Beire: berrikuspenen arteko aldeak
t Autoritate kontrola jartzea |
→Beiretar ezagunak: Julio Goien Aguado |
||
| 105. lerroa: | 105. lerroa: | ||
* [[José Lázaro]] (1862-1947): bankari eta mezenas |
* [[José Lázaro]] (1862-1947): bankari eta mezenas |
||
* [[Iñaki Fresán]] (1958-): baritonoa. |
* [[Iñaki Fresán]] (1958-): baritonoa. |
||
*[[Julio Goien Aguado]] (1941-1999): espeleologoa. |
|||
== Ikus, gainera == |
== Ikus, gainera == |
||
13:13, 25 martxoa 2020ko berrikusketa
| Beire | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Erriberri | ||||||||||
| Eskualdea | Tafallaldea | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Beire | ||||||||||
| Alkatea | Sergio Fresán Orotz (AIB, indep.) | ||||||||||
| Posta kodea | 31393 | ||||||||||
| INE kodea | 31051 | ||||||||||
| Herritarra | beiretar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°27′41″N 1°35′29″W / 42.46148449°N 1.59148055°W | ||||||||||
| Azalera | 22,25 km² | ||||||||||
| Garaiera | 366 metro | ||||||||||
| Distantzia | 45 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 301 (2023:  −10) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 13,58 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 20,71 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 16,13 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 72,5 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 10,03 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 3,40 (2018:  %1,16) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.beire.es/ | ||||||||||
Beire[3] Nafarroa Garaiko hego-erdialdeko udalerri bat da, Erriberriko merindadekoa. 303 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera, eta Iruñea hiriburutik 45 kilometrora dago.
Geografia
Inguru naturala eta kokapena
Nafarroa Garaiko hego-erdialdean kokatua, Beirek San Martin Unxekin egiten du muga iparraldean, Uxue eta Pitillasekin ekialdean, Erriberrirekin mendebaldean, eta Pitillasekin hegoaldean.
Klima eta landaredia
Beireko klima mediterraneo-kontinentala da, neguak hotzak dira, eta udak sargoriak. Aldaketa termikoa ere nahiko zabala da eta udaberri eta udazkenean (euri gehien egiten duen urtaroetan) tenperatura maximo eta minimoaren arteko aldea hogei gradutik gorakoa izan daiteke. Urteko batez besteko tenperatura 13 eta 14 gradu artekoa eta prezipitazioak 450 eta 600 mm bitartekoak dira (udalerriaren iparraldean ugariagoak izaten dira). Urteroko egun euritsuak 70 inguru dira.
Gizakiaren aurretik udalerri gehienean aurki zitekeen jatorrizko landaredia ia erabat desagertu da, eta nekazaritzaren hedapenak eta zuhaitzen mozteak erabat aldatu dute herrigunearen inguruko paisaia. Zuhaitz bakarrak lertxundiak dira (zortzi hektarea baino ez), eta ibaiaren ertzean aurki daitezke.
Historia
Beireko San Jualin eta Turbilen garai desberdinetako aztarna arkeologikoak aurkitu dira. Horrez gain, grabatu meandriformedun bi harri handi topatu dira, garai megalitikoetako kulturetakoak. 1378ean Carlos III erregeak betiko jaurgoa eman zion Rogerri, Castelbongo kontea. Urte batzuk beranduago, 1391ean Carlos III.ak berak Beaumonteko Carlosi eskaini zion jaurgoa.
Nafarroa indarrez Gaztelako koroan sartu zenean, Beireko historia erreinuko historiarekin bat egiten du. 1802an Zidakos ibaiaren gaineko errota bat zeukan, eta alkate bat eta bi erregidorek gobernatzen zuten. 1850. urtean, 2.000 errealeko aurrekuntudun eskola zeukan. 1920ko hamarkadan aipaturiko errotaz gain, komentua, bi eskola eta oliodun bi errota zeuzkan.
XX. mendean zehar biztanleria galduz joan zen, eta Beiretarrak inguruko gune industrial eta populatuagoetara jo zuten.
Ekonomia
Beireko jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza da, zereal eta mahastien landaketan oinarriturik. Guztira 75 nekazaritza ustiategi daude; horietatik 60, zerealen landaketari lotuak. Filoxera gaitza agertu aurretik, mahastien azalera handiagoa zen. Horrela, XIX. mendearen amaieran gaitza agertu zenean, ardogintzako sektoreak galera handiak jasan zituen. XX. mendearen hasieratik, mahastiak berlandatzen hasi ziren eta horrela 1906an 27 hektarea mahasti baziren 1961. urterako 209 hektarea zeuden.
