Plandemia: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Luistxo (eztabaida | ekarpenak)
28.280 edits
No edit summary
Luistxo (eztabaida | ekarpenak)
28.280 edits
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
'''Plandemia''' deitu izan zaio [[COVID-19|COVID-19ren]] [[COVID-19 pandemia|2019-2020]] [[COVID-19|koronabirusaren]] [[COVID-19 pandemia|pandemiaren]] inguruko [[konspirazioaren teoria]] bati, hitz jokoan adieraziz ''pandemia'' nahita asmatutako ''plana'' izan dela, eta hedaduraz konspirazio-teoria desberdinen multzoari ere. Plandemian edo haren bifurkazioetako batean sinisten duenari ''negazionista'' esan izan zaio 2020ko udatik aurrera bereziki.
'''Plandemia''' deitu izan zaio [[COVID-19|COVID-19ren]] [[COVID-19 pandemia|2019-2020]] [[COVID-19|koronabirusaren]] [[COVID-19 pandemia|pandemiaren]] inguruko [[konspirazioaren teoria]] bati, hitz jokoan adieraziz ''pandemia'' nahita asmatutako ''plana'' izan dela, eta hedaduraz konspirazio-teoria desberdinen multzoari ere<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Foucaulten pandemia|hizkuntza=eu|data=2020-08-16|url=https://etzi.pm/2020/08/foucaulten-pandemia/|aldizkaria=etzi.pm|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.


Ikuspegi hauetariko askok [[Euskal Herria|Euskal Herrian]] ere izan dute islarik<ref name=":0" />. Beste ekimen batzuen artean, ''Koronabirusaren gezurrak'' izeneko talde bat sortu zen [[Telegram (aplikazioa)|Telegramen]], nagusiki euskaraz informazio alternatiboa eskaintzen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Koronabirusaren gezurrak|url=https://t.me/s/koronabirusarengezurrak|aldizkaria=Telegram|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.Plandemian edo haren bifurkazioetako batean sinisten duenari ''negazionista'' esan izan zaio 2020ko udatik aurrera bereziki<ref>{{Erreferentzia|izena=Aitor|abizena=Montes|urtea=2020|izenburua=Asintomatikoen baheketa|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|data=2020-09-09|url=https://www.naiz.eus/eu/iritzia/articulos/asintomatikoen-baheketa|aldizkaria=naiz: IRITZIA|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
⚫
[[Munduko Osasun Erakundea|Osasunaren Mundu Erakundeak]] birusari buruzko informazio okerreko ugaritasunari "''infodemia''" deitu izan dio, eta [[osasun]] globalarentzat oso arriskugarria dela adierazi.

⚫
[[Munduko Osasun Erakundea|Osasunaren Mundu Erakundeak]] birusari buruzko informazio okerreko ugaritasunari "''infodemia''" deitu izan dio, eta [[osasun]] globalarentzat oso arriskugarria dela adierazi<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Disinformation and coronavirus|hizkuntza=en|url=https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/disinformation-and-coronavirus|aldizkaria=www.lowyinstitute.org|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.


