Diru-paper: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
3. lerroa: 3. lerroa:


== Historia ==
== Historia ==
Diru-papera Txinan sortu zen VII. mendean, baina ez zen ofizialki erabili 812. urtera arte (IX. mendea). Biztanleria baten artean merkataritza erraztuko zuen kanbio-bide baten garrantziak moneta kanbio-bide gisa sortu zuen.
Diru-papera [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] sortu zen VII. mendean, baina ez zen ofizialki erabili 812. urtera arte ([[Siglo IX|IX. mendea]]). Biztanleria baten artean merkataritza erraztuko zuen kanbio-bide baten garrantziak moneta kanbio-bide gisa sortu zuen.


XIII. mendean, Marko Polo izeneko herritar veneziar batek bidaia luze bati ekin zion Txinara. Gertaera berezi horrek ospetsu egin zuen. Bidaia horretan egindako oharrek Mendebaldean txanpon-paperaren ekoizpenari eta erabilerari buruz dauden lehen erreferentziak biltzen dituzte. Paper hori Europan garai hartan nagusi ziren baldintzetarako ordainketa ulertezina zen. Marco Poloren garaikideentzat, informazio horrek fantasiazkoa eta sinesgarritasunik gabea zirudien. Esploratzaile ezagunaren baieztapenak urte batzuk geroago baino ezin izan ziren egiaztatu, Ming.3 dinastiak XIV. mendean jaulkitako billeteekin. Txinatarrek diru hegalaria deitu zieten billeteei pisu txikia zutelako eta eremu handi samarrean ibiltzeko erraztasunagatik. X. mende inguruan oso ondo egituratutako zirkulazio-sistema zuten. Txanpon-papera existitzen hasi eta gutxira, ordainbide horren faltsutzaile saihestezinak agertu ziren. Artxibo batzuek arazo horren aurka Txinako agintariek egin zuten borroka deskribatzen dute. Aplikatutako zigorrak ez ziren txikiak2Q eta faltsukeria heriotzarekin zigortzen zen.
XIII. mendean, [[Marco Polo|Marko Polo]] izeneko herritar veneziar batek bidaia luze bati ekin zion Txinara. Gertaera berezi horrek ospetsu egin zuen. Bidaia horretan egindako oharrek Mendebaldean txanpon-paperaren ekoizpenari eta erabilerari buruz dauden lehen erreferentziak biltzen dituzte. Paper hori [[Europa|Europan]] garai hartan nagusi ziren baldintzetarako ordainketa ulertezina zen. Marco Poloren garaikideentzat, informazio horrek fantasiazkoa eta sinesgarritasunik gabea zirudien. Esploratzaile ezagunaren baieztapenak urte batzuk geroago baino ezin izan ziren egiaztatu, Ming.3 dinastiak XIV. mendean jaulkitako billeteekin. Txinatarrek diru hegalaria deitu zieten billeteei pisu txikia zutelako eta eremu handi samarrean ibiltzeko erraztasunagatik. X. mende inguruan oso ondo egituratutako zirkulazio-sistema zuten. Txanpon-papera existitzen hasi eta gutxira, ordainbide horren faltsutzaile saihestezinak agertu ziren. Artxibo batzuek arazo horren aurka Txinako agintariek egin zuten borroka deskribatzen dute. Aplikatutako zigorrak ez ziren txikiak2Q eta faltsukeria heriotzarekin zigortzen zen.


== Faltsifikazioa eta segurtasun neurriak ==
== Faltsifikazioa eta segurtasun neurriak ==
Urrezko eta zilarrezko txanponak faltsutzea ez zen hain errentagarria. Billeteak papera besterik ez dira, eta, beraz, iruzurrerako pieza erakargarriak dira. Hori dela eta, bankuek segurtasun-neurri batzuk hartzen dituzte. Gaur egungo billeteak paper bereziarekin egiten dira, kotoizko zuntz luzangak erabiliz eta inprimatzeko teknika konplexuekin. Askotan, paperaren konposizioan lihoa, kotoia edo beste ehun-zuntz batzuk sartzen dira. Zenbait herrialdek, hala nola Australiak, Mexikok, Brasilek, Paraguayk, Txilek, Guatemalak, Zeelanda Berriak eta Hong Kong-ek, polimerozko billeteak sortzen dituzte, erabili bitartean erresistentzia handitzeko eta milimetro gutxi batzuetako leihatila garden bat sartzeko. Gainera, hainbat holograma-mota txertatu dira, eta ezaugarri horiek oso zailak dira inprimatzeko teknika normalekin erreproduzitzeko.
[[Urre|Urrezko]] eta zilarrezko txanponak faltsutzea ez zen hain errentagarria. Billeteak papera besterik ez dira, eta, beraz, iruzurrerako pieza erakargarriak dira. Hori dela eta, bankuek segurtasun-neurri batzuk hartzen dituzte. Gaur egungo billeteak paper bereziarekin egiten dira, kotoizko zuntz luzangak erabiliz eta inprimatzeko teknika konplexuekin. Askotan, paperaren konposizioan lihoa, kotoia edo beste ehun-zuntz batzuk sartzen dira. Zenbait herrialdek, hala nola Australiak, Mexikok, Brasilek, Paraguayk, Txilek, Guatemalak, Zeelanda Berriak eta Hong Kong-ek, polimerozko billeteak sortzen dituzte, erabili bitartean erresistentzia handitzeko eta milimetro gutxi batzuetako leihatila garden bat sartzeko. Gainera, hainbat holograma-mota txertatu dira, eta ezaugarri horiek oso zailak dira inprimatzeko teknika normalekin erreproduzitzeko.


