Uholde: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
Etiketak: Mugikor edizioa Mugikor web edizioa Advanced mobile edit
No edit summary
Etiketak: Mugikor edizioa Mugikor web edizioa Advanced mobile edit
2. lerroa: 2. lerroa:
[[File:2011 azaroa hernani uholdeak 001.jpg|thumb|320px|Uholdea [[Hernani]]n (Gipuzkoa, 2011ko azaroa)]]
[[File:2011 azaroa hernani uholdeak 001.jpg|thumb|320px|Uholdea [[Hernani]]n (Gipuzkoa, 2011ko azaroa)]]
[[Fitxategi:Fort Wayne flood 1982.jpg|thumb|320px|Uholdea Fort Waynen, [[1982]].]]
[[Fitxategi:Fort Wayne flood 1982.jpg|thumb|320px|Uholdea Fort Waynen, [[1982]].]]
'''Uholdea''' lur eremuak [[ur]]ez estaltzea da<ref name=Euskaltzaindia>[https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=uholde&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&Itemid=410&lang=eu&bila=bai Uholde] Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-03-05)</ref>, ohiko lekuetatik gainezka egiten duenean, adibidez [[euri]] jasen ondorioz [[ibai]]ek gainezka egitean edo [[tsunami]]engatik itsas-maila igotzean. Beste hainbat arrazoi ere izan dezake, hala nola elur [[urtzaldi|urtze]]a, [[urtegi]] baten haustura, [[maila freatiko]]aren igoera edo [[urakan]]ak eragindako itsas-mailaren igoera.
'''Uholdea''' lur eremuak [[ur]]ez estaltzea da<ref name=Euskaltzaindia>[https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=uholde&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&Itemid=410&lang=eu&bila=bai Uholde] Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-03-05)</ref>, ohiko lekuetatik gainezka egiten duenean, adibidez [[euri]] jasen ondorioz [[ibai]]ek gainezka egitean edo [[tsunami]]engatik itsas-maila igotzean. Beste hainbat arrazoi ere izan dezake, hala nola elur [[urtzaldi|urtze]]a, [[urtegi]] baten haustura, [[maila freatiko]]aren igoera edo [[urakan]]ak eragindako itsas-mailaren igoera. Ez da nahastu behar [[uraldi|ur-goraldi edo uraldiarekin]], zeinenan ur kopurua erruz handitzen bada ere, ez du [[ibilgu]]tik gainezka egiten.


Ibai-uholdeak aldizkako prozesu naturalak dira eta ibai-ordokien sortzaile nagusiak, non ibaiertzeko lur emankorrek [[nekazaritza]] garatzean ahalbidetu duen. Horien adibide garbiak dira [[Nilo]] ibaiaren harana eta [[Mesopotamia]].
Ibai-uholdeak aldizkako prozesu naturalak dira eta ibai-ordokien sortzaile nagusiak, non ibaiertzeko lur emankorrek [[nekazaritza]] garatzean ahalbidetu duen. Horien adibide garbiak dira [[Nilo]] ibaiaren harana eta [[Mesopotamia]].


Uholdea da munduko [[arrisku natural]] nagusienetako bat eta kalte gehien sortzen duen [[hondamen natural]]a. 1996-2005 aldian, munduko hondamendi naturalen %80 meteorologikoak edo hidrologikoak izan ziren. 1973 eta 1997 artean, uholdeek urtean batez beste 66 milioi pertsonei eragin zieten eta egoerak okerrera egin du kostaldeko herri askotan<ref>{{en}} Hanson, S. et al. ''A global ranking of port cities with high exposure to climate extremes''. Climatic Change 104, 89–111 (2011).</ref><ref>{{en}} De Sherbinin, A., Schiller, A. & Pulsipher, A. The vulnerability of global cities to climate hazards. Environ. Urban. 19, 39–64 (2007).</ref>: 136 metropoli nagusietan egindako ikerketa batean [[itsas mailaren goratze]]ak eragin lezaken kostua kalkulatzeko, uholdeek 1.000 milioi inguru kostua eragingo lukete urtero 2010etik 2050era, hiri horientzat bakarrik<ref>{{en}} [http://www.nature.com/nclimate/journal/v3/n9/full/nclimate1979.html « ''Future flood losses in major coastal cities'' »] ; ''[[Nature]]'' aldizkaria, 2013-8-18.</ref>.
Uholdea da munduko [[arrisku natural]] nagusienetako bat eta kalte gehien sortzen duen [[hondamen natural]]a. 1996-2005 aldian, munduko hondamendi naturalen %80 meteorologikoak edo hidrologikoak izan ziren. 1973 eta 1997 artean, uholdeek urtean batez beste 66 milioi pertsonei eragin zieten eta egoerak okerrera egin du kostaldeko herri askotan<ref>{{en}} Hanson, S. et al. ''A global ranking of port cities with high exposure to climate extremes''. Climatic Change 104, 89–111 (2011).</ref><ref>{{en}} De Sherbinin, A., Schiller, A. & Pulsipher, A. The vulnerability of global cities to climate hazards. Environ. Urban. 19, 39–64 (2007).</ref>: 136 metropoli nagusietan egindako ikerketa batean [[itsas mailaren goratze]]ak eragin lezaken kostua kalkulatzeko, uholdeek 1.000 milioi inguru kostua eragingo lukete urtero 2010etik 2050era, hiri horientzat bakarrik<ref>{{en}} [http://www.nature.com/nclimate/journal/v3/n9/full/nclimate1979.html « ''Future flood losses in major coastal cities'' »] ; ''[[Nature]]'' aldizkaria, 2013-8-18.</ref>. Euskal Herrian, [[klima-aldaketa]]ren ondorioz [[euri-jasa]]k %10 ugarituko direla aurreikusten da, uholdeak sarriagotuz<ref name=Argia>{{erreferentzia|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2374/uholdeak |izenburua=UHOLDEAK Adabakietatik neurri eraginkorretara |aldizkaria=Argia|egilea=Mikel Garcia Idiakez|data=2013ko ekainaren 23a}}</ref>.


