31876
INE kodea	31031
Herritarra	aresoar
Geografia
Koordenatuak	43°04′00″N 1°57′00″W
Azalera	12 km²
Garaiera	498 metro
Distantzia	48 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	267 (2023:  −3)
137 (%51,3) (2019)  (%53,2) 142
Dentsitatea	21,48 biztanle/km²
Zahartzea	% 22,88
Ugalkortasuna	‰ 18,87
Ekonomia
Jarduera	% 0 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 5 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 91,90 (2018:  %-0,19999999999999)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.areso.info

Areso Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko udalerria da, Leitzaldekoa, Iruñeko merindadearen ipar-mendebaldekoa, Gipuzkoarekiko mugan kokatua.

Nafarroako hiriburu Iruñetik 48 kilometrora dago, 19 km-tara Tolosatik eta 37 km-tara Donostiatik. 266 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera. Herriguneaz gain, Antzita, Belaku, Epeteta, Olarte eta Otarre auzuneak ditu.

Geografia

Ingurune naturala eta klima

Herria haran estu batean dago 500 metro baino apur bat gutxiagoko altueran, eta inguruan 800 metrotik gorako mendiak daude. Erliebea nahiko menditsua da: Hirumugarrieta (852 m), Ulizar (868 m) eta Ultxarraundi (862 m) mendiak nabarmentzen dira. Bestela, Astomela errekak herria zeharkatzen du, Leitzaranen ibaiadarra dena.

Herrigunearen kanpoaldean, itsasoaren mailatik 524 metrora, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak 1988an jarritako estazio meteorologikoa dago Otxanea baserrian.

Udalerri mugakideak

Aresok mugakideok ditu: iparraldean eta mendebaldean, Berastegi (Gipuzkoa); hegoaldean, Araitz eta Larraun; eta ekialdean, Leitza.

Historia

Herriari buruz idatzitako lehenendabiziko aipamenak 1192koak dira, Antso VI. Jakintsua nafar erregeak Leitza eta Areso herrien foru dokumentuak. Gipuzkoa eta Nafarroaren arteko mugan egonik, dorretxea zegoen gaur egun eliza dagoen tokian, zaintza lanetan laguntzeko zirikaldi eta lapurreten aurka. Izan ere, Arturo Kanpion idazlearen “Don Garcia Almorabid: Crónica del siglo XIII" eleberri historikoan, Aresoko dorretxea da Don Pedro Martiniz de Oyanederra jaun noblearen bizitokia, Azeari Sumakilla bidelapur bihurtutakoa.

1444an Gaztelako koroaren aurkako gerran Nafarroako Erresuma galtzaile, gipuzkoar soldaduek Areso eta Leitza bereganatu zituzten. Hori dela eta, Vianako Printzeak 30 urtez zergak erretiratu zizkien herritarrei. Bertso hauek orduko gertakariak jasotzen dituzte:

«

“Tolosar pizkorrak arin ta garboso, Nafartarren lurrean sarturik eroso; Artu zituztelako Leiza eta Areso, Fama andia zeban Gipuzkoa jaso.”

»

1770an Leitzatik banatu eta herri izaera jaso zuen, gaur egungo armarria sortuz (zuhaitzik gabeko lehoia). Bi hamarkada geroago, 1794an herria erabat suntsitu zuen Frantziako Armada napoleondarrak, Konbentzioaren Gerraren baitan. Herriko eliza eta gainaldean dagoen Santa Kruz baseliza ere hondatu zuten, eta herritar artean kolera kasuak jasan zituzten. Elezaharraren arabera, Gorrititik San Migel goiaingerua etorri, elurra ekarri eta izurritea ezabatu zuen. Elizako dokumentu batek horrela kontatzen du:

«

“Frantsez ijara luzeak, bean gisa jarri gaituzte goseak, hamalau laguneko famili batean ane bat ta erdi, ardo hilabetean. Artoa eskas, kalabazak jaki. Gu nola bizi garen. Gure Jainkoak badaki”.

»

XIX. mendearen erdialdean 600 biztanle inguru zituen, Bigarren Karlistaldia baino lehen eta horren ondoren 100-150 herritar galdu zituen. XX. mendearen amaieran, Leitzarango autobia eraikitzeaz batera, herrian industrialdea ezarri zuten. Tradizionalki, abeltzaintza (ardiak nagusi), nekazaritza (artoa eta babarrunak) eta basogintza izan dira jarduera nagusiak.

