Argantzon: berrikuspenen arteko aldeak

Argantzon; Argantzun
	Espainiako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Gaztela eta Leon
Probintzia	Burgosko probintzia
Alkatea	Roberto Ortiz Urbina (en)
Izen ofiziala	La Puebla de Arganzón
Jatorrizko izena	Argantzun
Posta kodea	09294
INEk ezarritako kodea	09276
Herriburua	La Puebla de Arganzón
Geografia
Koordenatuak	42°45′58″N 2°49′53″W / 42.766111111111°N 2.8313888888889°W
Azalera	19 km²
Altuera	481 m
Mugakideak	Trebiñu, Erriberagoitia, Iruña Oka eta Gasteiz
Demografia
Biztanleria	552 (2023); 26 (2022)
Dentsitatea	29,05 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00
Matrikula	BU
	lapuebladearganzon.net

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

12:02, 8 apirila 2020ko berrikusketa

Argantzon^[1] (izen ofiziala La Puebla de Arganzón) Burgos probintziako (Gaztela eta Leon, Espainia) udalerria da, Trebiñuko barrendegian kokaturik dagoena. Trebiñuko barrendegiko beste udalerria Trebiñu da. Bi udalerri horiek osatzen duten lurraldea administratiboki Burgosi badagokio ere, ikuspuntu geografiko eta kulturaletik udalerriko biztanleak arabar sentitzen dira.

Geografia

Udalerri mugakideak

Historia

Argantzon igarobide estrategikoa izan da historian zehar, bertan Tuioko mendilerroa eta Gasteiz mendien arteko haitzarte natural bat dagoelako, Argantzongo haitzartea alegia (gaztelaniaz Las conchas de Arganzón esaten zaio). Bertatik igarotzen zen Ab Asturica Burdigalam edo Astoreka eta Bordele lotzen zituen galtzada erromatarra, baita Gasteiztik doan Done Jakue bidea ere.

Argantzondik gertu bide erromatarraren lekuko izan daitekeen hilarri bat aurkitu zen 1913an^[2]. Federico Baraibarrek eginiko ikerketaren arabera, 10 urteko neska baten hilobikoa da, eta bertan galtzada erromatarra zaintzen zuen mansio militar bat egon zitekeela iradokitzen du.

Erromatar inperioaren erorialdiaren ondoren, Argantzonen lehen aipamena 801. urtekoa da. Urte horretako udazkenean egungo Miranda de Ebro inguruan muga zuten arabiarrek razzia bat egin zuten iparralderantz, eta, Argantzon parean, bertako biztanleekin topo egin zuten^[3]. Arabiarren kronikek diotenez, Kordobako al-Hakam emirraren anaiak gidatu zuen razzia Araban eta Gaztelan barrena, baina porrot latza jasan zuen Argantzongo haitzartean.

871. urteko Donemiliaga Kukulako agiri batean Argantzon herrixka zaharra aipatzen zen^[4].

1191. urtean Nafarroako Antso Jakitunak hiribildua sortu zuen eta forua eman zion. Sorrera hori Nafarroaren mendebaldeko muga sendotzeko saio gisa ulertzen da, eta bat dator eskualdeko beste hiribildu batzuen sorrerarekin (Gasteiz, Bernedo). Foruaren agiria galdu egin zen, eta 1565ean Filipe II.ak forua konfirmatu zuenean, foru-emailea Alfontso VIII.a Gaztelakoa zela idatzi zen^[5]. Egun badirudi onartua dagoela faltsutzea, bigarren agiri horretan ageri den regnante me Dei gratia rege Alfonso in Castella et in Legione ezinezkoa baita: Alfontso VIII.a ez zen Leongo errege izan. Hala ere, laster Gaztelak Argantzon ingurua, Trebiñu eta Arabako lautada hartu zituen,(1199. urtearen inguruan).

XIV. mendean Argantzon Velasco leinuaren agindupean geratu zen. Velascotarrak Haroko kondeak ziren eta Trebiñuko agintariak ziren Manriquetarren etsai sutsuak ziren. XV. mendean, Araban lehen ermandade bat (probintziaren aurrekaria) sortzeko saioak egin zirenean, Argantzonek eta Trebiñuk ere parte hartu zuten. Hala ere, nahiz eta Argantzon ondorengo urteetan inoiz ermandadeko kide izan zen, azkenean kanpo geratu zen.

Ekonomia

Udalerrian nekazaritza eta abeltzaintza dira nagusi.

Banaketa administratiboa

Argantzonek bi biztanlegune ditu: Argantzon bera eta Billa Oka.

