Gartzia V.a Ramiritz: berrikuspenen arteko aldeak
t Xirkan wikilariak «Gartzea IV.a Remiritz» orria «Gartzia V.a Ramiritz» izenera aldatu du: https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0192.pdf |
No edit summary |
||
1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
{{biografia_infotaula_automatikoa}} |
{{biografia_infotaula_automatikoa}} |
||
''' |
'''Gartzia V.a Ramiritz''' edo '''Gartzia Berrezarlea'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0192.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=192. araua: Iruñeko eta Nafarroako Erresumako errege-erreginen izenak}}</ref> —{{lang-la|Garcia Renimiriç}}—, batzuetan '''IV.a''', '''VI.a''' edo '''VII.a''' (1112 aldean - [[Lorka]], [[1150]]ko [[azaroaren 21]]a), [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregea]] izan zen [[1134]]-[[1150]] bitartean. [[Nafarroako Erresuma]]ko handiki eta apezpikuek aukeratu zuten errege, [[Alfontso Borrokalaria]]ren testamentuaren xedapenei men egin gabe. |
||
== Erregealdia == |
== Erregealdia == |
||
⚫ | |||
[[Nafarroa]]ko handiki eta apezpikuek errege aukeratua zen, [[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso I.a ''Bataiatzailea''ren]] testamentuaren xedapenei men ez egiteko. |
|||
⚫ | [[Antso Peñalengoa]] hil zenetik Alfontso Borrokalaria zendu arte, Nafarroako eta Aragoiko erresumak batera gobernatuak izan baziren ere, banatzeko proposamena egin zuten handikiek [[Vadoluengoko ituna|Vadoluengoko itunean]], aita [[Ramiro II.a Aragoikoa|Ramiro Antso]] Aragoiko erregea izatea eta Gartzia semea, berriz, Nafarroakoa. Biek erresuma bana bazuten ere, bien artean Ramiro zen nagusia. |
||
⚫ | |||
⚫ | [[Antso |
||
[[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a Leongoa]] [[Zaragoza]]ra sartu eta aragoiarrek basailutza egin zutenean, erresuma bien arteko banaketa areagotu zen, [[Antso III.a Gartzez Nagusia|Antso III.aren]] [[Feudalismo|feudo]] baziren ere. |
[[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a Leongoa]] [[Zaragoza]]ra sartu eta aragoiarrek basailutza egin zutenean, erresuma bien arteko banaketa areagotu zen, [[Antso III.a Gartzez Nagusia|Antso III.aren]] [[Feudalismo|feudo]] baziren ere. |
||
[[1137]]an |
[[1137]]an Gartziak [[Alfontso I.a Portugalgoa]] kidetu eta, basailutza egina bazuen ere, [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a Leongoaren]] aurka egin zuten. Bakea [[1139]] eta [[1140]] artean sinatu zuten. |
||
Nafarrek [[1146]]an [[Deustia]] okupatu zuten, baina [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a Leongoak]] erresuma bien arteko epailearena egin zuen. |
Nafarrek [[1146]]an [[Deustia]] okupatu zuten, baina [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a Leongoak]] erresuma bien arteko epailearena egin zuen. |
||
17. lerroa: | 15. lerroa: | ||
[[1144]]an alargun gelditu eta gero, [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a Leongoaren]] alaba zen [[Urraka Gaztelakoa|Urraka]] ezkondu zuen. Hortik aurrera, [[Nafarroako Erresuma|Nafarroa]] eta [[Aragoi]]ko erregeak [[Leongo Erresuma|Leon]] eta [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako]] enperadorearekin senidetu ziren, era berean [[Erramun Berenger IV.a|Erramun Berenger]] koinatua zen. Denek [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a enperadorearen]] menpekotzat jo zuten. |
