Casus belli

Gavrilo Principen atxiloketa, Sarajevoko atentatuaren ondoren. Magnizidio hau Lehen Mundu Gerraren Casus bellietako bat da.

Casus belli (euskaraz gerra-arrazoi) gerra bati ekiteko dagoen arrazoi edo aitzakiari aipamen egiteko erabiltzen den latinezko idendapen teknikoa da. Izendapen honen sorrera XIX. mendearen amaieran eta Nazioarteko Zuzenbidearen testuinguruan jazo zen, ius in bello dotrina politikoaren harira.

Casus belli delakoak, ius in bello edo «Gerra-zuzenbidea» delakoaren zati gisa, herrialde desberdinen ekintza belikoak arautu nahi ditu, eta, beraz, a priori debekatu egiten du gatazkak konpontzeko indar armatuari jotzea, baina aukera ematen du aparatu militarra beste estatu baten aurka erabiltzeko, ultima ratio printzipioaren pean, hau da, azken baliabide gisa.

Adibide Historikoak

Atal honetan, garai modernoetan gertatutako casus belli kasu ospetsuenetako eta/edo eztabaidagarrienetako batzuk azaltzen dira.

Ameriketako Estatu Batuen Gerra Zibila

Iparraldeko eta hegoaldeko estatuen arteko epe luzeko gatazka (batez ere esklabotzak eragindako desberdintasun ekonomikoen eta arazo moralen ondorioz) Sezesio Gerraren kausa izan zen bitartean, Fort Sumterren aurkako eraso konfederatua (1861eko apirilak 12-14) casus belli bezala erabili zen Estatu Batuen historiako gerrarik hilgarriena pizteko.

Espainia-Estatu Batuak Gerra

Maine itsasontziaren suntsiketak Espainiarekiko berehalako gerra-deklaraziorik ekarri ez bazuen ere, konponbide baketsua eragozten zuen giroa sortu zuen. Espainiako ikerketaren arabera, leherketa ikaztegien bat-bateko errekuntzak eragin zuen, baina Estatu Batuetako Sampson Batzordeko Ikerketa Auzitegiak ebatzi zuen torpedo baten kanpoko leherketa batek eragin zuela. McKinleyren administrazioak ez zuen leherketa casus belli gisa aipatu, baina beste batzuk Espainiarekin gerran sartzearen alde zeuden Kuban hautemandako ankerkeriengatik eta kontrola galtzeagatik. Gerraren defendatzaileek gerra-oihua erabiltzen zuten: «Gogoratu Maine! Deabruari Espainiarekin!»

Bigarren Opioaren Gerra

Europarrek Txinako portuetarako sarbidea zuten, Opioaren Lehen Gerrako Nankingo Itunaren arabera. Frantziak Auguste Chapdelaineren exekuzioa casus belli gisa erabili zuen Opioaren Bigarren Gerrarako. 1856ko otsailaren 29an, Chapdelaine misiolari frantziarra hil zuten Guangxi probintzian, atzerritarrei irekita ez zegoena. Horri erantzunez, britainiar eta frantziar indarrek berehala hartu zuten Guangzhouren kontrola.

Lehen Mundu Gerra

1914ko uztailean Austria-Hungariak Serbiaren aurka egindako casus bellia Serbiak Serbiako gobernuko funtzionarioek Sarajevon Austriako Francisco Fernando artxidukea hil zuten hiltzaileen ekipamendu, entrenamendu eta ordainketan izandako inplikazioa ikertzeari uko egitean oinarritu zen. Serbiako gobernuak uko egin zion Austriako kudeaketari, eta Austria-Hungariak gerra deklaratu zuen.

1917an, Alemaniar Inperioak Zimmermann telegrama bidali zuen Mexikora, non Mexiko gerrara batzeko eta Estatu Batuen aurka borrokatzeko konbentzitzen saiatzen ziren, eta, beraz, Texas, Mexiko Berria eta Arizonarekin sarituak izango ziren, guztiak ere antzinako mexikar lurraldeak. Telegrama hau britainiarrek atzeman zuten eta gero Estatu Batuei helarazi zieten, eta horrek Woodrow Wilson presidenteak Kongresua konbentzitu zuen Lehen Mundu Gerrara aliatuekin batzeko. Garai hartako Mexikoko presidente Venustiano Carranzak batzorde militar batek bideragarritasuna ebaluatzera behartu zuen, eta hainbat arrazoirengatik ezinezkoa izango zela ondorioztatu zuen.

Bigarren Mundu Gerra

Mein Kampf autobiografian, Adolf Hitlerrek, 1920ko hamarkadan, Lebensraum ("bizi-espazioa") politika defendatu zuen alemaniar herriarentzat, termino praktikoetan, Ekialdeko Europan alemaniar lurraldea hedatzea esan nahi zuena.

1939ko abuztuan, politika honen lehen fasea praktikan jartzeko, Alemaniako gobernu naziak, Hitlerren gidaritzapean, Gleiwitzeko gertakaria antzeztu zuen, hurrengo irailean Poloniaren inbasiorako casus belli bezala erabili zena. Indar naziek 1939ko abuztuaren 31an kontzentrazio-esparruetako presoak erabili zituzten Gleiwitzeko (Silesia Garaia, Alemania) Sender Gleiwitz irrati-estazio alemaniarra erasotzeko (1945etik: Gliwice, Polonia), Bigarren Mundu Gerraren bezperan. Poloniaren, Erresuma Batuaren eta Frantziaren aliatuek, ondoren, gerra deklaratu zioten Alemaniari, euren aliantzari jarraiki.