<br />
<br />
28. lerroa: 28. lerroa:
Diru-paper bat egunero izan duen higaduragatik ateratzen da zirkulaziotik . Billeteak sailkatzeko makina batetik igarotzen dira beren benetakotasuna eta zirkulatzeko gaitasuna zehazteko. Zirkulatzeko gai ez direla esan daiteke, gastatuta, zikinak, hondatuta, mutilatuta edo puskatuta badaude. Egokiak ez diren billeteak banku zentralera itzultzen dira, linean modu seguruan suntsi daitezen, abiadura handiz billeteak sailkatzeko makinen bidez. Makina horiek zeharkako birrintzeko gailu bat erabiltzen dute, P-5 segurtasun-maila duen papera birrintzeko makina baten antzekoa (30 mm² baino gutxiagoko piezak), DIN 66399-2 arauaren arabera. Horrela, billetea 500 pieza txikitan suntsitzen du eta berreraikitzea sahiesten du,billete askoren zatiak nahastuta daudelako.<br />
Diru-paper bat egunero izan duen higaduragatik ateratzen da zirkulaziotik . Billeteak sailkatzeko makina batetik igarotzen dira beren benetakotasuna eta zirkulatzeko gaitasuna zehazteko. Zirkulatzeko gai ez direla esan daiteke, gastatuta, zikinak, hondatuta, mutilatuta edo puskatuta badaude. Egokiak ez diren billeteak banku zentralera itzultzen dira, linean modu seguruan suntsi daitezen, abiadura handiz billeteak sailkatzeko makinen bidez. Makina horiek zeharkako birrintzeko gailu bat erabiltzen dute, P-5 segurtasun-maila duen papera birrintzeko makina baten antzekoa (30 mm² baino gutxiagoko piezak), DIN 66399-2 arauaren arabera. Horrela, billetea 500 pieza txikitan suntsitzen du eta berreraikitzea sahiesten du,billete askoren zatiak nahastuta daudelako.<br />


== Erreferentziak ==
== Kanpo estekak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{erreferentzia_zerrenda}}


== Kanpo estekak ==
== Erreferentziak ==
<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Papel moneda|hizkuntza=es|data=2020-03-09|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Papel_moneda&oldid=124133590|sartze-data=2020-03-17|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>
{{autoritate kontrola}}

<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Banknote|hizkuntza=en|data=2020-03-16|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Banknote&oldid=945771485|sartze-data=2020-03-17|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>

<ref>{{Erreferentzia|izena=European Central|abizena=Bank|izenburua=Billetes|hizkuntza=es|url=https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.es.html|aldizkaria=European Central Bank|sartze-data=2020-03-17}}</ref>

<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Billetes y monedas, educación, Banco de México|url=https://anterior.banxico.org.mx/divulgacion/billetes-y-monedas/billetes-monedas.html|aldizkaria=anterior.banxico.org.mx|sartze-data=2020-03-17}}</ref>{{autoritate kontrola}}


[[Kategoria:Dirua]]
[[Kategoria:Dirua]]

19:20, 17 martxoa 2020ko berrikusketa

Diru-papera edo billetea paperean inprimatutako dirua da, zehazkiago diru fiduziarioa (balio materialik ez duelako) egungo txanpon gehienek bezalaxe. Herrialde edo lurralde bateko banku zentralak edo legezko beste erakunde batek inprimatu eta jaulkitzen du, herrialde horretako erabilera legaleko diru moduan. Txanponak diru kopuru txikietarako erabiltzen den bitartean, diru papera kopuru handietarako erabili ohi da, kopuru handietarako txanponak erosoak ez direlako.

Historia

Diru-papera Txinan sortu zen VII. mendean, baina ez zen ofizialki erabili 812. urtera arte (IX. mendea). Biztanleria baten artean merkataritza erraztuko zuen kanbio-bide baten garrantziak moneta kanbio-bide gisa sortu zuen.