[[1144]]an alargun gelditu eta gero, [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a Leongoaren]] alaba zen [[Urraka Gaztelakoa|Urraka]] ezkondu zuen. Hortik aurrera, [[Nafarroako Erresuma|Nafarroa]] eta [[Aragoi]]ko erregeak [[Leongo Erresuma|Leon]] eta [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako]] enperadorearekin senidetu ziren, era berean [[Erramun Berenger IV.a|Erramun Berenger]] koinatua zen. Denek [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a enperadorearen]] menpekotzat jo zuten. |
||
Ordutik aurrera, |
Ordutik aurrera, Gartziak [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]]ri lagundu zion bere errekonkistakanpainetan. Esate baterako, [[1147]]an [[Almería]] okupatzera lagundu zion. |
||
[[1149]]an bake-ituna sinatu zuen [[Erramun Berenger IV.a|Erramun Berengerrekin]]. Hori zela eta, katalanak [[Zuria Nafarroakoa (1133-1156)|Zuria]] alaba ezkonduko zuen, [[Petronila Aragoikoa]]ren senargaia bazen ere. Baina konpromisoa ez zen bete, |
[[1149]]an bake-ituna sinatu zuen [[Erramun Berenger IV.a|Erramun Berengerrekin]]. Hori zela eta, katalanak [[Zuria Nafarroakoa (1133-1156)|Zuria]] alaba ezkonduko zuen, [[Petronila Aragoikoa]]ren senargaia bazen ere. Baina konpromisoa ez zen bete, Gartzia hil zelako. [[1150]]ko [[azaroaren 21]]ean [[Lorka]]n hil zen, [[Lizarra]]tik gertu. [[Iruñeko katedrala|Iruñeko katedralean]] lurperatu zuten. |
||
== Familia == |
== Familia == |
||
36. lerroa: | 34. lerroa: | ||
== Ezkontzak eta seme-alabak == |
== Ezkontzak eta seme-alabak == |
||
Gartzea |
Gartzea V.a hiru aldiz ezkondu zen. |
||
Lehenik, errege titulua ez zuelarik, [[1130]] inguruan, |
Lehenik, errege titulua ez zuelarik, [[1130]] inguruan, [[Margarita l'Aiglekoa|Margaritarekin]], L'Aigleko jaunaren alabarekin. Margarita [[1141]]eko [[maiatzaren 25]]an hil zen. Hiru seme-alaba izan zituzten: |
||
* |
* [[Antso Jakituna|Antso]], ondoko Nafarroako erregea |
||
* |
* [[Zuria Nafarroakoa (1133-1156)|Zuria]], Gaztelako [[Antso III.a Gaztelakoa|Antso III.a]] erregearekin ezkondua [[1151]]n, eta [[Alfontso VIII.a Gaztelakoa]] erregearen ama |
||
* |
* [[Margarita Iruñekoa|Margarita]], Siziliako [[Gilen I.a Siziliakoa|Gilen I.a]] erregearekin ezkondua [[1150]]ean, eta [[Gilen II.a Siziliakoa|Gilen II.a]] erregearen ama |
||
Bigarren ezkontza [[1144]]an izan zen Gaztelako [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a]] erregearen sasiko alaba |
Bigarren ezkontza [[1144]]an izan zen Gaztelako [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a]] erregearen sasiko alaba [[Urraka Gaztela eta Leongoa|Urrakarekin]]. Urraka [[1189]]an hil zen. Alaba bat izan zuten: |
||
* |