1941ean, beste behin ere Lebensraum politikaren arabera jardunez, Alemania naziak Sobietar Batasuna inbaditu zuen, gerra prebentiboaren casus bellia erabiliz eraso ekintza justifikatzeko.

Vietnamgo gerra

Historialari askok iradoki dute Tonkingo golkoko bigarren gertakaria Vietnamgo gerrarako egindako aitzakia izan zela. Ipar Vietnamgo itsas ofizialek publikoki adierazi dute bigarren gertakarian Maddox ez zutela inoiz tirokatu Ipar Vietnamgo itsas indarrek. «Gerraren lainoa» dokumentalean, Robert McNamara orduko AEBetako Defentsa idazkariak aitortu du bigarren gertakarian ez zela erasoa gertatu, nahiz eta berak eta Johnson presidenteak bere garaian hala uste izan zutela esan zuten.

Tonkingo Golkoko lehen gertakaria (abuztuaren 2an) ez da nahastu behar Tonkingo Golkoko bigarren gertakariarekin (abuztuaren 4an). Norvietnamdarrek adierazi zuten abuztuaren 2an torpedo batek USS Maddox destruktore estatubatuarra jo zuela eta hegazkin estatubatuarretako bat Ipar Vietnamgo uretan bota zutela. PAVN Museumek Hanóin «Torpedo-txalupa baten zati bat..., 1964ko abuztuaren 2an USS Maddox arrakastaz uxatu zuena» erakusten du.

Vietnamgo gerrarako casus bellia bigarren gertakaria izan zen. Abuztuaren 4an, USS Maddox Ipar Vietnamgo kostaldera jaurti zuten, lehen gertakariaren ondoren «bandera erakusteko». Agintari estatubatuarrek adierazi zuten Vietnamgo bi ontzi USS Maddox erasotzen saiatu zirela eta hondoratu egin zituztela. Ipar Vietnamgo gobernuak erabat ukatu zuen bigarren gertakaria. Ukazioak Ipar Vietnamgo propaganda ahaleginen alde jokatu zuen gerra osoan eta ondorengo urte batzuetan.

1967ko Arabo-Israeldar Gerra

Casus belli batek paper garrantzitsua jokatu zuen 1967ko Sei Eguneko Gerran. Israelgo gobernuak kas-belli zerrenda labur bat zuen, errepresalia armatuak justifikatzen zituzten probokaziotzat jotzen zituen ekintzak. Garrantzitsuena, Eilatera zeraman Tirango itsasartearen blokeoa zen, Israelgo portu bakarra zena Itsaso Gorrirantz, bertatik Israelek bere petrolioaren zati handi bat jasotzen zuelarik. Israel eta Egipto, Siria eta Jordaniako aliatuen arteko mugako istilu batzuen ondoren, Egiptok UNEFeko bake indarrak Sinai penintsulatik kanporatu zituen, Sharm el-Sheikhen presentzia militarra ezarri zuen eta itsasartearen blokeoa iragarri zuen, Israel bere casus bellia aipatzera eraman zuena Egiptoren aurkako liskarrak irekitzeko.

Txina-Vietnam gerra

1979ko Txina-Vietnamdar Gerran, Deng Xiaoping buruzagi txinatarrak Estatu Batuei esan zien vietnamdarren aurkako bere plana mendeku bat zela Kanputxeako Khmer Gorrien erregimena, Txinaren aliatua, boteretik kentzeagatik. Hala ere, nazionalista txinatarrek argudiatu dute benetako casus bellia Vietnamek etnia txinatarreko biztanleei tratu txarra eman izana izan zela, baita Vietnam sobietarren babesarekin Kanputxea sendotzen saiatzen ari zen susmoa ere.

2003ko Irakeko inbasioa

2003an Estatu Batuek Irak inbaditu zutenean, Irakek 1990-1991ko Golkoko Gerrako su-eten akordioaren baldintzak ez betetzea aipatu zuen, baita 1993an George H. W. Bush presidente ohia hiltzeko saiakera planifikatzea eta koalizioko hegazkinen aurka tiro egitea ere, aireko bazterketa-eremuak casus belli gisa betearazten zituztelako.

George W. Bushen Administrazioak aipatua, Saddam Husseinen (ADM) suntsipen handiko armen programa izan zen. Administrazioak adierazi zuen Irakek ez zuela bete NBEren aurreko ebazpenen ondorioz armagabetzeko betebeharra, eta Saddam Hussein aktiboki saiatzen ari zela arma nuklearren ahalmena eskuratzen, baita arma kimiko eta biologikoen armategia hobetzen ere. Colin Powell estatu-idazkariak Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren osoko bilkurara jo zuen 2003ko otsailaren 5ean, eta arrazoi horiek aipatu zituen ekintza militarraren justifikazio gisa. Ordutik desklasifikatutako Inteligentzia Estimazio Nazionalek (AIZ) adierazten dute edozein ziurtasun gehiegizkoa izan zitekeela esku-hartze armatuaren justifikazioan; gehiegikeria horien irismena, jatorria eta asmoa ezin dira modu eztabaidaezinean zehaztu AIZetatik abiatuta.

Kanpo estekak

• Datuak: Q45635