Afro-asiar hizkuntzak: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
8. lerroa: 8. lerroa:
[[XIX. mendea|XIX. mendearen]] hasieran, linguista ezberdinek amazigera, cushitiko eta egiptoera hizkuntzak filo "Hamitiko"an bildu zituzten, haien artean zuten harreman genetikoa eta talde honek [[Hizkuntza semitikoak|hizkuntza semitikoen]] filoarekin zuen harremana ohoretuz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Merritt|abizena=Ruhlen|izenburua=A guide to the world's languages|argitaletxea=Stanford University Press|data=©1991-|url=https://www.worldcat.org/oclc/22663660|isbn=0-8047-1894-6|pmc=22663660|sartze-data=2022-05-03}}</ref> "Hamitiko" eta "Semitiko" terminoak [[Hasiera (Biblia)|Genesi]] liburuko [[Noe|Noeren]] [[Kam]] eta [[Sem]] semeen ondorengoen tribuak deskribatzen dituena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Edgar|abizena=Gregersen|izenburua=Language in Africa : an introductory survey|argitaletxea=Gordon and Breach|data=1977|url=https://www.worldcat.org/oclc/3256139|isbn=0-677-04380-5|pmc=3256139|sartze-data=2022-05-03}}</ref>
[[XIX. mendea|XIX. mendearen]] hasieran, linguista ezberdinek amazigera, cushitiko eta egiptoera hizkuntzak filo "Hamitiko"an bildu zituzten, haien artean zuten harreman genetikoa eta talde honek [[Hizkuntza semitikoak|hizkuntza semitikoen]] filoarekin zuen harremana ohoretuz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Merritt|abizena=Ruhlen|izenburua=A guide to the world's languages|argitaletxea=Stanford University Press|data=©1991-|url=https://www.worldcat.org/oclc/22663660|isbn=0-8047-1894-6|pmc=22663660|sartze-data=2022-05-03}}</ref> "Hamitiko" eta "Semitiko" terminoak [[Hasiera (Biblia)|Genesi]] liburuko [[Noe|Noeren]] [[Kam]] eta [[Sem]] semeen ondorengoen tribuak deskribatzen dituena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Edgar|abizena=Gregersen|izenburua=Language in Africa : an introductory survey|argitaletxea=Gordon and Breach|data=1977|url=https://www.worldcat.org/oclc/3256139|isbn=0-677-04380-5|pmc=3256139|sartze-data=2022-05-03}}</ref>


== Adarrak ==
== Sailkapena ==
Honako adar edo [[Hizkuntza familia|familietan]] sailkatu ohi dituzte hizkuntzalariek afro-asiar hizkuntzak:<ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer L.|abizena=Baker|izenburua=Human ancestry correlates with language and reveals that race is not an objective genomic classifier|orrialdeak=1572|hizkuntza=en|abizena2=Rotimi|abizena3=Shriner|izena2=Charles N.|izena3=Daniel|data=2017-12|url=http://www.nature.com/articles/s41598-017-01837-7|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=7|issn=2045-2322|pmid=28484253|pmc=PMC5431528|doi=10.1038/s41598-017-01837-7|sartze-data=2022-05-03}}</ref>
Honako adar edo [[Hizkuntza familia|familietan]] sailkatu ohi dituzte hizkuntzalariek afro-asiar hizkuntzak:<ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer L.|abizena=Baker|izenburua=Human ancestry correlates with language and reveals that race is not an objective genomic classifier|orrialdeak=1572|hizkuntza=en|abizena2=Rotimi|abizena3=Shriner|izena2=Charles N.|izena3=Daniel|data=2017-12|url=http://www.nature.com/articles/s41598-017-01837-7|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=7|issn=2045-2322|pmid=28484253|pmc=PMC5431528|doi=10.1038/s41598-017-01837-7|sartze-data=2022-05-03}}</ref>
* [[Amazigera]].
* [[Amazigera]].
17. lerroa: 17. lerroa:
* [[Hizkuntza semitikoak]]
* [[Hizkuntza semitikoak]]


