Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica: berrikuspenen arteko aldeak

Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica
	1687ko lehen argitalpenaren azala.
Datuak
Idazlea	Isaac Newton (1687ko)
Argitaratze-data	1687ko uztailaren 5
Generoa	Fisika, mekanika eta kalkulua
Jatorrizko izenburua	Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica
Hizkuntza	Latina
Herrialdea	Ingalaterra
Euskaraz
Izenburua	Naturaren Filofofiaren Oinarri Matematikoak

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

23:59, 9 azaroa 2020ko berrikusketa

Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (euskaraz Naturaren Filosofiaren Oinarri Matematikoak), laburbilduz Principia (Oinarriak) soilik ere deitua, 1687ko uztailaren 5ean Sir Isaac Newtonek idatziriko idazlan bat da, hau hiru liburuz osatua zegoen. Behin bere lehenbiziko argitalpenari zuzenketak burutu ondoren, 1713 eta 1726an ere beste bi argitalpen aurkeztu zituen. Idazlan honek zientziaren historiako inflexio une bat adierazi zuen, eta askok inoiz argitaratua izan den zientzia-lan nabarmenenatzat jo ohi dute.

Edukia

Idazlan honen argitalpena denboran zehar atzeratu egin zen, nagusiki Newtonek beste batzuk bere aurkikuntzak bereganatzeko arriskuaz beldur baitzen. Halere, Newtonen adiskidea zen Edmond Halley zientzialariak bere aurkikuntzak argitaratu zitzan bultzarazi zuen, ondorioz Newtonek bere idazlanaren aurreneko orrialdeetan Halleyri bere eskerrona adierazi zion.

Hiru liburuek geometria puruaren hizkuntzan idatzitako fisika eta astronomiaren oinarriak dauzkate. "I. liburuak" oharretan idatzirik "lehen eta azken arrazoien" metodoa du, "III. liburuaren" fluxioen teoriaren gehigarri gisa. Nahiz eta idazlan bikain honek Newtoni ospe handia eman izan, idatzita dagoen hizkera eta tonuen ondorioz, gaur egungo irakurleentzako irakurtzea zaila den idazlana da. Hori dela eta, gaur egungo kalkulu diferentzialean Leibnizen notazioa erabili ohi da, Newtonen notazioa ez bezala, kalkuluak erraztu eta askoz ere intuitiboagoa baita.

Mekanikaren alorrean Galileoren aurkikuntzak bildu eta bere Mugimenduaren lege ospetsuak aipatu zituen. Azken hauetatik Lurra eta Ilargiaren grabitate indarra ondorioztatu zuen. Gainera lege hauek unibertso guztiko gorputzei ezartzeko sen handia izan zuen, honenbestez ekuazio hau grabitate unibertsalaren legea bilakatu zen.

Gaur egun Newtonen jabetzakoa zen eta bere ohar idatziak eta zuzenketak dituen lehen argitalpenaren eskuizkribua Oxford hirian dagoen Oxfordeko Unibertsitateko Trinity College ikastetxeko Wren liburutegian gordeta dago.

Kalkuluaren asmatzailea Newton edo Leibniz izan ote zenaren inguruko eztabaida bat ere egon zen. Leibnizek bere ideiak aurrez argitaratu bazituen ere, Newtonek bere teoriak lehenagotik garatuak zituen, nahiz eta hauen argitarapena asko atzerarazi izan.

Ikus gainera

Kanpo estekak

Philosophiae Naturalis Principia Mathematica idazlanaren bertsio digitalizatua irakurgai (Latinez)
Philosophiae Naturalis Principia Mathematica idazlana irakurgai (Latinez)

Datuak: Q205921
Multimedia: Philosophiae Naturalis Principia Mathematica / Q205921

