Bariba (hizkuntza)

Bariba
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Benin
Hiztunak	450.000 inguru
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza Niger-Kongo hizkuntzak Atlantic–Congo (en) Volta–Congo (en) Gur (en)
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	bba
Ethnologue	bba
Glottolog	baat1238
IETF	bba

Bariba, baatonum (baatɔnum), baatombu, baatoni, barba, barganchi, bargawa, bargu baruba, berba, bogung, edo burgu, Nigeria-Kongoko hizkuntza familiako afrikar hizkuntza da, bariba herriak hitz egiten duena. 450.000 hiztun inguru ditu, Beninen populazioaren %8,5a osatzen duena.

Batez ere Benin iparraldean erabiltzen da 50.000 km2 baino gehiagoko eremu zabalean, baina Kwara estatu mugakidean ez ezik, Nikki, Parajou, Kandi eta Natitingou lurraldetan ere hitz egiten da. Nigerian, Kwara estatuan hitz egiten da Okuta, Ilesha, Yashikira, Gwanara, Kaiama eta Bus eremuetan.

Bariba hitz egiten deneko lurraldeari Baru Tem (baatɔnu lurra) edo Baru wuu (baatɔnu herria) esaten zaio. Hala ere, Baru wuu-k Borgou izena hartzen du frantsesez kolonizatzaileak, garai hartan, zailtasun linguistiko eta fonetikoak zituztelako hizkuntza tonalen aurrean. Horrela, Baru Wuu lurraldea, Borgou idazten da gaur egun ere.

Biztanleei baatɔmbu edo baru bibu deitzen zaie (Baru Wuu semeak) eta bariba hizkuntza hitz egiten dute. Baru Wuu (Borgou) Beningo Errepublikako iparraldeko departamenduetako bat da. Niger ibaiaren eskuinaldean dago, 70.000 km2 baino gehiagoko azalerarekin, 20.000 Nigerian eta 50.000 baino gehiago ipar Beninen, Borgou, Alibori, Atacora departamentuetan Kèru, Wassa eta Kpande (gaur egun Kouandé) eskualdetan.

Estatusa

Beningo hizkuntza ofizial bakarra frantsesa da eta gainerako hizkuntzek ez dute inolako onarpenik estatuaren zein erakunde publikoen aldetik.

Deskribapen linguistikoa

Alfabetoa

Beningo alfabeto nazionala (Beningo hizkuntzen idazkera arautzeko 1975ean Commission Nationale de Linguistique-k sortua eta Centre National de Linguistique Appliquée-k errebisatuta 1990 eta 2006an)

Zenbakiak

1	tiā
2	yìru
3	yìta
4	ǹnɛ
5	nɔ̄ɔ̄bù
6	nɔ̄ɔ̄bâ tiā
7	nɔ̄ɔ̄bá yìru
8	nɔ̄ɔ̄bá yìta
9	nɔ̄ɔ̄bá ǹnɛ
10	ɔkuru
20	yɛndu
30	tɛ̀nā

Hiztegia

Izenak

y-motako izenak

t-motako izenak

g-motako izenak

w-motako izenak

m-motako izenak

s-motako izenak

n-motako izenak

euskara

bariba

euskara

bariba

euskara

bariba

euskara

bariba

euskara

bariba

euskara

bariba

euskara

bariba

platanoa

àgɛ̀dɛ̀ (no pl.)

alfanje

àdaru

kameleoia

àgāmānàkí, -bà

aita

bàa

hizkuntza

bàrūm̄

bat (kalabaza)?

tan (teèsū)

bat

teènū

palmondoa

bãã

disenteria

bàǹdúbàǹdū

tipula

àlùmásà, -nu

bariba pertsona edo hizkuntza

bàtɔ̀nù

esnea

bom

oina

naàsu

hosto barazkiak

àfonu

kalabaza

bàka

gaixotasuna

baràrū

ahuntza

boo, bonu

neba/anai nagusia, laguna

bɛɛrɛ̄

indarra

dam

zilarra

sigeèsū

gauza

gáánu

makila

bɔ̀ra

tentsio danborra

bàraru

ur-lapikoa

bòo, -nu

umea

bìī

koipe

gum

burdina

sísú

lepokoa

goònū

eltxoa

bũ̀ɛ̃̀yã

ataria

bàràrū

txakurra

bɔ̃ɔ̃, bɔ̃nu

ultzera

bòō

lorategiko ilara altxatua

kɔ̀rɔ̄m̄

kotoia

wɛ̃su

artoa

gbèrɛnu

pertsonaia?

dàà (no pl.)