== Desinformazioa ==
== Desinformazioa ==
Covid gaitzaren krisian izugarrizko [[desinformazio]] multzoa zabaldu da gaixotasunaren jatorriari, eskalari eta gaixotasunaren prebentzioari, diagnostikoari eta tratamenduari buruz. Informazio faltsua, nahita, sare sozialen eta komunikabideen bidez hedatu da<ref name=":1" />. Estatu batzuetako hedabideak ([[Txinaren izenak|Txina]] eta [[Errusia]] adibidez<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Beaumont|izenburua=Malicious forces creating 'perfect storm' of coronavirus disinformation|hizkuntza=en-GB|abizena2=Borger|abizena3=Boffey|izena2=Julian|izena3=Daniel|data=2020-04-24|url=https://www.theguardian.com/world/2020/apr/24/coronavirus-sparks-perfect-storm-of-state-led-disinformation|aldizkaria=The Guardian|issn=0261-3077|sartze-data=2020-09-10}}</ref>), edo gobernu eta goberburuak ere nahastuta egon dira puntu batean edo bestean mezu horien zabalkundean: Donald Trump eta Erresuma Batuko gobernuari ere egotzi zaizkie praktika horiek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Experts warn Trump’s misinformation about coronavirus is dangerous|hizkuntza=en-US|data=2020-02-26|url=https://www.statnews.com/2020/02/26/trump-mixed-messages-on-coronavirus/|aldizkaria=STAT|sartze-data=2020-09-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Adam|abizena=Payne|izenburua=Boris Johnson's government has considered the possibility that the coronavirus may have accidentally leaked from a Chinese lab|url=https://www.businessinsider.com/boris-johnson-government-coronavirus-may-leaked-chinese-laboratory-covid-2020-4|aldizkaria=Business Insider|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
Covid gaitzaren krisian izugarrizko [[desinformazio]] multzoa zabaldu da gaixotasunaren jatorriari, eskalari eta gaixotasunaren prebentzioari, diagnostikoari eta tratamenduari buruz. <ref name="bbc_misinfo">{{Cite news|data=30 gener 2020|url=https://www.bbc.com/news/blogs-trending-51271037|accessdate=10 febrer 2020}}</ref> <ref name="Lowy">{{Cite news|data=25 març 2020|url=https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/disinformation-and-coronavirus}}</ref> <ref name="RunningList">{{Cite web|url=https://www.buzzfeednews.com/article/janelytvynenko/coronavirus-disinformation-spread|accessdate=8 febrer 2020|title=Here's A Running List Of Disinformation Spreading About The Coronavirus|work=Buzzfeed News}}</ref> Informazio faltsua, nahita desinformatutakoa barne, sare sozialen, <ref name="20200124factcheckA">{{Cite web|data=24 gener 2020|url=https://www.factcheck.org/2020/01/social-media-posts-spread-bogus-coronavirus-conspiracy-theory/|accessdate=10 febrer 2020|first=Jessica|last=McDonald|title=Social Media Posts Spread Bogus Coronavirus Conspiracy Theory|work=Factcheck.org}}</ref> testu mezuen, <ref name="FTTextMsg">{{Cite web|data=20 març 2020|url=https://www.ft.com/content/34b6df5a-ea4a-471f-8ac9-606580480049|title=Huge text message campaigns spread coronavirus fake news|work=Financial Times}}</ref> eta komunikabideen bidez hedatu da, <ref name="fp_0414conspiracy">{{Cite web|data=14 abril 2020|url=https://foreignpolicy.com/2020/04/14/as-the-coronavirus-spreads-conspiracy-theories-are-going-viral-too/|first=Elise|last=Thomas|title=As the Coronavirus Spreads, Conspiracy Theories Are Going Viral Too|work=Foreign Policy}}</ref> herrialdeetako estatuko hedabideak barne [[Txinaren izenak|Txina]], <ref name="20200312theguardian">{{Cite web|data=13 març 2020|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/12/conspiracy-theory-that-coronavirus-originated-in-us-gaining-traction-in-china|first=Lily|last=Kuo|title='American coronavirus': China pushes propaganda casting doubt on virus origin|work=[[The Guardian]]}}</ref> [[Errusia]], <ref name="scmp3051939">{{Cite news|data=23 febrer 2020|url=https://www.scmp.com/news/world/russia-central-asia/article/3051939/coronavirus-russia-pushing-fake-news-about-us-using|accessdate=27 febrer 2020}}</ref> <ref name="galeotti">{{Cite news|data=10 abril 2020|url=https://www.themoscowtimes.com/2020/04/06/coronavirus-propaganda-a-problem-for-the-kremlin-not-a-ploy-a69879}}</ref> [9] [[Iran]], <ref name="presstv">{{Cite aldizkari|data=8 març 2020|url=https://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Irans-regime-pushes-antisemitic-conspiracies-about-coronavirus-620212|accessdate=11 març 2020|first=Seth|last=Frantzman|title=Iran's regime pushes antisemitic conspiracies about coronavirus}}</ref> eta [[Turkmenistan]] . <ref name=":5">{{Cite web|url=https://thediplomat.com/2020/04/did-turkmenistan-really-ban-the-word-coronavirus/|accessdate=10 abril 2020|first=Catherine|last=Putz|title=Did Turkmenistan Really Ban the Word 'Coronavirus'?|work=thediplomat.com}}</ref>


