Zaldi montxino: berrikuspenen arteko aldeak - Wikipedia, entziklopedia askea.

Zaldi montxinoa
Zaldi arraza

Espeziea	Equus ferus caballus
Jatorria	Euskal Herria Kantabria
Sinonimoak	Montxino

Zaldi montxinoa, montañeraz "Monchinu", Kantabria eta Euskal Herriko bertako zaldi arraza bat da^[1]. Berez hego-ekialdeko Kantabria da zaldi montxinoaren banaketa eremu nagusia, baina zenbait abere Bizkaiko Enkarterrietako hainbat herrietako mendietan aurkitu daitezke ere.

Zaldi montxinoak pottoken oso antzekoak dira, eta baita asturkoien antzekoak ere. Dena den hurbilagoak daude genetikoki galiziar poniengatik zein ordunteko behorrengatik^[2]. Hainbat adituentzat zaldi montxinoak bi arraza hauen tarteko zaldi mota litzateke, pottoka eta asturkoien hedaguneen arteko zubia egiten duena. Montxinoak beraz poniak dira baita ere. Ordunteko behorrak dira arrazaren beste senide hurbilak, baina lehen esan bezala asturkoi eta pottokak dira antzekoenak.

Sakontzeko, irakurri: «Poni»

Tamaina txikiko aberea da, eta oso landatarra. Bere ingurumenari oso ondo moldatuta eta berak baliatzen dituen larreak nekez erabili ditzateke beste arraza aukeratuagoak.

Arraza desagertzeko zorian dago, eta hainbat ekimen abiatu dira babesteko.

Esate baterako Kantabriako Cabarceno animali parkean samalda bat kokatu dute arraza bultzatzeko.

Etimologia

Montañeraz "monchino" hitza menditarra eta tamaina txikikoa esan nahi du. Montxinoaren gune geografiko berberan dagoen bertako behi arraza ere behi montxina deitzen da arrazoi berberengatik.

Arrazaren historia

Zaldi montxinoaren jatorria pottokaren, asturkoiaren zein lautzako zaldiaren antzekoa da. Oinarrian, Azken Izotz Aroa eta gero Kantauri itsasoko ertzan bertan iraun zuten poni basatiak izan ziren zaldi montxinoaren arbasoak.

Sakontzeko, irakurri: «[|http://eu.wikipedia.org/wiki/Pottoka#Jatorri_urruna ]»

Bibliografia ugari dago arraza Inglaterrako Exmoor poniarekin lotzen duena. Hau horrela da zeren eta Industria Iraultzaren urtetan ehunka poni inportatu zituzten Kantabriar erlaitzatik Inglaterrara bertako meategietan lan egiteko, pottokak, montxinoak eta asturkoiak.

Sakontzeko, irakurri: «Meategiko zaldi»

Zaldi montxinoa beste aldetik zelta poniak delako sailkapen taldean sartzen da.

1996tik aurrera hasi ziren Kantabriako Guriezu haranean arrazaza berreskuratzeko eta hautatzeko lanak. 2009. urtean 715 zaldi montxino zeuden zentsu ofizialean^[3].

Ezaugarriak

Banaketa eremua

Kantabriako Guriezon, Rasinesen eta Castro Urdialesen. Bizkaian Karrantzan eta Turtziozen. Dena den zaldi samaldak paraje menditsu hauetan libre mugitzen dira batetik bestera, eta beraz Euskal Herriko mendebaldeko beste zenbait udalerrietan ere agertu daitezke.

Zaldia Euskal kulturan

Bertako zaldiek eragin handia izan dute Euskal Herriko kulturan. Labar artetik hasita, irudigintzan edo mitologian.

Erreferentziak

Kanpo estekak

(Gaztelaniaz) Espainar Estatuaren bertako etxabereen gida
(Gaztelaniaz) Arrazari buruzko artikuloa
(Gaztelaniaz) Azienda montxinen markak Betaio mendimultzoan
(Gaztelaniaz) Artikuloa
(Gaztelaniaz) Arrazaren fitxa

Datuak: Q3751412
Multimedia: Monchino / Q3751412

i e a Euskal Herriko bertako zaldi arrazak Euskal Herria
Euskal Herriko egungo zaldi eta asto arrazak	Auritzeko zaldia • Euskal Herriko mendiko zaldia • Ordunteko behorra • Nafar behoka • Pottoka() • Zaldi montxinoa
Euskal Herritik desagertutako zaldi arrazak	Tarpan() • Przewalskii zaldia()• Nafar zaldia.