* [[Antsa Iruñekoa (XII. mendea)|Antsa]], Biarnoko [[Gaston V.a Biarnokoa]] bizkondearekin ezkondu zena. Azken hau hil ondoren (1170), [[Petri Manrique Larakoa|Petri Manrique]] Molinako jaun eta Narbonako bizkondearekin ezkondua eta [[Emeriko IV.a Narbonakoa|Emeriko IV.a]] bizkondearen ama.<ref>{{erreferentzia|abizena = Sánchez de Mora|izena = Antonio |izenburua = La nobleza castellana en la plena Edad Media: el linaje de Lara. Tesis doctoral. Universidad de Sevilla|urtea = 2003|lekua=Sevilla|hizkuntza=es|url = http://fondosdigitales.us.es/thesis/thesis_view?oid=271|orrialdea=328}}</ref> |
||
Hirugarrenez, [[Ganfreda |
Hirugarrenez, [[Ganfreda Lopitz]]ekin ezkondu zuen. |
||
Maitale ezezagun batekin |
Maitale ezezagun batekin erregeak seme bat izan zuen: |
||
* [[Errodrigo Iruñekoa|Errodrigo Gartzea]], 1172ko urtarrila eta gero hila, Montescagliosoko kondea<ref>[[Hugo Falcando]]k "erreginaren neba ([[Margarita Iruñekoa]]rena) [[Palermo]]n geratu ... eta Errodrigo zuen izena ... erreginak Henrike izenera aldatzea eskatu eta Montescagliosoko konderria eman zion" dio, ''The History of the Tyrants of Sicily by Hugo Falcandus'', G. A. Loud eta T. Wiedmann, Manchester University Press, 1998, 155. orr.</ref>, [[1167]]an [[Roger II.a Siziliakoa]]ren alaba bat ezkondu zuena<ref>[[Salerno]]ko artzapezpikua zen Romualdo Guarnaren kronikak "''Henricus naturalis frater reginæ'' Siziliara heldu zenean ''comitatum Montis-Caveosi'' izendatu zutela eta ''unam de filiabus regis Rogerii'' ezkondu zuela" dio. ''Cronica di Romualdo Guarna arcivescovo Salernitano (Chronicon Romualdi II archiepiscopi Salernitani)'',''Cronisti e scrittori sincroni Napoletani'' G. del Re, 1845, Vol. 1 ([[Napoli]]), 31. orr.</ref> |
* [[Errodrigo Iruñekoa|Errodrigo Gartzea]], 1172ko urtarrila eta gero hila, Montescagliosoko kondea.<ref>[[Hugo Falcando]]k "erreginaren neba ([[Margarita Iruñekoa]]rena) [[Palermo]]n geratu ... eta Errodrigo zuen izena ... erreginak Henrike izenera aldatzea eskatu eta Montescagliosoko konderria eman zion" dio, ''The History of the Tyrants of Sicily by Hugo Falcandus'', G. A. Loud eta T. Wiedmann, Manchester University Press, 1998, 155. orr.</ref>, [[1167]]an [[Roger II.a Siziliakoa]]ren alaba bat ezkondu zuena<ref>[[Salerno]]ko artzapezpikua zen Romualdo Guarnaren kronikak "''Henricus naturalis frater reginæ'' Siziliara heldu zenean ''comitatum Montis-Caveosi'' izendatu zutela eta ''unam de filiabus regis Rogerii'' ezkondu zuela" dio. ''Cronica di Romualdo Guarna arcivescovo Salernitano (Chronicon Romualdi II archiepiscopi Salernitani)'',''Cronisti e scrittori sincroni Napoletani'' G. del Re, 1845, Vol. 1 ([[Napoli]]), 31. orr.</ref> |
||
== Erreferentziak == |
== Erreferentziak == |
||
{{commonskat}} |
|||
{{Erreferentzia zerrenda}} |
{{Erreferentzia zerrenda}} |
||
59. lerroa: | 55. lerroa: | ||
* Grassotti, H. ''Homenaje de García Ramírez a Alfonso VII'' Vianako Printze erakundea. 94-95 orr. ([[1964]]). |
* Grassotti, H. ''Homenaje de García Ramírez a Alfonso VII'' Vianako Printze erakundea. 94-95 orr. ([[1964]]). |
||
* [[John Julius Norwich|Norwich, John Julius]]. ''The Kingdom in the Sun 1130-1194''. Longmans: [[Londres]], [[1970]]. |
* [[John Julius Norwich|Norwich, John Julius]]. ''The Kingdom in the Sun 1130-1194''. Longmans: [[Londres]], [[1970]]. |
||
== Kanpo estekak == |
|||
{{Oinordekotza |
{{Oinordekotza |