Iruzur komertzialak ere izan dira sendabide "miragarriak" eskaintzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Ferré-Sadurní|izenburua=Alex Jones Is Told to Stop Selling Sham Anti-Coronavirus Toothpaste|hizkuntza=en-US|abizena2=McKinley|izena2=Jesse|data=2020-03-13|url=https://www.nytimes.com/2020/03/13/nyregion/alex-jones-coronavirus-cure.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-09-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Victoria Knight of Kaiser Health|abizena=News|izenburua=Covid-19: beware online tests and cures, experts say|hizkuntza=en|data=2020-03-31|url=http://www.theguardian.com/world/2020/mar/31/coronavirus-covid-19-fake-tests-cures|aldizkaria=the Guardian|sartze-data=2020-09-10}}</ref>. Beste batzuen arabera, kezkatu beharrik ez dago, gezurrezkoa baita birusa eta benetako gaixotasunik ez dago, edo oso arina da besterik gabe<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Iruñeko karrikak, Plandemic konspirazio bideoetan|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1589439163|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2020-09-10}}</ref>. Era berean, [[Maskara (iragazkia)|maskararen]] erabilpena onartu ezinezko inposizioa izateaz gain, osasunaren kalterakoa ere izan daitekeela aldarrikatu dute. [[Bakunen kontrako mugimendua]] asaldatu da bereziki maskararen kontra egiteko orduan<ref>{{Erreferentzia|izena=Teresa|abizena=López de Munian|urtea=2020|izenburua=Me rebelo a que me tapen la boca|argitaletxea=Naiz.eus|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|data=2020-08-28|url=https://www.naiz.eus/eu/iritzia/articulos/me-rebelo-a-que-me-tapen-la-boca|aldizkaria=naiz: IRITZIA|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
Ospetsuek, politikariek <ref name="obrador=coronavirus">{{Cite news|data=26 març 2020|url=https://www.hrw.org/news/2020/03/26/mexico-mexicans-need-accurate-covid-19-information}}</ref> <ref>{{Cite news|data=6 abril 2020|url=https://www.businessinsider.com/boris-johnson-government-coronavirus-may-leaked-chinese-laboratory-covid-2020-4}}</ref> ( [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]], <ref>{{Cite news|data=17 abril 2020|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/04/trump-aides-flirt-china-lab-coronavirus-conspiracy-theory-200417094336525.html}}</ref> <ref name="stat">{{Cite web|data=26 febrer 2020|url=https://www.statnews.com/2020/02/26/trump-mixed-messages-on-coronavirus/|accessdate=5 abril 2020|title=Experts warn Trump's misinformation about coronavirus is dangerous|work=STAT}}</ref> Iran, <ref name="france2420200322">{{Cite news|data=22 març 2020|url=https://www.france24.com/en/20200322-iran-s-supreme-leader-khamanei-refuses-us-help-to-fight-coronavirus-citing-conspiracy-theory}}</ref> eta [[Brasil]], <ref name="bolsonaro">{{Cite web|data=27 març 2020|url=https://www.theatlantic.com/politics/archive/2020/03/bolsonaro-coronavirus-denial-brazil-trump/608926/|accessdate=1 abril 2020|first=Uri|last=Friedman|title=Bolsonaro Leads the Coronavirus-Denial Movement|work=The Atlantic}}</ref> bezalako herrialdeetako estatu buruak barne) eta beste pertsona publiko garrantzitsu batzuek hedatu dituzte zalantza puntuak. <ref name="20200408theguardian">{{Cite news|data=8 abril 2020|url=https://www.theguardian.com/media/2020/apr/08/influencers-being-key-distributors-of-coronavirus-fake-news}}</ref> [[Europar Batasuna|EBk]] salatu du Errusiako eta Txinako estatuko hedabideek desinformazioa zabaldu dutela; komunikabideetako aditu batzuek [[Donald Trump]] AEBetako presidenteari ere egotzi diote desinformazioa. <ref>{{Cite news|data=24 abril 2020|url=https://www.theguardian.com/world/2020/apr/24/coronavirus-sparks-perfect-storm-of-state-led-disinformation}}</ref> <ref>{{Cite news|data=25 abril 2020|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-eu-china/china-pressured-eu-to-drop-covid-disinformation-criticism-sources-idUSKCN227030}}</ref>