==Hitza==
==Hitza==

10:40, 6 martxoa 2021ko berrikusketa

Uholdea Hernanin (Gipuzkoa, 2011ko azaroa)
Uholdea Fort Waynen, 1982.

Uholdea lur eremuak urez estaltzea da[1], ohiko lekuetatik gainezka egiten duenean, adibidez euri jasen ondorioz ibaiek gainezka egitean edo tsunamiengatik itsas-maila igotzean. Beste hainbat arrazoi ere izan dezake, hala nola elur urtzea, urtegi baten haustura, maila freatikoaren igoera edo urakanak eragindako itsas-mailaren igoera. Ez da nahastu behar ur-goraldi edo uraldiarekin, zeinenan ur kopurua erruz handitzen bada ere, ez du ibilgutik gainezka egiten.

Ibai-uholdeak aldizkako prozesu naturalak dira eta ibai-ordokien sortzaile nagusiak, non ibaiertzeko lur emankorrek nekazaritza garatzean ahalbidetu duen. Horien adibide garbiak dira Nilo ibaiaren harana eta Mesopotamia.

Uholdea da munduko arrisku natural nagusienetako bat eta kalte gehien sortzen duen hondamen naturala. 1996-2005 aldian, munduko hondamendi naturalen %80 meteorologikoak edo hidrologikoak izan ziren. 1973 eta 1997 artean, uholdeek urtean batez beste 66 milioi pertsonei eragin zieten eta egoerak okerrera egin du kostaldeko herri askotan[2][3]: 136 metropoli nagusietan egindako ikerketa batean itsas mailaren goratzeak eragin lezaken kostua kalkulatzeko, uholdeek 1.000 milioi inguru kostua eragingo lukete urtero 2010etik 2050era, hiri horientzat bakarrik[4]. Euskal Herrian, klima-aldaketaren ondorioz euri-jasak %10 ugarituko direla aurreikusten da, uholdeak sarriagotuz[5].

Hitza

Uholde da euskara batuan erabili beharrekoa[1], baina euskaraz beste hainbat aldaera ere erabili izan dira, hala nola ugolde, ujolde, ujale, uriol, urjola, urolde, iholde, uheldo, usal, uxal, ufal[6].

Hala ere, euskara batuan badira beste sinonimo batzuk: uraldi[7], pesia Ipar. (ur kopuru handia)[8] eta zoperna Ipar. (uholdea eta berau eragiten duen ekaitza)[9].

Euskal Herrian

Sakontzeko, irakurri: «Uholde historikoak Euskal Herrian»
Uholdeak Gipuzkoan (1932)

1983ko uholdeak izan ziren oso larriak, Euskal Herrian eta bereziki Bizkaian kalte ugariak eragin zituztenak. Mungian eta inguruko herrietan Butroe ibaiak, eta Gobelak Getxon zein Berangon ere kalte handiak eragin dituzte azken urteetan.

2008ko ekainaren 1ean uholde larriak gertatu ziren Bizkaian, Getxo eta Berangon besteak beste.

2011ko azaroaren 5tik azaroaren 7ra Gipuzkoa, Bizkaia eta Nafarroako iparraldean (batez ere Baztan eskualdean) jazo ziren, ondorioz Irunen pertsona bat hil eta Derion beste pertsona bat desagertu zelarik.

2015eko urtarrilaren 13an zabaldu zenez, 100 ziren EAEn uholdeak jasateko arriskua zuten tokiak[10].

Erreferentziak

  1. ↑ a b Uholde Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-03-05)
  2. ↑ (Ingelesez) Hanson, S. et al. A global ranking of port cities with high exposure to climate extremes. Climatic Change 104, 89–111 (2011).
  3. ↑ (Ingelesez) De Sherbinin, A., Schiller, A. & Pulsipher, A. The vulnerability of global cities to climate hazards. Environ. Urban. 19, 39–64 (2007).
  4. ↑ (Ingelesez) « Future flood losses in major coastal cities » ; Nature aldizkaria, 2013-8-18.
  5. ↑ Mikel Garcia Idiakez. (2013ko ekainaren 23a). «UHOLDEAK Adabakietatik neurri eraginkorretara» Argia.
  6. ↑ Uholde Euskltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian (kontsulta: 2021-3-6)
  7. ↑ Uraldi Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-03-06)
  8. ↑ Pesia Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-03-06)
  9. ↑ Zoperna Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-03-06)
  10. ↑ «100», Berria, 2015-01-14

Ikus, gainera

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Uholde&oldid=8425983"(e)tik eskuratuta