zapata

bàràrū (only pl.)

hontza

booro, -su

ehiztaria

bɔso

ura

nim

belarra, zuhaixka

yàkàsu

pepino

gbɛ̀zɛnu

zuhaitza, egurra

dã̀ã̀ (pl.?)

oihala

bekùrū

musker

bɔ̀su, -nu

sua

dɔ̃̀ɔ̃̀

likorea

tam

okra (barazkia)

yàbonu

eroritako adarra

dã̀kàmā

saskia

bíréru

zorri infestazioa

gã́ã́ní (pl.?)

amaren neba

dùàni

lurra, zikinkeria

tem

zuhaitzeko adarra

dã̀kàsā

atzea/sorbalda?

biru

zorria

gã́ã́núkú, -nù

gizon aberatsa

gobigi

medikuntza

tìm̄

sustraia

dã̀kpinā

gatza

bɔ̀rū

hegazkina

gogùnɔ̀, -su

pertsona

goo

eztia

tim

ohitura

dēn̄dī (pl.?)

ibaia

daaru

bata

gɔ̃kɔ, -su

haurdun dagoen emakumea

guràgi

xaboia

werem

ispulia

digí (pl.?)

solomo

dɛmbɛru

danborra

gɔ̃̀ɔ̃̀, gã̀ã̀su

Jainkoa

gúsūnɔ̄

airea

wom

Gineako artoa

dobi (pl.?)

etxea

dìrū

ibilgailua

gòo, -su

zaindari

kɔ̃so

espazioa, gela

yam

pistola

dɔ̃̀bɔ̀ra

hortza

dondu

piragua

gòoninkū, -nu

ama

merō

harea

yànīm̄

ondo

dɔ̀kɔ̀ (pl.?)

zurtoina

gãnã̀rū

txoria

gùnɔ̄, -su

neba/anai nagusia

mɔɔ̄

odola

yem

gizona

dua

besoa

gã̀sèrū

kilkerra

gbɔɔ̄, -nu

nagusia

sènàboko

zaldia

duma

arratoia

gɔnɔru

hare-eulia

kòtókámbu, -munu

arreba/ahizpa

sesu

poltsa

fɔ̀rɔ̀tɔ̀, -bá

arratoi basati handia

gɔ̀nɔ̀ǹguru

koilara

kààtó, -nù

eguzkia, eguna

sɔ̃ɔ̃

hilabetea?

gã̀ã̀ní (no pl.)

arrautza

goòsĩã̀rū

katua

kòkónyambu, -munu

nagusia

sùnɔ̄, sìnambu

herriko atea

gàm̀bò, -bà

mendia

guru

ataria

kɔ́ǹdɔ, -su

ilargia, hilabetea

surú

horma

gana

euri hodeia

gúrúwiru

alfonbra

kɔ̃ɔ̄, -su

pertsona

tɔ̀nū, tɔ̀m̀bu

hitza, gaia

gari (pl.?)

tronpa (musikala)

guùrū

txerria

kúrúsɔ̄, -su

neba/anai txikia

wɔ́nɔ̄

termita

gɛ́ma

belea

gbãgbã̀rū

eperra

kusu, -nu

izpiritu zaindaria

yãrō

inurri gidaria

gɛ̃́ya

zelaia, baserria

gbèrū

lehoinabarra, katua

músúkú, -nù

esklabua

yòō

gazela

gina

lapikoa

gbɛ̃́ru

antilopea

nemū, neǹnu

etsaia

yíbɛ̀rɛ̀

dirua

gobi (pl.?)

kalabaza

kaaru

begi

nɔnu, nɔni

guinea fowl

gònā

zuhaixka behia

kɛ̀tɛ̀gbèèkìrū

zuhaixka txerria

sàkɔ̄, -nu

heriotza

gɔɔ (no pl.)

arra (animalia)

kìnèrū

tranpa

sɛ́kpɛ̀ǹkú, -nù

euria, ekaitza

gúra

ogia

kìràrū

gezia

sɛ̃ũ̄, sɛ̃ɛ̃̀nu

oilaskoa/oiloa?

guwā, guwē

maitasuna

kĩ́ru

lapikoa

sirū, -su

aizkora

gbãã

aulkia

kìtàrū

eulia

sɔnu, -su

kalabaza

gbàká

kutxa

kpàkoruru

belarria

so / soa, -su

lehoia

gbèsùnɔ̄, gbèsìnansu

harria

kpèrū

elefantea

sùùnū, -su

artatxikia

gbɛyā

ohea

kpenyeru

eraztuna

tààbu, -nu

espiritua

hùindè (pl.?)