XIII. mendean, Marko Polo izeneko herritar veneziar batek bidaia luze bati ekin zion Txinara. Gertaera berezi horrek ospetsu egin zuen. Bidaia horretan egindako oharrek Mendebaldean txanpon-paperaren ekoizpenari eta erabilerari buruz dauden lehen erreferentziak biltzen dituzte. Paper hori Europan garai hartan nagusi ziren baldintzetarako ordainketa ulertezina zen. Marco Poloren garaikideentzat, informazio horrek fantasiazkoa eta sinesgarritasunik gabea zirudien. Esploratzaile ezagunaren baieztapenak urte batzuk geroago baino ezin izan ziren egiaztatu, Ming.3 dinastiak XIV. mendean jaulkitako billeteekin. Txinatarrek diru hegalaria deitu zieten billeteei pisu txikia zutelako eta eremu handi samarrean ibiltzeko erraztasunagatik. X. mende inguruan oso ondo egituratutako zirkulazio-sistema zuten. Txanpon-papera existitzen hasi eta gutxira, ordainbide horren faltsutzaile saihestezinak agertu ziren. Artxibo batzuek arazo horren aurka Txinako agintariek egin zuten borroka deskribatzen dute. Aplikatutako zigorrak ez ziren txikiak2Q eta faltsukeria heriotzarekin zigortzen zen.

Faltsifikazioa eta segurtasun neurriak

Urrezko eta zilarrezko txanponak faltsutzea ez zen hain errentagarria. Billeteak papera besterik ez dira, eta, beraz, iruzurrerako pieza erakargarriak dira. Hori dela eta, bankuek segurtasun-neurri batzuk hartzen dituzte. Gaur egungo billeteak paper bereziarekin egiten dira, kotoizko zuntz luzangak erabiliz eta inprimatzeko teknika konplexuekin. Askotan, paperaren konposizioan lihoa, kotoia edo beste ehun-zuntz batzuk sartzen dira. Zenbait herrialdek, hala nola Australiak, Mexikok, Brasilek, Paraguayk, Txilek, Guatemalak, Zeelanda Berriak eta Hong Kong-ek, polimerozko billeteak sortzen dituzte, erabili bitartean erresistentzia handitzeko eta milimetro gutxi batzuetako leihatila garden bat sartzeko. Gainera, hainbat holograma-mota txertatu dira, eta ezaugarri horiek oso zailak dira inprimatzeko teknika normalekin erreproduzitzeko.


Segurtasun neurriak

Faltsutzeak saihesteko, hainbat segurtasun-neurri erabiltzen dira:

  • Ur-marka edo filigrana: paperean irudi bat edo gehiago daude, argiarekin ikusten diren lodiera-diferentziaz osatuak
  • Zuritzailea: zuritzaile optikorik gabeko papera erabiltzen da (horrela ezin da paper arrunta erabiliz faltsifikatu). Hori argi-iturri ultramore batekin hauteman daiteke.
  • Erliebeak: paperak erliebea du hainbat zatitan.
  • Optikoki aldakorra den tinta: kolorez aldatzen den tinta da, behatzailearen angeluaren eta argiaren eraginaren arabera.

Abantailak eta desabantailak

Billeteek abantaila naturala dute txanponekiko, arinagoak dira baina gutxiago irauten dute. Banku zentralek jaulkitako billeteek arrisku teorikoa zuten urre eta zilarrez babestuta zeudenean. Billeteak eta txanponak inflazioaren mende daude. Txanponek irauten duten bitartean, metalezko txanponak sute batean urtu edo ehunka urtez itsasoaren azpian egon arren, errekuperatzen direnean ere balio bera dute. Naufragioetatik berreskuratutako urrezko txanponek ia jatorrizko itxura guztia dute, baina zilarrezko txanponak poliki-poliki okertzen dira.

Suntsitzea

Diru-paper birrindua

Diru-paper bat egunero izan duen higaduragatik ateratzen da zirkulaziotik . Billeteak sailkatzeko makina batetik igarotzen dira beren benetakotasuna eta zirkulatzeko gaitasuna zehazteko. Zirkulatzeko gai ez direla esan daiteke, gastatuta, zikinak, hondatuta, mutilatuta edo puskatuta badaude. Egokiak ez diren billeteak banku zentralera itzultzen dira, linean modu seguruan suntsi daitezen, abiadura handiz billeteak sailkatzeko makinen bidez. Makina horiek zeharkako birrintzeko gailu bat erabiltzen dute, P-5 segurtasun-maila duen papera birrintzeko makina baten antzekoa (30 mm² baino gutxiagoko piezak), DIN 66399-2 arauaren arabera. Horrela, billetea 500 pieza txikitan suntsitzen du eta berreraikitzea sahiesten du,billete askoren zatiak nahastuta daudelako.

Kanpo estekak

Erreferentziak

[1]

[2]

[3]

[4]

  1. ↑ (Gaztelaniaz) Papel moneda. 2020-03-09 (Noiz kontsultatua: 2020-03-17).
  2. ↑ (Ingelesez) Banknote. 2020-03-16 (Noiz kontsultatua: 2020-03-17).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) Bank, European Central. «Billetes» European Central Bank (Noiz kontsultatua: 2020-03-17).
  4. ↑ «Billetes y monedas, educación, Banco de México» anterior.banxico.org.mx (Noiz kontsultatua: 2020-03-17).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Diru-paper&oldid=7780153"(e)tik eskuratuta