Onagro: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
No edit summary
12. lerroa: 12. lerroa:
|taxon=Equus hemionus
|taxon=Equus hemionus
|authority=Pallas 1775<ref>{{erreferentzia|abizena=Pallas|argitaletxea=Nova Comm. Imp. Acad. Sci. Petrop.|urtea=1775|liburukia=19|bilduma=|orrialdeak=394}}</ref>}}
|authority=Pallas 1775<ref>{{erreferentzia|abizena=Pallas|argitaletxea=Nova Comm. Imp. Acad. Sci. Petrop.|urtea=1775|liburukia=19|bilduma=|orrialdeak=394}}</ref>}}
'''Onagroa''' (''Equus hemionus''), basastoa ere deitua, ''[[Equidae]]'' familiako animalia da, [[asto|etxeko asto]] modukoa da baina burua eta gorputza orokorrean handiago duena. [[Asia]]ko [[estepa]] eta [[mendi]]etan bizi da eta hainbat [[azpiespezie]] daude.
'''Onagroa''' (''Equus hemionus''), '''basastoa''' ere deitua, ''[[Equidae]]'' familiako animalia da, [[asto|etxeko astoaren]] modukoa da baina burua eta gorputza orokorrean handiagoak dituena. [[Asia]]ko [[estepa]] eta [[mendi]]etan bizi da eta hainbat [[azpiespezie]] daude.


== Deskribapena ==
== Deskribapena ==
Onagroa basastoaren [[espezie]] bat da, [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]] edatua. Hala ere onagroen azpiespezie guztiak [[Afrikako basa asto]]etatik nahiko ezberdinak dira. Beraien altuera eta [[azal (anatomia)|larruazala]] banako bakoitzean aldatu daiteke. Larruazal kolorea txuri-urdinxkatik ia beltzara doa, baina arruntena kolore horia da. [[Zurda]] eta buztana ilunak izan ohi ditu. Gurutzera duten altuera 1,3m-tan egon ohi da. [[Abiadura]] handian troskan joan daiteke. Lasterketa motzetan 70km/h-ko abiadura arrapatu dezake ; bestalde, 20km/h-ko abiadura mantendu dezake 120 minututan.
Onagroa basastoaren [[espezie]] bat da, [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]] hedatua. Hala ere onagroen azpiespezie guztiak [[Afrikako basa asto]]etatik nahiko ezberdinak dira. Banako bakoitzak altuera eta [[azal (anatomia)|larruazala]] ezberdina izan dezake. Larruazal kolorea txuri-urdinxkatik ia beltzera doa, baina arruntena kolore horixka da. [[Zurda]] eta buztana ilunak izan ohi ditu. Gurutzera duten altuera 1,3 m-koa izan ohi da. [[Abiadura]] handian troskan joan daiteke. Lasterketa motzetan 70 km/h-ko abiadura harrapa dezake; bestalde, 20 km/h-ko abiadura manten dezake 120 minutuz.


[[Estepa]]tan bizi ohi denez, dezente denbora pasa dezake [[ur]]ik edan gabe.
[[Estepa]]tan bizi ohi denez, dezente denbora pasa dezake [[ur]]ik edan gabe.


== [[Etimologia]] ==
== Etimologia ==
Onagro hitza [[greziera|grekotik]] dator eta '''basasto''' esan nahi du.
Onagro hitza [[greziera|grekotik]] dator (''ὄναγρος'') eta asto basatia esan nahi du, ''ὄνος'' (''<nowiki/>'onos'', astoa), eta ''ἄγριος'' (''<nowiki/>'agrios'', basatia) hitzen elkarketatik sortua baita.

Espeziearen latinezko izena ere, hemionus, grekotik hartua da (''ἡμίονος'') eta sasi-astoa edo erdi-astoa esan nahi du, ''ἡμι-'' (''hēmi-'', erdia) eta ''ὄνος'' (''ónos'', astoa) hitzak elkartuz.


== Azpiespezieak ==
== Azpiespezieak ==
Egun hainbat ikerlarientzat onagro espezie guztiak, irauten dutenak zein desagertuak, onagro espezie bakar baten tokiz tokiko azpiespezieak baino besterik ez dira<ref>http://www.iucnredlist.org/details/7951/0</ref>. Gauzak horrela, esate baterako Equus hydruntinus oso gertu litzateke egun oraindik irauten duten onagroengatik.
Egun hainbat ikerlarientzat onagro espezie guztiak, irauten dutenak zein desagertuak, onagro espezie bakar baten tokiz tokiko azpiespezieak besterik ez dira<ref>http://www.iucnredlist.org/details/7951/0</ref>. Gauzak horrela, esate baterako Equus hydruntinus oso gertu litzateke egun oraindik irauten duten onagroengandik.