||
65. lerroa: | 64. lerroa: | ||
| epea = [[1134]] - [[1150]] |
| epea = [[1134]] - [[1150]] |
||
| ondorengoa = [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso VI.a]]}} |
| ondorengoa = [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso VI.a]]}} |
||
⚫ | |||
{{Nafarroako errege-erreginen aurkibidea}} |
{{Nafarroako errege-erreginen aurkibidea}} |
||
⚫ | |||
[[Kategoria:Nafarroako errege-erreginak]] |
[[Kategoria:Nafarroako errege-erreginak]] |
||
[[Kategoria:Semeno leinua]] |
[[Kategoria:Semeno leinua]] |
16:28, 3 azaroa 2020ko berrikusketa
Gartzia V.a Ramiritz | |||
---|---|---|---|
1134 - 1150 ← Alfontso I.a Nafarroakoa - Antso VI.a Nafarroakoa → | |||
Bizitza | |||
Jaiotza | 1110(e)ko hamarkada | ||
Herrialdea | Iruñeko Erresuma | ||
Heriotza | Lorka, 1150eko azaroaren 21a (30/40 urte) | ||
Hobiratze lekua | Iruñeko katedrala | ||
Familia | |||
Aita | Ramiro Antso Iruñekoa | ||
Ama | Kristina Rodriguez | ||
Ezkontidea(k) | Margarita l'Aiglekoa Urraka Gaztela eta Leongoa | ||
Seme-alabak | |||
Familia | |||
Leinua | Ximeno etxea | ||
Jarduerak | |||
Jarduerak | agintaria | ||
Gartzia V.a Ramiritz edo Gartzia Berrezarlea[1] —latinez: Garcia Renimiriç—, batzuetan IV.a, VI.a edo VII.a (1112 aldean - Lorka, 1150ko azaroaren 21a), Iruñeko erregea izan zen 1134-1150 bitartean. Nafarroako Erresumako handiki eta apezpikuek aukeratu zuten errege, Alfontso Borrokalariaren testamentuaren xedapenei men egin gabe.
Erregealdia
Aita Ramiro Antso, Monzóngo eta Logroñoko jauna, eta ama Kristina Rodriguez Diaz Vivarrekoa, Cid Campeadorren alaba, izan zituen.
Antso Peñalengoa hil zenetik Alfontso Borrokalaria zendu arte, Nafarroako eta Aragoiko erresumak batera gobernatuak izan baziren ere, banatzeko proposamena egin zuten handikiek Vadoluengoko itunean, aita Ramiro Antso Aragoiko erregea izatea eta Gartzia semea, berriz, Nafarroakoa. Biek erresuma bana bazuten ere, bien artean Ramiro zen nagusia.
Alfontso VII.a Leongoa Zaragozara sartu eta aragoiarrek basailutza egin zutenean, erresuma bien arteko banaketa areagotu zen, Antso III.aren feudo baziren ere.
1137an Gartziak Alfontso I.a Portugalgoa kidetu eta, basailutza egina bazuen ere, Alfontso VII.a Leongoaren aurka egin zuten. Bakea 1139 eta 1140 artean sinatu zuten.
Nafarrek 1146an Deustia okupatu zuten, baina Alfontso VII.a Leongoak erresuma bien arteko epailearena egin zuen.
1144an alargun gelditu eta gero, Alfontso VII.a Leongoaren alaba zen Urraka ezkondu zuen. Hortik aurrera, Nafarroa eta Aragoiko erregeak Leon eta Gaztelako enperadorearekin senidetu ziren, era berean Erramun Berenger koinatua zen. Denek Alfontso VII.a enperadorearen menpekotzat jo zuten.
Ordutik aurrera, Gartziak Alfontso VII.a Gaztelakoari lagundu zion bere errekonkistakanpainetan. Esate baterako, 1147an Almería okupatzera lagundu zion.
1149an bake-ituna sinatu zuen Erramun Berengerrekin. Hori zela eta, katalanak Zuria alaba ezkonduko zuen, Petronila Aragoikoaren senargaia bazen ere. Baina konpromisoa ez zen bete, Gartzia hil zelako. 1150ko azaroaren 21ean Lorkan hil zen, Lizarratik gertu. Iruñeko katedralean lurperatu zuten.
