Erretorromaniera: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| 117. lerroa: | 117. lerroa: | ||
[[el:Ρομανσική γλώσσα]] |
[[el:Ρομανσική γλώσσα]] |
||
[[eml:Rumànc']] |
[[eml:Rumànc']] |
||
[[en:Romansh]] |
[[en:Romansh language]] |
||
[[eo:Romanĉa lingvo]] |
[[eo:Romanĉa lingvo]] |
||
[[es:Romanche]] |
[[es:Romanche]] |
||
02:53, 17 uztaila 2008ko berrikusketa
| Erromantxera | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Suitza |
| Hiztunak | 35.000 |
| Rankinga | Ez 100 mintzatuenen artean |
| Ofizialtasuna | - |
| Eskualdea | Grisons Kantoia |
| Araugilea | - |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak hizkuntza italikoak hizkuntza erromantzeak mendebaldeko hizkuntza erromantzeak hizkuntza galo-iberiarrak hizkuntza galo-erromantzeak Gallo-Rhaetian (en)  | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua |
| Hizkuntza kodeak | |
Erromantxera, erromantxea edo erretorromaniera Suitzako lau hizkuntza ofizialetako bat da, alemana, frantsesa eta italierarekin batera. Herrialdeko %0.5-0.9k hitz egiten dute, ia 35.100 hiztunek (2000ko inkesta baten arabera) ama hizkuntza dute, Grischun edo Grisons kantoian bizi direnak.
Latin arruntetik datorren erromantze hizkuntza dugu, ladino eta friulieraren familia berekoa
Rumantschia hiztunen lurraldeak hartzen duen izena da.
Historia
- 1552an Jacob Bifrunek "Christiauna fuorma" izenburuko katixima idatzi zuen.
- 1560an Itun Berria itzuli zuten.
- 1919an "Lia Rumantscha" sortu zuten, hizkuntza sustatzeko erakundea.
- 1925eko urtarrilaren 17an lehenengo irratsaioa egin zuten.
- 1938an Suitzako lau hizkuntzen artean onartu zuten.
- 1963ko otsailaren 17an lehendabiziko telebista saioa emititu zuten.
- 1982an Heinrich Schmid hizkuntzalariak Rumantsch Grischun mintzaira batua abiatu zuen, hiztunek poliki eta partzialki onartu dutena.
- 1996an hizkuntza ofizialtzat hartu zuten.
Estatusa
Kantoika, mintzaira soilik ofiziala da Grisons Kantoi elehirudunean, eta bertan udalerri bakoitzak erabakitzen du haren hizkuntza ofizial propioak.
Erromantxeradunek Suitzako administrazioarekin hizkuntza erabiltzeko eskubidea dute, baina bakarrik "jatorrizko hiztunek". Agintariek, erantzutean, Rumantsch Grischun erabiltzen dute. Halaber, testu ofizial batzuk itzultzen dituzte, baina kultura arduradunek eurek azkenean onartzen dute oso eskaintza sinbolikoa eta murritza egiten dutela. Gainera, zerbitzuen eskaerak oso gutxi dira, batzuetan hiztunek hizkuntza batua baztertzen dutelako eta beste batzuetan alemaniera lehenesten dutelako.
Izan ere, egoera gutxituan dago herritarren eta hiztunen aldetik, balorazio txikia edukita. Suitzako lau hizkuntza ofizialen artean gutxien erabilia dena da. Halaber, ofiziala ez den serbo-kroazierak, adibidez, harrera hobea dauka, 100.000 hiztun ingururekin.
Dialektoak
Eskualdearen arabera, Sursilvan (Surselvako barrutia), Sutsilvan, Surmiran (Albulako barrutia), Puter eta Vallader (Inneko barrutia) aldaerak ditugu.
Eredu batuaren moduan, Rumantsch Grischun dugu, 1982an Heinrich Schmiden taldeak abiatuta.
Erakundeak
Lia Rumantscha hizkuntza sustatzen duen erakunde nagusia da, 1919an sortua eta gaur egun hainbat elkartek osatua.
Literatura
Egile garrantzitsuenen artean Linard Bardill, Peider Lansel eta Men Rauch ditugu.
Hedabideak
Radio Televisiun Rumantscha (RTR) irrati-telebista katea da.
"La Quotidiana" egunkaria eta "Punts" gazte hilabetekaria ere aipatzekoak dira.
Esapide batzuk
Allegra - kaixo
Co vai? - zer moduz?
Bun di - egun on
Buna saira - arratsalde on
Buna notg - gabon
A revair - adio, agur
A pli tard - gero arte
Perdunai - barkatu
Per plaschair - mesedez
Grazia fitg - eskerrik asko
Anzi - ez horregatik
Gratulazions - zorionak
Bun cletg - zorte on
Quants onns has ti? - zenbat urte dituzu?
Ikus, gainera
Kanpo loturak
 |
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |