Lankide:Sara Iriarte/Proba orria: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Orientazio eta indentiate sexual
aurkibidea
1. lerroa: 1. lerroa:
== Sarrera ==
'''Giza sexualitatea''' esperientzia [[Erotismo|erotiko]]<nowiki/>ak sentitzeko eta sexualki adierazteko gaitasuna da. Horrek [[sentimendu]] eta [[portaera]] [[Biologia|biologiko]]<nowiki/>ak, erotikoak, [[Fisika|fisiko]]<nowiki/>ak, [[emozional]]<nowiki/>ak, [[sozial]]<nowiki/>ak edo [[Espiritualtasun|espirituala]]<nowiki/>k inplikatzen ditu. [[Gizaki]]<nowiki/>ek hainbat helburutarako egiten dituzte [[sexu-jarduera]]<nowiki/>k, [[ugalketa]]<nowiki/>rako, gizarte-loturak mantentzeko, edo norberaren nahiz bestearen [[gozamen]]<nowiki/>erako eta [[atsegin]]<nowiki/>erako. Sexualitatearen alderdi biologikoak eta fisikoak, neurri handi batean, giza [[ugalketa-funtzio]]<nowiki/>ei dagozkie, giza [[sexu-erantzuna]]<nowiki/>ren zikloa barne.


== Terminoak eta etimologia ==
[[Munduko Osasun Erakundea|OME]]<nowiki/>k, [[Opsarius pulchellus|OPS]]<nowiki/>ek eta [[WA]]<nowiki/>ek ([[2000]]) honela definitzen dute [[sexualitate]]<nowiki/>a:<blockquote>... gizaki izatearen funtsezko dimentsioa: sexuan oinarrituta, [[generoa]], sexu- eta [[genero-identitate]]<nowiki/>ak, [[Sexu orientazio|sexu-orientazio]]<nowiki/>a, [[erotismo]]<nowiki/>a, [[lotura afektiboa]] eta [[Maitasun|maitasuna]], eta ugalketa barne hartzen ditu. [[Pentsamendu]], [[fantasia]], [[desira]], [[sinesmen]], [[Jarrera (psikologia)|jarrera]], [[Balio (argipena)|balio]], [[Jarduera (argipena)|jarduera]], praktika, [[Rol (argipena)|rol]] eta [[Harreman publikoak|harreman]] modura esperimentatzen edo adierazten da. Sexualitatea faktore biologiko, [[Psikologia|psikologiko]], [[sozio-ekonomiko]], [[Kultura|kultural]], [[Etika|etiko]] eta [[Erlijioso (argipena)|erlijioso]]<nowiki/>en edo espiritualen elkarreraginaren emaitza da.</blockquote>Pertsona baten [[Sexu-joera|sexu-orientazio]]<nowiki/>a beste sexuarekiko edo sexu berarekiko sexu-intereseko patroia da. Sexualitatearen alderdi fisiko eta emozionalek sentimendu sakonen edo maitasun-, [[konfiantza]]- eta [[Zaintza (argipena)|zaintza]]-adierazpen fisikoen bidez adierazten diren banakoen arteko loturak barne hartzen dituzte. Sexualitateak  bizitza kulturalean, [[politiko]]<nowiki/>an, [[legal]]<nowiki/>ean, [[Filosofia|filosofiko]]<nowiki/>an, [[moral]]<nowiki/>ean, etikoan eta erlijiosoan eragina du, bai eta hauek sexualitatean ere.


== Orientazio eta indentiate sexuala ==
[[Giza akoplamendu]]<nowiki/>ari, ugalketari, [[ugalketa-estrategi]]<nowiki/>ei eta ikaskuntza sozialaren teoriari buruzko ikuspegi [[ebolutibo]]<nowiki/>ek sexualitateari buruzko ikuspuntu gehiago ematen dute. Sexualitatearen alderdi [[soziokultural]]<nowiki/>ek [[gertaera historiko]]<nowiki/>ak eta sinesmen erlijiosoak barne hartzen dituzte. Kultura batzuk sexualitatearen errepresore gisa deskribatu dira. Sexualitatearen azterketak [[giza identitate]]<nowiki/>a ere barne hartzen du talde sozialen barruan, baita sexu- eta [[ugalketa-osasuna]] ere.


== Terminoak eta etimologia ==
=== Bikote ereduak ===

Sexu hitza latinezko ''sexus'' hitzetik dator, ''sectus'' hitzetik, "[[Sekzio (argipena)|sekzioa]]", "[[bereizketa]]", [[greziera]]<nowiki/>zko ''genos'' hitzetik (hortik ere genitaltasuna eratorria), eta lehen aldiz [[Zizeron]]<nowiki/>en [[De inventione I]] lanean erabilia agertzen da.
==== Heterosexuala eta monogamoa ====

==== Poligamoa ====

===== Iraultza sexuala =====

===== Amodio askea =====

===== Maitasun asea, politika eta feminismoa =====

=== Ezagutzen diren genero eta orientazio sexualak ===

== Sexu-portaeraren adierazpenak eta garapena ==

== Aspektu soziokulturalak ==

=== Sexu heziketa ===

=== Sexualitatea historian ===

=== Sexualitatea, kolonizazioa eta arraza ===

=== Ugalketa eta sexu-eskubideak ===

=== Antisorgailuen estigma ===

=== Estigma eta aktibismoa HIES-epidemian ===

== Erlijioa ==

=== Kristautasuna ===

==== Eliza Katoliko Erromatarra ====

==== Anglikanismoa ====

==== Ebanjelikalismoa ====

=== Islama ===

=== Judaismoa ===

=== Hinduismoa ===

=== Shikismoa ===

== Kultura ==

=== Taoismoa ===

==== Historia ====

==== Antzinaroko eta Erdi Arko praktikak ====

===== "Qi" (气), bizi indarra; eta "jing" (精), bizi esentzia =====

===== Eiakulazioaren kontrol maskulinoa =====

===== "Jing" (精)-aren kontzeptua =====

===== "Yin" (阴) eta "Yang" (阳)-aren kontzeptua =====

===== Emakumearen eginkizuna =====

===== Denbora eta lekua =====

==== Luzarotasuna eta hilezkortasuna ====

=== Tantra ===

==== Tantra hinduismoan ====

==== Tantra budismoan ====

==== Neotantra ====

==== Filosofia tantrikoa bere sinboloetan ====

===== Energia femeninoa, Kali jainkosa =====

==== Sexua eta erotismoa ====

==== Sexu tantrikoa ====

== Legedia ==

== Sexu-grina ==

=== Erakarpena ===

== Praktika sexualak ==

=== Masturbazioa ===

=== Koitoa ===

=== Sexu orala ===

=== Sexu anala ===

=== Frot eta tribadismoa ===

=== Sexu tantrikoa ===

=== Slow Sex ===

== Kama Sutra ==

=== Kapituluak ===

=== Maitasuna egiteko posturas eta moduak ===

=== Plazera ===

== Sexologia ==

=== Kinsey informea ===

=== Masters eta Johnson ===

== Alderdi biologikoak eta fisiologikoak ==

=== Anatomia eta ugalketa fisikoa ===

==== Burmuina ====

==== Gizonezkoen Anatomie eta ugalketa-sistema ====

===== Kanpoko anatomia maskulinoa =====

===== Barneko anatomia maskulinoa =====

==== Emakumzkoen anatomia eta ugalketa-sistema ====

===== Kanpoko anatomia femeninoa =====

===== Barneko anatomia femeninoa =====

=== Sexu-erantzunaren zikloa ===

=== Sexu-disfuntzioak eta sexu-arazoak ===

=== Sexu-transmisiozko gaixotasunak ===

==== Gonorrea ====

==== Sifilia ====

==== Giza Papiloma ====

==== Klamidia ====

==== HIESa ====

==== Genitaletako herpesa ====

== Aspektu psikologikoak ==

== Birsorkuntza ==

=== Abortu induzitua ===

=== Jaiotza-tasaren kontrola / antisogailuak ===

=== Fisherren printzipioa ===

== Sexualitatea eta adina ==

=== Haurren sexualitatea ===

=== Sexualitatea eta nerabezaroa ===

=== Sexualitatea helduaroan ===

=== Sexualitatea zahartzaroan ===

== Erotismoa ==

=== Pornografia ===

==== Euskal Herrian ====

==== Eztabaidak ====

== Euskal sexu hiztegia ==

== Sexua euskal literaturan ==

=== Haur Besoetakoa ===

=== Sexual Herria ===

== Sexu askapenerako mugimenduak Euskal Herrian ==

=== Helburuak ===


== Erreferentziak ==
== Orientazio eta identitate sexuala ==
Sexu-orientazioaren definizioetan, [[tradizio]]<nowiki/>z, beste sexuko pertsonenganako [[Sexu erakarpen|erakarpena]] ([[Heterosexualitate|heterosexualitatea]]), sexu berarekiko erakarpena ([[Homosexualitate|homosexualitatea]]) eta bi sexuekiko erakarpena ([[Bisexualitate|bisexualitatea]]) sartzen dira; aldiz, [[asexualitatea]] sexu-orientazioko laugarren kategoriatzat hartzen dute [[ikertzaile]] batzuek eta ohiko sexu-orientazio eza gisa definitu da. Asexualek erakarpen gutxi edo batere ez dute beste pertsona batzuekiko. Hau, sexu-orientazio eza bezala har daiteke, eta sexu-orientazio bat den ala ez eztabaida esanguratsu bat dago.


Ikerlariek oraindik ez dakiten nola garatzen den sexu-orientazio espezifiko bat. Hainbat ikerketa egin dira [[genetika]]<nowiki/>ren, [[ekintza hormonal]]<nowiki/>aren, [[garapen-dinamiken]] eta eragin kultural eta sozialen eragina zehazteko. Ikerketa hauen emaitzek iradokitzen dute faktore biologiko eta [[ingurumen]]<nowiki/>ekoek lan konplexua dutela formazioan. Sexu-orientazioa garatzeko arrazoi biologikoak adierazten dituzten ebidentzien kopurua kausa sozialen ebidentziena baino askoz handiagoa da, batez ere gizonezkoena.


[[Androfilia]] eta [[ginefilia]] (edo [[ginekofilia]]) sexu-orientazioa deskribatzeko erabiltzen diren terminoak dira, erakarpena sentitzen duen pertsonari sexu edo [[genero-identitate]] bat egotzi gabe, eta genero kontzeptualizazio bitar heterosexual eta homosexualaren alternatiba dira. Androfilia [[gizon]]<nowiki/>ekiko edo [[maskulinotasun]]<nowiki/>arekiko erakarpen sexuala da, eta ginefilia, berriz, [[emakume]]<nowiki/>enganako erakarpen sexuala.


Sexu-identitateak gizabanako batek bere gorputzarekiko duen pertzepzioa adierazten du, bere ezaugarri fisiko edo biologikoei buruz egiten duen ebaluazioaren arabera. Sexu-identitatearen definizioan hainbat faktorek hartzen dute parte, besteak beste, psikologikoak, sozialak eta biologikoak, eta, azken honetan, [[gonadala]]<nowiki/>k, [[kromosomikoa]]<nowiki/>k, [[genital]]<nowiki/>ek eta [[Hormona|hormone]]<nowiki/>k.


Gehienetan, gizonak genital maskulinoekin eta XY [[Kromosoma|kromosome]]<nowiki/>kin jaiotzen dira; emakumeek, berriz, genital femeninoak eta bi X kromosoma dituzte. Baina badira faktore horiek sailkatu ezin dituzten pertsonak; izan ere, kromosomen, hormonen eta genitalen konbinazioak ez dituzte betetzen gizonarekin eta emakumearekin erlazionatu diren ohiko definizioak. [[Biztanleria]]<nowiki/>ren maiztasuna jakitea zaildu egiten da [[Intersexualitate|intersexualitatea]] egoteari edo ez egoteari buruzko muga argi eta zehatzik ez dagoenean. Kalkuluen arabera, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] 2000 haurretik 1 intersexualitate ikusgarriarekin jaiotzen da.