Zalantzak daude ea [[hizkuntza omotikoak]] talde honetan sailkatu behar diren<ref>{{Erreferentzia|izena=Bonny|abizena=Sands|izenburua=Africa's Linguistic Diversity: Africa's Linguistic Diversity|orrialdeak=559–580|hizkuntza=en|data=2009-03|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1749-818X.2008.00124.x|aldizkaria=Language and Linguistics Compass|alea=2|zenbakia=3|doi=10.1111/j.1749-818X.2008.00124.x|sartze-data=2022-05-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher|abizena=Ehret|izenburua=The Origins of Afroasiatic|orrialdeak=1680–1680|hizkuntza=en|abizena2=Keita|abizena3=Newman|izena2=S. O. Y.|izena3=Paul|data=2004-12-03|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.306.5702.1680c|aldizkaria=Science|alea=5702|zenbakia=306|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.306.5702.1680c|sartze-data=2022-05-03}}</ref> eta ea [[Bedawi hizkuntza|Beja hizkuntza]] kasuan [[cushit hizkuntzak|hizkuntza kuxitikoen]] adarrean ala adar propioan sailkatu behar den.
Zalantzak daude ea [[hizkuntza omotikoak]] talde honetan sailkatu behar diren<ref>{{Erreferentzia|izena=Bonny|abizena=Sands|izenburua=Africa's Linguistic Diversity: Africa's Linguistic Diversity|orrialdeak=559–580|hizkuntza=en|data=2009-03|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1749-818X.2008.00124.x|aldizkaria=Language and Linguistics Compass|alea=2|zenbakia=3|doi=10.1111/j.1749-818X.2008.00124.x|sartze-data=2022-05-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher|abizena=Ehret|izenburua=The Origins of Afroasiatic|orrialdeak=1680–1680|hizkuntza=en|abizena2=Keita|abizena3=Newman|izena2=S. O. Y.|izena3=Paul|data=2004-12-03|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.306.5702.1680c|aldizkaria=Science|alea=5702|zenbakia=306|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.306.5702.1680c|sartze-data=2022-05-03}}</ref> eta ea [[Bedawi hizkuntza|Beja hizkuntza]] kasuan [[cushit hizkuntzak|hizkuntza kuxitikoen]] adarrean ala adar propioan sailkatu behar den.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fucus : a Semitic/Afrasian gathering in remembrance of Albert Ehrman|argitaletxea=J. Benjamins Pub. Co|data=1988|url=https://www.worldcat.org/oclc/757403748|isbn=978-90-272-7874-6|pmc=757403748|sartze-data=2022-05-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=In hot pursuit of language in prehistory : essays in the four fields of anthropology : in honor of Harold Crane Fleming|argitaletxea=John Benjamins Pub|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/309831596|isbn=978-90-272-8985-8|pmc=309831596|sartze-data=2022-05-03}}</ref>

=== Sailkapenaren historia ===
[[IX. mendea|IX. mendean]], [[Tiaret|Tiareteko]] [[Judah ibn Quraysh]] gramalari [[Hebreera|hebreoa]] lehena izan zen hizkuntza afroasiarren bi adarrak (berbera eta semitikoa) erlazionatzen. Hizkuntza semitikoak arabiera, hebreoa eta [[aramera]] ikastetik ezagutzen zituen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Edward|abizena=Lipiński|izenburua=Semitic languages : outline of a comparative grammar|argitaletxea=Peeters|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/46969899|edizioa=2nd ed|isbn=90-429-0815-7|pmc=46969899|sartze-data=2022-05-03}}</ref> XIX. mendean zehar, europarrek harreman hau ere proposatu zuten. 1844an, Theodor Benfeyk Etiopiko deituriko hizkuntza familia proposatu zuen, hizkuntza semitiko, amazigera eta cushitikoak barneratzen zituena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Asya|abizena=Pereltsvaig|izenburua=Languages of the world : an introduction|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/756913021|isbn=978-1-107-00278-4|pmc=756913021|sartze-data=2022-05-03}}</ref> Urte berean, T. N. Newmanek Hausa hizkuntza eta semitikoen arteko harremana proposatu zuen, luzaroan dudan egon zena.