i e a Euskal Herriko bertako etxe abereen arrazak
Zaldi eta asto arrazak	Auritzeko zaldia • Enkarterriko astoa • Euskal Herriko mendiko zaldia • Lautzako zaldia • Nafar behoka • Pirinioetako astoa • Pottoka() • Zaldi montxinoa • Nafar zaldi
Behi arrazak	Bearnotar behia • Behi montxina • Terreña behia • Tudanka behi • Betizu() • Bordeldar behia • Landetako behia • Nafar kasta • Pirinioetako behia •
Hegaztiak	Euskal antzara • Euskal oilo
Ardi arrazak	Latx muturbeltza • Latx muturgorria • Manex burugorria • Manex burubeltza • Erronkarikoa • Euskal-bearnotarra • Karrantzako muturbeltza • Karrantzako muturgorria • Sasi ardia • Nafarra • Txurra
Ahuntz arrazak	Ahuntz azpigorria • Pirinioetako ahuntza
Txerri arrazak	Euskal txerria • Gasteizko muturmotz txerria • Baztango txerria
Txakur arrazak	Enkarterriko billano • Enkarterriko billanuko • Euskal artzain txakurran (barietateak: iletsua eta Gorbeiakoa) • Euskal erbi txakurra • Kantauriko ur-txakurra • Landetako Labrit txakurra • Nafar artzanora • Nafarroako eper txakurra • Piriniotar ardi txakurra • Pirinioetako mendiko zakurra
Erle motak	Euskal Herriko erle beltza

