Tordesillasko Ituna: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

01:32, 21 otsaila 2020ko berrikusketa

Banaketa lerroa Cantinoren planisferioan (1502)

Tordesillasko Ituna Espainiako eta Portugalgo errege-erreginek sinatu zuten hitzarmena da, Ameriketako lurralde berriak konkistatzean muga-arazoak gerta ez zitezen. 1493an Alexandro VI.a Aita Santuak Inter caetera eta Eximiae devotionis buldak argitaratu zituen; konkistaturiko lurraldeak bitan banatzeko lerroa zehazten zen haietan, iparburutik hegobururaino: Cabo Verdetik mendebalera ehun legoaz harantzako lurraldeak Espainiaren administraziopean geratu ziren, eta lerro horretatik ekialderakoak Portugalen mende. Europako gainerako herri kolonizatzaileek eta Portugalgo errege Joan II.ak ez zuten Aita Santuaren bulden edukia onartu, eta Portugalgo erregeak negoziazio berriak eskatu zizkien Errege Katolikoei. 1494an beste hitzarmen bat izenpetu zuten Gaztelako Tordesillas herrian; horren arabera Cabo Verdetik mendebalera 370 legoara atzeratu zen banalerroa. Tordesillasko hitzarmena 1507. urtean berretsi zuten Julio II.a Aita Santuak eta Portugalgo Manuel I.a erregeak; honela, Portugalek Esperantza Onaren lur-muturrean zuen itsasbidea mantentzea zihurtatzen zuen, espainiarrek Antilletako bidea zihurtatzen zuten bitartean.

Unesco-k Gizartearen Ondare izendatu zuen itun hau 2007an, "Munduaren memoria" kategoriaren baitan.

Aurrekariak

Kristobal Kolon Amerikarako lehendabiziko bidaiatik itzuli eta bere aurkikuntzaren berri jaso bezain laster, Joan II.a Portugalgoak Rui de Sande enbaxadorea bidali zuen Gaztelara, Alcaçovas-Toledoko Itunean adostutako muga horizontalaren arabera, Kanariar uharteen latitudetik iparraldera kokatutako lurraldeak haienak izan beharko zirela ohartarazteko. Hala ere, Gaztelak Itun horretan soilik Kanarien lerroaren eta Ginearenaren arteko lurraldeak Portugalena zirela zehaztu zela defendatu zuen; hau da, oraindik zehaztu gabe zegoela bi lerro-muga horietatik iparraldeko eta hegoaldeko ozeanoaren jabegoa. Dena dela, ustekabeko aurkikuntzak lehenagoko akordioen birplanteamentu bat eskatu zuen.^[1]

1493ko maiatzaren 3an eta 4an, Aita Santu Alexandro VI.ak Inter Caetera deituriko bi bulda egin zituen. Bigarren bulda, maiatzaren 4koa, historialari batzuen arabera, maiatzaren 25ea baino beranduago idatzi zen, Errege-Erregin Katolikoek Aita Santuarengan bidalitako artzapezpikuak Erromara heldu ondoren. Bigarren bulda horretan, Espainia eta Portugal bi itsas-potentzien arteko mugapenaren meridiano bat proposatu zuen, Azore eta Cabo Verde uharteetatik ehun lego mendebaldera kokatua. Hala ere, Joan II.ak ez zuen onartu.^[2]

Ituna sinatzea

Konplexutasunez konplexutasun, azkenean, 1494ko ekainaren 7an, Tordesillasen elkartutako bi koroen ordezkariek akordioa sinatu zuten: Tordesillasko Ituna.^[1] Ondoren, uztailaren 2an, Errege-Erregin Katolikoek Arevalon sinatu zuten, eta irailaren 5ean Joan II.a Portugalgoak Setubal-en.^[3]

Itunaren edukiak

Itun honetan lau klausula garrantzitsu zeuden.

Lehenik, Cabo Verde uharteetatik 370 lego mendebaldera kokatuko zen bien arteko mugapenaren meridianoa. Ekialdeko hemisferioa Gaztelaren menpe geratuko zen; eta ekialdekoa, berriz, Portugalena.

Bigarrenik, bietako bakoitzak ezin izango zuen esploraziorik egin beste baten hemisferioan, eta beste batean nahi gabe aurkitutako lurralde berriak eman beharko zizkion.

Hirugarrenik, hamar hilabeteko epemuga jarriko zen aipatutako meridianoa trazatzeko. Eta horretarako, bietako bakoitzak karabela bi edo gehiago bidali beharko zuen pilotu, astrologialari eta itsasgizonekin; Kanaria Handian elkartu eta hortik Cabo Verdera joango ziren 370 legoetako distantzia zehazteko.