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==

03:35, 3 maiatza 2022ko berrikusketa

Afro-asiar hizkuntzak
eta
Datu orokorrak
Hiztunak270.000.000
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
Hizkuntza kodeak
ISO 639-2afa
Glottologafro1255, afro1257, afro1256 eta afro1252
Linguist Listafas
IETFafa

Afro-asiar hizkuntzak Iparraldeko eta Mendebaldeko Afrikan, Sahelen eta Hego-mendebaldeko Asian hedaturik dagoen hizkuntza familia da, 240 hizkuntza inguruk osatua eta 285 milioi lagunek baino gehiagok erabilia.[1]

Afro-asiar (edo afro-asiar) ez ezik, "afrasiar" (afrasian), "lisramiko" edo erythraean ere deitu ohi dira hizkuntzok. Baztertu eta arbuiatu izan da, aldiz, behialako "kamito-semitiko" izena.[2][3][4]

Etimologia

XIX. mendearen hasieran, linguista ezberdinek amazigera, cushitiko eta egiptoera hizkuntzak filo "Hamitiko"an bildu zituzten, haien artean zuten harreman genetikoa eta talde honek hizkuntza semitikoen filoarekin zuen harremana ohoretuz.[5] "Hamitiko" eta "Semitiko" terminoak Genesi liburuko Noeren Kam eta Sem semeen ondorengoen tribuak deskribatzen dituena.[6]

Sailkapena

Honako adar edo familietan sailkatu ohi dituzte hizkuntzalariek afro-asiar hizkuntzak:[7]

Zalantzak daude ea hizkuntza omotikoak talde honetan sailkatu behar diren[8][9] eta ea Beja hizkuntza kasuan hizkuntza kuxitikoen adarrean ala adar propioan sailkatu behar den.[10][11]

Sailkapenaren historia

IX. mendean, Tiareteko Judah ibn Quraysh gramalari hebreoa lehena izan zen hizkuntza afroasiarren bi adarrak (berbera eta semitikoa) erlazionatzen. Hizkuntza semitikoak arabiera, hebreoa eta aramera ikastetik ezagutzen zituen.[12] XIX. mendean zehar, europarrek harreman hau ere proposatu zuten. 1844an, Theodor Benfeyk Etiopiko deituriko hizkuntza familia proposatu zuen, hizkuntza semitiko, amazigera eta cushitikoak barneratzen zituena.[13] Urte berean, T. N. Newmanek Hausa hizkuntza eta semitikoen arteko harremana proposatu zuen, luzaroan dudan egon zena.

Bibliografia

  • Bernd Heine and Derek Nurse, African Languages, Cambridge University Press, 2000 - Chapter 4
  • Merritt Ruhlen, A Guide to the World's Languages, Stanford University Press, Stanford 1991.
  • Lionel Bender et al., Selected Comparative-Historical Afro-Asiatic Studies in Memory of Igor M. Diakonoff, LINCOM 2003.
  • Marcel Cohen, Essai comparatif sur la vocabulaire et la phonétique du chamito-sémitique, Champion, Paris 1947.
  • Igor M. Diakonoff et al., "Historical-Comparative Vocabulary of Afrasian", St. Petersburg Journal of African Studies Nos. 2-6, 1993-7.
  • Christopher Ehret. Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian): Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary (University of California Publications in Linguistics 126), California, Berkeley 1996.
  • Vladimir E. Orel and Olga V. Stolbova, Hamito-Semitic Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction, Brill, Leiden 1995

Kanpo estekak

Hizkuntza familia

 • Austronesiar hizkuntzak  • Niger-Kongo hizkuntzak  • Nilo-saharar hizkuntzak  • Khoe–Kwadi hizkuntzak  • Mande hizkuntzak  • Jalaa hizkuntza  •

