Errepideko txirrindularitza: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Loturak txertatu
Artikuluaren guztizko berritzea
1. lerroa: 1. lerroa:
[[Errepideko txirrindularitza|'''Errepideko''']] (edo errutako) [[Txirrindularitza (kirola)|'''txirrindularitza''']], zolatutako bideetan bizikletaz egiten den lasterketa modalitatea da. Hainbat motatako lasterketak bereizten dira lurzorua, profila, luzera, arautegia, zein lasterketaren egituraketaren arabera. Hauen artean material eta estrategia oso desberdineko lasterketak topa ditzakegu, hala nola, [[Erlojupeko|erlojupekoak]], [[Gravel]]-a (legarrean) edota mendiko etapak. 1900. urtean [[UCI|UCI (Union Cycliste Internationale)]] sortu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History|hizkuntza=en|url=https://www.uci.org/inside-uci/about/history|aldizkaria=UCI|sartze-data=2020-03-27}}</ref>, txirrindularitzako modalitate guztiak barne hartuz. Gaur egun, bizikletako modalitate horietara beste hainbat batu dira.
[[Fitxategi:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|eskuinera|300px|thumb|Frantziako Tourreko tropela 2005ean.]]
'''Errepideko txirrindularitza''' [[txirrindularitza]]ren barnean hau praktikatzeko modu bat da. [[Errepide]]etan ospatzen da errepideko [[bizikleta]] bat erabiliz.
Errepideko Txirrindularitza praktikatzeko ohitura mundu osoan dago, baina bereziki [[Europa]]ko hainbat herrialdetan, [[Italia]], [[Belgika]], [[Herbehereak]], [[Espainia]], [[Frantzia]] edo [[Alemania]] esate baterako, nahiz eta azken hamarkadetan [[Amerika]], [[Asia]] eta [[Afrika]] txirrindularitzak gorako joera duen.


Errepideko txirrindularitza [[Olinpiar Jokoak|Olinpiar Joko]] modernoen parte izan da hasieratik, nahiz eta hainbat aldaketa jasan dituen. Rutako txirrindularitza bereziki [[Europa]] mendebaldean zabaldu zen hasieran ([[Belgika]], [[Espainia]], [[Frantzia]], [[Italia]], [[Herbehereak]]), baina 80ko hamarkada erdialdetik aurrera mundu osora zabaldu da.
Lasterketan parte hartzen duten txirrindularien helburu nagusia, aurretik adostutako ibilbidea ahalik eta azkarren egitea, hau da, helmugara iristen lehena izatea.


== Historia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History|hizkuntza=en|url=https://www.uci.org/inside-uci/about/history|aldizkaria=UCI|sartze-data=2020-03-17}}</ref> ==
Ibilbideak mota ugarikoak izan daitezke, luzeak, motzak, lauak, menditsuak, goi mendikoak, mendi koxkorrekoak etab.
[[Fitxategi:1936_tour_de_france.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:1936_tour_de_france.jpg|thumb|392x392px|Txirrindulari bat 1936. urteko Frantziako Tourrean]]


== Lasterketen iraupena ==
=== Sorrera ===
Gaur egun ezagutzen dugun errepideko txirrindularitza XIX. mendearen amaiera aldera hasi zen osatzen. 1868an hasi zen kirol antolaketa sortzen. Europa mendebaldean hasi zen indarra hartzen: Italian, Frantzian, Belgikan eta Espainian. Garai haietako lehen lasterketak dira, hain zuzen, gaur egungo egutegiko probarik garrantzitsuenak. Honako hauek daude haien artean: [[Lieja-Bastogne-Lieja|Liège-Bastogne-Liège]] (1892an), [[Paris-Roubaix|Paris–Roubaix]] (1896an), [[Milan-San Remo|Milan–San Remo]] eta [[Giro di Lombardia]] (1905an), [[Italiako Giroa]] (1909an), [[Kataluniako Volta|Volta a Catalunya]] (1911an), [[Flandriako Tourra]] (1913an)<ref>{{erreferentzia|izena=Jean-Francois|abizena=Mignot|urtea=2015|izenburua=The Economics of Professional Road Cycling|argitaletxea=Springer International Publishing|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=10.1007/978-3-319-22312-4_2|hizkuntza=ingelesa}}</ref>. Hhorietaz gain, 1903an, ''L'Auto-Vélo'' egunkariak babestuta, [[Frantziako Tourra|Frantziako Tourraren]] lehen edizioa antolatu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tour de Francia 1903|hizkuntza=es|data=2020-03-04|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Tour_de_Francia_1903&oldid=124013993|sartze-data=2020-03-18|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>, gaur egun arte txirrindularitzako probarik esanguratsuena izan dena.


Txirrindularitza ezagunago egiten zen heinean, gero eta talde profesional gehiago agertzen hasi ziren, bizikleten egileek babestuta.
* Egun bakarreko lasterketak: Aurretik adostutako ibilbidea lehen amaitzen duena izango da irabazlea.
* Egun bat baina gehiagoko lasterketak: Lasterketa hauek etapa bat baina gehiagokoak izaten dira. Etapa bakoitzak egun bakarreko lasterketa batek bezala irabazle bat du; baina, lasterketa hauetan garaipena lortzen duena sailkapen orokorreko burua izaten da, hau da, etapa guztien buruan, pilatutako denbora gutxien duena.


== Lasterketa motak ==
=== Eboluzioa ===
[[Fitxategi:2015 UCI Road World Championships - Men's team time trial - Orica.jpg|thumb|Taldekako erlojupekoa]]


==== Mundu mailan ====
* Egun bakarreko lasterketa edo Klasikoa
* Kriterium-a
* Bakarkako [[Erlojupeko]]a
* Taldekako [[Erlojupeko]]a
* Etapakako lasterketa


===== Krisia =====
== Txirrindulari motak ==
XIX. mendearen erditik aurrera, [[Europa|Europako]] ekonomiak gora egin zuen eta hiriak urbanizatuz joan ziren. Jendea, bizikletak erosi ordez, motorrezko ibilgaluak erosten hasi zen, bizikleten fabrikazioa jaistera behartuz. Gertaera horrek zuzenean eragin zion txirrindularitzari, talde profesionalen diru sarrerak mugatuz. Hala ere, 1954tik aurrera, krisi egoerara egokitzeko, bibikleten industriarekin zerikusirik ez zeukaten babesleak bilatzen hasi ziren.
[[Fitxategi:Indurain_in_Yellow_Jersey.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Indurain_in_Yellow_Jersey.jpg|thumb|Miguel Indurain, txirrindulari nafarra, 5 Frantziako Tourren irabazlea.]]
Krisi hau gertatzeko beste arrazoi bat, txirrindularitza ezagutzera emateko zailtasuna zen. Beste "estadioetako" hainbat kirol ez bezala, txirrindularitzaren irudiak telebistan ematea ez zen batere erraza. Fenomeno honek [[Kriterium|kriteriumak]] hedarazi zituen, zeukaten ikusgarritasunagatik.


Itzuli handiek ([[Frantziako Tourra]], [[Italiako Giroa|Italiak Giroa]], [[Espainiako Vuelta]]) indarrean jarraitzen zuten, izan ere proba horiek ziren txirrindulariei prestigio gehien ematen zietenak.
Normalean errepideko txirrindulariak berezitasun batean nabarmentzen dira:


===== Indarberritzea =====
* [[Igotzaile]]ak
1980ko hamarkadan, txirrindularitzak gorakada izugarria eduki zuen mundu mailara zabalduz. Globalizazio hau lasterketen antolatzaile eta babesleen markei esker etorri zen, izan ere hauek izan zien txirrindularitzara aldaketak ekarri zituztenak. Konturatu ziren itzuli handien audientzia igo egiten zela urtetik urtera ibilbidea aldatzen bazuten, beste herrialde batzuetatik pasatuz eta herrialde horietako audientzia bilatuz. Honela, txirrindularien taldeak ere dibersifikatzen hasi ziren, herrialde desberdinetako txirrindulariak bilduz. Lasterketetan gero eta kanpotar gehiago ikusten ziren, mundu osotik etorritako kirolariak.
* [[Erlojupeko]]etan espezialistak
* [[Sprinter]]rak
* [[Gregario]]ak
* Leku guztietan moldatzen diren txirrindulariak
* Egun bakarrekoak
*Sailkapen nagusietako espezialistak


Horrekin guztiarekin batera, telebistako bideoaren kalitatea hobetuz joan zen, babesleen balio ekonomikoa handituz. Audientzia gehiago ekarri zuen, kirola indartuz. Gainera, 80ko hamarkadako telebistaren liberalizazioak kate pribatu askoren sorrera ekarri zuen.
== Errepideko Txirrindularitzako Lasterketa Nagusiak ==


=== Itzuli handiak ===
===== Gaur egungo txirindularitza =====
Gorakada hori ikusita, lasterketen antolatzaileak etapa laburrago eta korapilatsuagoak prestatzen hasi ziren itzuli handietarako, honela, ikusgarritasuna lortu zuten. 90eko hamarkadan, [[Greg LeMond]] eta [[Miguel Indurain]] bezalako txirrindulariak arrakasta izaten hasi ziren, gaztetatik bizikleta gainean ibiltzera espezializatuak. Ordura arte txirrindularitza profesionalean sartzea ez zen lan erraza, ikasketa edota beste lanbide batekin tartekatu behar baitzen kirol karrera. Orain, ordea, taldeek helburu zehatzak bilatzen dituzte txapelketen egutegian eta horretarako txirrindulari espezializatuak bilatzen dituzte, lasterketa zehatzetara egokitzen direnak.
[[Fitxategi:La Vuelta en Santander.jpg|eskuinera|200px|thumb|Espainiako Vuelta [[Santander]]tik igarotzen.]]
[[Fitxategi:Orbearen_ziklokross_taldea.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Orbearen_ziklokross_taldea.jpg|thumb|244x244px|Orbearen ziklo-kros taldea]]
Itzuli handien sailean hiru daude, [[Frantziako Tourra]], [[Frantzia]]n zehar hiru astetan 20 etapatan banatzen da, azkeneko etapan [[Paris]]era heldu arte. [[Italiako Giroa]], 20 etapatan [[Milan]]ora heldu arte, eta [[Espainiako Vuelta]], 20 etapatan [[Madril]]a heldu arte.


==== Euskal Herrian<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Orbea|hizkuntza=eu|data=2019-11-28|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Orbea&oldid=7232561|sartze-data=2020-03-23|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Us - Orbea, yesterday and today|url=https://www.orbea.com/us-en/nosotros/1840-1929|aldizkaria=Orbea|sartze-data=2020-03-23}}</ref> ====
=== [[UCI ProTour]]ra ===
Euskal Herrian txirrindularitzak betidanik eduki du indarra. Txirrindularitzaren hasieratik egon dira euskal txirrindulariak presente lasterketa profesionaletan, baina batez ere bizikleten industria izan da Euskal txirrindularitzare indarra. 1840. urtean [[Eibar]]<nowiki/>ren sortutako arma lantegiak ([[Orbea]] Hermanos) 1930. urtean armen ekoizpena utziko zuen bizikleten fabrikazioari ekiteko, betiere bertako txirrindularien eskutik elkarlanean. Hala ere, urte luzez txirrindularitza profesionalarekin erlaziorik eduki gabe pasatu ostean, enpresa eibartarrak [[Mallabia|Mallabiara]] pasatu zuen egoitza nagusia.


Hainbat izeni esker, 1970eko hamarkadan berriz ere pelotoi profesionalean hartu zuen lekua. [[Marino Lejarreta]] bezalako txirrindulariak pasatu ziren Orbearen babesetik, baina 1985. urtean izan zen benetako erakustaldia, [[Pedro Delgado]] txirrindulari madrildarrk Gin MG-Orbea eta Seat Orbea taldeetako maillotekin [[Espainiako Vuelta]] eta [[Frantziako Tourra]] irabazi zituenean. 90eko hamarkadara jotzen badugu, [[Euskaltel-Euskadi|Euskaltel Euskadi]] taldeaz hitz egin behar dugu, Euskal Herriak eduki duen maila goreneko txirrindularitza taldea. Talde hartatik izen handiko hainbat txirrindulari pasatu ziren, euskaldunak zein kanpotarrak. Haien artean ditugu [[Iban Mayo]], [[Samuel Sánchez]], [[Roberto Laiseka]], [[Egoi Martínez]] eta [[Haimar Zubeldia]].
Txirrindularitza profesionala [[Txirrindularitzaren Nazioarteko Batasuna]]k (UCI) arautzen du, eta [[2005]]. urtetik aurrera [[UCI ProTour]] delakoa jarri zuen martxan. [[UCI ProTour]]aren barruan egun bakarreko hainbat proba eta itzuli txikiak daude. 2007tik, Frantziako Tourra, Espainiako Vuelta eta Italiako Giroa, UCI ProTourretik kanpo daude, hauen antolakuntzek nahi izan dutelako.


== Lasterketak ==
=== Beste lasterketa batzuk ===


=== Egun bateko lasterketa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Klasikoak (txirrindularitza)|hizkuntza=eu|data=2019-12-14|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Klasikoak_(txirrindularitza)&oldid=7334389|sartze-data=2020-03-25|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> ===
Badira hala ere hainbat lasterketa ez direnak [[UCI ProTour]]aren barruan, hala [[Euskal Bizikleta]] Euskal Herrian, [[Portugalgo Itzulia]] eta beste hainbat [[Txirrindularitzako Klasiko]] eta Kriterium.
Egun bateko lasterketak, egun berean hasi eta amaitzen diren lasterketak dira, sarritan [[Klasikoak (txirrindularitza)|klasikoak]] ere deituak. Lasterketa hauen distantzia, orokorrean, itzulietako etapena baino luzeagoa izaten da, 290km-ra arteko distantziekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Road bicycle racing|hizkuntza=en|data=2019-10-30|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Road_bicycle_racing&oldid=923762767|sartze-data=2020-03-25|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>. Lasterketa hauek normalean udaberri edota udazkenean izaten dira.


Udaberri aldera Belgika eta Herbeheretan antolatzen dira klasiko gehienak, ohitura handia baitago bertan. Edukitzen duten ezaugarri berezienetako bat harbide segmentuak izan ohi dira, lasterketaren izaera aldatuz. Horien artean honakoak aurkitu ditzakegu: [[Flandriako Tourra]], [[Paris-Roubaix]], [[E3 Harelbeke]], [[Gante-Wevelgem]], [[Omloop Het Nieuwsblad|Omloop Het Niewsblad]] eta [[Kuurne-Bruxelles-Kuurne.|Kuurne-Bruxelles-Kuurne]]. Hala ere udaberrian badira bestelakoak, Ardenetako klasikoak adibidez ([[Amstel Gold Race]], [[La Flèche Wallonne]] eta [[Lieja-Bastogne-Lieja]]) edota Italiakoak ([[Strade Bianche]], lurbidetan, eta [[Milan-San Remo]]).
== Txapelketa nagusiak ==


Udazkenera jotzen badugu, Italiako klasikoak ospatzen dira gehien bat: [[Emiliako Giroa|Giro Dell'Emilia]], [[Milan-Turin]], [[Piemonteko Giroa]] eta [[Lombardiako Giroa]]. Denboraldi amaieran beste hauek ere topatzen dira: [[Paris–Tours|Paris Tours]] eta [[Brussels Cycling Classic|Paris-Brusela]].
* [[Olinpiar Jokoak|Joko Olinpikoak]]
* [[Txirrindularitzako Munduko Txapelketak]]
* [[Txirrindularitzako Txapelketa Nazionalak]]
*[[Frantziako Tourra]]
*[[Italiako Giroa]]
*[[Espainiako Vuelta]]
*[[Giro Rosa]]
*[[Paris-Roubaix|Paris-Rubaix]]
*[[Flandriako Tourra]]


Azken urteotan, ''[[Monumentu (txirrindularitza)|Monumetu]]'' izenpean, aipaturiko bost klasiko bildu dira, prestigio handieneko egun bateko lasterketak bilakatuz: [[Milan-San Remo]], [[Flandriako Tourra]], [[Paris-Roubaix]], [[Lieja-Bastogne-Lieja]] eta [[Lombardiako Giroa]]. Lasterketa hauek izen berezia hartu dute daukaten ibilbide historikoagatik.
== Egutegia ==
[[Fitxategi:Tour_de_france_jerseys.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Tour_de_france_jerseys.jpg|thumb|240x240px|Frantziako Tourreko sailkapenen maillotak: berdea (erregulartasuna), horia (sailkapen nagusia), zuria (gazterik onena) eta polka dot (mendiko sailkapena)]]
Euskal Herrian ere badago profesionalen lehen mailako klasiko bat, bai emakume zein gizonezkoen kategoriak antolatzen dituena: [[Donostia Klasikoa]]. Urtero maila altueneko txirrindulariak Gipuzkoako hiriburuaren inguretara ekartzen ditu.


=== Etapazko itzulia ===
* [[2005 urteko txirrindularitza egutegia]]
Etapazko itzuli bat egun desberdinetan eginten diren lasterketez osatzen da. Etapa bakoitzak sailkapen propioa izateaz gain, itzuli guztiko sailkapen desberdinak ere badaude. Gainera, datozen etapetan jarraitu ahal izateko denbora muga baten barruan burutu behar da ibilbidea.


Etapa bakoitzaren egitura ere oso aldakorra izan daiteke: bakarkako erlojupeko, taldekako erlojupeko, mendiko etapa, etapa lau edota etapa aldapatsuak. Horrez gain, tarteko helmuga desberddinak erabiltzen dira sailkapen desberinak antolatzeko. Esaterako, kategoria desberdineko mendateen goialdera heltzen diren lehen hirurei mendiko puntuak ematen zaizkie mendiko sailkapenerako. Bestalde, tarteko helmuga gehiago jarri ohi dira eremu lauetan, [[esprintean]] jokatzeko eta erregulartasunaren puntuak lortzeko. Horiez gain beste bi sailkapen egoten dira: Sailkapen nagusia (etapa guztietako denborak batu eta gutxien behar izan duena), gazteen sailkapena (25 urtetik beherako sailkapen nagusiko lehena) eta talde sailkapena (taldekide guztien denborak batuta egiten den sailkapena).
== Kanpo estekak ==
* {{fr}} [http://www.memoire-du-cyclisme Txirrindularitzaren historia]
* {{en}} [http://www.uci.ch UCIren webgunea]
* {{en}} [http://www.uciprotour.com UCI ProTourraren webgune ofiziala]
{{autoritate kontrola}}


Profesionalen egutegia begiratuta, hiru itzuli handi daude: [[Italiako Giroa]], [[Frantziako Tourra]] eta [[Espainiako Vuelta]]. Itzuli hauek 21 etapaz osaturik daude, tartean 2 edo 3 atseden egun daudelarik.

Horiez gain, astebeteko itzuliak ere badaude (4 eta 15 etapa arteko itzuliak). Itzuli horien egitura itzuli handienaren parekoa da, nahiz eta laburragoak izan. Astebeteko itzuli nagusiak hauek dira: [[Emakumezkoen Italiako Giroa|Giro Rosa]] (Emakumetan), [[Tirreno-Adriatiko|Tirreno Adriaico]], [[Paris-Niza]], [[Beneluxeko Itzulia|BinckBank Tour]], [[Dauphiné Libéré|Critérium du Danphiné]], [[Suitzako Itzulia|Suitzako Tourra]] eta [[Euskal Herriko Itzulia]]. Azken hori da Euskal Herrian antolatzen den lasterketarik ezagunena.

Emakumeen kategorian ''[[Emakumezkoen Frantziako Tourra|Grande Boucle Féminine Internationale]]'' (Emakumeen Frantziako Tourra bezala ezagutua) antolatu izan zen 2009. urtera arte. Azken urteotan berriz ere antolatzeko saiakerak egiten ari dira.

=== Kriteriuma<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Criterium|hizkuntza=en|data=2019-07-19|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Criterium&oldid=906946188|sartze-data=2020-03-27|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> ===
Zirkuitu labur bati (800m - 10km) bira kopuru bat ematean datzan lasterketa mota da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Critérium|hizkuntza=es|data=2019-08-21|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Crit%C3%A9rium&oldid=118401668|sartze-data=2020-04-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>. Normalean lasterketa hauen iraupena egun batekoena baino laburragoa izaten da (ordubete ingurukoa), intentsitate altuko esfortzu ugari elkartuz. Irabazlea, lehenengo amaitzen duena izango da, baina bira kentzen dioten txirrindulari oro (doblatua izan) deskalifikatua izango da. Bira kopurua lasterketa hasi aurretik zehaztuta egongo da.

Sarritan hainbat sailkapen mota erabiltzen dira, ikusgarritasuna handitzeko eta profil desberdineko txirrindulariek beren gaitasunak erakusteko. Horretarako, pistako txirrindularitzako [[puntuen lasterketa]]<nowiki/>ko egitura erabiltzen dute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Points race|hizkuntza=en|data=2018-08-06|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Points_race&oldid=853710924|sartze-data=2020-03-27|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>: aurrez zehaztutako buelta zehatz batzuetan esprinta jokatzen da puntuak banatzeko. Amaieran puntu gehien batzen dituenak sari bat eskurtzen du. Beste lasterketa mota bat [[Eliminazio lasterketa|kanporatze lasterketa]] da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Elimination race|hizkuntza=en|data=2020-03-04|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Elimination_race&oldid=943840334|sartze-data=2020-03-27|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>, hainbat itzuliro helmuga zeharkatzen duen azken txirrindularia kanporatuz, bakarra gelditu arte.

Kriteriumek arrakasta izan dute daukaten ikusgarritasun eta antolatzeko erraztasunagatik. Herrialde askotan amateur mailako txirrindularitzan asko erabiltzen dute ([[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] edota [[Erresuma Batua|Erresuma Batuan]] esaterako), kategoria edo maila desberdinetako lasterketak antolatuz.
[[Fitxategi:Tom_Dumoulin_TT.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Tom_Dumoulin_TT.jpg|thumb|296x296px|[[Tom Dumoulin]], txirrindulari herbeherear eta erlojupekoan espezialista]]
Azken urteotan arrakasta lortzen ari den beste modalitate batek ere kriteriumen munduan bere txokoa bilatu du: [[piñoi finkoko txirrindularitza]]. Balaztarik gabeko eta garapen bakarreko bizikleta hauek tradizionalki hirian ibiltzeko erabili diren arren, kriteriumak antolatze hasi dira honelako bizikletekin: [https://www.rad-race.com/ Rad Race] eta [https://redhookcrit.com/ Red Hook] zirkuituak adibidez. Lasterketa horietan teknikak berebiziko garrantzia hartzen du, arriskuzko kirola bilakatuz. [[Fabian Cancellara]], palmares ikaragarriko txirrindulari ohia (txapeldun olinpikoa batik bat), piñoi finkoko lasterketetan dabil, profesional zenetik erretiratuta.

=== Erlojupekoa ===
[[Erlojupeko|Erlojupekoa]] zirkuitu bat ahalik eta denbora gutxienean burutzean datzan lasterketa da, txandakako irteerekin ateraz. Txirrindulariek beraien txandarako itxaron behar dute atera ahal izateko eta ibilbidea beraien kabuz burututzera behartuta daude, nahiz eta ibilbidean beste parte-hartzaileren batekin gurutzatu (ezin diote elkarri lagundu, ez eta oztopatu). Normalean, bizikleta eta ekipamendu bereziak eraman ohi dira proba hauetan, inoren babesa ez edukitzean, mugatzaile oso handia baita airearen erresistentzia.

Txirrindularien irteerak sailkapenaren arabera egin ohi dira, lasterketako sailkapenaren alderantzizko ordena jarraituz (lehen sailkatua azkena da ateratzen). Irteeren artean, bi minutu inguru utzi ohi dira baina erlojupeko luzeagoetan tarte handiagoak ere utzi izan dira; dena den, antolatzaileek denbora hori aurrez zehazten dute, txirrindulari bakoitzari beren ordutegia ezarriz.

Erlojupekoen luzera oso aldakorra izan daiteke, hala ere, egun bateko lasterketak edo itzulietako ohiko etapak baino laburragoak izaten dira. Itzulien hasieran prologoak egin ohi dira (5-15km inguru) adibidez. Bestalde, munduko txapelketan 40-55km inguruko erlojupekoak ikusi ohi dira sarritan.

==== Erlojupeko motak ====
[[Fitxategi:Mixed_TTT_relay_netherlands.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Mixed_TTT_relay_netherlands.jpg|thumb|275x275px|Herbeheretako taldeko emakumeak 2019ko munduko txapelketako taldekako erlojupeko mistoa burutzen]]
Hasteko, erlojupekorik ohikoena [[bakarkako erlojupekoa]] da, non txirrindulariak bere kabuz ahal duen denbora gutxienean osatu behar duen ibilbidea. Munduko txapelketen eta Olinpiar Jokoen parte dira.

[https://www.youtube.com/watch?v=N-ZO2ILecoE Taldekako erlojupekoak] ere antolatzen dira, gehien bat itzulietan. Proba hauen egitura bakarkakoena bezala izaten da, baina taldekide guztiek elkarri lagundu diezaiokete, errelebo deritzenak emanez (gainerakoen aurrean jarri eta airearen erresistentzia gutxitzea). Bertan talde estrategia desberdinak erabiltzen dira denek beren energia era efizienteenean erabili dezaten. Izan ere, lehen 4 taldekideak dira helmugan denbora gelditzen dutenak (4.a pasatzen den momentuan amaitzen du erlojupekoa taldeak), beraz, gainerako taldekideek ez dute zertan preoba amaitu. Munduko txapelketetan ere antolatu ohi da.

Azkenik, [https://www.youtube.com/watch?v=fJxZOEW04nQ taldekako erlojupeko mistoa] dago, 2019ko munduko txapelketan sortutako formatu berria. 3 gizon eta 3 emakumek osatzen dute taldea. Hasieran, gizonek egten dute lehen bira (taldekako erlojupeko moduan), jarraian, bigarren gizonak bira amaitzen duen momentuan, emakumeak aterako dira bigarren bira egiteko. Denbora bigarren emakumeak gelditzen du.

=== Ultramaratoia ===
Bizikletan ultradistantziaz hitz egiten dugunean, ''[[century ride]]'' deritzon distantzia, hau da, 100 milia (160km), baina luzeagoa den lasterketei buruz ari gara<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ultra-distance cycling|hizkuntza=en|data=2019-12-03|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ultra-distance_cycling&oldid=929070307|sartze-data=2020-04-10|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>. Hala ere, egun bateko lasterketa profesional askok gainditzen dute distantzia muga hori, beraz ezingo genuke zehazki definitu. Dena den, ultramaratoi edo ultradistantziak denbora askoko probak izan ohi dira. Lasterketa horiek formatu desberdin askotakoak izan daitezke, etapaka, libreak, laguntzarekin edo gabe, lurzoru desberdin askotakoak... Organu bakar batek erregulatu gabekoak direnez, lasterketa bakoitzak bere arau eta bereizitasuna dauzka.

Ultradistantzia lasterketetan ezagunena [[Transcontinental Race]] (TCR) izalgo litzateke. Lasterketa horretan, txirrindulariek 4000km inguruko ibilbidea osatzen dute, Europa zeharkatuz. Parte-hartzaileka kontrolatzeko, GPS-a eraman behar dute txirrindulariek eta kontrol puntu batzuetatik pasatu behar dute kanporatuak ez izateko. Ibilbidea beraien aukera da. Lasterketa honen antolakuntzak ez du hornidurarik eskaintzen, hau da, lasterkari bakoitzak eraman behar du bere jatekoa eta arropa guztia gainean. Lasterkariek ezin diote elkarri lagundu eta arautegiaren arabera "mugimendu guztia gizakiak eragin behar du" (motorrak eta era horretako aparailuak debekatuz)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Rules|hizkuntza=en-US|url=https://reportage.transcontinental.cc/?page_id=126|sartze-data=2020-04-10}}</ref>.
[[Fitxategi:Dirty_Kanza.png|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Dirty_Kanza.png|thumb|325x325px|EF Education First tldeko txirrindulariak Dirty Kanza gravel lasterketan]]
Beste hainbat lasterketa ere ezagunak dira: [[Race Across America]], [[Red Bull Trans-Siberian Extreme]], [[Race Across The Alps]] edo [[Dirty Kanza]] (Gravel formatoan) adibidez.

=== Gravel ===
[[Gravel]] modalitatea, euskaraz ''legar'' bezala itzuliko zena, zolatu gabeko bideak eta errepideak tartekatzen dituen txirrindularitza modalitatea da. Izenak dion bezala, legarra dagoen bideetan egiten da normalean. [[Ziklo-kros|Ziklo-krosseko]] modalitatetik datorkigu, ziklo-kroseko bizikletei moldaketak egin eta bizikleta espezializatua sortu zen: g''ravel bike'' delakoa. Hasiera batean bizikleta hauek ''bikepacking'' (abentura moduko ibilaldi luzeak) egiteko sortu ziren, bide desegokietan errepideko bizikleta baina hobeto moldatzen delako eta mendiko bizikleta baina azkarragoa delako. Gaur egun, ordea, lasterketa ugari sortu dira gravel modalitatean eta txirrindulari profesional asko ari dira lasterketa hauetan murgiltzen. Ultradistantziako lasterkari askok ere gravel bizikletak erabiltzen dituzte sarritan, errepide guztietara egokitu ahal izateko.

Lasterketa ezagunenak honakoak dira: [[Dirty Kanza]], [[Barry-Roubaix]], [[Dirty Reiver]], [[The Queens Stage Race]], [[The Silk Road Mountain Race]].

=== Munduko txapelketa ===
[[Fitxategi:Jersey_rainbow_chrono.svg.png|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Jersey_rainbow_chrono.svg.png|thumb|249x249px|Erlojupeko eta errutako munduko txapeldunaren [[Ostadar mailotak|ostadar maillotak]]]]
Errutako txirrindularitzako munduko txapelketak urtero ospatzen diren lasterketak dira. [[Union Cycliste Internationale|Union Cycliste Internationalek]] antolatzen ditu eta honako modalitateak ospatzen dira: [[Klasikoak (txirrindularitza)|egun bateko lasterketak]], [[Erlojupeko|bakarkako erlojupekoak]], [[taldekako erlojupekoak]] eta [[taldekako erlojupeko mistoak]].

Munduko txapelketa denboraldiaren amaieran ospatzen da eta modalitate bakoitzeko irabazleak [[Ostadar mailota|ostadar maillota]] eramateko aukera edukiko du datorren denboraldian zehar. Horrekin batera, bizikleta eta kaskoa ere pertsonalizatzea ohitura bilakatu da. Hori bai, irabazi duen modalitateetan bakarrik janzten ahalko du munduko txapeldunaren maillota.

=== Olinpiar Jokoak ===
Errepideko txirrindularitza lehenengo Olinpiar Joko modernoetatik antolatu da. Munduk txapelketen antzera, bai egin bateko lasterketan eta baita erlojupekoak antolatzen dira, baina kasu honetan bakarkako modalitateak bakarrik.

Txapeldun olinpikoek ere beren sinbolo berezia eraman dezakete datorren olinpiada guztian zehar (hurrengo Olinpiar Jokoak jokatu arte): urre koloreko ukituak maillotaren mauka eta lepoaldean. Sarritan kaskoan eta bizikletan ere urre koloreko ukituak eramaten dituzte txapeldun olinpikoek.

== Antolaketa ==

=== Erakunde internazionalak ===

==== UCI (Union Cycliste Internationale) ====
[[Txirrindularitzaren Nazioarteko Batasuna|Union Cycliste Internationale]] mundu mailako txirrindularitza arautzen duen organua da. Egoitza nagusia [[Suitza|Suitzan]] dauka kokatuta, [[Aigle|Aiglen]] zehazki. Alde batetik txirrindularitza profesionala erregulatzen du baina erakundearen helburuak haratago doaz: bizikletaren erabileraren promozioa, gizartearen jasangarritasuna eta jendearen bizi kalitatea hobetzea ditu helburuak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mission, Vision, Values|hizkuntza=en|url=https://www.uci.org/inside-uci/about/mission-vision-values|aldizkaria=UCI|sartze-data=2020-04-13}}</ref>. Hala ere, UCIren ekintza nagusia kirol profesionalean zentratzen da. Txirrindularitzako modalitate guztiak hartzen ditu barne: [[Mendiko bizikleta|mendi bizikleta]], [[Ziklo-kros|ziklo-krosa]], [[pistako txirrindularitza]], errepideko txirrindularitza, [[BMX|BMX lasterketak]], [[estilo libreko BMX]], ''[[Trial (txirrindularitza)|trial]]''-a eta eremu estaliko txirrindularitza ([[txirrindularitza artistikoa]] eta ''[[cycleball]]'').

UCI da errepideko txirrindularitzaren maila guztiak zehazten dituen erakundea, arau eta erregulazio guztiak sortuz eta betearaziz. Maila frofesionaletarako betekizunak, kirol garbia (doping-a) eta kalitate kontrolak dagozkio erakunde Suitzarrari.

==== Velon<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Velon|hizkuntza=fr|data=2017-10-25|url=https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Velon&oldid=141921625|sartze-data=2020-04-15|encyclopedia=Wikipédia}}</ref> ====
[[Veon|Veonek]] (errepideko) txirrindularitza profesionaleko sistema ekonomikoa aldatzea du helburu nagusia, non txirrindularitza taldeek lasterketen antolatzaileekin partekatzen dituzten lasterketatik ateratako irabaziak. Erakundea 2014ko azaroak 25ean sortu zen, garai hartako txirrindulari talde batzuen eskutik: Belkin, Garmin-Sharp (gaurko [[EF Education First Pro Cycling|EF Education First]]), Lampre-Merida (gurko [[UAE Team Emirates]]), Lotto-Belisol (gaurko [[Lotto–Soudal|Lotto-Soudal]]), Omega Pharma-Quick Step (gaurko [[Quick-Step Floors|Deceunick Quick-Step]]), Orica-GreenEDGE (gaurko [[Mitchelton–Scott|Michelton Scott]]), Giant-Shimano, [[Sky]] (gaurko [[Team Ineos|Ineos]]), [[Tinkoff-Saxo]] eta [[Trek Factory Racing]]. Gur egun beste hainbat talde batu dira erakundera eta indarra hartzen ari da [[Pro tour|WorldTourraren]] barruan. Hala ere hainbat talderen zuzendari ez daude ados bide horrekin edo oso urrun ikusten dute aukera hori.

Erakunde honek, [[Hammer Series|''Hammer Series'']] direlakoa antolatzen du, hiru lasterketaz osatutako taldekako txapelketa bat. [[Europe Tour|UCI Europe Tour]]-aren parte da, UCI-ren Europako liga kontinentala, beraz, maila honetako txirrindularitza taldeek har dezakete parte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hammer Series|hizkuntza=en|data=2020-03-07|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hammer_Series&oldid=944356540|sartze-data=2020-04-15|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>

Azkenik, Velon-en ekintzetako bat lasterketetako informazioa bildu eta eskaintzea izan da, hainbat teknologia erabiliz. Honek arazoak ekarri ditu UCI-rekin, izan ere, Velonek UCI salatu du, Velonek eskuratutako datuak UCIk interes propiorako erabili izanaz. UCI-ko partaide ohi batek, hala ere, ASO-ri ([[Amaury Sport Organisation|Amaury Sport Organization]]) pasatzen dio karga hau, errudunak beraiek direla esanez.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Under the hammer: Velon vs the UCI|hizkuntza=en|url=https://www.cyclist.co.uk/go/7238|aldizkaria=Cyclist|sartze-data=2020-04-15}}</ref>

==== ASO<ref>{{Erreferentzia|izenburua=A.S.O - Official website Amaury Sport Organisation|hizkuntza=en|url=https://www.aso.fr/en|aldizkaria=www.aso.fr|sartze-data=2020-04-16}}</ref> ====
[[Amaury Sport Organisation]] lasterketen antolatzailea da. Izatez, EPA ([[Éditions Philippe Amaury]]) komunikbide talde frantsesaren parte da. ASO hainbat lasterketa antolatzeaz arduratzen da, txirrindularitzan zein beste hainbat kiroletan: [[Automobilismo|automobilen lasterketak]] ([[Iraupen automobilismoa|endurance]], [[Rally|rallyak]]...), [[Golf|golfa]], [[Bela (kirola)|bela]] eta korrikako lasterketak. Hala ere, ezaguna da [[Frantziako Tourra|Frantziako Turra]], [[Espainiako Vuelta]], [[Paris-Roubaix]], [[Paris-Niza]], [[La Madrid Challenge]] (Emakumetan), [[Emakumeen Tour of Qatar]] eta beste hainbat maila goreneko lasterketa antolatzeagatik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Amaury Sport Organisation|hizkuntza=en|data=2020-02-04|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Amaury_Sport_Organisation&oldid=939088018|sartze-data=2020-04-16|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>.

=== Espainiako federazioa ===
Espainiako txirrindularitza federazioa (RFEC) Espainiako txirrindularitzako kirol modalitate guztien arduraduna da. Lasterketak erregulatu, txapelketak antolatu (lasterketa eta itzuliak antolatzeaz beste erakunde pribatu batzuk arduratzen dira) eta selekzioa osatzea dira erakundearen egiteko nagusiak. Txirrindlaritzaren promozioa (emakumeen txirrindularitzarena bereziki) eta formakuntza ere bere eginkizun nagusiak dira.
[[Fitxategi:Dklasikoa.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Dklasikoa.jpg|thumb|242x242px|[[Remco Evenepoel]], 2019ko [[Donostia Klasikoa]] irabazi zuenean.]]

=== Euskal Herriko federazioak ===
Euskadiko Txirrindularitza Federazioa da Euskal Herri mailan maila goreneko erakundea. Horren eginkizunak, Espainiako federazioaren antzerakoak dira: lasterketak erregulatzea ([[Txirrindularitzaren Nazioarteko Batasuna|UCI]] eta Espainiako federazioaren baldintzak kontuan hartuz), euskal selekzioaren osaketa eta txapelketak antolatzea. Formazioa eta teknifikazioa ere eginkizunen barruan daude.

Euskadiko Txirrindularitza Federazioaren barruan, foru aldundi bakoitzaren federazioak daude: Federación Alavesa de Ciclismo, Gipuzkoako Txirrindularitza Federazioa eta Bizkaiko Txirrindularitza Federazioa.

== Kirol kontzeptuak ==

=== Oinarrizko arautegia<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BASIC SUMMARY OF CYCLE RACING RULES|argitaletxea=Cairns Cycling Club|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Ingelesa|url=http://www.cairnscyclingclub.com.au/wp-content/uploads/2016/07/basicsummary_cycle_racing_rules.pdf}}</ref> ===
Txirrindularitzako arautegi guztia erakunde eta federazioak zehazten dituzte, goitik beherako eskala batean (UCI, Nazio mailako federazioak, eskualde mailako federazioak...). Hala ere, lasterketak ulertu ahal izateko hainbat arau ulertu behar ditugu:

-Bizikletak geometria oso zehatzak eduki behar ditu, hau da, forma eta material muga zorrotzak daude.

-Ezin dira gainontzeko txirrindulariak oztopatu.

-Lasterketa hasieran ezingo da antolatzailearen autoa aurreratu, baimena eman arte.

-Bizikleta txirrindulariak mugiarazi behar du, hau da, ezin da automobil, motor, ikusle edota beste kanpoko laguntzarik eduki.

-Lasterketaren azken 20km-tan (etapa edo egun bateko lasterketetan) ezingo zaie inongo horniduararik eskaini txirrindulariei (edari, janari...).

-Txirrindulariak ezingo du ibilgailuen laguntza aerodinamikoa erabili, hau da, tarte nahikoa utzi beharko du ibilgailuekiko. Bakarkako erlojupekoetan ezingo du beste txirrindulariekin gauza bera egin. Hala ere arau honek malgutasun handia dauka, ez baita beti aplikatzen. Izan ere, txirrindulari bat erori bada edota arazo mekaniko batengatik atzean gelditu bada, pelotoiraino bueltatzen uzten zaio sarritan, beste alde batera begiratuz. Era honetan lehiakortasuna mantentzen da, kanpoko eragileak gutxituz.

-Helmugan, elkarrekin heldu den talde guztiak denbora berdina edukiko du (azken momentuko mugimendu arriskutsuak ekiditeko). Hala ere, postuak helmugaratzearen arabera zehaztuko dira, nahiz eta denbora berbera eman. Postua bizikletaren aurreko gurpilak erabakiko du.

-Bizikleta aldatu daiteke, bai ordezko batengatik zein taldekide batekin. Hau normalean arazo mekanikoak daudenean egiten da.

-Ezin da kaskoa inongo momentuan kendu.

-Ekipazioa eta janzkera ere mugatuta daude, galtzerdien luzera eta arroparen materialak adibidez. Gainera, lasterkariaren zenbakia bai bizikletan eta baita txirrindulariaren arropan ikusgarri egongo da, baldintza zehatzak betez.

=== Txirrindulari motak (espeziaistak) ===
[[Fitxategi:Marco_Pantani,_1997.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Marco_Pantani,_1997.jpg|thumb|230x230px|[[Marco Pantani]] Alpe d'Huez mendatea igotzen 1997an.]]

==== Eskalatzaileak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Climbing specialist|hizkuntza=en|data=2020-03-06|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Climbing_specialist&oldid=944262424|sartze-data=2020-04-17|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> ====
Eskalatzaile deitzen zaie igoeretan (mendateetan normalean) ondo moldatzen diren txirrindulariei. Normalean txirrindulari arinak izaten dira, pisua mugatzaile handia baita malda gora ibiltzean.

Hauek dira eskalatzaile ezagun batzuk: [[Marco Pantani]] (''il pirata'' bezala ezaguna), [[Nairo Quintana]], [[Alberto Contador|Albero Contador]], [[Amanda Spratt]], [[Gilberto Simoni]], [[Mikel Landa]] edota [[Mikel Nieve]].

Sarritan, eskalatzaile trebeek itzulietako sailkapen nagusietan emaitza esanguratsuak lortzen dituzte, espezialista ez direnek denbora asko galtzen baitute. Hala ere, beste hainbat ezaugarri behar dira itzulien garaipena jokatzeko.

==== Erlojupeko espezialistak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Time trialist|hizkuntza=en|data=2019-09-09|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Time_trialist&oldid=914785429|sartze-data=2020-04-17|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> ====
[[Fitxategi:Chloe_Dygert_(cropped).jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Chloe_Dygert_(cropped).jpg|thumb|215x215px|[[Chloe Dygert|Chloé Dygert]], munduko txapelduna bakarkako erlojupekoan.]]
Erlojupeko espezialistak bakarka ondo moldatzen diren txirrindulariak dira, normalean ibilbide lauetan. Horregatik, ''errodadore'' onak izan ohi dira. Hala ere, txirrindulari horien ezaugarri nagusiak aerodinamika eta potentzia egonkorra mantentzeko gaitasuna dira. Normalean txirrindulari handiak izaten dira erlojupekoan espezialistak, baina badaude salbuespenak ([[Remco Evenepoel]] edota [[Victor Campenaerts]] adibidez).

Erlojupekoan txirrindulari espezialista batzuk hauek izan dira: [[Tony Martin]], [[Rohan Dennis]], [[Chloé Dygert]], [[Lisa Brennauer]], [[Vasil Kiryienka]], [[Abraham Olano]] edota [[Haimar Zubeldia]].

==== Esprinterrak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sprinter (cycling)|hizkuntza=en|data=2020-02-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sprinter_(cycling)&oldid=941374888|sartze-data=2020-04-19|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> ====
Etapa lauetan irabazteko gaitasuna daukaten txirrindulariak dira. Pelotoia amaieraraino elkarrekin iristekotan helmuga zeharkatzen lehenak izan ohi dira, daukaten abiadura puntagatik. Txirrindulari handi eta indartsuak izan ohi dira, pisu handiagokoak. Pisuagatik, hain zuzen, mendateetan arazoak eduki ohi dituzte tropelean mantentzeko.

Esprinter ezagun batzuk hauek izan dira: [[Mark Cavendish]], [[Mario Cipollini]], [[Djamolidine Abdoujaparov]], [[Elia Viviani]], [[Anna Meares]], [[Marta Bastianelli]] edo [[Jon Aberasturi]].

Esprinter asko pistako txirrindulari ohiak izan dira, modalitate horrek daukan antzekotasunagatik.

==== Klasikomanoak (ehiztariak)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The kings of one day racing {{!}} The ten greatest Classics riders of all time|hizkuntza=en-US|url=https://roadcyclinguk.com/racing/10-greatest-classics-riders-time.html|aldizkaria=Road Cycling UK|sartze-data=2020-04-19}}</ref> ====
Klasikomano edo ehiztariak etapa eta [[Klasikoak (txirrindularitza)|klasikoen]] garaipenak bilatzen dituzten txirrindulariak dira. Txirrindulari hauek ibilbide guztietara egokitzeko gaitasuna daukate. Normalean mendate txikiak erraz pasatzeko gai dira eta aldi berean esprinterako gaitasuna daukate. Klasikomano espezialista desberdinak ere badaude, batzuk itzulietako etapetan hobeto moldatzen dira eta beste batzuk klasiko berezietan. Harbidetako eta lurbidetako espezialistak ([[Greg Van Avermaet]] edota [[Philippe Gilbert]] adibidez) bereizi ditzakegu gainerako ehiztariengandik.

Historiako klasikomano batzuk hauek dira: [[Fabian Cancellara|Fabin Cancellara]], [[Tom Boonen]], [[Seán Kelly|Sean Kelly]], [[Roger De Vlaeminck]], [[Elisa Longo Borghini]] edo [[Gorka Izagirre]].

==== Gregarioak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Domestique|hizkuntza=en|data=2019-10-12|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Domestique&oldid=920937931|sartze-data=2020-04-19|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> ====
Gregario (edo ''Domestique'') deritze taldekideen beharretarako dauden txirrindulariei. Izatez ez da espeialitate mota bat, taldean hartzen duten rol bat baizik. Era guzteitako lanak egin ohi dituzte beraien lider edo faboritoentzako: Autotik hornidura ekarri, haizetik babestu, arazo mekanikoak edukiz gero bizikleta utzi, eroriko posibleetatik babestu edota beste hainbat estrategia jokabide.

Txirrindulari hauek ez dute emaitza edo garaipenik lortzeko aukera handirik izaten eta taldearentzako egiten dute lan. Askotan garairik onena amaitu zaien txirrindulariak izan ohi dira gregarioak, beste batzuk ordea, txirrindularirik gazteenak izaten dira, esperientzia lortu arte lanean dihardutenak. Beraien gaitasunen arabera lan bat edo besterako izango dira egokiagoak.

Adibidez, abiadura handiko txirrindulariek (maila baxuagoko esprinterrak, ulertzeko), esprint bideratze lanak egiten dituzte sarritan, taldeko esprinterra ahalik eta leku onenean kokatzeko eta helmugatik ahalik eta gertuen eramateko ([[Mark Renshaw]] edo [[Maximiliano Richeze]] adibidez). Beste batzuetan errodadore onak izaten dira, pelotoiaren aurrean erritmo bizi bat jartzeko edo ihesaldi batean sartu eta beraien liderra lan egitetik libratzeko ([[Tony Martin]], [[Luis Leon Sanchez|Luis León Sanchez]] edo [[Tim Declercq]]). Azken hau estrategia konplexuagoa da.

==== Itzulietako espezialistak ====
[[Fitxategi:20180925_UCI_Road_World_Championships_Innsbruck_Women_Elite_ITT_Annemiek_van_Vleuten_850_9507.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:20180925_UCI_Road_World_Championships_Innsbruck_Women_Elite_ITT_Annemiek_van_Vleuten_850_9507.jpg|thumb|321x321px|[[Annemiek Van Vleuten]], 2018ko munduko erlojupeko txapelketa irabazi ostean]]
Txirrindulari batzuen gaitasuna egun bat bestearen atzetik errendimendu gorenean ibiltzea da, hau da, etapa desberdinetan beren gaitasuna mantentzea. Txirrindulari horiek, etapa garaipenak baino, sailkapen nagusia daukate helburu eta horretarako konstanteak izan behar dute egunero.

Itzuli baten garaipena jokatzeko, gaitasun desberdinak batu behar dira: mendateak erraz pasatzeko gai izatea eta erlojupekoetan denbora askorik ez galtzea gehienbat (hauek baitira denbora galera gehien ekartzen duten etapak). Horregatik, itzuliak jokatzen hasten diren txirrindulariak mendira egokitu diren erlojupeko espezialistak ([[Tom Dumoulin]] edo [[Miguel Indurain]] adibidez) edota erlojupekoetan denbora askorik galtzen ez duten eskalatzaileak ([[Vincenzo Nibali]] edota [[Carlos Sastre]]). Batzuetan bi espezialitateetan ondo moldatzen diren txirrindulariak agertzen dira ([[Chris Froome|Christopher Froome]], [[Alberto Contador]] edota [[Annemiek van Vleuten|Annemiek Van Vleuten]]).

Astebeteko itzulietan, itzuli handietako ([[Frantziako Tourra]], [[Italiako Giroa]] eta [[Espainiako Vuelta]]) garaile asko ikusi izan dira, baina beste profil bateko txirrindulariak ere agertzen ari dira: [[Michał Kwiatkowski|Michal Kwiatkowski]], [[Julian Alaphilippe]] edo [[Maximilian Schachmann]].

Euskal Herrian [[Ion Izagirre]], [[Pello Bilbao]] eta [[Mikel Landa]] aipatu ditzakegu gaur egungo itzuli espezialista gisa.

==== ''All rounder''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Rouleur|hizkuntza=en|data=2020-02-06|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Rouleur&oldid=939454035|sartze-data=2020-04-19|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> ====
[[Fitxategi:Eddy_Merckx_1966.jpg|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Eddy_Merckx_1966.jpg|thumb|336x336px|[[Eddy Merckx]], 1966an]]
Ingelesez ''all rouder'' (edo ''rouleur'') gaitasun asko batzen dituztenen deitzen zaie. Txirrindularitzako edozein modalitatetara ondo egokitu diren txirrindulariak bilduko genituzke multzo honetan. Txirrindulari horien gaitasunen artean klasikoak, itzuliak, erlojupekoak zein mendiko etapak daude. Batzuetan esprintak ere.

Emakumeen txirrindularitza profesionalean, espezializazio maila baxuagoa denez (ez dago guztiz espezialista den ia emakumerik), oso garbi ikusten da maila altuko txirrindulariek lasterketa mota guztietan lortzen dituztela emaitzak ([[Annemiek Van Vleuten]], [[Anna Van Der Breggen]] edo [[Marianne Vos]]). Ezaugarri honek ematen dio emakumekoen txirrindularitzari daukan ikusgarritasuna, urrunetik egindako eraso arrakastatsu gehiago ikusten baitira ([[Annemiek Van Vleutenen]] 2019ko munduko txapelketakoa adibidez).

Gizonezkoen kasuan berriz, espezializazioa oso ohikoa da eta zaila da lasterketa desberdinetan emaitza asko lortu dituzten txirrindulariak topatzea. Hala ere, badaude adibideak: [[Alejandro Valverde]] eta [[Eddy Merckx]] dira garbienak. [[Jens Voigt]] edo [[Sylvain Chavanel]], [[Michał Kwiatkowski|Michal Kwiatkowski]] eta [[Julian Alaphilippe|Julien Alaphilippe]] era aipatu ditzakegu. Gaur egun, [[Remco Evenepoel]] gazteak horrelako profila eduki dezakela dirudi.
<br />
<references />
[[Kategoria:Errepideko txirrindularitza]]
[[Kategoria:Errepideko txirrindularitza]]

12:09, 27 apirila 2020ko berrikusketa

Errepideko (edo errutako) txirrindularitza, zolatutako bideetan bizikletaz egiten den lasterketa modalitatea da. Hainbat motatako lasterketak bereizten dira lurzorua, profila, luzera, arautegia, zein lasterketaren egituraketaren arabera. Hauen artean material eta estrategia oso desberdineko lasterketak topa ditzakegu, hala nola, erlojupekoak, Gravel-a (legarrean) edota mendiko etapak. 1900. urtean UCI (Union Cycliste Internationale) sortu zen[1], txirrindularitzako modalitate guztiak barne hartuz. Gaur egun, bizikletako modalitate horietara beste hainbat batu dira.

Errepideko txirrindularitza Olinpiar Joko modernoen parte izan da hasieratik, nahiz eta hainbat aldaketa jasan dituen. Rutako txirrindularitza bereziki Europa mendebaldean zabaldu zen hasieran (Belgika, Espainia, Frantzia, Italia, Herbehereak), baina 80ko hamarkada erdialdetik aurrera mundu osora zabaldu da.

Historia[2]

Txirrindulari bat 1936. urteko Frantziako Tourrean

Sorrera

Gaur egun ezagutzen dugun errepideko txirrindularitza XIX. mendearen amaiera aldera hasi zen osatzen. 1868an hasi zen kirol antolaketa sortzen. Europa mendebaldean hasi zen indarra hartzen: Italian, Frantzian, Belgikan eta Espainian. Garai haietako lehen lasterketak dira, hain zuzen, gaur egungo egutegiko probarik garrantzitsuenak. Honako hauek daude haien artean: Liège-Bastogne-Liège (1892an), Paris–Roubaix (1896an), Milan–San Remo eta Giro di Lombardia (1905an), Italiako Giroa (1909an), Volta a Catalunya (1911an), Flandriako Tourra (1913an)[3]. Hhorietaz gain, 1903an, L'Auto-Vélo egunkariak babestuta, Frantziako Tourraren lehen edizioa antolatu zen[4], gaur egun arte txirrindularitzako probarik esanguratsuena izan dena.

Txirrindularitza ezagunago egiten zen heinean, gero eta talde profesional gehiago agertzen hasi ziren, bizikleten egileek babestuta.

Eboluzioa

Mundu mailan

Krisia

XIX. mendearen erditik aurrera, Europako ekonomiak gora egin zuen eta hiriak urbanizatuz joan ziren. Jendea, bizikletak erosi ordez, motorrezko ibilgaluak erosten hasi zen, bizikleten fabrikazioa jaistera behartuz. Gertaera horrek zuzenean eragin zion txirrindularitzari, talde profesionalen diru sarrerak mugatuz. Hala ere, 1954tik aurrera, krisi egoerara egokitzeko, bibikleten industriarekin zerikusirik ez zeukaten babesleak bilatzen hasi ziren.

Miguel Indurain, txirrindulari nafarra, 5 Frantziako Tourren irabazlea.

Krisi hau gertatzeko beste arrazoi bat, txirrindularitza ezagutzera emateko zailtasuna zen. Beste "estadioetako" hainbat kirol ez bezala, txirrindularitzaren irudiak telebistan ematea ez zen batere erraza. Fenomeno honek kriteriumak hedarazi zituen, zeukaten ikusgarritasunagatik.

Itzuli handiek (Frantziako Tourra, Italiak Giroa, Espainiako Vuelta) indarrean jarraitzen zuten, izan ere proba horiek ziren txirrindulariei prestigio gehien ematen zietenak.

Indarberritzea

1980ko hamarkadan, txirrindularitzak gorakada izugarria eduki zuen mundu mailara zabalduz. Globalizazio hau lasterketen antolatzaile eta babesleen markei esker etorri zen, izan ere hauek izan zien txirrindularitzara aldaketak ekarri zituztenak. Konturatu ziren itzuli handien audientzia igo egiten zela urtetik urtera ibilbidea aldatzen bazuten, beste herrialde batzuetatik pasatuz eta herrialde horietako audientzia bilatuz. Honela, txirrindularien taldeak ere dibersifikatzen hasi ziren, herrialde desberdinetako txirrindulariak bilduz. Lasterketetan gero eta kanpotar gehiago ikusten ziren, mundu osotik etorritako kirolariak.

Horrekin guztiarekin batera, telebistako bideoaren kalitatea hobetuz joan zen, babesleen balio ekonomikoa handituz. Audientzia gehiago ekarri zuen, kirola indartuz. Gainera, 80ko hamarkadako telebistaren liberalizazioak kate pribatu askoren sorrera ekarri zuen.

Gaur egungo txirindularitza

Gorakada hori ikusita, lasterketen antolatzaileak etapa laburrago eta korapilatsuagoak prestatzen hasi ziren itzuli handietarako, honela, ikusgarritasuna lortu zuten. 90eko hamarkadan, Greg LeMond eta Miguel Indurain bezalako txirrindulariak arrakasta izaten hasi ziren, gaztetatik bizikleta gainean ibiltzera espezializatuak. Ordura arte txirrindularitza profesionalean sartzea ez zen lan erraza, ikasketa edota beste lanbide batekin tartekatu behar baitzen kirol karrera. Orain, ordea, taldeek helburu zehatzak bilatzen dituzte txapelketen egutegian eta horretarako txirrindulari espezializatuak bilatzen dituzte, lasterketa zehatzetara egokitzen direnak.