Iruzur komertzialak ere izan dira sendabide "miragarriak" eskaintzen. <ref name="Beware">{{Cite news|data=31 març 2020|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/31/coronavirus-covid-19-fake-tests-cures|accessdate=2 abril 2020}}</ref> <ref name="alex jones">{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/03/13/nyregion/alex-jones-coronavirus-cure.html|accessdate=16 març 2020}}</ref> Era berean, [[Maskara (iragazkia)|maskararen]] erabilpena onartu ezinezko inposizioa izateaz gain, osasunaren kalterakoa ere izan daitekeela aldarrikatu dute. [[Bakunen kontrako mugimendua]] asaldatu da bereziki maskararen kontra egiteko orduan.


== Muturreko teoriak ==
== Muturreko teoriak ==
Muturreko teoriazale batzuek aldarrikatu dute birusa [[Gerra biologiko|arma biologikoa dela]], aldez aurretik [[Txerto|txertoa]] porest dagoela, horrekin populazioa kontrolatzeko ekimenak bultzatzeko. <ref name="vox_misinfo">{{Cite web|data=31 gener 2020|url=https://www.vox.com/recode/2020/1/31/21115589/coronavirus-wuhan-china-myths-hoaxes-facebook-social-media-tiktok-twitter-wechat|accessdate=10 febrer 2020|first=Shirin|last=Ghaffary|title=How tech companies are scrambling to deal with coronavirus hoaxes|work=[[Vox (website)|Vox]]}}</ref> Bereziki, Bill Gates filantropo eta informatikari aberatsa legoke inplikatua, bakunaren bidez nanobotak pertsonetan ezartzeko, eta gero haien bidez, 5G sareak erabiliz, munduko biztanle guztiek kontrola egin ahal izateko, munduko gobernu berri bateratu maltzur bat ezartzeko.
Muturreko teoriazale batzuek aldarrikatu dute birusa [[Gerra biologiko|arma biologikoa dela]], aldez aurretik [[Txerto|txertoa]] porest dagoela, horrekin populazioa kontrolatzeko ekimenak bultzatzeko. Bereziki, [[Bill Gates]] filantropo eta informatikari aberatsa legoke inplikatua, [[George Soros]] inbertsorea ere tartean dela, bakuna edo txertoaren bidez [[Nanobot|nanobotak]] pertsonetan ezartzeko, eta gero haien bidez, [[5G]] sareak erabiliz, munduko biztanle guztiek kontrola egin ahal izateko, ''Munduko Ordena Berri'' maltzur bat ezartzeko<ref name=":0" /><ref name=":2" />.

''Plandemic'' izeneko bideo bat baino gehiago ere jarri zen zirkulatzen Interneten 2020ko udaberrian. Horietako batean [[Iruñea|Iruñeko]] karrikak ageri ziren, Espainiako militarrek itxialdiaren egunetan bertan egindako agerraldi batean protestaka hartu zituztelakoan balkoi batzuetatik. Bideoaren narratiban, Ordena Berri zapaltzailearen protesta gisa ikus zitekeen pasartea, kontesturik gabe sartu baitziren irudiak<ref name=":2" />.

== Erreferentziak ==
[[Kategoria:Informazio zientziak]]
[[Kategoria:Informazio zientziak]]
[[Kategoria:COVID-19 gaixotasunaren 2019-2020ko pandemia]]
[[Kategoria:COVID-19 gaixotasunaren 2019-2020ko pandemia]]

18:49, 10 iraila 2020ko berrikusketa

Plandemia deitu izan zaio COVID-19ren 2019-2020 koronabirusaren pandemiaren inguruko konspirazioaren teoria bati, hitz jokoan adieraziz pandemia nahita asmatutako plana izan dela, eta hedaduraz konspirazio-teoria desberdinen multzoari ere[1].

Ikuspegi hauetariko askok Euskal Herrian ere izan dute islarik[1]. Beste ekimen batzuen artean, Koronabirusaren gezurrak izeneko talde bat sortu zen Telegramen, nagusiki euskaraz informazio alternatiboa eskaintzen[2].Plandemian edo haren bifurkazioetako batean sinisten duenari negazionista esan izan zaio 2020ko udatik aurrera bereziki[3].