Demografia

Nahiz eta Gasteiz eta Miranda de Ebro arteko bidean egon, Argantzonek bere nekazari izaerari eutsi dio. XX. mendean zehar gertatutako garapen ekonomiko zein krisialdiek ez zioten eragin bertako biztanleriaren bilakaerari. Hala ere, nekazaritza iraultzak eta mekanizazioak eskulanaren soberakina sortu zuen, eta honek populazioaren gainbehera eragin zuen. 1980ko hamarkadan gainbehera asko azkartu zen, arestian aipatutakoaz gain jende askok hirietara jo baitzuen bizi baldintza hobeen bila.

1990eko hamarkadatik aurrera etxebizitza berriak eraikitzen hasi ziren, eta errepideen hobetzeak, automobil pribatuaren ugaritzeak eta etxebizitzen prezio merkeagoek Gasteizko jende asko erakarri zuen Argantzona. Biztanleria igo egin zen, baina biztanle berri askok ez zuten berez bizia bertan egiten (lana, erosketak, haurren eskola, aisialdia... hirian egiten zuten).

Argantzongo biztanleria

Datu-iturria: www.ine.es

Politika

2007ko udal hauteskundeak

2007ko udal hauteskundeetan Agrupación Independiente Nueva Puebla hautes-elkarteak udalerriko 7 zinegotzietatik 3 eskuratu zituen. Alkatea, Roberto Ortiz Urbina, talde horretakoa da. Aurreko alkate Alfredo Oraaren Agrupación Independiente Puebla de Arganzón hautes-elkarteak 2 zinegotzi eskuratu zituen, EAE-ANVk bat eta PPk beste bat. PPko zinegotzia salbu, gainerakoak Trebiñu Araban integratzearen aldekoak ziren.

2011ko udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, AINPko Roberto Ortiz de Urbina hautatu zuten alkate. AINP elkarteak sei zinegotzi eskuratu zituen, eta Alderdi Popularrak bat.

2013ko martxoaren 8an, bozketa bidez, Burgostik bereizteko eta Araban sartzeko tramiteak hasteko eskatu zuen udalbatzak, aldeko 5 botorekin eta abstentzio batekin.^[6]

2015eko udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeetan AINP berriro izan zen garaile eta sei zinegotzi eskuratu zituen. Alderdi Popularrak bere zinegotzia galdu zuen eta haren ordez Euskal Herria Bildu koalizioak zinegotzi bat eskuratu zuen.

Udal hauteskundeen emaitzak

Argantzongo udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24		2011ko maiatzaren 22
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	AINP	6 / 7	196 (% 72,06)	6 / 7	222 (% 84,41)
	Euskal Herria Bildu	1 / 7	38 (% 13,97)	0 / 7	- (% -)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 7	24 (% 8,82)	1 / 7	34 (% 12,93)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak infoelectoral.interior.es webgunean

Alkateak

Hauek izan dira Argantzoneko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia^[7]
	1979	1983	UCD
	1983	1987	AP/PDP/UL
	1987	1991	AP
	1991	1995	PSOE
	1995	1999	PSOE
	1999	2003	Independentea
	2003	2007	AEIPA
Roberto Ortiz Urbina^[8]	2007	2011	Agrupacion Independiente Nueva Puebla (AINP)
Roberto Ortiz Urbina^[8]	2011	2015	Agrupacion Independiente Nueva Puebla (AINP)
Roberto Ortiz Urbina^[7]	2015	2019	Agrupacion Independiente Nueva Puebla (AINP)
Pablo Ortiz de Latierro^[9]^[10]	2019	Jardunean	EH Bildu

Hirigintza

Argantzonek kale nagusi luze baten alboetan hedatzen den hirigune baten egitura dauka. Ardatz nagusi horren muturretan herriaren ateak zeuden. Kale nagusiaren alboetan bigarren mailako bi kale daude, eta hirukote hori zeharkatuz, bi kantoi daude. Etxeek oraindik ere Erdi Aroko egitura daukate, eta etxadi erregular itxiak osatuz kokaturik daude.

XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran hiritartze berriak eratu ziren. Familia bakarreko etxebizitzen auzo hauek herri nagusitik kanpo daude.

Argantzongo eraikin aipagarrienak Andre Mariaren Jasokundearen eliza, zubi erromatarra, Done Jakue bideko erromesen ospitalea eta Antiguako Amaren baseliza dira.