Orbearen ziklo-kros taldea

Euskal Herrian[5][6]

Euskal Herrian txirrindularitzak betidanik eduki du indarra. Txirrindularitzaren hasieratik egon dira euskal txirrindulariak presente lasterketa profesionaletan, baina batez ere bizikleten industria izan da Euskal txirrindularitzare indarra. 1840. urtean Eibarren sortutako arma lantegiak (Orbea Hermanos) 1930. urtean armen ekoizpena utziko zuen bizikleten fabrikazioari ekiteko, betiere bertako txirrindularien eskutik elkarlanean. Hala ere, urte luzez txirrindularitza profesionalarekin erlaziorik eduki gabe pasatu ostean, enpresa eibartarrak Mallabiara pasatu zuen egoitza nagusia.

Hainbat izeni esker, 1970eko hamarkadan berriz ere pelotoi profesionalean hartu zuen lekua. Marino Lejarreta bezalako txirrindulariak pasatu ziren Orbearen babesetik, baina 1985. urtean izan zen benetako erakustaldia, Pedro Delgado txirrindulari madrildarrk Gin MG-Orbea eta Seat Orbea taldeetako maillotekin Espainiako Vuelta eta Frantziako Tourra irabazi zituenean. 90eko hamarkadara jotzen badugu, Euskaltel Euskadi taldeaz hitz egin behar dugu, Euskal Herriak eduki duen maila goreneko txirrindularitza taldea. Talde hartatik izen handiko hainbat txirrindulari pasatu ziren, euskaldunak zein kanpotarrak. Haien artean ditugu Iban Mayo, Samuel Sánchez, Roberto Laiseka, Egoi Martínez eta Haimar Zubeldia.

Lasterketak

Egun bateko lasterketa[7]

Egun bateko lasterketak, egun berean hasi eta amaitzen diren lasterketak dira, sarritan klasikoak ere deituak. Lasterketa hauen distantzia, orokorrean, itzulietako etapena baino luzeagoa izaten da, 290km-ra arteko distantziekin[8]. Lasterketa hauek normalean udaberri edota udazkenean izaten dira.

Udaberri aldera Belgika eta Herbeheretan antolatzen dira klasiko gehienak, ohitura handia baitago bertan. Edukitzen duten ezaugarri berezienetako bat harbide segmentuak izan ohi dira, lasterketaren izaera aldatuz. Horien artean honakoak aurkitu ditzakegu: Flandriako Tourra, Paris-Roubaix, E3 Harelbeke, Gante-Wevelgem, Omloop Het Niewsblad eta Kuurne-Bruxelles-Kuurne. Hala ere udaberrian badira bestelakoak, Ardenetako klasikoak adibidez (Amstel Gold Race, La Flèche Wallonne eta Lieja-Bastogne-Lieja) edota Italiakoak (Strade Bianche, lurbidetan, eta Milan-San Remo).

Udazkenera jotzen badugu, Italiako klasikoak ospatzen dira gehien bat: Giro Dell'Emilia, Milan-Turin, Piemonteko Giroa eta Lombardiako Giroa. Denboraldi amaieran beste hauek ere topatzen dira: Paris Tours eta Paris-Brusela.

Azken urteotan, Monumetu izenpean, aipaturiko bost klasiko bildu dira, prestigio handieneko egun bateko lasterketak bilakatuz: Milan-San Remo, Flandriako Tourra, Paris-Roubaix, Lieja-Bastogne-Lieja eta Lombardiako Giroa. Lasterketa hauek izen berezia hartu dute daukaten ibilbide historikoagatik.

Frantziako Tourreko sailkapenen maillotak: berdea (erregulartasuna), horia (sailkapen nagusia), zuria (gazterik onena) eta polka dot (mendiko sailkapena)

Euskal Herrian ere badago profesionalen lehen mailako klasiko bat, bai emakume zein gizonezkoen kategoriak antolatzen dituena: Donostia Klasikoa. Urtero maila altueneko txirrindulariak Gipuzkoako hiriburuaren inguretara ekartzen ditu.

Etapazko itzulia

Etapazko itzuli bat egun desberdinetan eginten diren lasterketez osatzen da. Etapa bakoitzak sailkapen propioa izateaz gain, itzuli guztiko sailkapen desberdinak ere badaude. Gainera, datozen etapetan jarraitu ahal izateko denbora muga baten barruan burutu behar da ibilbidea.

Etapa bakoitzaren egitura ere oso aldakorra izan daiteke: bakarkako erlojupeko, taldekako erlojupeko, mendiko etapa, etapa lau edota etapa aldapatsuak. Horrez gain, tarteko helmuga desberddinak erabiltzen dira sailkapen desberinak antolatzeko. Esaterako, kategoria desberdineko mendateen goialdera heltzen diren lehen hirurei mendiko puntuak ematen zaizkie mendiko sailkapenerako. Bestalde, tarteko helmuga gehiago jarri ohi dira eremu lauetan, esprintean jokatzeko eta erregulartasunaren puntuak lortzeko. Horiez gain beste bi sailkapen egoten dira: Sailkapen nagusia (etapa guztietako denborak batu eta gutxien behar izan duena), gazteen sailkapena (25 urtetik beherako sailkapen nagusiko lehena) eta talde sailkapena (taldekide guztien denborak batuta egiten den sailkapena).

Profesionalen egutegia begiratuta, hiru itzuli handi daude: Italiako Giroa, Frantziako Tourra eta Espainiako Vuelta. Itzuli hauek 21 etapaz osaturik daude, tartean 2 edo 3 atseden egun daudelarik.

Horiez gain, astebeteko itzuliak ere badaude (4 eta 15 etapa arteko itzuliak). Itzuli horien egitura itzuli handienaren parekoa da, nahiz eta laburragoak izan. Astebeteko itzuli nagusiak hauek dira: Giro Rosa (Emakumetan), Tirreno Adriaico, Paris-Niza, BinckBank Tour, Critérium du Danphiné, Suitzako Tourra eta Euskal Herriko Itzulia. Azken hori da Euskal Herrian antolatzen den lasterketarik ezagunena.

Emakumeen kategorian Grande Boucle Féminine Internationale (Emakumeen Frantziako Tourra bezala ezagutua) antolatu izan zen 2009. urtera arte. Azken urteotan berriz ere antolatzeko saiakerak egiten ari dira.

Kriteriuma[9]

Zirkuitu labur bati (800m - 10km) bira kopuru bat ematean datzan lasterketa mota da[10]. Normalean lasterketa hauen iraupena egun batekoena baino laburragoa izaten da (ordubete ingurukoa), intentsitate altuko esfortzu ugari elkartuz. Irabazlea, lehenengo amaitzen duena izango da, baina bira kentzen dioten txirrindulari oro (doblatua izan) deskalifikatua izango da. Bira kopurua lasterketa hasi aurretik zehaztuta egongo da.

Sarritan hainbat sailkapen mota erabiltzen dira, ikusgarritasuna handitzeko eta profil desberdineko txirrindulariek beren gaitasunak erakusteko. Horretarako, pistako txirrindularitzako puntuen lasterketako egitura erabiltzen dute[11]: aurrez zehaztutako buelta zehatz batzuetan esprinta jokatzen da puntuak banatzeko. Amaieran puntu gehien batzen dituenak sari bat eskurtzen du. Beste lasterketa mota bat kanporatze lasterketa da[12], hainbat itzuliro helmuga zeharkatzen duen azken txirrindularia kanporatuz, bakarra gelditu arte.

Kriteriumek arrakasta izan dute daukaten ikusgarritasun eta antolatzeko erraztasunagatik. Herrialde askotan amateur mailako txirrindularitzan asko erabiltzen dute (Estatu Batuetan edota Erresuma Batuan esaterako), kategoria edo maila desberdinetako lasterketak antolatuz.

Tom Dumoulin, txirrindulari herbeherear eta erlojupekoan espezialista

Azken urteotan arrakasta lortzen ari den beste modalitate batek ere kriteriumen munduan bere txokoa bilatu du: piñoi finkoko txirrindularitza. Balaztarik gabeko eta garapen bakarreko bizikleta hauek tradizionalki hirian ibiltzeko erabili diren arren, kriteriumak antolatze hasi dira honelako bizikletekin: Rad Race eta Red Hook zirkuituak adibidez. Lasterketa horietan teknikak berebiziko garrantzia hartzen du, arriskuzko kirola bilakatuz. Fabian Cancellara, palmares ikaragarriko txirrindulari ohia (txapeldun olinpikoa batik bat), piñoi finkoko lasterketetan dabil, profesional zenetik erretiratuta.

Erlojupekoa

Erlojupekoa zirkuitu bat ahalik eta denbora gutxienean burutzean datzan lasterketa da, txandakako irteerekin ateraz. Txirrindulariek beraien txandarako itxaron behar dute atera ahal izateko eta ibilbidea beraien kabuz burututzera behartuta daude, nahiz eta ibilbidean beste parte-hartzaileren batekin gurutzatu (ezin diote elkarri lagundu, ez eta oztopatu). Normalean, bizikleta eta ekipamendu bereziak eraman ohi dira proba hauetan, inoren babesa ez edukitzean, mugatzaile oso handia baita airearen erresistentzia.

Txirrindularien irteerak sailkapenaren arabera egin ohi dira, lasterketako sailkapenaren alderantzizko ordena jarraituz (lehen sailkatua azkena da ateratzen). Irteeren artean, bi minutu inguru utzi ohi dira baina erlojupeko luzeagoetan tarte handiagoak ere utzi izan dira; dena den, antolatzaileek denbora hori aurrez zehazten dute, txirrindulari bakoitzari beren ordutegia ezarriz.

Erlojupekoen luzera oso aldakorra izan daiteke, hala ere, egun bateko lasterketak edo itzulietako ohiko etapak baino laburragoak izaten dira. Itzulien hasieran prologoak egin ohi dira (5-15km inguru) adibidez. Bestalde, munduko txapelketan 40-55km inguruko erlojupekoak ikusi ohi dira sarritan.

Erlojupeko motak

Herbeheretako taldeko emakumeak 2019ko munduko txapelketako taldekako erlojupeko mistoa burutzen

Hasteko, erlojupekorik ohikoena bakarkako erlojupekoa da, non txirrindulariak bere kabuz ahal duen denbora gutxienean osatu behar duen ibilbidea. Munduko txapelketen eta Olinpiar Jokoen parte dira.

Taldekako erlojupekoak ere antolatzen dira, gehien bat itzulietan. Proba hauen egitura bakarkakoena bezala izaten da, baina taldekide guztiek elkarri lagundu diezaiokete, errelebo deritzenak emanez (gainerakoen aurrean jarri eta airearen erresistentzia gutxitzea). Bertan talde estrategia desberdinak erabiltzen dira denek beren energia era efizienteenean erabili dezaten. Izan ere, lehen 4 taldekideak dira helmugan denbora gelditzen dutenak (4.a pasatzen den momentuan amaitzen du erlojupekoa taldeak), beraz, gainerako taldekideek ez dute zertan preoba amaitu. Munduko txapelketetan ere antolatu ohi da.

