Petrolio: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

09:43, 28 iraila 2021ko berrikusketa

Petrolioa (latinetik Petroleum, eta hau grezieratik πέτρα, "harri" + ἔλαιον, "olio") osaera ezberdineko hidrokarburoen (batez ere alkanoen) nahasketa likidoa da. Hidrokarburoaren kate-luzera C₅H₁₂ eta C₁₈H₃₈ artean da. Materia naturala da, beltza edo marroi iluna (horixka edota berdexka ere izan badaiteke ere), nahiz eta osaeraren arabera, itxura desberdina hartzen du.

Energia emateko duen gaitasun handiarengatik, aise garraiatzeagatik eta bere ugaritasun erlatiboarengatik, 1950eko hamarkadatik aurrera munduko energia-iturririk garrantzitsuena bilakatu da. Gainera, hainbat produktu kimikoren (disolbatzaile, ongarri, plastiko edota pestiziden) lehengaia ere bada petrolioa. Energia ekoizteko kontsumitzen ez den %16 material horietan erabiltzen da.

Lurrazaleko zenbait tokitako arroka porotsuetan dago. Leku berberean egoten dira petrolioaren eta gas naturalaren hobiak, eta horrek ustiapena errazten du. Petrolio-hobietatik petrolio gordina ateratzen da. Petrolio gordinetik zenbait deribatu ateratzen dira, erregai deiturikoak: gasa, butanoa, ibilgailuentzako erregaia, kerosenoa, diesela, olio industriala, lubrifikatzailea eta asfaltoa, etab. Petrolio gordina erabiltzen da argindarra sortzeko eta industria-lehengai gisa erabiltzeko. Gas naturala ekonomiaren sektore guztietan erabiltzen da, baita etxea eta kalean.

Petrolio-erreserbak

Nigeria (%7), Iraq (%7), Mexiko (%12), Venezuela (%13), Saudi Arabia (%14), Kanada (%15) eta beste batzuk (%32).

Ezagutzen diren petrolio-erreserbek 1,2 trilioi kupel dauzkate hainbat estimazioren arabera eta harea-petrolioa kontuan hartu gabe. Egungo kontsumoa 84 milioi kupel egunekoa izanda, erreserbak 2039an dira amaitzekoak, aurkikuntza berriak, kontsumo-aldaketak, harea-petrolioaren erabilpena eta beste faktore batzuk aintzat hartu gabe.Petrolio-eskaria eta ustiapena hirukoiztu egin da azken berrogeita hamar urteetan. Herrialde industrializatuak eta jendeztatuenak dira kontsumitzaile handienak: Estatu Batuak daude lehen postuan, eta, haien atzetik, Txina eta Japonia. Gas naturalaren kontsumoa, berriz, gora egin du 1973ko petrolioaren krisiaz geroztik, eta, gaur egun, munduko energia-kontsumoaren laurdena betetzen du.

Kimika

Petrolioaren egitura kimikoa luzera ezberdineko hidrokarburo katez osatua dago. Hidrokarburo ezberdin hauek destilazioz banatzen dira petrolio findegietan gasolina, fuela, kerosenoa eta beste hidrokarburo batzuk ekoizteko. Alkano hauen formula orokorra C_nH_2n+2.

Adibidez, 2,2,4-Trimetilpentanoa, gasolina ekoizteko oso erabilia, C₈H₁₈ formula du, oxigenoarekin erreakzioa duena exotermikoki:

$2C_{8}H_{18(l)}+25O_{2(g)}\rightarrow \;16CO_{2(g)}+18H_{2}O_{(l)}+beroa$

Gasolina edo petrolioaren errekuntza osatugabeak gas pozoitsuak sortzen ditu, hala nola Karbono monoxidoa edo oxido nitrikoa. Adibidez:

$C_{8}H_{18(l)}+12.5O_{2(g)}+N_{2(g)}\rightarrow \;6CO_{2(g)}+2CO_{(g)}+2NO_{(g)}+9H_{2}O_{(l)}+beroa$

