Archaeopteryx: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Gartxoak (eztabaida | ekarpenak)
Gartxoak (eztabaida | ekarpenak)
52. lerroa: 52. lerroa:
|1=[[Dromaeosauridae]]
|1=[[Dromaeosauridae]]
|2=[[Troodontidae]] }} }}
|2=[[Troodontidae]] }} }}
|label2='''Archaeopterygidae''' (=[[Anchiornithidae]])
|label2='''Archaeopterygidae'''
|2={{klado
|2={{klado
|1=''[[Serikornis]]''
|1=''[[Serikornis]]''

22:30, 18 urtarrila 2021ko berrikusketa


Archaeopteryx
Tithoniar

Sailkapen zientifikoa
FilumaChordata
KlaseaReptilia
OrdenaArchaeopterygiformes
FamiliaArchaeopterygidae (en) Archaeopterygidae
Generoa Archaeopteryx
von Meyer, 1861
Datu orokorrak
AurkitzaileaCarl Friedrich Häberlein (en) Itzuli

Archaeopteryx (antzinako grezierazko ἀρχαῖος archaīos, "zaharra" eta πτέρυξ ptéryx, "hego" edo "luma" hitzak elkartuta sorturiko izena, «hego zaharra» esan nahi duena) hegazti genero fosila da, eta hegazti eta narrastien bitartekotzat jotzen da[1]. Historikoki hegazti zaharrena kontsideratu izan da, baina hegazti antzeko fosil berriak aurkitu dira[2] eta zalantzatan jartzen da zaharrena den, eta baita hegaztia den ere[3]. Gaur egungo mika baten antza zeukan itxuran eta ale handienak erroi baten tamainara iristen ziren[4].

Jurasiko Berantiarrean bizi izan zen Archaeopteryx-a, duela 150 milioi urte inguru[1]. Europa sakonera txikiko itsaso batetako uhartedia zen garaian bizi izan zen. Klima tropikal beroa zuen, izan ere ekuadorretik gertuago baitzegoen eremua.

Guztira 12 fosil baino ez dira aurkitu, denak Alemanian, Bavariako Solenhofengo kareharrian hain zuzen ere. Aurrenekoa 1861. urtean jasotako luma baten fosila izan zen[5], Charles Darwinek Espezieen jatorriaz argitaratu eta handik bi urte eskasera, eta Archaeopteryx-aren aurkikuntzak Darwinen eboluzioaren inguruko teoriak baieztatzeko giltza bihurtu zen[1].

Aurkikuntzen historia

Solenhofengo kareharrian baino ez dira aurkitu Archaeopteryx-aren fosilak. Aurrenekoa luma soil baten inpresioa izan zen, 1860 edo 1861. urtean aurkiturikoa eta Hermann von Meyerrek 1861ean deskribatu zuena. Gaur egun Berlingo Historia Naturalaren Museoan aurkitzen da.

Urte berean eskualde hartako Langenaltheim herrixkan hezurdura bat aurkitu zen, gaur egun London Specimen (BMNH 37001) izenaz ezagutzen dena, hiri hartako Historia Naturalaren Museoak Karl Häberlein medikuari 700 £-tan erosi baitzion (gaur egungo balioa 83.000 £-koa litzateke[6]). Buruaren zati bat eta lepoa falta ditu eta baliteke lumaren jabearen espezie berekoa ez izatea. 1863. urtean Richard Owen naturalista ingelesak deskribatu zuen eta Archaeopteryx macrura izena eman zion. Charles Darwinek Espezieen jatorriaz liburuaren laugarren edizioan aipatu zuen "Zientzialariek diote hegaztiak Eozenoan sortu zirela baina Owen irakasleak lehenagokoa den hegazti bat deskribatu du, musker isatsa duena, artikualzio bakoitzean luma parea dituena eta hegoetan bi hatzapar libre dituena"[7].