Familia
Aitona Antso Gartzez Iruñekoa |
Amona Konstantza |
Aitona Rodrigo Diaz Vivarrekoa Valentziako jauna |
Amona Ximena Diaz Oviedokoa |
Aita Ramiro Monzoneko jauna |
Ama Kristina Vivarrekoa | ||
Gartzea V.a Nafarroako erregea |
Ezkontzak eta seme-alabak
Gartzea V.a hiru aldiz ezkondu zen. Lehenik, errege titulua ez zuelarik, 1130 inguruan, Margaritarekin, L'Aigleko jaunaren alabarekin. Margarita 1141eko maiatzaren 25an hil zen. Hiru seme-alaba izan zituzten:
- Antso, ondoko Nafarroako erregea
- Zuria, Gaztelako Antso III.a erregearekin ezkondua 1151n, eta Alfontso VIII.a Gaztelakoa erregearen ama
- Margarita, Siziliako Gilen I.a erregearekin ezkondua 1150ean, eta Gilen II.a erregearen ama
Bigarren ezkontza 1144an izan zen Gaztelako Alfontso VII.a erregearen sasiko alaba Urrakarekin. Urraka 1189an hil zen. Alaba bat izan zuten:
- Antsa, Biarnoko Gaston V.a Biarnokoa bizkondearekin ezkondu zena. Azken hau hil ondoren (1170), Petri Manrique Molinako jaun eta Narbonako bizkondearekin ezkondua eta Emeriko IV.a bizkondearen ama.[2]
Hirugarrenez, Ganfreda Lopitzekin ezkondu zuen.
Maitale ezezagun batekin erregeak seme bat izan zuen:
- Errodrigo Gartzea, 1172ko urtarrila eta gero hila, Montescagliosoko kondea.[3], 1167an Roger II.a Siziliakoaren alaba bat ezkondu zuena[4]
Erreferentziak
- ↑ Euskaltzaindia. 192. araua: Iruñeko eta Nafarroako Erresumako errege-erreginen izenak. .
- ↑ (Gaztelaniaz) Sánchez de Mora, Antonio. (2003). La nobleza castellana en la plena Edad Media: el linaje de Lara. Tesis doctoral. Universidad de Sevilla. Sevilla, 328 or..
- ↑ Hugo Falcandok "erreginaren neba (Margarita Iruñekoarena) Palermon geratu ... eta Errodrigo zuen izena ... erreginak Henrike izenera aldatzea eskatu eta Montescagliosoko konderria eman zion" dio, The History of the Tyrants of Sicily by Hugo Falcandus, G. A. Loud eta T. Wiedmann, Manchester University Press, 1998, 155. orr.
- ↑ Salernoko artzapezpikua zen Romualdo Guarnaren kronikak "Henricus naturalis frater reginæ Siziliara heldu zenean comitatum Montis-Caveosi izendatu zutela eta unam de filiabus regis Rogerii ezkondu zuela" dio. Cronica di Romualdo Guarna arcivescovo Salernitano (Chronicon Romualdi II archiepiscopi Salernitani),Cronisti e scrittori sincroni Napoletani G. del Re, 1845, Vol. 1 (Napoli), 31. orr.
Bibliografia
- Lourie, Elena. The Will of Alfonso I, 'El Batallador,' King of Aragon and Navarre: A Reassessment. Speculum, 50. liburukia, 4. zbk (1975eko urria), 635-651 orr.
- Grassotti, H. Homenaje de García Ramírez a Alfonso VII Vianako Printze erakundea. 94-95 orr. (1964).
- Norwich, John Julius. The Kingdom in the Sun 1130-1194. Longmans: Londres, 1970.
Kanpo estekak
Aurrekoa Alfontso I.a |
Iruñeko erregea 1134 - 1150 |
Ondorengoa Antso VI.a |