hezurra

kukuru

inurri beltz txikia

tàm̀bu, -munu

papaia

kàràbósì, -bà

hantura

mɔsìrū

inurri gerraria

tàsonu, -su

motorra

kɛ̀kɛ, -bà

usaina

nubùrū

aitzurra

tebo, -nu

animalia adarra

kɔbā

untxia

satàbūr̄ū

itzala

tíro, -nu

katu basatia

konā

hobia

sɛ̃̀rū

loroa

titimokò, -nu

banbu zurtoina

kɔ̃sā

letoia, kobrea

sigàǹdū

urtea

wɔ̃̄ɔ̃̄n, wɔ̃̄su

antilopea

kpása

hilobia

sìkìrū

tximinoa

womu, wonnu

eltzekaria

kpee (no pl.)

buztana

siru

haizea

woo, -nu

izarra; hipopotamoa

kpera

kiratsa

sísíkènèrū

zuloa

wɔrū, -su

arto tarta

másà, -bà

pounded yam (janaria)

sɔ̀kùrū

hiria

wuu, -su

arroza

mɔ́ra

lana

sɔ̀mbùrū

untxia

wùkū, -nu

behia

naā

lapikoetarako buztina

sɔǹdū

hostoa

wurū, -su

etxeko armiarma

nára

morteroa

soru

mihia

yara, -nu

eskorpioia

nía

porridge (janaria)

sòrū

saia

yèbèrèkú, -nù

emakumezkoa

nia

apo

suréru

etxea

yɛnu, -su

ahoa

nɔɔ (pl.?)

hanka

taaru

antilopea

yiiku, -nu

eskua

nɔbū, nɔma

lorategi muinoa

takàrū

kakahuetea

sãã

arkua

tendu

eskaintza

sàrâ

pantera

túǹdū

zubia

sàsarā

sudurra

wɛ̃ru

orrazia

séḿbù, -ba

burua

wiru

ilea

serā

lepoa

wĩ́yìrū

estaldura

sèsèbìa

labana

wobùrū

pestila

sobiā

lapikoa

wókeru

jateko haziak

sonki (pl.?)

gaua, iluntasuna

wɔ̃̀kùrū

errepidea, bidea

súa

babuina

wompɔkɔru

arraina

sũ̀ã

tximino gorria

wónsũ̀ã̄rū

babarruna

suìā

hotza

wóòrū

eskumuturrekoa

sumā

ardia

yã̀ã̀rū

epaia

tààrɛ (pl.?)

merkatua

yàburu

tabakoa

tába

sakrifizioa

yãkùrū

inurria

tànā

lekua

yanyeeru

lokatz adreilua

tèǹdɔ́ka

espazio irekia

yeeru

norberak

tīī

erratza

yiìrū

erlea

tĩya

izena

yísìrū

herentzia

túbí (pl.?)

igela

yɔ̃ɔ̃ru

sugea

waā

soka

wɛ̃ya

lastoa

wĩ́ya, wĩĩ

legea

wodà

tximino gris txikia

wonkéra

urrea

wúra (no pl.)

aurpegia

wurusuā, -ɛ̄

animalia, haragia

yaa

orratza

yabúra

oihala, bata

yasa

lantza

yàsa/yɛ̀sa

piperra

yɛ̃̀ɛ̃̀kú (no pl.)