1874 edo 1875. urtean Berlin Specimen (HMN 1880/81) izeneko alea aurkitu zuen Jakob Niemeyer nekazariak Blumenberg inguruan. Hainbat eskutatik pasa ondoren Berlingo Historia Naturalaren Museoak erosi zuen, Ernst Werner von Siemens negoziogizonak finantziatuta. Wilhelm Damesek deskribatu zuen 1884an eta 1897an Archaeopteryx siemensii izena eman zion. Ezagutzen den hezurdura osoena da, buruarekin aurkituriko aurrenekoa.

Aurkitu diren gainerako fosilak honako hauek dira:

  • Maxberg Specimen (S5), 1956an Langenaltheim-en aurkiturikoa eta Florian Hellerrek 1959an deskribaturikoa. Burua eta isatsa falta ditu baina gainerako zatiak oso ongi mentendu dira[8]. Solnhofengo Maxberg Museoan zegoen baina 1991n desagertu egin zen eta saldua edo lapurtua izango zela uste da.
  • Haarlem Specimen (TM 6428/29), Teylers Specimen izenaz ere ezagutzen dena, 1855ean aurkitu zen Riedenburg inguruan eta Meyerrek Pterodactylus crassipes izena eman zion 1857n. Herbeheretako Haarlem hiriko Teyles Museoan aurkitzen da. Aurkituriko aurreneko fosila izan zen baina hasiera hartan pterodaktiloa zela esan zen eta 1970an John Ostromek sailkapena aldatu zuen. Hezur gutxi batzuk baino ez dira[9].
  • Eichstätt Specimen (JM 2257) 1951ean Workerszell-en aurkitu zen eta Peter Wellnhoferrek 1974an deskribatu zuen. Ezagutzen den ale txikiena da, baina aurkituriko bigarren burua dauka. Posible da Jurapterix generokoa izatea.
  • Solnhofen Specimen (zenbakitu gabekoa), 1970. hamarkadan aurkitu zen Eichstätt-en eta 1988an deskribatu zuen Wellnhoferrek. Ale handiena da, baina posible da Wellnhoferia generokoa izatea.
  • Munich Specimen (BSP 1999 I 50, aurrez Solenhofer-Aktien-Verein Specimen), 1992ko abuztuaren 3an aurkitu zen Langenaltheimen eta Wellnhoferrek deskribatu zuen 1993an. Municheko Museo Paleontologikoan aurkitzen da. Esternoi bat zela uste zen baina korakoide hezurra da[10]. Hasiera batean A. bavarica izena ezarri zitzaion baina badirudi A. siemensii dela.
  • Daiting Specimen (1996)
  • Bürgermeister-Müller Specimen (2000)
  • Thermopolis Specimen (WDC CSG 100), Suitzako bilduma pribatu batean luzaz egon ondoren 2005ean Wyomingo Thermopolis hiriko Wyoming Dinosaur Centre museoari eman eta Mayr, Pohl eta Petersek deskribatu zuten. Ongien kontserbaturiko burua eta oinak ditu. 2007an Archaeopteryx siemensii espezieari zegokiola finkatu zen[11].
  • Hamaikagarren alea, 2011ean aurkitu eta 2014an deskribatu zen. Burua eta aurreko beso bat falta dituen arren ongien kontserbaturik dagoenetako bat da. Oraindik ez du izenik jaso.
  • Hamabigarren alea, 2010an aurkitu bazen ere 2014ko otsailean eman zen honen berri[12]. 2018an deskribatu zen eta aurreko fosilak baino zerbait zaharragoa dirudi[13].

Sailkapena

Espezieak

Guztira hamar espezie izendatu izan diren arren gaur egun bi espezietan biltzen dira guztiak, Archaeopteryx lithographica eta Archaeopteryx siemensii.

Sailkapena egitea ez da erraza izan historian zehar, A. lithographica-ren fosil bakarra aurrena aurkituriko luma soil hura baita, eta agian Londresen dagoen alea ere bai. Gavin de Beerrek proposatu zuen hori 1954an eta ICZN batzordeak onartu zuen[14]. Hasierako lumak jarraitu zuen ordea espeziearen holotipo izaten baina bi zientzilari tadek eskatuta Londresko alea neotipo bihurtu zuen ICZN batzordeak 2011ean[15].