Arazoak

Petrolioa eta gas naturala bi arazo dakartzate: ingurumen-aldaketak, batez ere, petrolioari lotutakoak (erretzean, partikula kutsagarriak isurtzen dira atmosferara; itsas isuriak gertatzen dira, eta honekin batera, ekosistemen eta biosferaren suntsipena, etab.)-, eta herrialde industrializatuek herrialde ekoizleekiko duten energia-mendetasuna. Herrialde industrializatuak egoera ahulean daude; izan ere, herrialde ekoizleek zer erabakitzen duten (esaterako, petrolio gordinaren prezioa igotzea, etab.), horren mende daude.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Argia astekarian petrolioaren prezioa zergatik igotzen den galdezka (2008-10-05)

Datuak: Q22656
Multimedia: Petroleum / Q22656

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{HezkuntzaPrograma|Geografia eta Historia}}
 [[Fitxategi:Oilfields_California.jpg|thumb|250px|Petrolio-zelaia [[Kalifornia]]n ([[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]), [[1938]]an.]]
+'''Petrolioa''' ([[latin]]etik ''Petroleum'', eta hau [[greziera]]tik πέτρα, "harri" + ἔλαιον, "olio") osaera ezberdineko [[hidrokarburo]]en (batez ere [[alkano]]en) nahasketa likidoa da. Hidrokarburoaren kate-luzera C<sub>5</sub>H<sub>12</sub> eta C<sub>18</sub>H<sub>38</sub> artean da. Materia naturala da, [[beltz]]a edo [[arre (kolorea)|marroi]] iluna ([[hori]]xka edota [[berde]]xka ere izan badaiteke ere), nahiz eta osaeraren arabera, itxura desberdina hartzen du.
+[[Energia]] emateko duen gaitasun handiarengatik, aise garraiatzeagatik eta bere ugaritasun erlatiboarengatik, [[1950eko hamarkada]]tik aurrera munduko energia-iturririk garrantzitsuena bilakatu da. Gainera, hainbat produktu kimikoren (disolbatzaile, ongarri, plastiko edota pestiziden) lehengaia ere bada petrolioa. Energia ekoizteko kontsumitzen ez den %16 material horietan erabiltzen da.
-# ntas industrias, principalmente en los altos hornos (coque siderúrgico). Dos tercios del acero mundial se producen utilizando coque de carbón, consumiendo en ello 12 % de la producción mundial de carbón (cifras de 2003).
-# Siderurgia. Mezclando minerales de hierro con carbón se obtiene una aleación en la que el hierro se enriquece en carbono, obteniendo mayor resistencia y elasticidad. Dependiendo de la cantidad de carbono, se obtiene:
+[[Lurrazal]]eko zenbait tokitako arroka porotsuetan dago. Leku berberean egoten dira petrolioaren eta gas naturalaren hobiak, eta horrek ustiapena errazten du. Petrolio-hobietatik petrolio gordina ateratzen da. Petrolio gordinetik zenbait deribatu ateratzen dira, erregai deiturikoak: gasa, butanoa, ibilgailuentzako erregaia, kerosenoa, diesela, olio industriala, lubrifikatzailea eta asfaltoa, etab. Petrolio gordina erabiltzen da argindarra sortzeko eta industria-lehengai gisa erabiltzeko. [[Gas naturala]] ekonomiaren sektore guztietan erabiltzen da, baita etxea eta kalean.
-## Hierro dulce: menos del 0,2 % de carbono.
-## Acero: entre 0,2 % y 1,2 % de carbono.
+== Petrolio-erreserbak ==
-## Fundición: más del 1,2 % de carbono.
+[[Nigeria]] (%7), [[Iraq]] (%7), [[Mexiko]] (%12), [[Venezuela]] (%13), [[Saudi Arabia]] (%14), [[Kanada]] (%15) eta beste batzuk (%32).
-# Industrias varias. Se utiliza en las fábricas que necesitan mucha energía en sus procesos, como las fábricas de cemento y de ladrillos.
-# Uso doméstico. Históricamente el primer uso del carbón fue como combustible doméstico. Aún hoy sigue siendo usado para calefacción, principalmente en los países en vías de desarrollo, mientras que en los países desarrollados ha sido desplazados por otras fuentes más limpias de calor (gas natural, propano, butano, energía eléctrica) para rebajar el índice de contaminación.