@@ 12. lerroa: / 12. lerroa: @@
 |izenburua euskaraz = Naturaren Filofofiaren Oinarri Matematikoak
 }}
-'''Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica''' ([[euskara]]z ''Naturaren Filosofiaren Oinarri Matematikoak''), laburbilduz '''Principia''' (''Oinarriak'') soilik ere deitua, [[1687]]ko [[uztailaren 5]]ean [[Isaac Newton|Sir Isaac Newtonek]] idatziriko idazlan bat da, hau hiru liburuz osatua zegoen. Behin bere lehenbiziko argitalpenari zuzenketak burutu ondoren, [[1713]] eta [[1726]]an ere beste bi argitalpen aurkeztu zituen. Idazlan honek [[zientzia]]ren historiako inflexio une bat adierazi zuen, eta askok inoiz argitaratua izan den zientzilan nabarmenenatzat jo ohi dute.
+'''Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica''' ([[euskara]]z ''Naturaren Filosofiaren Oinarri Matematikoak''), laburbilduz '''Principia''' (''Oinarriak'') soilik ere deitua, [[1687]]ko [[uztailaren 5]]ean [[Isaac Newton|Sir Isaac Newtonek]] idatziriko idazlan bat da, hau hiru liburuz osatua zegoen. Behin bere lehenbiziko argitalpenari zuzenketak burutu ondoren, [[1713]] eta [[1726]]an ere beste bi argitalpen aurkeztu zituen. Idazlan honek [[zientzia]]ren historiako inflexio une bat adierazi zuen, eta askok inoiz argitaratua izan den zientzia-lan nabarmenenatzat jo ohi dute.
+== Edukia ==
-Idazlan honen argitalpena denboran zehar atzeratu egin zen, nagusiki Newtonek beste batzuk bere aurkikuntzak bereganatzeko arriskuaz beldur baitzen. Halere, Newtonen adiskidea zen [[Edmond Halley]] zientzialariak bere aurkikuntzak argitaratu zitzan bultzarazi zuen, ondorioz Newtonek bere idazlanaren aurreneko orrialdeetan Halleyri bere eskerona adierazi zion. Hiru liburuek [[geometria]] puruaren hizkuntzan idatzitako [[fisika]] eta [[astronomia]]ren oinarriak dauzkate. "I. liburuak" oharretan idatzirik "lehen eta azken arrazoien" metodoa du, "III. liburuaren" [[fluxioen teoria]]ren gehigarri gisa. Nahiz eta idazlan bikain honek Newtoni ospe handia eman izan, idatzita dagoen hizkera eta tonuen ondorioz, gaur egungo irakurleentzako irakurtzea zaila den idazlana da. Hori dela eta, gaur egungo [[kalkulu diferentzial]]ean [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibnizen]] notazioa erabili ohi da, Newtonen notazioa ez bezala, kalkuluak erraztu eta askoz ere intuitiboagoa baita.
+Idazlan honen argitalpena denboran zehar atzeratu egin zen, nagusiki Newtonek beste batzuk bere aurkikuntzak bereganatzeko arriskuaz beldur baitzen. Halere, Newtonen adiskidea zen [[Edmond Halley]] zientzialariak bere aurkikuntzak argitaratu zitzan bultzarazi zuen, ondorioz Newtonek bere idazlanaren aurreneko orrialdeetan Halleyri bere eskerrona adierazi zion.
+Hiru liburuek [[geometria]] puruaren hizkuntzan idatzitako [[fisika]] eta [[astronomia]]ren oinarriak dauzkate. "I. liburuak" oharretan idatzirik "lehen eta azken arrazoien" metodoa du, "III. liburuaren" [[fluxioen teoria]]ren gehigarri gisa. Nahiz eta idazlan bikain honek Newtoni ospe handia eman izan, idatzita dagoen hizkera eta tonuen ondorioz, gaur egungo irakurleentzako irakurtzea zaila den idazlana da. Hori dela eta, gaur egungo [[kalkulu diferentzial]]ean [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibnizen]] notazioa erabili ohi da, Newtonen notazioa ez bezala, kalkuluak erraztu eta askoz ere intuitiboagoa baita.
 [[Mekanika]]ren alorrean [[Galileo Galilei|Galileoren]] aurkikuntzak bildu eta bere [[Newtonen legeak|Mugimenduaren lege]] ospetsuak aipatu zituen. Azken hauetatik [[Lurra]] eta [[Ilargia]]ren [[grabitazio|grabitate]] indarra ondorioztatu zuen. Gainera lege hauek unibertso guztiko gorputzei ezartzeko sen handia izan zuen, honenbestez ekuazio hau [[grabitazio|grabitate unibertsalaren legea]] bilakatu zen.
@@ 20. lerroa: / 23. lerroa: @@
 Gaur egun Newtonen jabetzakoa zen eta bere ohar idatziak eta zuzenketak dituen lehen argitalpenaren eskuizkribua [[Oxford]] hirian dagoen [[Oxfordeko Unibertsitatea|Oxfordeko Unibertsitateko]] [[Trinity College (Oxford)|Trinity College]] ikastetxeko Wren liburutegian gordeta dago.
-Kalkuluaren asmatzailea Newton edo [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]] izan ote zenaren inguruko eztabaida bat ere egon zen. Leibnizek bere ideiak aurrez argitarau bazituen ere, Newtonek bere teoriak lehenagotik garatuak zituen, nahiz eta hauen argitarapena asko atzeratuarazi izan.
+Kalkuluaren asmatzailea Newton edo [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]] izan ote zenaren inguruko eztabaida bat ere egon zen. Leibnizek bere ideiak aurrez argitaratu bazituen ere, Newtonek bere teoriak lehenagotik garatuak zituen, nahiz eta hauen argitarapena asko atzerarazi izan.
 == Ikus gainera ==