Badaude onagroaren hainbat [[azpiespezie]] ofizialki onartuak:
Badaude onagroaren hainbat [[azpiespezie]] ofizialki onartuak:
35. lerroa: 37. lerroa:


== Banaketa geografikoa ==
== Banaketa geografikoa ==
Beraien bizilekua mugatua izan da eta gaur egun esate baterako Persiako onagroaren azken abereak [[Iran]]go eta [[Israel]]go iparraldean dagoen meseta batean bizi ohi dira. Jakin denez 3 zonalde ezberdinetan, soilik 400 onagro bizirauten daude. Beste azpiespezieek kopuru handiagoa izan arren, orohar azken hamarkadetan atzerakada handia jasan dute.
Haien bizilekua mugatua izan da eta gaur egun, esate baterako, Persiako onagroaren azken abereak [[Iran]]go eta [[Israel]]go iparraldean dagoen meseta batean bizi ohi dira. Jakin denez 3 zonalde ezberdinetan 400 onagrok soilik diraute bizirik. Beste azpiespezieek kopuru handiagoa izan arren, orohar azken hamarkadetan atzerakada handia jasan du haien populazioak ere.


== Biziraupena ==
== Biziraupena ==
Onagroen mehatxurik handienak [[ehiza]] eta ganaduarekiko konpetentzia belardiak aurkitzeko dira. Onagroen [[ehiza]] [[automobil|autoetatik]] egiten da, janari eta [[medikuntza]]rako.
Onagroen mehatxurik handienak [[ehiza]] eta belardietan elikatzeko ganaduarekiko lehia dira. Onagroen [[ehiza]] [[automobil|autoetatik]] egiten da, janari eta [[medikuntza]]rako erabiltzen dituzte ehizakinak.


== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==

00:52, 13 iraila 2021ko berrikusketa

Onagro
Iraute egoera

Galzorian (IUCN 3.1) [1]
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaChordata
KlaseaMammalia
OrdenaPerissodactyla
FamiliaEquidae
LeinuaEquini
GeneroaEquus
Espeziea Equus hemionus
Pallas 1775[2]
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Ernaldia1 urte
Eguneko zikloacathemeral (en) Itzuli

Onagroa (Equus hemionus), basastoa ere deitua, Equidae familiako animalia da, etxeko astoaren modukoa da baina burua eta gorputza orokorrean handiagoak dituena. Asiako estepa eta mendietan bizi da eta hainbat azpiespezie daude.

Deskribapena

Onagroa basastoaren espezie bat da, Ekialde Hurbilean hedatua. Hala ere onagroen azpiespezie guztiak Afrikako basa astoetatik nahiko ezberdinak dira. Banako bakoitzak altuera eta larruazala ezberdina izan dezake. Larruazal kolorea txuri-urdinxkatik ia beltzera doa, baina arruntena kolore horixka da. Zurda eta buztana ilunak izan ohi ditu. Gurutzera duten altuera 1,3 m-koa izan ohi da. Abiadura handian troskan joan daiteke. Lasterketa motzetan 70 km/h-ko abiadura harrapa dezake; bestalde, 20 km/h-ko abiadura manten dezake 120 minutuz.

Estepatan bizi ohi denez, dezente denbora pasa dezake urik edan gabe.

Etimologia

Onagro hitza grekotik dator (ὄναγρος) eta asto basatia esan nahi du, ὄνος ('onos, astoa), eta ἄγριος ('agrios, basatia) hitzen elkarketatik sortua baita.

Espeziearen latinezko izena ere, hemionus, grekotik hartua da (ἡμίονος) eta sasi-astoa edo erdi-astoa esan nahi du, ἡμι- (hēmi-, erdia) eta ὄνος (ónos, astoa) hitzak elkartuz.

Azpiespezieak

Egun hainbat ikerlarientzat onagro espezie guztiak, irauten dutenak zein desagertuak, onagro espezie bakar baten tokiz tokiko azpiespezieak besterik ez dira[3]. Gauzak horrela, esate baterako Equus hydruntinus oso gertu litzateke egun oraindik irauten duten onagroengandik.

Badaude onagroaren hainbat azpiespezie ofizialki onartuak:

Banaketa geografikoa

Haien bizilekua mugatua izan da eta gaur egun, esate baterako, Persiako onagroaren azken abereak Irango eta Israelgo iparraldean dagoen meseta batean bizi ohi dira. Jakin denez 3 zonalde ezberdinetan 400 onagrok soilik diraute bizirik. Beste azpiespezieek kopuru handiagoa izan arren, orohar azken hamarkadetan atzerakada handia jasan du haien populazioak ere.

Biziraupena

Onagroen mehatxurik handienak ehiza eta belardietan elikatzeko ganaduarekiko lehia dira. Onagroen ehiza autoetatik egiten da, janari eta medikuntzarako erabiltzen dituzte ehizakinak.

Erreferentziak

  1. (Ingelesez)Mammals - full taxonomy and Red List status Ugaztun guztien egoera 2008an
  2. Pallas. (1775). 19 Nova Comm. Imp. Acad. Sci. Petrop., 394 or..
  3. http://www.iucnredlist.org/details/7951/0
  4. http://www.iucnredlist.org/details/7951/0

Kanpo estekak