espiritu gaiztoa

zínì

Aditzak

euskara	bariba
gaixotu	bārā
zatitu	bɛ̄rā
bultzatu	bɔ̄rīā
zuritu	būrūrā, S burīrī
dastatu	dēn̄dā
pasatu	dōōnā
saldu	dɔ̄ɔ̄rā
lo egin	dūīā, S dò
sartu	dūmā
tiratu	gāwā
atzetik joan	gīrā
erregutu	kānā
apurtu (soka)	kārā
apurtu	kɔ̄ɔ̄rā
askatu	kūsīā
etzan	kpūnā, S kpī̃
jaso	mūā
erre	mūārā
borrokatu	sān̄nā
garbitu	sā̃rā
deitu	sīā
jaso	sūā
garbitu	tīā
belztu	tī̃ī̃rā, S tĩĩrī
iritsi	tūnūmā
erori	wɔ̄rūmā
bete	yībīā
ezagutu	yīn̄nā
gelditu	yɔ̃̄rā
utzi	dērī
jan	dī (Cont. di)
ahaztu	dūārī
min egin suarekin	mɛ̄nī
lagundu	sōmī
handitu	sōsī
lotu	sɔ̄rī
luze eman	tɛ̄
eman, pasatu	wɛ̃̄
putz egin (airea)	wūrī
bota	yārī
etzan	yī
gogortu	bɔbiā, S bɔ̄(bū)
loditu	bɔriā, S bɔ̄rū
handitu	dabiā, S dabī
eguneratu (pertsonekin)	deèmā
luzatu	dẽɛ̃̀nyā, S dɛ̄ū̄
sakondu	dukiā, S dúku
ikasi	giā
buelta eman	gɔsìā
biratu	gɔsìrā
bildu	gurā
hazi	guriā, S gúru
ireki	kɛnīā
makurtu	sarā
zaildu	sɛ̃sīā, S sɛ̃̄
eseri	sinā, S sɔ̃̀
migostu	sosiā, S sō(sū)
gorritu	sũɛ̃rā, S sũɛ̃rī
gogortu	taàyā, S tāū
zabaldu	yasiā, S yasū
hoztu	yemiā, S yēm̄
tiro egin	suē
ikutu	babā
inguratu	besirā
bitan apurtu	buā
bitan moztu	burā
gozotu	dorā, S
harrapatu	gabā
lehortu	gberā
kendu	gĩā̃
marratu	gɔ̃rā
nahi	kĩã̄, S kĩ́
moztu	murā
jauzi	surā
marraztu	takā
ekarri	tamā
hobetu	wɛ̃rā, S wã
sinetsi	wurā
bueltatu	wúràmā
zulatu	yabā
gogoratu	yayā
jolastu	duē
garbitu	dɛ́ɛ́rā
handitu	kpɛ̃́yā, S kpã́
berotu	sṹyā, S sum̄
argitu	déérē
bilatu	kásū
erakutsi	sɔ̃́nɔ̃́sĩ̄
norbera berotu	wɔ̃́sū
estaldu	wukírī
zuritu	kɛ̄ɛ̄rī
mastekatu, jan	tēm̄
landatu	dūūrē
banandu	gɔsi
zulatu	gbe
itxaron	ma, maru
ikasi	mɛɛri
erori/jausi (euria)	nɛ
joan, ibili	sĩ
deitu	soku
nahikoa izan, iritsi	turi
ikusi	wa
erantzun	wisi
neurtu	yĩre
entzun	nɔ̂
konpondu	sɔmɛ̀, sɔm̀
beltzez tindatu	wɔ̃kù
dantzatu	yâ
sartu, mindu	dū
jariatu	kōkū
zutitu	sē, S yɔ̃̀
igo	yɔ̄
distira egin	baàlì
zenbatu	garì
usteldu	kɔ̃sì
erditu	mâ, marù
puztu	mɔsì
poztu	yɛ̃ɛ̃rì
erosi	dūē
eman	kɛ̃̄
eraiki	bānī
lapurtu	gbɛ̄nī
ziztatu	sɔ̄kū
kontatu	sɔ̃
buruan jarri	sɔbe, sɔ
frijitu	sɔmɛ, sɔm
?	su
hegan egin	yɔ̃
lotu	bɔ̄kē
josi	yīnɛ̄
hitz egin, esan	gere
itxi	kɛnɛ̀
ezkutatu	kukè
berdurtu	narè
janaria prestatu	yikè
idatzi	yɔ̃rì
egin	kō, S mɔ̀
hil	gô
behera bota	kɔ̃̂
amaitu	kpê
jo	sô

Izenondoak

		t-mota		g-mota
euskara	bariba	euskara	bariba	euskara	bariba
gizonezkoa	dɔ, dua	(gutxi) batzuk (bakarrik plurala)	binu	txiki	yã̀kàbū
gordin	goma	asko	dabīrū	txiki	píbu
altu	gbãrã	hilda	gorū	baxu, txiki (t-mota)	kpirìbū
zuri	kaà	arra (animalia batzuk)	kìnèrū
pixka bat	pikó	zahar	tɔ̀kɔ̄rū
estu	tereré	baxu, txiki (g-mota)	kpirìrū
zaila	sɛ̃sɔ

euskara	bariba
handia	baka-
freskoa	bèku-
gogorra	bɔɔ̀bɔā-
lodia	bɔrùbɔrū-
ona	bùra-
indartsua	dangi-
luzea	dɛǹdɛn̄-
ona	ge-
lehorra	gbebu-
berria	kpaà-
zuria	kpikī-
emakumezkoa	ni-
lodia	sìnùǹgi-
mingotsa	soòsuā-
gorria	sũ̀ã̄-
beroa	súm-
zaila	taàtaā-
beltza	wɔ̃kū-
hotza	yĩ́re-

Kanpo estekak

• Datuak: Q34889