Kultura

Euskara

Herriak bi aldiz antolatu izan du Araba Euskaraz jaia azken urteotan, 2001ean eta 2007an hain zuzen ere, bertako ikastola sostengatzeko.

Ondasun nabarmenak

Andre Mariaren Jasokundearen eliza

Argantzondar ospetsuak

Rodrigo del Río de Losa: 1562an Mexikora joan zen eta Nueva Vizcaya (Bizkaia Berria) probintziaren gobernadore izatera iritsi zen.

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. (PDF) 150. arauaː Arabako herri izendegia. .
↑ (Gaztelaniaz) Baraibar, Federico (1913). Lápidas de Puebla de Arganzón y Laguardia. Boletín de la Real Academia de la Historia, LXIV liburukia, 176-181 orrialdeak
↑ (Gaztelaniaz) Abū Marwān Ḥayyān ibn Khalaf Ibn Ḥayyān (1076). La primera década del reinado de Al-ḥakam I, según el muqtabis II, 1 de Ben Ḥayyān de Córdoba(m. 469 h./1076 J.C.), Joaquín Vallvék eta F. Ruiz Girelak itzulia. Real Academia de la Historia, 2003
↑ (Gaztelaniaz) Del Rivero, Enrique (1999). Rincones singulares de Burgos. III. La Bureba, el Ebro y el Condado de Treviño. Caja de Burgos.
↑ (Gaztelaniaz) Argantzonen forua Espainiako Historia Institutuaren webgunean
↑ Albistea berria.info webgunean 2015/03/09an kontsultatua
↑ ^a ^b «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-22).
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) «Acude exige la Alcaldía para pactar con el PP en Condado de Treviño» elcorreodeburgos (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-14).
↑ (Gaztelaniaz) «EH Bildu gobernará en coalición con el PNV en un pueblo de Treviño» El Correo 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-15).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Araba

«Argantzun: ohar historikoak eta linguistikoak», euskonews.com.
(Gaztelaniaz) Argantzonen webgune ez-ofiziala

Datuak: Q1634743
Multimedia: La Puebla de Arganzón / Q1634743
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Argantzon

[Euskaltzaindiaren150araua-1] Euskaltzaindia. (PDF) 150. arauaː Arabako herri izendegia. .

[2] (Gaztelaniaz) Baraibar, Federico (1913). Lápidas de Puebla de Arganzón y Laguardia. Boletín de la Real Academia de la Historia, LXIV liburukia, 176-181 orrialdeak

[3] (Gaztelaniaz) Abū Marwān Ḥayyān ibn Khalaf Ibn Ḥayyān (1076). La primera década del reinado de Al-ḥakam I, según el muqtabis II, 1 de Ben Ḥayyān de Córdoba(m. 469 h./1076 J.C.), Joaquín Vallvék eta F. Ruiz Girelak itzulia. Real Academia de la Historia, 2003

[4] (Gaztelaniaz) Del Rivero, Enrique (1999). Rincones singulares de Burgos. III. La Bureba, el Ebro y el Condado de Treviño. Caja de Burgos.

[5] (Gaztelaniaz) Argantzonen forua Espainiako Historia Institutuaren webgunean

[6] Albistea berria.info webgunean 2015/03/09an kontsultatua

[:0-7] «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-22).

[:1-8] (Gaztelaniaz) «Acude exige la Alcaldía para pactar con el PP en Condado de Treviño» elcorreodeburgos (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).

[9] (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-14).

[10] (Gaztelaniaz) «EH Bildu gobernará en coalición con el PNV en un pueblo de Treviño» El Correo 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-15).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

@@ 44. lerroa: / 44. lerroa: @@
 == Politika ==
+=== 2007ko udal hauteskundeak ===
 [[2007]]ko udal hauteskundeetan ''Agrupación Independiente Nueva Puebla'' hautes-elkarteak udalerriko 7 zinegotzietatik 3 eskuratu zituen. Alkatea, Roberto Ortiz Urbina, talde horretakoa da. Aurreko alkate Alfredo Oraaren ''Agrupación Independiente Puebla de Arganzón'' hautes-elkarteak 2 zinegotzi eskuratu zituen, [[Eusko Abertzale Ekintza|EAE-ANVk]] bat eta [[PP]]k beste bat. PPko zinegotzia salbu, gainerakoak Trebiñu Araban integratzearen aldekoak ziren.
+=== 2011ko udal hauteskundeak ===
 ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, AINPko Roberto Ortiz de Urbina hautatu zuten alkate. AINP elkarteak sei zinegotzi eskuratu zituen, eta Alderdi Popularrak bat.