Eta laugarrenik, Alcaçovas-Toledoko Itunak mugatutako eskualde luzanga portugesetik igarotzeko baimena izango zuten espainiar nabigatzaileek, baina bertan esploratzeko gelditu gabe. Klausula honetan, gainera, salbuespen bat jarri zen: Kolon bigarren bidaiara irten izan zenez, ekainaren 20 baino lehen eta 250 legoetako distantziaz haraindian lurrak aurkituko balitu, lur horiek Gaztelarentzat izango lirateke.^[1]

Ondorioak

Europarrek ezagutzen ez zuten mundu bat banatu zuten. Garai hartan oraindik ere Mundu Berriko kostalde kontinentalak, Brasil adibidez, europarrentzat ezezaguna zen. Beraz, hitzarmena onartzeko unean, sinatzaileek ez zituzten ekintzaren garrantzia eta ondorioak ezagutzen. Besteak beste, Brasil banaketaren ekialdean geratu zenez, Portugalentzat izan zen.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

Datuak: Q180897
Multimedia: Treaty of Tordesillas / Q180897

↑ ^a ^b ^c Morales Padrón, Francisco. (1983). Gran enciclopedia de España y América. Tomo IV. El descubrimiento, siglo XV-siglo XVI.. Barcelona: Espasa-Calpe., 86-88 or..
↑ Bennassar, Bartolomé. (2001). La América española y la América portuguesa, siglos XVI-XVIII.. Madrid: Akal., 76-77. or..
↑ Bennassar, Bartolomé. (1992). «Tordesillas: el primer reparto del mundo» Estatudios de política exterior, 25: 151-159..

[:0-1] Morales Padrón, Francisco. (1983). Gran enciclopedia de España y América. Tomo IV. El descubrimiento, siglo XV-siglo XVI.. Barcelona: Espasa-Calpe., 86-88 or..

[2] Bennassar, Bartolomé. (2001). La América española y la América portuguesa, siglos XVI-XVIII.. Madrid: Akal., 76-77. or..

[3] Bennassar, Bartolomé. (1992). «Tordesillas: el primer reparto del mundo» Estatudios de política exterior, 25: 151-159..

[1]

[2]

[3]