Afro-asiar hizkuntzak  • Ainuera  • Altaitar hizkuntzak  • Austroasiar hizkuntzak  • Hizkuntza drabidikoak  • Eskimo-aleut hizkuntzak  • Indoeuropar hizkuntzak  • Hurritar-urartiar hizkuntzak  • Kartveliar hizkuntzak  • Kra-dai hizkuntzak  • Kaukasoko ipar-ekialdeko hizkuntzak  • Kaukasoko ipar-mendebaldeko hizkuntzak  • Hizkuntza sino-tibetarrak  • Tungus hizkuntzak  • Turkiar hizkuntzak  • Uraldar hizkuntzak  • Buruxaski  • Euskera  • Kusunda hizkuntza  • Sumerrera

 • Austronesiar hizkuntzak  • Trans-Ginea Berria  •

 • Pama–Nyungan

Eskimo-aleut hizkuntzak  • Na-dene hizkuntzak  • Siouar hizkuntzak  • Kiowa-Tano  • Uto-azteka hizkuntzak  • Haida hizkuntza  • Takelma hizkuntza  • Waxo hizkuntza  • Zuni hizkuntza  •

Maia hizkuntzak  • Xinkera  • Uto-azteka hizkuntzak  • Lenkera • Kitxua  • Irantxe hizkuntza

Chon hizkuntzak  • Karibe hizkuntzak  • Nasa yuwe  • Warao hizkuntza  • Yagan hizkuntza  •

Keinu hizkuntza

Kreolera  • Hizkuntza bakartu  • Pidgin (hizkuntza)  • Hizkuntza eraiki

  1. ↑ (Ingelesez) «Afro-Asiatic languages | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  2. ↑ Katzner, Kenneth. (2002). The languages of the world. (3rd ed. argitaraldia) Routledge ISBN 0-203-43016-6. PMC 51322181. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  3. ↑ (Ingelesez) «Afro-Asiatic» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  4. ↑ The World's major languages. (2nd ed. argitaraldia) Routledge 2009 ISBN 978-0-415-35339-7. PMC 282550660. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  5. ↑ Ruhlen, Merritt. (©1991-). A guide to the world's languages. Stanford University Press ISBN 0-8047-1894-6. PMC 22663660. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  6. ↑ Gregersen, Edgar. (1977). Language in Africa : an introductory survey. Gordon and Breach ISBN 0-677-04380-5. PMC 3256139. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  7. ↑ (Ingelesez) Baker, Jennifer L.; Rotimi, Charles N.; Shriner, Daniel. (2017-12). «Human ancestry correlates with language and reveals that race is not an objective genomic classifier» Scientific Reports 7 (1): 1572.  doi:10.1038/s41598-017-01837-7. ISSN 2045-2322. PMID 28484253. PMC PMC5431528. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  8. ↑ (Ingelesez) Sands, Bonny. (2009-03). «Africa's Linguistic Diversity: Africa's Linguistic Diversity» Language and Linguistics Compass 3 (2): 559–580.  doi:10.1111/j.1749-818X.2008.00124.x. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  9. ↑ (Ingelesez) Ehret, Christopher; Keita, S. O. Y.; Newman, Paul. (2004-12-03). «The Origins of Afroasiatic» Science 306 (5702): 1680–1680.  doi:10.1126/science.306.5702.1680c. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  10. ↑ Fucus : a Semitic/Afrasian gathering in remembrance of Albert Ehrman. J. Benjamins Pub. Co 1988 ISBN 978-90-272-7874-6. PMC 757403748. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  11. ↑ In hot pursuit of language in prehistory : essays in the four fields of anthropology : in honor of Harold Crane Fleming. John Benjamins Pub 2008 ISBN 978-90-272-8985-8. PMC 309831596. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  12. ↑ Lipiński, Edward. (2001). Semitic languages : outline of a comparative grammar. (2nd ed. argitaraldia) Peeters ISBN 90-429-0815-7. PMC 46969899. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  13. ↑ Pereltsvaig, Asya. (2012). Languages of the world : an introduction. Cambridge University Press ISBN 978-1-107-00278-4. PMC 756913021. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Afro-asiar_hizkuntzak&oldid=8925763"(e)tik eskuratuta