XIX. mendearen amaieratik XX. mendearen hasierara arte, zerealen laborantzarako lur berriak goldatu ziren, 1891ko 667 hektareako azaleratik, 1935eko 1.418 hektareara igaroz. Lehorreko laborantzako lurrak dira nagusi, lur ureztagarritzat erabiliak %12,9 baino ez baitira. 1906ko apirilaren 4ean, herriko nekazaritza kooperatiba sortu zen, eta 1918ko urriaren 2an herriko upategi kooperatiba. XX. mendean zaldi, asto eta mandoak hazten baziren ere, gaur egun abeltzaintza ardietara mugatzen da.
Industriari dagokionez, herrian bi lantegi daude, bata kontserba ekoizlea eta bestea eskailerak eraikitzen dituen enpresa txikia.
Demografia
| Beireko biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko hamabost etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %4,92a (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Politika
Udal hauteskundeak
2007an ez zen udal hauteskunderik izan Beiren, ez zelako inongo talderik aurkeztu[4][5].
2011n ere egoera errepikatu zen eta ez zen zerrendarik aurkitu. Horrela, herriko alkatea, aurreko legegintzaldietako Sergio Fresán Orotzek izaten jarraitzen du[6].
Udaletxea
XX. mendearen amaieran berriztu zen azken aldiz, hiru zatitan banatutako harlangaitzezko eraikuntza da. Udala alkatea eta sei zinegotzik osatzen dute. Beireko udaleko idazkaria, Pitillasko idazkari ere bada.
- HELBIDEA: Udaletxe Plaza, 1
Alkateen zerrenda
| 1995 - 1999 | Emilio Ongai Adot | Independentea |
| 1999 - 2003 | Emilio Ongai Adot | Independentea |
| 2003 - 2007 | Sergio Fresán Orotz | Independentea |
| 2007 - 2011 | Sergio Fresán Orotz | Independentea |
| 2011 - | Sergio Fresán Orotz | Independentea |
Jaiak eta ospakizunak
- Beireko herriko-jaiak abuztuaren 21etik abuztuaren 25era ospatzen dira.
Artisautza azoka
1999an Beireko artisautza azoka ospatzen hasi zen abuztuko lehen asteburuan. Azoka 2009an antolatu zen azken aldiz.
Euskara
Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Beire eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %2,40k zekien euskaraz hitz egiten.
Zerbitzuak
Beire, Mairaga-Erdialdea mankomunitateko kidea da. Mankomunitatea, uraren horniduraz eta zaborra biltzeaz arduratzen da.
Ondasun nabarmenak
San Millan parrokia herriaren sarreran dago eta XIV. mendean eraiki zen estilo gotikoan. 1817an Leon Gomezek eginiko planoen arabera, elizaren gurutzadura eta aurrealdea handitu ziren. Erdi Aroko jatorrizko elizatik, hiru zatitan banaturiko nabearen ganga estalduradun gurutzeria mantentzen da. Parrokiaren sarrera, antzinako sei arkiboltadun arkuaren jatorrizko egitura da eta alboetan San Millanen bizitzaren pasartean kontatzen dituzten irudiak daude.
Mariaren Bihotzaren erretaula XVIII. mendearen erdian eginiko erretaula errokokoa da. Erretaula hau, Bihotz Sakratuarenarekin batera Olibako monasteriotik ekarri zituzten.
Ezpeleta jauregia
Eraikuntza zibilari dagokionez, Ezpelatarko kondeen jauregia nabarmentzen da. Eraikin neoklasikoa da, eta kondeen etxebizitza izan ostean, ikastetxe erlijioso moduan erabili zen. Gaur egun, Beireko aterpetxearen kokalekua da. 1457an Ezpeletako Bernarten San Martin eta Beireko jaurerria jaso zuen Juan II.a erregearen eskutik.
Beiretar ezagunak
- Jeronimo Ezpeleta (1549-1617): misiolaria, artzapezpikua eta Frantzisko Xabierkoaren iloba.
- José Lázaro (1862-1947): bankari eta mezenas
- Iñaki Fresán (1958-): baritonoa.
- Julio Goien Aguado (1941-1999): espeleologoa.
Ikus, gainera
Erreferentziak
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Noticias de Navarra egunkariko albistea.
- ↑ Diario de Navarra egunkariko albistea.
- ↑ Udalerria 2011n Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioaren webgunean.
Kanpo estekak
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Herriko Wikiatlasa |
- (Gaztelaniaz) Beireko aterpetxearen webgunea.
- (Gaztelaniaz) Beireri buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
- Aragoiko errepidea Beire parean Google Street View-n.
Datuak: Q814864
Multimedia: Beire / Q814864
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Beire
Txantiloi:Tafallaldeko udalerri aurkibidea