i e a Munduko poni arrazak
Euskal Herriko arrazak	Ordunteko behor • Nafar behoka • () Pottoka • Zaldi montxinoa
Europako arrazak	Albania: Albaniako poni • Alemania: Alemaniako shetland poni • Arenberg poni • Dülmen poni • Alemaniar zela poni • Belgika: Belgiar zela poni • Heck zaldi • Lehmkuhlener Poni • Lewitz poni • Liebenthaler poni • Poni appaloosa europar • Senner poni • Asturias: Asturkoi • Austria: Haflinger • Arabiar-Haflinger • Bielorrusia: Polesskaya • Bosnia-Herzegovina: Bosniako poni • Posavina zaldia • Bulgaria: Rodopeko poni • Sarakatsaniar poni • Danimarka: Daniar kirol poni • Errumania: Bukovina zaldi • Danubioren deltako poni • Errumaniar poni • Hutsul poni • Errusia: Baxkir poni • Bouriate poni • Minoussinskdar zaldi • Panje poni • Tavda zaldi • Txilkov zaldi • Tuvar zaldi • Vyatka zaldia • Eskozia: Eriskay poni • Highland poni • Rumdar poni • Shetland poni • Eslovenia: Posavina zaldia • Espainia: · Errekaortuetako zaldi • Galiziako poni • Garrano zaldi • Mallorcako zaldi • Ordunteko behor • Serrano zaldi • Zaldi montxino • Estonia: Estoniar zaldi • Saaremaa poni • Faroeak: Faroeetako poni • Frantzia: Bidet zaldi • Bidet bretoi • Frantziar zela poni • Camargako zaldi • Landetako poni • Markesaketako zaldi • Merensgo zaldi • Mikeluneko zaldi • Morvandar zaldi • Gales: Britaniar orbaindun poni • Britaniar zela poni • Carneddau poni • Galestar poni • Galestar poni eta cob • Galestar cob • Galestar zela poni • Mendiko galestar poni • Georgia: Tushetiar zaldi • Grezia: Aénos • Arravani • Axios zaldi • Messara zaldi • Midilli poni • Peneiako poni • Pindoko poni • Rodasko poni • Rodopeko poni • Skyros poni • Tesaliako zaldi• Herbehereak: Holandar zela poni • Ingalaterra: Britaniar orbaindun poni • Britaniar Shetland Poni • Britaniar zela poni • Dales poni • Dartmoor poni • Exmoor poni • Fell poni • Hackney ponia • Lundy uharteko poni • New Forest poni • Polo poni • Welara • Irlanda: Connemarako poni • Kerry Bog poni • Islandia: Islandiar poni • Italia: Bardigiano • Achetta zaldi • Esperiako poni •Giarab • Giara zaldi • Sarcidanoar zaldi • Sardiniako poni • Haflinger • Monterufolino poni • Kornualles: Lundy uharteko poni • Korsika: Korsikako zaldi • Kroazia: Krk-ko uharteko poni • Posavina zaldia • Lituania: Zemaitukas • Norvegia: Nordlandshest • Fjord • Polonia: Biłgoraj zaldi • Feliński • Hutsul poni • Konick poni • Panje poni • Portugal: Azoreetako poni• Garrano zaldi • Sorraia • Serbia: Posavina zaldia • Suedia: Gotland poni • Suediar zela poni • Txekia: Txekoslobakiako zela poni txikia • Ukraina: Hutsul poni • Panje poni • Polesskaya
Ameriketako arrazak	Ameriketako Estatu Batuak: Ameriketako kirol poni • Ameriketako poni • Ameriketako Shetland poni • Ameriketako Walking Pony • Ameriketako zaldi miniatura • Banker Poni • Cayuse indiar poni • Chincoteague poni • Choctaw poni • Hegart zaldi • Paint poni • Polo poni • Quarter poni • Kanadako landa poni • Mustang • Seminola poni • Virginia Highlander • Argentina: Argentinar petisoa • Bagual • Bergman poni • Falabella • Polo ponia • Brasil: Baixadeiro zaldi • Brasildar ponia • Corajoso poni• Lavradeiro • Kreole zaldi • Nordestin • Pampa zaldi • Puruca • Bolivia: Bolibiar ponia • Ekuador: Andeetako ponia • Kanada: Kanadako landa ponia • Lac La Croix Indiar Poni • Sable Islandgo poni • Ternuako poni • Mexiko: Galizeño ponia • Peru: Andeetako ponia • Chumbivilcas zaldia • Txile: Bagual • Chiloear ponia
Asiako arrazak	Afganistan: Yabu • Bangladesh: Bangladeshko zaldi • Bhutan: Bhutandar poni • Jata (zaldi) • Merak-Saktenpata • Yuta zaldi Errusia: Altaiko poni • Baikal zaldi • Bouriate poni • Dagestandar zaldi •Narym poni • Ob poni • Yakutiako poni • Filipinak: Baguio poni • Baguio Light zaldia • India: Deccani • Indiako poni • Manipuri Poni • Polo poni • Sikang poni• Spiti poni • Zaniskari pony • Indonesia: Baliko zaldi • Batak poni • Borneo poni • Deli poni • Flores uharteko ponia • Gayoe • Kaju poni • Kuningan zaldi • Lombok poni • Minahasa (zaldia) • Priangan • Sumbar-Sandel-Arabiar zaldi • Timordar poni • Javako poni • Kuda-Pacu • Macassar zaldi • Padang poni • Sandalwood poni • Sumba eta Sumbawa poni • Iran: Kaspiar poni • Yabu • Hego Korea: Chejuko zaldi • Japonia: Hokkaidoko poni • Kiso poni • Misaki poni • Miyako poni • Noma poni • Taishuh • Tokara poni • Yonaguni poni • Kanbodia: Kanbodiar poni • Kazakhstan: Altaiko poni • Kazakhstango poni • Adaev zaldi • Kurdistan: Kurdiar zaldi • Laos: Laostar poni • Ekialdeko Timor: Timordar poni • Malaysia: Bajau poni • Myanmar: Myanmarko poni • Shan (zaldia)• Mongolia: Hequ poni • Mongoliar zaldi • Pakistan: Balutxi zaldi • Sri Lanka: Sri Lankako poni • Thailandia: Thailandiar poni • Tibet: Ganzhi zaldi • Txaidamu • Sikang poni • Tibeteko poni • Chahou poni • Riwoche poni • Nangchen zaldi Yushuar zaldi • Zhongdian zaldi • Txina: Abag zaldi • Altaiko poni • Balikun zaldi • Baise poni • Jiantxang zaldi • Datong zaldi • Debao poni • Erluntxun • Guizhouko poni • Guoxia txinar poni • Hequ poni • Henanar zaldi • Jinjiang zaldi • Lichuan zaldi • Lijiang poni • Mongoliar-txinar zaldi • Sikang poni • Ujumkinar zaldi • Wenshan zaldi • Yanki zaldi • Yili poni • Yiwu zaldia • Turkia: Alaka zaldi • Anadolu poni • Kanik • Midilli poni • Vietnam: Hmong zaldi • Ngua Noi
Ozeaniako arrazak	Australia: Australiar poni • Australiako zela ponia • Brumby • Coffin Bay poni • Zeelanda Berria: Kaimanawa zaldi
Afrikako arrazak	Benin:Koto-koli • Burkina faso:Bobo • Koto-koli• Hegoafrika: Basuto ponia • Boer Poni • Hegoafrikako Boer poni• Nooitgedacht poni • Egipto: Baladi • Etiopia: Abisiniako poni • Borenar zaldi • Bale zaldi • Lesotho: Basuto ponia • Kamerun: Kamerungo poni • Senegal: Fouta • M´bayar poni • Sudan: Abisiniako poni • Darfour poni • Sudango zaldi • Mali: Beledougouar zaldi • Bobo • Djerma (zaldi) • Nigeriar poni • Namibia: Namibiar zaldi • Nigeria: Bagzan zaldi • Bhirum • Djerma (zaldi) • Nigeriar poni • Koto-koli • Niger: Sudango zaldi • Somalia: Somaliar poni• Togo:Koto-koli •Tunisia: Mogod poni •
Desagertutako arraza etxekotuak	• Alemania: †Emscherbrücher • †Senner poni • Bahamak: †Abaco berberiar zaldi · Errusia: †Amurko poni • †Kareliar poni • Eskozia: †Barra poni • †Galloway poni • Espainia: †Gaztelako zaldia • †Soriako behoka • Finlandia: †Kareliar poni • Frantzia: †Bidet • †Harvard zaldi • †Lorrain zaldi • Ingalaterra: †Galloway poni • Irlanda: †Irish Hobby • †Namaqua poni• †Öland poni • Tartariar poni • Tunisia: †Nefza poni • Txina: †Amurko poni • Ferghanako zaldi •
Antzinako arraza basatiak*	() Przewalskii zaldia • () † Tarpan • () † Enzebro
Desagertutako historiaurreko ekido eta zaldi arraza zein espezieak	Equus caballus arrazak eta motak: †Equus caballus antunensis • †Equus caballus germanicus • †Equus caballus torralbae • †Equus caballus gallicus • †Equus caballus arcelini • Equus ferus arraza eta motak: †Equus ferus gmelini • †Equus ferus solutrensis • †Equus ferus przewalski • Antzinako Equus espezieak: †Equus hydruntinus • †Equus fossilis • †Equus complicatus • †Equus conversidens • †Equus crinidens • †Equus francisci • †Equus lambei • †Equus namadicus • †Equus sivalensis • †Equus stenonis • †Equus cumminsii • †Equus excelsus • †Equus fraternus • †Equus giganteus • †Equus lambei • †Equus namadicus • †Equus niobrarensis • †Equus occidentalis • †Equus pacificus • †Equus parastylidens • †Equus pectinatus • †Equus scotti • †Equus sivalensis • †Equus yunnanensis • †Equus simplicidens • †Equus andium
(desagertuak przewalski zaldia izan ezik)

@@ 54. lerroa: / 54. lerroa: @@
 * {{es}} [http://es.scribd.com/doc/54313088/Luis-Barona-libro-Guia-campo-razas-autoctonas-espanolas Espainar Estatuaren bertako etxabereen gida]
 * {{es}} [http://www.feagas.com/index.php/es/razas/especie-equina-caballar/monchina?format=pdf Arrazari buruzko artikuloa]
-* {{es}} [http://hedatuz.euskomedia.org/1603/1/05113122.pdf Azienda montxinen markak Betaio mendimultzoan]
+* {{es}} [https://web.archive.org/web/20160305011743/http://hedatuz.euskomedia.org/1603/1/05113122.pdf Azienda montxinen markak Betaio mendimultzoan]
 * {{es}} [http://www.infocarne.com/caballo/raza_monchina.htm Artikuloa]
 * {{es}} [http://dad.fao.org/cgi-bin/EfabisWeb.cgi?sid=0eef47faaee2bd43057070aa7e8664d1,reportsreport8a Arrazaren fitxa]

08:34, 10 uztaila 2021ko berrikusketa