@@ 5. lerroa: / 5. lerroa: @@
 == Aurrekariak ==
-Colon Amerikarako lehendabiziko bidaiatik itzuli eta bere aurkikuntzaren berri jaso bezain laster, Joan II.a Portugalgoak Rui de Sande enbaxadorea bidali zuen Gaztelara, Alcaçovas-Toledoko Itunean adostutako muga horizontalaren arabera, Kanariar uharteen latitudetik iparraldera kokatutako lurraldeak haienak izan beharko zirela ohartarazteko. Hala ere, Gaztelak Itun horretan soilik Kanarien lerroaren eta Ginearenaren arteko lurraldeak Portugalena zirela zehaztu zela defendatu zuen; hau da, oraindik zehaztu gabe zegoela bi lerro-muga horietatik iparraldeko eta hegoaldeko ozeanoaren jabegoa. Dena dela, ustekabeko aurkikuntzak lehenagoko akordioen birplanteamentu bat eskatu zuen.<ref>{{Cite book|izena=Francisco|abizena=Morales Padrón|urtea=1983|izenburua=Gran enciclopedia de España y América. Tomo IV. El descubrimiento, siglo XV-siglo XVI.|argitaletxea=Barcelona: Espasa-Calpe.|orrialdea=|orrialdeak=86-87|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
+[[Kristobal Kolon]] Amerikarako lehendabiziko bidaiatik itzuli eta bere aurkikuntzaren berri jaso bezain laster, Joan II.a Portugalgoak Rui de Sande enbaxadorea bidali zuen Gaztelara, Alcaçovas-Toledoko Itunean adostutako muga horizontalaren arabera, [[Kanariak|Kanariar uharteen]] latitudetik iparraldera kokatutako lurraldeak haienak izan beharko zirela ohartarazteko. Hala ere, Gaztelak Itun horretan soilik [[Kanariak|Kanarien]] lerroaren eta [[Ginea|Ginearenaren]] arteko lurraldeak Portugalena zirela zehaztu zela defendatu zuen; hau da, oraindik zehaztu gabe zegoela bi lerro-muga horietatik iparraldeko eta hegoaldeko ozeanoaren jabegoa. Dena dela, ustekabeko aurkikuntzak lehenagoko akordioen birplanteamentu bat eskatu zuen.<ref name=":0">{{Cite book|izena=Francisco|abizena=Morales Padrón|urtea=1983|izenburua=Gran enciclopedia de España y América. Tomo IV. El descubrimiento, siglo XV-siglo XVI.|argitaletxea=Barcelona: Espasa-Calpe.|orrialdea=|orrialdeak=86-88|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
-ko maiatzaren 3an eta 4an, Aita Santu Alexandro VI.ak ''Inter Caetera'' deituriko bi bulda aldarrikatu zituen. Bigarren bulda, maiatzaren 4koa, historialari batzuen arabera, maiatzaren 25ea baino beranduago idatzi zen, Errege-Erregin Katolikoek Aita Santuarengan bidalitako artzapezpikuak Erromara heldu ondoren. Bigarren bulda horretan, Espainia eta Portugal bi itsas-potentzien arteko mugapenaren meridiano bat proposatu zuen, [[Azoreak|Azore]] eta [[Cabo Verde]] uharteetatik ehun lego mendebaldera kokatua. Hala ere, Juan II.ak ez zuen onartu.
+ko maiatzaren 3an eta 4an, Aita Santu Alexandro VI.ak ''Inter Caetera'' deituriko bi [[bulda]] egin zituen. Bigarren bulda, maiatzaren 4koa, historialari batzuen arabera, maiatzaren 25ea baino beranduago idatzi zen, Errege-Erregin Katolikoek Aita Santuarengan bidalitako artzapezpikuak Erromara heldu ondoren. Bigarren bulda horretan, Espainia eta Portugal bi itsas-potentzien arteko mugapenaren meridiano bat proposatu zuen, [[Azoreak|Azore]] eta [[Cabo Verde]] uharteetatik ehun lego mendebaldera kokatua. Hala ere, Joan II.ak ez zuen onartu.<ref>{{Cite book|izena=Bartolomé|abizena=Bennassar|urtea=2001|izenburua=La América española y la América portuguesa, siglos XVI-XVIII.|argitaletxea=Madrid: Akal.|orrialdea=|orrialdeak=76-77.|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
+== Ituna sinatzea ==
+Konplexutasunez konplexutasun, azkenean, 1494ko ekainaren 7an, Tordesillasen elkartutako bi koroen ordezkariek akordioa sinatu zuten: Tordesillasko Ituna.<ref name=":0" /> Ondoren, uztailaren 2an, [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-Erregin Katolikoek]] [[Arévalo|Arevalon]] sinatu zuten, eta irailaren 5ean Joan II.a Portugalgoak [[Setúbal|Setubal]]-en.<ref>{{Cite aldizkari|izena=Bartolomé|abizena=Bennassar|urtea=1992|izenburua=Tordesillas: el primer reparto del mundo|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=151-159|ISBN=|hizkuntza=|aldizkaria=Estatudios de política exterior, 25}}</ref>
+== Itunaren edukiak ==
+Itun honetan lau klausula garrantzitsu zeuden.
+Lehenik, Cabo Verde uharteetatik 370 lego mendebaldera kokatuko zen bien arteko mugapenaren meridianoa. Ekialdeko hemisferioa Gaztelaren menpe geratuko zen; eta ekialdekoa, berriz, Portugalena.
+Bigarrenik, bietako bakoitzak ezin izango zuen esploraziorik egin beste baten hemisferioan, eta beste batean nahi gabe aurkitutako lurralde berriak eman beharko zizkion.
+Hirugarrenik, hamar hilabeteko epemuga jarriko zen aipatutako meridianoa trazatzeko. Eta horretarako, bietako bakoitzak karabela bi edo gehiago bidali beharko zuen pilotu, astrologialari eta itsasgizonekin; [[Kanaria Handia|Kanaria Handian]] elkartu eta hortik Cabo Verdera joango ziren 370 legoetako distantzia zehazteko.
+Eta laugarrenik, Alcaçovas-Toledoko Itunak mugatutako eskualde luzanga portugesetik igarotzeko baimena izango zuten espainiar nabigatzaileek, baina bertan esploratzeko gelditu gabe. Klausula honetan, gainera, salbuespen bat jarri zen: Kolon bigarren bidaiara irten izan zenez, ekainaren 20 baino lehen eta 250 legoetako distantziaz haraindian lurrak aurkituko balitu, lur horiek Gaztelarentzat izango lirateke.<ref name=":0" />
 == Ondorioak ==
-Europarrek ezagutzen ez zuten mundu bat banatu zuten. Garai hartan oraindik ere Mundu Berriko kostalde kontinentalak, [[Brasil]] adibidez, europarrentzat ezezaguna zen. Beraz, hitzarmena onartzeko unean, sinatzaileek ez zituzten egintzaren garrantzia eta ondorioak ezagutzen. Besteak beste, Brasil banaketaren ekialdean geratu zenez, Portugalentzat izan zen.
+Europarrek ezagutzen ez zuten mundu bat banatu zuten. Garai hartan oraindik ere Mundu Berriko kostalde kontinentalak, [[Brasil]] adibidez, europarrentzat ezezaguna zen. Beraz, hitzarmena onartzeko unean, sinatzaileek ez zituzten ekintzaren garrantzia eta ondorioak ezagutzen. Besteak beste, Brasil banaketaren ekialdean geratu zenez, Portugalentzat izan zen.
 == Erreferentziak ==