<br />
Kultura batzuek [[sexu-sistema]] ulertzeko modu desberdinak dituzte. Ameriketako Estatu Batuetako hego-mendebaldeko [[Dine]] tradizionalek lau generoko espektroa aitortzen dute: emakumezko femeninoa, gizonezko maskulinoa, gizonezko femeninoa eta gizonezko maskulinoa. "[[Hirugarren genero]]" terminoa [[India]] eta [[Pakistan]]<nowiki/>go [[hijra]] (/jishra/), [[Samoa]]<nowiki/>ko [[fa 'afafine]], [[Hawaii]]<nowiki/>ko [[mahu]], [[Mexiko]]<nowiki/>ko [[muxe zapoteka]]<nowiki/>k, [[Thailandia]]<nowiki/>ko [[kathoey]] eta [[Balkanak|Balkane]]<nowiki/>tako [[zinpeko Birjinak]] deskribatzeko erabili da.

15:33, 27 maiatza 2020ko berrikusketa

Sarrera

Terminoak eta etimologia

Orientazio eta indentiate sexuala

Bikote ereduak

Heterosexuala eta monogamoa

Poligamoa

Iraultza sexuala
Amodio askea
Maitasun asea, politika eta feminismoa

Ezagutzen diren genero eta orientazio sexualak

Sexu-portaeraren adierazpenak eta garapena

Aspektu soziokulturalak

Sexu heziketa

Sexualitatea historian

Sexualitatea, kolonizazioa eta arraza

Ugalketa eta sexu-eskubideak

Antisorgailuen estigma

Estigma eta aktibismoa HIES-epidemian

Erlijioa

Kristautasuna

Eliza Katoliko Erromatarra

Anglikanismoa

Ebanjelikalismoa

Islama

Judaismoa

Hinduismoa

Shikismoa

Kultura

Taoismoa

Historia

Antzinaroko eta Erdi Arko praktikak

"Qi" (气), bizi indarra; eta "jing" (精), bizi esentzia
Eiakulazioaren kontrol maskulinoa
"Jing" (精)-aren kontzeptua
"Yin" (阴) eta "Yang" (阳)-aren kontzeptua
Emakumearen eginkizuna
Denbora eta lekua

Luzarotasuna eta hilezkortasuna

Tantra

Tantra hinduismoan

Tantra budismoan

Neotantra

Filosofia tantrikoa bere sinboloetan

Energia femeninoa, Kali jainkosa

Sexua eta erotismoa

Sexu tantrikoa

Legedia

Sexu-grina

Erakarpena

Praktika sexualak

Masturbazioa

Koitoa

Sexu orala

Sexu anala

Frot eta tribadismoa

Sexu tantrikoa

Slow Sex

Kama Sutra

Kapituluak

Maitasuna egiteko posturas eta moduak

Plazera

Sexologia

Kinsey informea

Masters eta Johnson

Alderdi biologikoak eta fisiologikoak

Anatomia eta ugalketa fisikoa

Burmuina

Gizonezkoen Anatomie eta ugalketa-sistema

Kanpoko anatomia maskulinoa
Barneko anatomia maskulinoa

Emakumzkoen anatomia eta ugalketa-sistema

Kanpoko anatomia femeninoa
Barneko anatomia femeninoa

Sexu-erantzunaren zikloa

Sexu-disfuntzioak eta sexu-arazoak

Sexu-transmisiozko gaixotasunak

Gonorrea

Sifilia

Giza Papiloma

Klamidia

HIESa

Genitaletako herpesa

Aspektu psikologikoak

Birsorkuntza

Abortu induzitua

Jaiotza-tasaren kontrola / antisogailuak

Fisherren printzipioa

Sexualitatea eta adina

Haurren sexualitatea

Sexualitatea eta nerabezaroa

Sexualitatea helduaroan

Sexualitatea zahartzaroan

Erotismoa

Pornografia

Euskal Herrian

Eztabaidak

Euskal sexu hiztegia

Sexua euskal literaturan

Haur Besoetakoa

Sexual Herria

Sexu askapenerako mugimenduak Euskal Herrian

Helburuak

Erreferentziak


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Sara_Iriarte/Proba_orria&oldid=7901304"(e)tik eskuratuta