Azkenik, taldekako erlojupeko mistoa dago, 2019ko munduko txapelketan sortutako formatu berria. 3 gizon eta 3 emakumek osatzen dute taldea. Hasieran, gizonek egten dute lehen bira (taldekako erlojupeko moduan), jarraian, bigarren gizonak bira amaitzen duen momentuan, emakumeak aterako dira bigarren bira egiteko. Denbora bigarren emakumeak gelditzen du.

Ultramaratoia

Bizikletan ultradistantziaz hitz egiten dugunean, century ride deritzon distantzia, hau da, 100 milia (160km), baina luzeagoa den lasterketei buruz ari gara[13]. Hala ere, egun bateko lasterketa profesional askok gainditzen dute distantzia muga hori, beraz ezingo genuke zehazki definitu. Dena den, ultramaratoi edo ultradistantziak denbora askoko probak izan ohi dira. Lasterketa horiek formatu desberdin askotakoak izan daitezke, etapaka, libreak, laguntzarekin edo gabe, lurzoru desberdin askotakoak... Organu bakar batek erregulatu gabekoak direnez, lasterketa bakoitzak bere arau eta bereizitasuna dauzka.

Ultradistantzia lasterketetan ezagunena Transcontinental Race (TCR) izalgo litzateke. Lasterketa horretan, txirrindulariek 4000km inguruko ibilbidea osatzen dute, Europa zeharkatuz. Parte-hartzaileka kontrolatzeko, GPS-a eraman behar dute txirrindulariek eta kontrol puntu batzuetatik pasatu behar dute kanporatuak ez izateko. Ibilbidea beraien aukera da. Lasterketa honen antolakuntzak ez du hornidurarik eskaintzen, hau da, lasterkari bakoitzak eraman behar du bere jatekoa eta arropa guztia gainean. Lasterkariek ezin diote elkarri lagundu eta arautegiaren arabera "mugimendu guztia gizakiak eragin behar du" (motorrak eta era horretako aparailuak debekatuz)[14].

EF Education First tldeko txirrindulariak Dirty Kanza gravel lasterketan

Beste hainbat lasterketa ere ezagunak dira: Race Across America, Red Bull Trans-Siberian Extreme, Race Across The Alps edo Dirty Kanza (Gravel formatoan) adibidez.

Gravel

Gravel modalitatea, euskaraz legar bezala itzuliko zena, zolatu gabeko bideak eta errepideak tartekatzen dituen txirrindularitza modalitatea da. Izenak dion bezala, legarra dagoen bideetan egiten da normalean. Ziklo-krosseko modalitatetik datorkigu, ziklo-kroseko bizikletei moldaketak egin eta bizikleta espezializatua sortu zen: gravel bike delakoa. Hasiera batean bizikleta hauek bikepacking (abentura moduko ibilaldi luzeak) egiteko sortu ziren, bide desegokietan errepideko bizikleta baina hobeto moldatzen delako eta mendiko bizikleta baina azkarragoa delako. Gaur egun, ordea, lasterketa ugari sortu dira gravel modalitatean eta txirrindulari profesional asko ari dira lasterketa hauetan murgiltzen. Ultradistantziako lasterkari askok ere gravel bizikletak erabiltzen dituzte sarritan, errepide guztietara egokitu ahal izateko.

Lasterketa ezagunenak honakoak dira: Dirty Kanza, Barry-Roubaix, Dirty Reiver, The Queens Stage Race, The Silk Road Mountain Race.

Munduko txapelketa

Erlojupeko eta errutako munduko txapeldunaren ostadar maillotak

Errutako txirrindularitzako munduko txapelketak urtero ospatzen diren lasterketak dira. Union Cycliste Internationalek antolatzen ditu eta honako modalitateak ospatzen dira: egun bateko lasterketak, bakarkako erlojupekoak, taldekako erlojupekoak eta taldekako erlojupeko mistoak.

Munduko txapelketa denboraldiaren amaieran ospatzen da eta modalitate bakoitzeko irabazleak ostadar maillota eramateko aukera edukiko du datorren denboraldian zehar. Horrekin batera, bizikleta eta kaskoa ere pertsonalizatzea ohitura bilakatu da. Hori bai, irabazi duen modalitateetan bakarrik janzten ahalko du munduko txapeldunaren maillota.

Olinpiar Jokoak

Errepideko txirrindularitza lehenengo Olinpiar Joko modernoetatik antolatu da. Munduk txapelketen antzera, bai egin bateko lasterketan eta baita erlojupekoak antolatzen dira, baina kasu honetan bakarkako modalitateak bakarrik.

Txapeldun olinpikoek ere beren sinbolo berezia eraman dezakete datorren olinpiada guztian zehar (hurrengo Olinpiar Jokoak jokatu arte): urre koloreko ukituak maillotaren mauka eta lepoaldean. Sarritan kaskoan eta bizikletan ere urre koloreko ukituak eramaten dituzte txapeldun olinpikoek.

Antolaketa

Erakunde internazionalak

UCI (Union Cycliste Internationale)

Union Cycliste Internationale mundu mailako txirrindularitza arautzen duen organua da. Egoitza nagusia Suitzan dauka kokatuta, Aiglen zehazki. Alde batetik txirrindularitza profesionala erregulatzen du baina erakundearen helburuak haratago doaz: bizikletaren erabileraren promozioa, gizartearen jasangarritasuna eta jendearen bizi kalitatea hobetzea ditu helburuak[15]. Hala ere, UCIren ekintza nagusia kirol profesionalean zentratzen da. Txirrindularitzako modalitate guztiak hartzen ditu barne: mendi bizikleta, ziklo-krosa, pistako txirrindularitza, errepideko txirrindularitza, BMX lasterketak, estilo libreko BMX, trial-a eta eremu estaliko txirrindularitza (txirrindularitza artistikoa eta cycleball).

UCI da errepideko txirrindularitzaren maila guztiak zehazten dituen erakundea, arau eta erregulazio guztiak sortuz eta betearaziz. Maila frofesionaletarako betekizunak, kirol garbia (doping-a) eta kalitate kontrolak dagozkio erakunde Suitzarrari.

Velon[16]

Veonek (errepideko) txirrindularitza profesionaleko sistema ekonomikoa aldatzea du helburu nagusia, non txirrindularitza taldeek lasterketen antolatzaileekin partekatzen dituzten lasterketatik ateratako irabaziak. Erakundea 2014ko azaroak 25ean sortu zen, garai hartako txirrindulari talde batzuen eskutik: Belkin, Garmin-Sharp (gaurko EF Education First), Lampre-Merida (gurko UAE Team Emirates), Lotto-Belisol (gaurko Lotto-Soudal), Omega Pharma-Quick Step (gaurko Deceunick Quick-Step), Orica-GreenEDGE (gaurko Michelton Scott), Giant-Shimano, Sky (gaurko Ineos), Tinkoff-Saxo eta Trek Factory Racing. Gur egun beste hainbat talde batu dira erakundera eta indarra hartzen ari da WorldTourraren barruan. Hala ere hainbat talderen zuzendari ez daude ados bide horrekin edo oso urrun ikusten dute aukera hori.

Erakunde honek, Hammer Series direlakoa antolatzen du, hiru lasterketaz osatutako taldekako txapelketa bat. UCI Europe Tour-aren parte da, UCI-ren Europako liga kontinentala, beraz, maila honetako txirrindularitza taldeek har dezakete parte.[17]

Azkenik, Velon-en ekintzetako bat lasterketetako informazioa bildu eta eskaintzea izan da, hainbat teknologia erabiliz. Honek arazoak ekarri ditu UCI-rekin, izan ere, Velonek UCI salatu du, Velonek eskuratutako datuak UCIk interes propiorako erabili izanaz. UCI-ko partaide ohi batek, hala ere, ASO-ri (Amaury Sport Organization) pasatzen dio karga hau, errudunak beraiek direla esanez.[18]

ASO[19]

Amaury Sport Organisation lasterketen antolatzailea da. Izatez, EPA (Éditions Philippe Amaury) komunikbide talde frantsesaren parte da. ASO hainbat lasterketa antolatzeaz arduratzen da, txirrindularitzan zein beste hainbat kiroletan: automobilen lasterketak (endurance, rallyak...), golfa, bela eta korrikako lasterketak. Hala ere, ezaguna da Frantziako Turra, Espainiako Vuelta, Paris-Roubaix, Paris-Niza, La Madrid Challenge (Emakumetan), Emakumeen Tour of Qatar eta beste hainbat maila goreneko lasterketa antolatzeagatik[20].

Espainiako federazioa

Espainiako txirrindularitza federazioa (RFEC) Espainiako txirrindularitzako kirol modalitate guztien arduraduna da. Lasterketak erregulatu, txapelketak antolatu (lasterketa eta itzuliak antolatzeaz beste erakunde pribatu batzuk arduratzen dira) eta selekzioa osatzea dira erakundearen egiteko nagusiak. Txirrindlaritzaren promozioa (emakumeen txirrindularitzarena bereziki) eta formakuntza ere bere eginkizun nagusiak dira.

Remco Evenepoel, 2019ko Donostia Klasikoa irabazi zuenean.

Euskal Herriko federazioak

Euskadiko Txirrindularitza Federazioa da Euskal Herri mailan maila goreneko erakundea. Horren eginkizunak, Espainiako federazioaren antzerakoak dira: lasterketak erregulatzea (UCI eta Espainiako federazioaren baldintzak kontuan hartuz), euskal selekzioaren osaketa eta txapelketak antolatzea. Formazioa eta teknifikazioa ere eginkizunen barruan daude.

Euskadiko Txirrindularitza Federazioaren barruan, foru aldundi bakoitzaren federazioak daude: Federación Alavesa de Ciclismo, Gipuzkoako Txirrindularitza Federazioa eta Bizkaiko Txirrindularitza Federazioa.

Kirol kontzeptuak

Oinarrizko arautegia[21]

Txirrindularitzako arautegi guztia erakunde eta federazioak zehazten dituzte, goitik beherako eskala batean (UCI, Nazio mailako federazioak, eskualde mailako federazioak...). Hala ere, lasterketak ulertu ahal izateko hainbat arau ulertu behar ditugu:

-Bizikletak geometria oso zehatzak eduki behar ditu, hau da, forma eta material muga zorrotzak daude.

-Ezin dira gainontzeko txirrindulariak oztopatu.

-Lasterketa hasieran ezingo da antolatzailearen autoa aurreratu, baimena eman arte.

-Bizikleta txirrindulariak mugiarazi behar du, hau da, ezin da automobil, motor, ikusle edota beste kanpoko laguntzarik eduki.

-Lasterketaren azken 20km-tan (etapa edo egun bateko lasterketetan) ezingo zaie inongo horniduararik eskaini txirrindulariei (edari, janari...).

-Txirrindulariak ezingo du ibilgailuen laguntza aerodinamikoa erabili, hau da, tarte nahikoa utzi beharko du ibilgailuekiko. Bakarkako erlojupekoetan ezingo du beste txirrindulariekin gauza bera egin. Hala ere arau honek malgutasun handia dauka, ez baita beti aplikatzen. Izan ere, txirrindulari bat erori bada edota arazo mekaniko batengatik atzean gelditu bada, pelotoiraino bueltatzen uzten zaio sarritan, beste alde batera begiratuz. Era honetan lehiakortasuna mantentzen da, kanpoko eragileak gutxituz.

-Helmugan, elkarrekin heldu den talde guztiak denbora berdina edukiko du (azken momentuko mugimendu arriskutsuak ekiditeko). Hala ere, postuak helmugaratzearen arabera zehaztuko dira, nahiz eta denbora berbera eman. Postua bizikletaren aurreko gurpilak erabakiko du.