Gainerako aleak Archaeopteryx siemensii espeziearen barnean sartu dira, gutxienez Berlingoa, Munichekoa eta Thermopolisekoa, izan ere gainerakoak genero bereiziak izan daitezkeela ikusi baita.

Kladograma

Honako kladograma honetan Archaeopteryx generoaren kokapen taxonomikoa iksuten da. 2013an argitaratu zen (Godefroit et al):[2]

Oviraptorosauria

Paraves

Avialae

Deinonychosauria

Unenlagiidae

Dromaeosauridae

Troodontidae

Archaeopterygidae

Serikornis

Caihong

Anchiornis

Archaeopteryx

Eosinopteryx

Aurornis

Erreferentziak

  1. a b c «Archaeopteryx» ucmp.berkeley.edu (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  2. a b (Ingelesez) Godefroit, Pascal; Cau, Andrea; Dong-Yu, Hu; Escuillié, François; Wenhao, Wu; Dyke, Gareth. (2013-06). «A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds» Nature 498 (7454): 359–362.  doi:10.1038/nature12168. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  3. (Ingelesez) Kaplan, Matt. (2011-07-27). «Archaeopteryx no longer first bird» Nature: news.2011.443.  doi:10.1038/news.2011.443. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  4. (Ingelesez) Erickson, Gregory M.; Rauhut, Oliver W. M.; Zhou, Zhonghe; Turner, Alan H.; Inouye, Brian D.; Hu, Dongyu; Norell, Mark A.. (2009-10-09). «Was Dinosaurian Physiology Inherited by Birds? Reconciling Slow Growth in Archaeopteryx» PLOS ONE 4 (10): e7390.  doi:10.1371/journal.pone.0007390. ISSN 1932-6203. PMID 19816582. PMC PMC2756958. (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  5. Griffiths, P. J.. (1996). The Isolated Archaeopteryx Feather. Archaeopteryx 14:, 1-26 or..
  6. (Ingelesez) «£700 in 1861 → 2020 | UK Inflation Calculator» www.in2013dollars.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  7. «Chapter 10 - The Origin of Species by Charles Darwin» www.readprint.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  8. (Alemanez) Zeitung, Süddeutsche. «Stelldichein der Urvögel» Süddeutsche.de (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  9. Foth, Christian; Rauhut, Oliver W. M.. (2017-12-02). «Re-evaluation of the Haarlem Archaeopteryx and the radiation of maniraptoran theropod dinosaurs» BMC Evolutionary Biology 17 (1): 236.  doi:10.1186/s12862-017-1076-y. ISSN 1471-2148. PMID 29197327. PMC PMC5712154. (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  10. Wellnhofer, P., & Tischlinger, H.. (2004). Das "Brustbein" von Archaeopteryx bavarica Wellnhofer 1993 – eine Revision. Archaeopteryx. 22:, 3-15 or..
  11. Mayr, Gerald; Pohl, Burkhard; Hartman, Scott; Peters, D. Stefan. (2007). The tenth skeletal specimen of Archaeopteryx. Zoological Journal of the Linnean Society. 149 (1):, 97-116 or..
  12. (Alemanez) «Fossil des Archaeopteryx entdeckt» donaukurier.de (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  13. Rauhut, Oliver W.M.; Foth, Christian; Tischlinger, Helmut. (2018-01-26). «The oldest Archaeopteryx (Theropoda: Avialiae): a new specimen from the Kimmeridgian/Tithonian boundary of Schamhaupten, Bavaria» PeerJ 6  doi:10.7717/peerj.4191. ISSN 2167-8359. PMID 29383285. PMC 5788062. (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  14. Massee, George. British fungus-flora. A classified text-book of mycology.. G. Bell & sons, (Noiz kontsultatua: 2021-01-18).
  15. ICZN. (2011). OPINION 2283 (Case 3390) Archaeopteryx lithographica von Meyer, 1861 (Aves): conservation of usage by designation of a neotype. Bulletin of Zoological Nomenclature 68 (3):, 230-233 or..

Kanpo estekak