+Ezagutzen diren petrolio-erreserbek 1,2 trilioi [[kupel]] dauzkate hainbat estimazioren arabera eta harea-petrolioa kontuan hartu gabe. Egungo kontsumoa 84 milioi kupel egunekoa izanda, erreserbak [[2039]]an dira amaitzekoak, aurkikuntza berriak, kontsumo-aldaketak, harea-petrolioaren erabilpena eta beste faktore batzuk aintzat hartu gabe.Petrolio-eskaria eta ustiapena hirukoiztu egin da azken berrogeita hamar urteetan. Herrialde industrializatuak eta jendeztatuenak dira kontsumitzaile handienak: Estatu Batuak daude lehen postuan, eta, haien atzetik, [[Txina]] eta [[Japonia]]. Gas naturalaren kontsumoa, berriz, gora egin du 1973ko petrolioaren krisiaz geroztik, eta, gaur egun, munduko energia-kontsumoaren laurdena betetzen du.
-# Carboquímica. La carboquímica es practicada principalmente en África del Sur y China. Mediante el proceso de gasificación se obtiene del carbón un gas llamado gas de síntesis, compuesto principalmente de hidrógeno y monóxido de carbono. El gas de síntesis es una materia prima básica que puede transformarse en numerosos productos químicos de interés como, por ejemplo:
-## Amoníaco
+== Kimika ==
-## Metanol
+[[Fitxategi:Octane molecule 3D model.png|thumb|250px|[[Oktano]]a, petrolioan aurki daitekeen [[hidrokarburo]]a (marrak lotura bakoitiak, esfera beltzak [[karbono]] atomoak eta zuriak [[hidrogeno]]koak dira)]]
-## Gasolina y gasóleo de automoción a través del proceso Fischer-Tropsch (proceso químico para la producción de hidrocarburos líquidos a partir de gas de síntesis, CO y H<sub>2</sub>).
+Petrolioaren egitura kimikoa luzera ezberdineko [[hidrokarburo]] katez osatua dago. Hidrokarburo ezberdin hauek [[destilazio]]z banatzen dira petrolio findegietan [[gasolina]], [[fuel]]a, [[keroseno]]a eta beste hidrokarburo batzuk ekoizteko. [[Alkano]] hauen formula orokorra ''C<sub>n</sub>H<sub>2n+2</sub>''.
-# Petróleo sintético. Mediante el proceso de licuefacción directa, el carbón puede ser tran
+Adibidez, 2,2,4-Trimetilpentanoa, gasolina ekoizteko oso erabilia, ''C<sub>8</sub>H<sub>18</sub>'' formula du, [[oxigeno]]arekin erreakzioa duena [[exotermiko]]ki:
+<math>2C_8 H_{18(l)} + 25O_{2(g)} \rightarrow \; 16CO_{2(g)} + 18H_2 O_{(l)} + beroa</math>
+Gasolina edo petrolioaren errekuntza osatugabeak [[gas]] pozoitsuak sortzen ditu, hala nola [[Karbono monoxido]]a edo [[oxido nitriko]]a. Adibidez:
+<math>C_8 H_{18(l)} + 12.5O_{2(g)} + N_{2(g)} \rightarrow \; 6CO_{2(g)} + 2CO_{(g)} +2NO_{(g)} + 9H_2 O_{(l)} + beroa</math>
+== Arazoak ==
+Petrolioa eta gas naturala bi arazo dakartzate: ingurumen-aldaketak, batez ere, petrolioari lotutakoak (erretzean, partikula kutsagarriak isurtzen dira [[atmosfera]]ra; itsas isuriak gertatzen dira, eta honekin batera, ekosistemen eta [[biosfera]]ren suntsipena, etab.)-, eta herrialde industrializatuek herrialde ekoizleekiko duten energia-mendetasuna. Herrialde industrializatuak egoera ahulean daude; izan ere, herrialde ekoizleek zer erabakitzen duten (esaterako, petrolio gordinaren prezioa igotzea, etab.), horren mende daude.
+== Ikus, gainera ==
+* [[Petrolioaren eratorri]]a
+* [[Petrolio-ontzi]]ak eta [[Petrolio-isuri|Marea beltza]]
+* [[Upel (unitatea)]]
+* [[Petrolioaren gailurra]]
+== Kanpo estekak ==
+* [http://www.argia.com/argia-astekaria/2153/urre-beltza/osoa Argia astekarian petrolioaren prezioa zergatik igotzen den galdezka (2008-10-05)]
+{{autoritate kontrola}}
 [[Kategoria:Erregaiak]]