Demografia

Aresoko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko etorkin bakarra bizi zen herrian, biztanleriaren % 0,35 (Nafarroako Foru Erkidegoko batez bestekoaren azpitik). 2017an 261 biztanle zituen.

Politika

Udal hauteskundeak

Aresoko alkatea "Areso Eraikiz" herri ekimeneko Mikel Baraibar Garmendia atera zen 2007ko udal hauteskundeetan. Udaleko zazpi zinegotzietatik bost lortu zituen taldeak, eta hortaz, gehiengo osoa udalean. Baliogabeko botoak 4 izan ziren (emandako guztien % 1,79) eta boto zuri bakarra izan zen (botoen % 0,46). Abstentzioa % 13,57koa izan zen.

Aresoko Udala (2007)

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Areso Eraikiz	157	5
CDN	61	2

2011n Areso Eraikiz izan zen aurkeztutako zerrenda bakarra; 147 boto, 7 zinegotziak eta alkatetza (Ur Algero) lortu zituen.

Udaletxea

Udaletxea.

• HELBIDEA: Plaza Nagusia, z/g

Alkateak

2007-2011	Mikel Baraibar Garmendia	Areso Eraikiz
2011-2023	Ur Algero Txibite	Areso Eraikiz

Azpiegitura eta garraioak

Leizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

• Doneztebe - Elgorriaga - Ituren - Saldias - Eratsun - Ezkurra - Areso - Leitza - Lekunberri - Larraun - Irurtzun - Berriobeiti eta Iruñea

Kultura

Euskara

Biztanleen % 90etik gora euskaldunak dira; euskalkiari dagokionez, Koldo Zuazo hizkuntzalariak herriko hizkera erdialdeko euskara edo gipuzkeraren aldaeratzat hartzen du.

Bertako hedabideen artean Karrape Irratia dugu, bailarako herri horretan ere bere uhinak zabaltzen dituena.

Jaiak eta ospakizunak

Aresoko jaiak abuztuaren 14tik abuztuaren 17ra ospatzen dira, Jasokundeko Ama Birjinaren omenez. Eguberriak ere garrantzia handia du herrian: Olentzero jartzen da herriko plazan. Urtarrilean errege eguneko zintzarriaren ospakizuna izaten da.

Urteko gainontzeko ospakizunen artean, Inauteriak eta San Pedro eguna daude, azken hori ekainaren 29a antolaturik.

Sokatira

Aresoko sokatira taldea oso ezaguna da, Euskal Herriko onenetakoa baita.

Iruditegia

• 
  Herrigunea.
• 
  Pilotalekua.

Zerbitzuak

Herria "Leitza, Goizueta, Areso eta Aranoko zerbitzuen kudeaketarako Mankomunitateko" kidea da.

Ondasun nabarmenak

Andre Mariaren Jasokundearen Aresoko eliza XIX. mendearen hasieran eraiki zen, herria suntsitu zuen sutetik hamar urtera. Elizak gurutze latindarraren oinarria dauka eta pentagono itxurako aurrealdea. XVIII. mendeko sutearen aurreko elizatik ezer gutxi kontserbatzen da, Alexandriako Santa Katalina eta San Miguelen irudiak eta kanpoaldeko egituraren zati batzuk baino ez.

Ibilbidea

Aresoko ibilbide zirkularra.

Aresoar ezagunak

• Juan Eraso (1914-2002), musikaria.
• Pakita Arregi (1935-), irakaslea eta euskaltzaina.
• Mikel Arregi (1948-), idazlea.
• Milagros Oreja (1952-), politikaria.
• Mikel Olazabal (1986-), pilotaria

Ikus, gainera

• Nafarroa Garaiko udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• Aresoko Udalaren webgunea.
• Auñamendiko entziklopedian informazio zabala.
• Tolosaldeko eta Leitzaldeko Hitza, eskualdeko egunkaria
• "Ttipi-ttapa" eskualdeko hedabide euskarazkoa
• Areso autobidetik gertu tontor ezezagunak Argia.com webguneko artikulua.
• (Gaztelaniaz) Aresori buruzko informazioa Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunean.
• Elgoien auzoaren ikuspegia Google Street View-n.

• Datuak: Q1645791
• Multimedia: Areso / Q1645791
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Areso