-Bizikleta aldatu daiteke, bai ordezko batengatik zein taldekide batekin. Hau normalean arazo mekanikoak daudenean egiten da.

-Ezin da kaskoa inongo momentuan kendu.

-Ekipazioa eta janzkera ere mugatuta daude, galtzerdien luzera eta arroparen materialak adibidez. Gainera, lasterkariaren zenbakia bai bizikletan eta baita txirrindulariaren arropan ikusgarri egongo da, baldintza zehatzak betez.

Txirrindulari motak (espeziaistak)

Marco Pantani Alpe d'Huez mendatea igotzen 1997an.

Eskalatzaileak[22]

Eskalatzaile deitzen zaie igoeretan (mendateetan normalean) ondo moldatzen diren txirrindulariei. Normalean txirrindulari arinak izaten dira, pisua mugatzaile handia baita malda gora ibiltzean.

Hauek dira eskalatzaile ezagun batzuk: Marco Pantani (il pirata bezala ezaguna), Nairo Quintana, Albero Contador, Amanda Spratt, Gilberto Simoni, Mikel Landa edota Mikel Nieve.

Sarritan, eskalatzaile trebeek itzulietako sailkapen nagusietan emaitza esanguratsuak lortzen dituzte, espezialista ez direnek denbora asko galtzen baitute. Hala ere, beste hainbat ezaugarri behar dira itzulien garaipena jokatzeko.

Erlojupeko espezialistak[23]

Chloé Dygert, munduko txapelduna bakarkako erlojupekoan.

Erlojupeko espezialistak bakarka ondo moldatzen diren txirrindulariak dira, normalean ibilbide lauetan. Horregatik, errodadore onak izan ohi dira. Hala ere, txirrindulari horien ezaugarri nagusiak aerodinamika eta potentzia egonkorra mantentzeko gaitasuna dira. Normalean txirrindulari handiak izaten dira erlojupekoan espezialistak, baina badaude salbuespenak (Remco Evenepoel edota Victor Campenaerts adibidez).

Erlojupekoan txirrindulari espezialista batzuk hauek izan dira: Tony Martin, Rohan Dennis, Chloé Dygert, Lisa Brennauer, Vasil Kiryienka, Abraham Olano edota Haimar Zubeldia.

Esprinterrak[24]

Etapa lauetan irabazteko gaitasuna daukaten txirrindulariak dira. Pelotoia amaieraraino elkarrekin iristekotan helmuga zeharkatzen lehenak izan ohi dira, daukaten abiadura puntagatik. Txirrindulari handi eta indartsuak izan ohi dira, pisu handiagokoak. Pisuagatik, hain zuzen, mendateetan arazoak eduki ohi dituzte tropelean mantentzeko.

Esprinter ezagun batzuk hauek izan dira: Mark Cavendish, Mario Cipollini, Djamolidine Abdoujaparov, Elia Viviani, Anna Meares, Marta Bastianelli edo Jon Aberasturi.

Esprinter asko pistako txirrindulari ohiak izan dira, modalitate horrek daukan antzekotasunagatik.

Klasikomanoak (ehiztariak)[25]

Klasikomano edo ehiztariak etapa eta klasikoen garaipenak bilatzen dituzten txirrindulariak dira. Txirrindulari hauek ibilbide guztietara egokitzeko gaitasuna daukate. Normalean mendate txikiak erraz pasatzeko gai dira eta aldi berean esprinterako gaitasuna daukate. Klasikomano espezialista desberdinak ere badaude, batzuk itzulietako etapetan hobeto moldatzen dira eta beste batzuk klasiko berezietan. Harbidetako eta lurbidetako espezialistak (Greg Van Avermaet edota Philippe Gilbert adibidez) bereizi ditzakegu gainerako ehiztariengandik.

Historiako klasikomano batzuk hauek dira: Fabin Cancellara, Tom Boonen, Sean Kelly, Roger De Vlaeminck, Elisa Longo Borghini edo Gorka Izagirre.

Gregarioak[26]

Gregario (edo Domestique) deritze taldekideen beharretarako dauden txirrindulariei. Izatez ez da espeialitate mota bat, taldean hartzen duten rol bat baizik. Era guzteitako lanak egin ohi dituzte beraien lider edo faboritoentzako: Autotik hornidura ekarri, haizetik babestu, arazo mekanikoak edukiz gero bizikleta utzi, eroriko posibleetatik babestu edota beste hainbat estrategia jokabide.

Txirrindulari hauek ez dute emaitza edo garaipenik lortzeko aukera handirik izaten eta taldearentzako egiten dute lan. Askotan garairik onena amaitu zaien txirrindulariak izan ohi dira gregarioak, beste batzuk ordea, txirrindularirik gazteenak izaten dira, esperientzia lortu arte lanean dihardutenak. Beraien gaitasunen arabera lan bat edo besterako izango dira egokiagoak.

Adibidez, abiadura handiko txirrindulariek (maila baxuagoko esprinterrak, ulertzeko), esprint bideratze lanak egiten dituzte sarritan, taldeko esprinterra ahalik eta leku onenean kokatzeko eta helmugatik ahalik eta gertuen eramateko (Mark Renshaw edo Maximiliano Richeze adibidez). Beste batzuetan errodadore onak izaten dira, pelotoiaren aurrean erritmo bizi bat jartzeko edo ihesaldi batean sartu eta beraien liderra lan egitetik libratzeko (Tony Martin, Luis León Sanchez edo Tim Declercq). Azken hau estrategia konplexuagoa da.

Itzulietako espezialistak

Annemiek Van Vleuten, 2018ko munduko erlojupeko txapelketa irabazi ostean

Txirrindulari batzuen gaitasuna egun bat bestearen atzetik errendimendu gorenean ibiltzea da, hau da, etapa desberdinetan beren gaitasuna mantentzea. Txirrindulari horiek, etapa garaipenak baino, sailkapen nagusia daukate helburu eta horretarako konstanteak izan behar dute egunero.

Itzuli baten garaipena jokatzeko, gaitasun desberdinak batu behar dira: mendateak erraz pasatzeko gai izatea eta erlojupekoetan denbora askorik ez galtzea gehienbat (hauek baitira denbora galera gehien ekartzen duten etapak). Horregatik, itzuliak jokatzen hasten diren txirrindulariak mendira egokitu diren erlojupeko espezialistak (Tom Dumoulin edo Miguel Indurain adibidez) edota erlojupekoetan denbora askorik galtzen ez duten eskalatzaileak (Vincenzo Nibali edota Carlos Sastre). Batzuetan bi espezialitateetan ondo moldatzen diren txirrindulariak agertzen dira (Christopher Froome, Alberto Contador edota Annemiek Van Vleuten).

Astebeteko itzulietan, itzuli handietako (Frantziako Tourra, Italiako Giroa eta Espainiako Vuelta) garaile asko ikusi izan dira, baina beste profil bateko txirrindulariak ere agertzen ari dira: Michal Kwiatkowski, Julian Alaphilippe edo Maximilian Schachmann.

Euskal Herrian Ion Izagirre, Pello Bilbao eta Mikel Landa aipatu ditzakegu gaur egungo itzuli espezialista gisa.

All rounder[27]

Eddy Merckx, 1966an

Ingelesez all rouder (edo rouleur) gaitasun asko batzen dituztenen deitzen zaie. Txirrindularitzako edozein modalitatetara ondo egokitu diren txirrindulariak bilduko genituzke multzo honetan. Txirrindulari horien gaitasunen artean klasikoak, itzuliak, erlojupekoak zein mendiko etapak daude. Batzuetan esprintak ere.

Emakumeen txirrindularitza profesionalean, espezializazio maila baxuagoa denez (ez dago guztiz espezialista den ia emakumerik), oso garbi ikusten da maila altuko txirrindulariek lasterketa mota guztietan lortzen dituztela emaitzak (Annemiek Van Vleuten, Anna Van Der Breggen edo Marianne Vos). Ezaugarri honek ematen dio emakumekoen txirrindularitzari daukan ikusgarritasuna, urrunetik egindako eraso arrakastatsu gehiago ikusten baitira (Annemiek Van Vleutenen 2019ko munduko txapelketakoa adibidez).

Gizonezkoen kasuan berriz, espezializazioa oso ohikoa da eta zaila da lasterketa desberdinetan emaitza asko lortu dituzten txirrindulariak topatzea. Hala ere, badaude adibideak: Alejandro Valverde eta Eddy Merckx dira garbienak. Jens Voigt edo Sylvain Chavanel, Michal Kwiatkowski eta Julien Alaphilippe era aipatu ditzakegu. Gaur egun, Remco Evenepoel gazteak horrelako profila eduki dezakela dirudi.

  1. (Ingelesez) «History» UCI (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
  2. (Ingelesez) «History» UCI (Noiz kontsultatua: 2020-03-17).
  3. (Ingelesez) Mignot, Jean-Francois. (2015). The Economics of Professional Road Cycling. Springer International Publishing ISBN 10.1007/978-3-319-22312-4_2..
  4. (Gaztelaniaz) Tour de Francia 1903. 2020-03-04 (Noiz kontsultatua: 2020-03-18).
  5. Orbea. 2019-11-28 (Noiz kontsultatua: 2020-03-23).
  6. «Us - Orbea, yesterday and today» Orbea (Noiz kontsultatua: 2020-03-23).
  7. Klasikoak (txirrindularitza). 2019-12-14 (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
  8. (Ingelesez) Road bicycle racing. 2019-10-30 (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
  9. (Ingelesez) Criterium. 2019-07-19 (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
  10. (Gaztelaniaz) Critérium. 2019-08-21 (Noiz kontsultatua: 2020-04-09).
  11. (Ingelesez) Points race. 2018-08-06 (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
  12. (Ingelesez) Elimination race. 2020-03-04 (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
  13. (Ingelesez) Ultra-distance cycling. 2019-12-03 (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  14. (Ingelesez) Rules. (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  15. (Ingelesez) «Mission, Vision, Values» UCI (Noiz kontsultatua: 2020-04-13).
  16. (Frantsesez) Velon. 2017-10-25 (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
  17. (Ingelesez) Hammer Series. 2020-03-07 (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
  18. (Ingelesez) «Under the hammer: Velon vs the UCI» Cyclist (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
  19. (Ingelesez) «A.S.O - Official website Amaury Sport Organisation» www.aso.fr (Noiz kontsultatua: 2020-04-16).
  20. (Ingelesez) Amaury Sport Organisation. 2020-02-04 (Noiz kontsultatua: 2020-04-16).
  21. (Ingelesez) BASIC SUMMARY OF CYCLE RACING RULES. Cairns Cycling Club.
  22. (Ingelesez) Climbing specialist. 2020-03-06 (Noiz kontsultatua: 2020-04-17).
  23. (Ingelesez) Time trialist. 2019-09-09 (Noiz kontsultatua: 2020-04-17).
  24. (Ingelesez) Sprinter (cycling). 2020-02-18 (Noiz kontsultatua: 2020-04-19).
  25. (Ingelesez) «The kings of one day racing | The ten greatest Classics riders of all time» Road Cycling UK (Noiz kontsultatua: 2020-04-19).
  26. (Ingelesez) Domestique. 2019-10-12 (Noiz kontsultatua: 2020-04-19).
  27. (Ingelesez) Rouleur. 2020-02-06 (Noiz kontsultatua: 2020-04-19).