Osasunaren Mundu Erakundeak birusari buruzko informazio okerreko ugaritasunari "infodemia" deitu izan dio, eta osasun globalarentzat oso arriskugarria dela adierazi[4].

Desinformazioa

Covid gaitzaren krisian izugarrizko desinformazio multzoa zabaldu da gaixotasunaren jatorriari, eskalari eta gaixotasunaren prebentzioari, diagnostikoari eta tratamenduari buruz. Informazio faltsua, nahita, sare sozialen eta komunikabideen bidez hedatu da[4]. Estatu batzuetako hedabideak (Txina eta Errusia adibidez[5]), edo gobernu eta goberburuak ere nahastuta egon dira puntu batean edo bestean mezu horien zabalkundean: Donald Trump eta Erresuma Batuko gobernuari ere egotzi zaizkie praktika horiek[6][7].

Iruzur komertzialak ere izan dira sendabide "miragarriak" eskaintzen[8][9]. Beste batzuen arabera, kezkatu beharrik ez dago, gezurrezkoa baita birusa eta benetako gaixotasunik ez dago, edo oso arina da besterik gabe[10]. Era berean, maskararen erabilpena onartu ezinezko inposizioa izateaz gain, osasunaren kalterakoa ere izan daitekeela aldarrikatu dute. Bakunen kontrako mugimendua asaldatu da bereziki maskararen kontra egiteko orduan[11].

Muturreko teoriak

Muturreko teoriazale batzuek aldarrikatu dute birusa arma biologikoa dela, aldez aurretik txertoa porest dagoela, horrekin populazioa kontrolatzeko ekimenak bultzatzeko. Bereziki, Bill Gates filantropo eta informatikari aberatsa legoke inplikatua, George Soros inbertsorea ere tartean dela, bakuna edo txertoaren bidez nanobotak pertsonetan ezartzeko, eta gero haien bidez, 5G sareak erabiliz, munduko biztanle guztiek kontrola egin ahal izateko, Munduko Ordena Berri maltzur bat ezartzeko[1][10].

Plandemic izeneko bideo bat baino gehiago ere jarri zen zirkulatzen Interneten 2020ko udaberrian. Horietako batean Iruñeko karrikak ageri ziren, Espainiako militarrek itxialdiaren egunetan bertan egindako agerraldi batean protestaka hartu zituztelakoan balkoi batzuetatik. Bideoaren narratiban, Ordena Berri zapaltzailearen protesta gisa ikus zitekeen pasartea, kontesturik gabe sartu baitziren irudiak[10].

Erreferentziak

  1. ↑ a b c «Foucaulten pandemia» etzi.pm 2020-08-16 (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  2. ↑ «Koronabirusaren gezurrak» Telegram (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  3. ↑ Montes, Aitor. (2020). «Asintomatikoen baheketa» naiz: IRITZIA (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  4. ↑ a b (Ingelesez) «Disinformation and coronavirus» www.lowyinstitute.org (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  5. ↑ (Ingelesez) Beaumont, Peter; Borger, Julian; Boffey, Daniel. (2020-04-24). «Malicious forces creating 'perfect storm' of coronavirus disinformation» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  6. ↑ (Ingelesez) «Experts warn Trump’s misinformation about coronavirus is dangerous» STAT 2020-02-26 (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  7. ↑ Payne, Adam. «Boris Johnson's government has considered the possibility that the coronavirus may have accidentally leaked from a Chinese lab» Business Insider (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  8. ↑ (Ingelesez) Ferré-Sadurní, Luis; McKinley, Jesse. (2020-03-13). «Alex Jones Is Told to Stop Selling Sham Anti-Coronavirus Toothpaste» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  9. ↑ (Ingelesez) News, Victoria Knight of Kaiser Health. (2020-03-31). «Covid-19: beware online tests and cures, experts say» the Guardian (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  10. ↑ a b c «Iruñeko karrikak, Plandemic konspirazio bideoetan» sustatu.eus (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) López de Munian, Teresa. (2020). «Me rebelo a que me tapen la boca» naiz: IRITZIA (Naiz.eus) (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Plandemia&oldid=8109091"(e)tik eskuratuta